Vitaminlar haqida tushuncha. Suvda eriydigan vitaminlar metabolizmi va biologik funktsiyalari - Химия - Рефераты

Vitaminlar haqida tushuncha. Suvda eriydigan vitaminlar metabolizmi va biologik funktsiyalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

311 KB

Vitaminlar haqida tushuncha. Suvda eriydigan vitaminlar metabolizmi va biologik funktsiyalari Reja: 1. Vitaminlar haqida umumiy tushuncha. 2. Vitaminlarning tasnifi. 3. Organizmda vitaminlar metabolizmi va muvozanatining buzilishi. 4. Suvda eriydigan vitaminlar metabolizmi va biologik funktsiyalari.

1. Vitaminlar haqida umumiy tushuncha. Vitaminlar haqidagi ta’limot – vitaminologiya hozirgi vaqtda mustaqil fan tarmog’idir. Vaholanki, bundan 100 yil oldin organizmning normal hayot kechirishi uchun oqsil, uglevod va yog’lar, mineral moddalar va suvning qabul qilinishini yetarli deb hisoblaganlar. Lekin amaliyot va tajribalarning ko’rsatishicha, organizmning normal rivojlanishi va o’sishi uchun bu moddalarning o’zi yetarli emas ekan. Ovqat tarkibida qandaydir moddalarning yetishmasligi bilan sodir bo’ladigan kasalliklar epidemik xarakterga ega bo’lgan. XIX asrda singa kasalligidan letal holatlar 70-80% ga yetgan. Ayni shu vaqtda “beri-beri” kasalligi Janubi-Sharqiy Osiyo va Yaponiya davlatlarida keng tarqaldi. Yaponiyaning 30% ga yaqin aholisi shu kasallikka chalingan. Yapon shifokori K.Takaki go’sh, sut va yangi sabzavotlarda “beri-beri” kasalligini oldini oladigan modda bor, degan xulosaga kelgan. Keyinchalik golland shifokori K.Eykman Yava orolida ishlab, u yerning aholisi asosan tozalangan guruch bilan ovqatlangani, tovuqlarga ham tozalangan guruch berilganda odamlardagi kabi “beri-beri” kasaliga o’xshagan turining rivojlanishini ko’rsatib bergan. K.Eykman tovuqlarni tozalanmagan guruch bilan boqishganda, ularning sog’ayishini kuzatgan. Bu ma’lumotlar asosida guruch po’stlog’ida davolash xususiyatiga ega bo’lgan noma’lum modda bor degan xulosaga kelgan. Haqiqatan ham, guruch po’stlog’ida odan organizmidagi normal hayotni ta’minlaydigan moddalar borligini isbotlab berdi. Vitaminlar haqidagi ta’limotning rivojlanishi N.Lunin nomi bilan ham bog’liqdir. Olim ovqat tarkibida oqsil, uglevod, yog’, tuz va suvdan tashqari hayot uchun zarur bo’lgan almashtirib bo’lmaydigan qandaydir noma’lum modda bor, degan xulosaga kelgan. K.Funk birinchi bo’lib kristall holda ajratib olingan “beri- beri” kasalligi rivojlanishining oldini olgan organik moddani topgan va o’z tarkibida aminoguruhlarni saqlagani uchun bu noma’lum moddalarni “Vitaminlar” deb atashni taklif etgan (lat. vita – hayot deganidir). Darhaqiqat, vitaminlarning ko’pchiligi o’zining tarkibida aminoguruhlarni saqlamasa ham “vitaminlar” deb nomlanishi biologiya va tibbiyotda mustahkam saqlanib qolgan.

Vitaminlar shartli ravishda vitaminlar va vitaminsimon moddalarga bo’linadi. Vitaminsimon moddalar biologik xossalari bilan vitaminlarga o’xshaydi, lekin odatda ko’p miqdorda talab etiladi. Hamma organizmlar uchun bir birikmaning o’zi vitamin bo’lib hisoblanmaydi. Masalan, askorbin kislotasi odam va dengiz cho’chqasi uchun vitamin hisoblanadi, chunki ularda sintezlanmaydi, kalamush quyon va itlar uchun esa askorbin kislotasi vitamin hisoblanmaydi, chunki u bu hayvonlarning to’qimalarida sintezlanadi. Odam organizmida ovqat va ichak bakteriyalari vitaminlar manbai hisoblanadi. Ichak bakteriyalari ko’p vitaminlarni o’zlari sintezlaydilar va vitaminlarning organizmga tushishida muhim manba hisoblanadi. Ba’zi aminokislotalar, bir nechta yuksak to’yinmagan osimlik yog’ kislotalari (linolat – 2 ta, linoleat – 3 ta, araxidonat – 4 ta qo’shbog’i bor) odam uchun vitaminlar kabi almashinmaydigan ozuqa komponenti hisoblanadi, ammo organizmda yetarli miqdorda sintez qilinmaydi va ular organizmga tashqaridan kiritilishi kerak. Lekin ularni funktsiyalariga ko’ra vitaminlar qatoriga kiritib bo’lmaydi. Vitaminlarni bunday moddalardan ajratib turuvchi ikkita xarakterli belgilari bor: 1) ular to’qima strukturalari tarkibiga kirmaydilar; 2) energiya manbai sifatida xizmat qilmaydilar. Boshqa ozuqa moddalaridan farqli ravishda vitaminlar kofermentlarning hosil bo’lishida ishtirok etadi, ularsiz fermentlar o’z funktsiyalarini yoki biokimyoviy jarayonlarning boshqarilishini me’yorda bajara olmaydi. 2. Vitaminlarning tasnifi. Hozirgi vaqtda vitaminlarning 30 ga yaqin turlari aniqlangan. Vitaminlar bosh harflar bilan, ovqat tarkibida vitaminning yetishmasligi natijasida vujudga keladigan kasallikning nomi yoki kimyoviy belgilar bilan nomlanadilar. Vitaminlarning zamonaviy tasnifi tugallanmagan: u fizik-kimyoviy xususiyatlar (xususan eruvchanligi), kimyoviy tabiati va harf bilan belgilanishiga asoslangan. Eruvchanligiga qarab yog’da va suvda eriydigan vitaminlar tafovut etiladi. I. Suvda eruvchan vitaminlar: 1. B 1 vitamini – tiamin, antinevrit.

2. B 2 vitamini – riboflavin, o’sish vitamini . 3. B 6 vitamini – piridoksin, antidermatin, adermin. 4. B 12 vitamini – kobalamin, antianemik. 5. PP vitamini – niatsin, nikotinamid, antipellagrik. 6. B c vitamini – folat kislota, antianemik. 7. B 3 vitamini – pantotenat kislota, antidermatit. 8. H vitamini – biotin, antiseborrit, bakteriyalar va achitqi o’sish omili. 9. C vitamini – askorbin kislota, kapillyarlarni mustahkamlovchi. II. Yog’da eruvchan vitaminlar: 1. A vitamini – retinol, antikseroftalmik. 2. D vitamini – kaltsiferol, antiraxitik. 3. E vitamini – tokoferollar, antisteril, ko’payish vitamini. 4. K vitamini, naftaxinon, antigemorragik. Shuningdek, ba’zilari organizmda ma’lum miqdorda sintezlanadigan vitaminlarga o’xshab ta’sir etadigan turli kimyoviy moddalar guruhi tafovut etiladi; odam va ba’zi hayvonlar uchun bu moddalar vitaminsimon moddalar guruhiga kiritilgan. Ularga xolin, lipoat kislota, B 15 vitamini (pangamat kislota), orotat kislota, inozit, ubixinon, paraaminobenzoat kislota, karnitin, linol va linoleat kislotalari, vitamin U (yazvaga qarshi omil) kabilar kiradi. Fiziologik ta’siri bo’yicha vitaminlarni quyidagi guruhlarga b’olish mumkin: 1. Organizmning umuniy rezistentligini oshiruvchi vitaminlar: B 1 , B 2 , PP, A, C. 2. Antigemorragik vitaminlar: C, R, K. 3. Antianemik vitaminlar: B 12 , folat kislota, C. 4. Antiinfektsion vitaminlar: A,C. 5. Ko’rishni boshqaruvchi vitaminlar: A, B 2 , C.

3. Organizmda vitaminlar metabolizmi va muvozanatining buzilishi. Vitaminlar iste’mol omillari bo’lib, juda kam miqdorda saqlanadilar va organizmdagi biokimyoviy, fiziologik jarayonlarning normal kechishida, butun modda almashinuvining boshqarilishida qatnashadilar. Modda almashinuvining buzilishi ko’pincha organizmga vitaminlarning kam qabul qilinishi, ovqat tarkibida bo’lmasligi yoki ularning organizmda hazm bo’lishi buzilishi bilan bog’liqdir. Natijada avitaminoz holati rivojlanadi – ovqatda vitaminning umuman bo’lmasligi yoki organizmda o’zlashtirilishining buzilishi sababli kasallik vujudga keladi. Ayrim vitaminlar ovqat bilan birga o’tmishdoshlar shaklida – provitaminlar ko’rinishida bo’ladi va ular to’qimalarda vitaminlarning biologik faol shakllariga aylanadi. Ichaklarda so’rilganda o’tgan yog’da eruvchi vitaminlar to’qimalarda to’planadi; suvda eriydigan vitaminlar kofermentlarga aylanadi va apoferment bilan bog’langan holda murakkab ferment tarkibiga kiradi. Fermentlarning yashash muddati chegaralangan bo’lganligi sababli kofermentlar parchalanadilar va organizmdan turli metabolitlar ko’rinishida chiqarib yuboriladi. Yog’da eriydigan vitaminlar ham katabolizmga uchraydi, lekin ular suvda eriydigan vitaminlarga nisbatan sekinroq parchalanadi. Shu sababli ham ovqat bilan birga vitaminlar doimo kirib turishi kerak. Vitaminlar disbalansi yetishmagan (manfiy balans) va ortiqcha (musbat balans) ko’rinishlarida namoyon bo’ladi. Vitaminning qisman yetishmasligi gipovitaminoz, judayam tanqis bo’lishi – avitaminoz deb ataladi. Bitta vitaminning yetishmasligi monogipovitaminoz, bir nechtasining yetishmasligi esa – poligipovitaminoz deb ataladi. Osiyo, Afrika va Janubiy Amerika davlatlarining ayrim hududlarida aholi bir xil o’simlik tabiatiga ega bo’lgan ovqat mahsulotlarini iste’mol qilganda avitaminoz holatlari uchraydi. To’qimalarda vitaminlarning ortiqcha to’planishi gipervitaminoz deb ataladi. U yog’da eriydigan vitaminlar uchun xos. 4. Suvda eriydigan vitaminlar metabolizmi va biologik funktsiyalari.

B 1 vitamini Vitamin В 1 (tiamin, ant in evrit) 1912 yilda K .Funk tomo ni dan krista ll holatda ajratilgan birinchi vitamindir. Keyinchalik u kimyoviy yo’l bilan sintezlangan. Vitamin B 1 molekulasida aminogruppa bilan oltingugurt saqlagani uchun tiamin deb nom l angan. Uning molekulasida pirimidin va tiazol h alqalari meti l en bog’i yordamida bog’langan. Tiamin oddiy diffuziya yo’li bilan ichaklarda so’riladi. Qonga so’rilgan tiamin tiaminfosfokinaza fermenti yordamida jigarda tiaminmonofosfat, tiamindifosfat va tiamintrifosfatga fosforillanadi. Ulardan asosiy faol shakli – tiamindifosfat. Avitaminoz B 1 belgilari: oshqozon- ichak yo’li motor va sekretor vazifasi buziladi; xotira pasayadi; gallyutsinatsiya kuzatiladi; yurak-qon tomir faoliyati o’zgaradi; periferik nerv sistemasi jarohatlanadi; keyinchalik paralichlar rivojlanadi. Tiamin yetishmaganda Osiyo va H indi-Xitoy davlatlarida keng tarqalgan kasallik - «Beri-beri» rivoj l anadi. Biologik vazifasi: Vitamin B 1 TPF holatida piruvat va ketoglutaratdegidrogenaza komplekslari, transketolaza tarkibiga kiradi. Oksiketoglutar kislota degidrogenazasining kofermenti bo’lib TPF hisoblanadi. Bu modda fermentlar tarkibiga koferment sifatida kiradi: piruvatdegidrogenaza va α -ketoglutaratdegidrogenaza ferment komplekslaridir. Bu komplekslar mitoxondriyalarda piruvat va α - ketogl ut aratni oksi dl anishi ni t a’m inlab, uglevodl ar va aminokislotalardan energiya hosil bo’lishida ishtirok etadi. Ma’lumki, transke t o l aza glyukozani pentozofosfat yo’li oksidlanishida ko’p miqdorda NADF.H va ribozo-5-fosfatni hosil qiladi. NAD F H va ribozo- 5-fosfatlar esa yog’ kislotalar, steroidlar, moddalarni zararsizlantirish, nuklein kislotalar, nukleotidlar va kofermentlar sintezida ishtirok etadilar. Bu jarayonlarni buzilishi modda almash in uvini izdan chiqaradi. Tabiatda tarqalishi va sutkalik e h tiyoji: x amirtur u sh, qora non, gur u ch, no’x a t, loviya kepagi, jigar, buyrak, miyada ko’p saqlanadi. Sutkalik me’yori 1,2 - 2,2 mg.

B 2 vitamini Vitamin B 2 (riboflavin) 1935-yilda R.Kun tomonidan sintezlangan. Uning eritmalari sariq-qovoq rangga ega. Molekulasi asosida geterotsiklik birikma - izoalloksazin yotadi, unga 9 holatda besh atomli spirt ribitol birikkan. Ovqat tarkibidagi riboflavin oqsil bilan bog’langan FMN va FAD tarkibida bo’ladi. Hazm qilish fermentlari ishtirokida ulardan riboflavin ajraladi va ichaklarda oddiy diffuziya yo’li bilan so’riladi, so’rilgan riboflavindan shilliq qavatda va boshqa to’qimalarda FMN va FAD sintezlanadi. Avitaminoz B 2 belgilari: o’sishdan to’xtaydi, soch to’kiladi (alopesiya), til, lab shilliq qa v atlari, og’iz burchaklari, teri epiteliysida keratit, katarakta, mushakda umumiy va yurak mushagida kuchsizlik kuzatiladi. Biologik vazifasi: FMN va FAD holatida flavinli kofermentlar tarkibiga kiradi. Bu moddalar nafas olish zanjirida elektron va protonlarni tashish, piruvat, suk t sinat, α -ketoglutarat, α -glitserofosfat va yog’ kislotalar oksidlanishida ishtirok etadi. Deyarli barcha hayvon to’qimalari va o’s imlik larda saqlanadi. Qora non, boshoq lil ar doni, t uxum, sut, go’sht, yangi sabzavotlarda ko’p saqlanadi. Sutkalik me’yori 1,7 ing.

B 6 vitamini Vitamin B 6 (piridoksin, antidermatit) 1934-yilda P. Derdi tomonidan ochilgan. U 3-oksipiridin, xususan 2-metil-3-oksi-4,5-dioksimetilpiridin unumi hisoblanadi. Vitamin faolligiga 3-oksipiridinning uchta unumi ega: pi r idoksin (piridoksol), piridoksal va piridoksamin. Kofermentlik funk t siyasini piridoksal-5-fosfat bajaradi. U oksidor e duktaza, transferaza, gidrolaza, liaza va izomerazalar tarkibiga kiradi . Avitaminoz B 6 belgilari: kalamushlarda o’rganilganda dermatit, terining qurishi, sochlarning to’kilishi kuzatiladi. Barmoqlar gangrenasi rivojlanishi mumkin. Odamlarda B 6 avitaminozi kam uchraydi, pellagrasimon dermatitlar rivojlanadi. Triptofan almashinuvining buzilislii natijasida siydik tarkibida

ksanturen к islota miqdori ko’payadi, kinuren kislota esa kamayadi. Shuningde k , gomotsistinuriya va sistationuriya kuzatiladi. Biologik vazifasi: NAD va NADFga bog’l i q degidrogenazala rn ing kofermenti tarkibiga kiradi. Piridoksalfosfat aminotransfe r aza va dekarboksilazalar n ing kofermenti hisoblanadi. Shuningdek, piridoksalfosfat ba’zi aminokisl o talarning (serin, treonin, tri p tofan) a lm ashinuvida qatnashadi. Vitamin B 6 o’simlik va hayvo n mahsulotlarida keng t arqalgan. Uning asosiy manba l ari bo’lib, non, no’xat , loviya, kartoshka, go’sht, buyrak, jigar va boshqalar hisoblanadi. Ichak mikro f lorasi bu vitaminni yetarli miqdorda sintezlashi mu m kin. Sutkalik me’yoii 2 mg . B 1 2 vita mini Vitamin B 12 (kobalamin, antianemik vitamin) 1948-yiIda jigardan k r istall holda ajratilgan. 1955-yilda D. Xodjkin uning str u kturasini aniqlagan. Vitamin B l 2 so’rilishi uchun ichki omil (Kastl omili) kerak . Kobalaminlar so’rilishi quyidagicha kechadi: a) Vitamin B !2 va ichki omil bilan kompleks hosil bo’lishi; b) bu kompleksni Ca ionlari ishtirokida shilliq qavatning epiteliysi membrana retseptorla ri bilan birikishi; d) e ndotsitoz yo’li bilan uni transporti; e) qopqa venasida kompleksni gidrolizlanishi. Jigar va buyrakda vitamin B 12 faol shakli hosil bo’ladi va to’qimalarga tarqaladi. Ferment sistemalarda erki n vitamin B 1 2 emas, balki B 1 2 kofermentlar prostetik gu ru h sifatida qatnashadilar: metilkobalamin (metil-B 12 ) va dezoksiadenozilkobalamin (DA-B 1 2 ). Vitamin B 12 koferment sifatida transmetillanish va izomerlanish reak t siyalarida qatnashadi. Metil-B 1 2 gomotsisteinmetiltransferazaning kofermeriti hisoblanadi va N 5 -metiI- TGF K bilan birgalikda metil guruhni gomotsisteinga ko’chirilishi hamda metionin hosil bo’ l ishida ishtirok etadi. Bu jarayonda kobalamin TGFK bilan sinergist ta’sir etadi. DA-B 2 metilmalonil-KoA-mutaza fermentining kofermenti hisoblanadi va metilmalonil-KoA suk t sil-KoA aylantiradi. Bu jarayon Krebs halqasida propionil-KoA qoldiqlarini yonishini ta’minlaydi. Propionil kislota qoldiqlari toq uglerod atomli yog’ kislotalar oksidlanishi, xolesterinni yon zanjirlarini

oksidlanishi va ba’zi aminokislotala rnin g (metionin, izoleytsin, treonin, valin) ug l erodli radikallarini hamda timinni oksidlanishida hosil bo’ladi. Kobalamin folat kislotasi kofermentli hosilalarini hosil bo’lishi va za h iralanishini ta’minlaydi. DNK sintezi va qon hujayralari yetilishi shu yo’sinda proliferatsiyasida ishtirok etadi. Vitamin B 1 2 yetishmaganda mikrotsitar, megaloblastik anemiya ri vojlanadi. Nerv sistemasi faoliyatining buzilis h i va oshqozonn in g shira kislotaligi keskin pasayadi. Oshqozon shirasi tarkibidagi gastromukoprotein (transkorrin, Kastl omili) bilan vitamin B 12 bog’lanib, yangi murakkab kompleks hosil qiladi va ichak orqali so’riladi. Mikroorganiz m lar vitamin B 1 2 ni sintezlaydi. Asosiy manbalar - go’sht, mol jigari, buyrak, baliq, sut, tuxum. Sutkalik me’yori - 0,003 mg. Pantoten kislota (B 3 vitamini) Bu vitamin 1933-yilda R . Uilyams va hammualliflar tomonidan ochilgan. 1940-yilda strukturasi aniqlangan va kimyoviy sintez yo’li bilan tasdiqla n gan. A lanin va 2,4-dioksin-3,3-dimetil moy kislotaning kompleks birikmasi hisoblanadi. Pantotenat kislota ingichka ichakda oddiy dif f uziya yo’li bilan so’riladi va qon bilan to’qimalarga o’tadi. Hujayrada undan koferment -4-fosfopantotein, defosfo-KoA va KoA sintezlanadi. Pantotenat kislotaning ahamiyati uning kofermentlarini biokimyoviy jarayonlardagi o’rni bilan belgilanadi. 4- fosfopantotein yog’ kislotalar sintezida ishtirok etuvchi atsil tashuvchi oqsil tarkibiga kiradi. Defosfo-KoA sitratliaza almashinuvi reaktsiyalarining kofermenti hisoblanadi. Uning ishtirokida atsetat va yog’ kislotalarining faollashuvi, yog’ kislotalarining oksidlanishi, xolesterin va boshqa steroid moddalarning, keton tanachalar sintezlari yuz beradi. Bu jarayonda sitratning hosil bo’lishi va suktsinil- KoA ni subsratli fosforillanishi, suktsinil-KoA ishtirokida kechadigan sintetik reaktsiyalar, atsetilxolin, atsetilglyukozaminlar sintezi, biogen aminlar va ksenobiotiklarni zararsizlantirilishi, piruvat hamda ketoglutaratni oksidlanishi kechadi.

B 3 avitaminozi belgilari: dermatit, shilliq qavatlarning jarohatlanishi, ichki sekretsiya bezlarida (buyrak usti bezi) va nerv sistemasida (nevrit, paralich) distrofik o’zgarishlar, yurak va buyrakda o’zgarishlar, sochlarning oqarishi, o’sishdan to’xtashi, ishtaha yo’qolishi kuzatiladi. Jigar, tuxum sarig’i, xamirturush va o’simliklar yashil qismi iste’mol uchun asosiy manba hisoblanadi. Sutkalik me’yori – 3-5 mg. Folat kislota Folat (pteroilglutamin) kislota 1941-yilda o’simliklarning yashil bargidan ajratilgan. U uchta strukturali birlikdan tuzilgan: pteridin, paraaminobenzoat va glutamat kislotalar. Ovqat tarkibidagi folat kislota ichaklarda so’riladi. Shilliq qavatda tetragidrofolat kislotasi (TGFK) va N 5 -metil-TGFK hosil bo’ladi. Qonda folat kislotasining asosiy 87% eritrotsitlarda, qolganlari plazmada bo’ladi. U jigar, buyrak, shilliq qavatlarda saqlanadi. Tanadan ter va siydik orqali chiqariladi. Folat kislotasining biokimyoviy funk t siyalari uning koferment shakllari: N 5 -formil-TGFK, N 10 -formil-TGFK, N 5 , N l0 -metenil-TGFK, N 5 , N 10 - metilen-TGFK va N 5 -metil-TGFK bilan bog’liq. Barcha kofermentlar bir -biriga o’tib turishadi. TGFK shaklida bir uglerodli gu ru hla rn i tashishda qatnashadi. Bir uglerodli guruhlar kofermentn in g bir shaklidan ikkinchi shakliga ko’chiriladi hamda purin va pirimidin asoslari sintezida, yoki ba’zi aminokislotalarni (serindan glitsin, gomotsisteindan metionin) hosil bo’lishida qatnashadi. Kofermentlar dUMF dan dTMF hosil bo’lishini ta’minlaydi. Shuning uch u n, nukiein kislotalar sintezida va hujayra bo’linishida muhim rol o’ynaydi. Kalamushlarda folat kislota yetishmaganida a vv al leykopeniya, keyin esa anemiya rivojlanadi. Folat kislota tanqisligi natijasida eritropoez sodir bo’ladigan suyak ko’migi hujayralarida DNK sintezi buziladi va periferik qonda DNKni kam saqlovchi yosh hujayralar - megaloblastlar paydo bo’ladi, leykopeniya kuzatiladi.

O’simliklar yashil bargi va xamirturush folat kislotaga boy hisoblanadi. Shuningdek u jigar, buyrak, go’sht va boshqa mahsulotla r da bo’ladi. Ichak mikroflorasi uni yetarli miqdorda sintezlaydi. Sutkalik me’yori-1-2 mg. Vitamin PP . Vitamin PP (nikotin kislota, nikotinamid, niatsin) 1937-yilda K. Elvegeym tomonidan jigar ekstraktidan ajratilgan. Nikoti n kislota piridin qatoriga kiruvchi birikma bo’lib, karboksil guruhni saqlaydi (nikotinamid amid guruhi borligi bilan farqlanadi). Avitaminoz belgilari: asosiy belgi bo’lib pellagra hisoblanadi. Bunda teri (dermatit), oshqozon-ichak yo’ li (diareya) va markaziy nerv sistemasida (demensiya) o’zgarishlar ketadi. Biologik vazifasi: Vitamin PP oksidlanishli-qaytarilish reaktsiyalarida qatnashuvchi ko’pgina degidrogenazalarning NAD va NADF kofermenti tarkibiga kiradi. Jumladan, ular proton va elektronlarni tashilishida , sintetik jarayonlarda va fermentlarda allosterik regulyator f un k t siyalar ni bajaradi. Tabiatda tarqalishi va sutkalik ehtiyoji: o’si m lik va h ayvon organizmlarida keng tarqalgan bo’ l ib, inson uchun asosiy manbai quyidagilar hisoblanadi: guruch, non, kartoshka, go’sht, jigar, buyrak, sabzi va boshqalar. Sutkalik me’yori 18 mg. C vitamini C vitamini (askorbin kislota) kuchli kislota bo’lib, 2- va 3-uglerod atomlarida qayta dissotsiyalanuvchi yenol gidroksil guruhlarini saqlaydi. Askorbin kislota oshqozon-ichak yo’llarida oddiy diffuziya bilan so’riladi. Qonda erkin va oqsillar bilan bog’langan holda uchraydi. Askorbin kislotasi ko’p miqdorda buyrak usti bezi, jigar va o’pkada joylashgan. Erkin holatda yoki uning mahsulotlari siydik orqali chiqariladi. Askorbin kislotasi oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarida vodorod donori hisoblanib, degidroaskorbin kislota bilan redoks- juftlik hosil qiladi. Askorbin kislota quyidagi jarayonlarda ishtirok etadi:

1) triptofanni gidroksillanishi (serotonin biosintezi); 2) 3,4-digidroksifeniletilamindan noradrenalin hosil bo’lishi; 3) n-gidroksifenilpiruvatni gomogentizin kislotasigacha gidroksillanishi; 4) buyrak usti bezining po’stloq qismida gormonlar biosintezida steroidlarni gidroksillanishi; 4) karnitin biosintezida beta-butirobetainni gidroksillanishi; 5) ichakdan temirni so’rilishida Fe 3+ ni Fe 2 + ga aylanis h i; 6) temirni transferrindan ajralishi va to’ qimalarga o’tishi; 7) folat kislotani koferment shakliga o’tishi; 8) kollagen sintezida prolin va lizin qoldiqlarini gidroksillanishi. Avitam in oz С beigilari: Kollagen s in tezining buzilishi natijasida qo n - t omir devorlari va t ayanch t o’qimalar str uk t uras i o’zgaradi. Glikoproteinglikanlar hosi l bo’lishi buziladi, gemo r ragik holatlar va suyak tog’ay to’qimalarida spetsifik ozgarishlar vujudga keladi. Tana vaznining pasayishi, umumiy holsizlik, yurak urishi, yurakda og’riq kuzatiladi. Singa kasalligida asosan qon-tomirlar m o ’ r t , o’tkazuvcha n ligi o r tadi, natijada teri va teri ostiga m a yda qon quyi l i shl ar (pet exi ya) , m i l kl ar ni ng qonashi , odon t obl ast l ar degeneratsiyasiga sabab bo’ladi. Biologik vazifasi: oksidlanish- qaytarilishi jarayonlarida qatnashadi. Prolin va lizinning gidroksil l anish reak t siyalari, buyrak usti bezi gormonlarj, tript ofan sintezida ishtirok etadi. Vitamin С asosan o’simlik tabiatiga ega bo’lgan mahs u lotlarda uchraydi. Garmdori, salat, ka r am, xren, ukrop, qora smo r odina kabi mahsulotlar askorbin kislotaning manbai hisoblanadi. Bir kunlik iste’mol me’yori- 75 mg .

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Pl e shkov B.P. Bioximiya selskoxozyaystvennx rasteniy. M. “Kolos” 1969 g. 2. L e b e dov S.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g. 3. Yakushkina N.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g. 4.Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari. T. 1995 y. 4. Xo`jaev J. X O`simliklar fiziologiyasi Toshkent “Mexnat” 2004 5. Rubin B.A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g. 6. www.ziyon e t.uz

Похожие

Vitaminlar, ularni manbalari, yog`da eriydigan vitaminlar

Suvda eriydigan vitaminlarning organizmdagi roli

Fermentlar va vitaminlar. Fermentli reaktsiyalar mexanizmi (biokimyo)

Vitaminlarning modda almashinish jarayonidagi o`rni. Hayvon va odam oziqasidagi vitaminlarning ahamiyati (biokimyo)

Biokimyo fani va uning vazifasi