Suvda eriydigan vitaminlarning organizmdagi roli - Химия - Рефераты

Suvda eriydigan vitaminlarning organizmdagi roli

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

Suvda eriydigan vitaminlarning organizmdagi roli Reja 1. В -2 v i t a m i n, r i b o f l a v i n. 2. В -6 vitamin, piridoksin, adyermin. 3. С vitamin, askorbat kislota.

Suvda eriydigan vitaminlar katoriga V vitaminlar kompleksi, S va R vitaminlar kiradi. S vitamin yoki askorbat kislota xul meva va sabzavotlarda kup mikdorda uchraydi; u tsinga kasalligini davolaydigan yagona omildir. S vitaminga kon tomirlari devorining utkazuvchanligi va murtligini kamaytiradigan R vitamin - tsitrin yoki flavon deb ataladigan omil yakin turadi. TIAMIN, V-1 VITAMIN. Bu vitaminning tiamin deb atalishiga sabab uning tarkibida oltingugurt va aminogruppa borligida- dir.Organizmda tiamin yetishmasligi beri-beri kasalligi (polinevrit, periferik nervlarning yalliglanishi)ga sabab buladi. Bu kasallik falajlikka,yurak va kon tomirlari xamda oshkozon-ichak yuli ishining buzilishiga olib keladi, suv almashinuvi xam uzgarib, shish paydo buladi. Uilyams V-1 vitaminni kristall xolida ajratib oldi va 1937 yilda uning ximiyaviy strukturasini belgiladi. Tiamin molekulasi bir-biri bilan CH2 gruppa orkali boglangan pirimidin va tiazol xalkalaridan tuzilgan: BIOORGANIK VIY FUNKTsIYaSI. Tiamin uglevodlar almashinuviga, xususan, pirouzum (piruvat) kislota metabolizmiga aralashadi. V-1 vitamin yetishmagan kaptar miyasida va polinevrit bilan kasallangan odamlarda pirouzum kislotaning oksidlanishi va kislorodning yutilishi jarayonlari pasayishi tasdiklan gan. Natijada miyada va boshka tukimalarda piruvat kislota tuplanadi. Bu buzgunlik V-1 vitaminning bajaradigan funktsiyasining modda almashinuvida yetishmasligi okibatidir. V-1 vitamin tukimalarda, asosan,tiaminpirofosfat shaklida bulib, pirouzum kislotaning dekarbo- ksillanishini kataliz kiluvchi piruvatdegidrogenaza fermenti kompleksiga kiradi,u yana xujayra metabolizmida markaziy urinni egallaydigan uch

karbon kislotalar tsiklida a-ketoglutarat kislotani dekarboksillanishi va oksidlanishini ta‘minlaydi. Organizmning V-1 vitaminga bulgan kundalik extiyoji, taxminan, 2-3 mg tiaminga teng. Bu extiyoj ozikaning tarkibi va uning kaloriyasiga boglik. Uglevodli ozika iste‘mol kilinganda vitaminga bulgan extiyoj yogli ovkatdagiga nisbatan ancha kup buladi. Tiamin kuruk pivo achitkisida ayniksa kup. Kuruk non achitkisi, turli donlar, yormalar, non (kora non) tarkibida tiamin yetarli mikdorda buladi. Xayvon maxsulotlaridan jigarda, sabzavotlardan karam tarkibida xam V vitamin kup mikdorda mavjud. В -2 V I T A M I N, R I B O F L A V I N. V-2 vitamin ba‘zi mikroorganizmlarning, yosh kalamushlar va boshka xayvonlarning usishi uchun zarur. Shu sababli xam V-2 avitaminozning asosiy belgisi usishning tuxtatishidir. Odam organizmida bu vitamin ichak mikroflorasi tomonidan sintezlanib turadi.SHuning uchun odamlarda V-2 avitaminozini xosil kilib bulmaydi, lekin uzok vakt ozika bilan V-2 vitamini iste‘mol kilinmaganda lablarning bichilishi, til shilimshik pardasida yalliglanish xodisalari kuzatiladi. Odamning V-2 vitaminga bulgan kundalik extiyojini anik belgilash kiyin bulsa xam kundalik ozika tarkibida organizmga kiradigan va undan chikadigan vitaminning mikdoriga karab, xamda xayvonlarda olib borilgan tajribalar asosida bu extiyoj 1,5-2,5 mg ekanligi aniklangan. Riboflavin asosan, xayvon maxsulotlarida (gusht, buyrak, miya), balik, tuxum, sut tarkibida, ayniksa, achitkilarda kupdir. Sabzavotlarda esa uning mikdori kamrok.Kundalik aralash ovkat, odatda, odam extiyojini

tula ta‘minlab turadi. Riboflavinning ximiyaviy tuzilishi uni sintez kilgan Kun va Karrer tomonidan uzil-kesil belgilangan. Riboflavin izoalloksazinning xosilasi 6,7-dimetil-9-ribitil-izoalloksazindir: Riboflavin suvda yaxshi eriydigan sarik-kizgish rangli kristall modda, u issikka chidamli va ovkat pishirilganda masallikdagi vitamin buzilmaydi lekin ultrabinafsha nurlar tasirida osonlik bilan parchalanadi.Bundaishkoriy muxitda lyumiflavin,kislotali muxitda lyumixrom xosil buladi. Binobarin,riboflavin eritmalari yoruglik tasirida faoligini tez yukotadi. BIOORGANIK VIY FUNKTsIYaSI. V-2 vitaminning tasir mexanizimi uning FLAVOPROTYeIDLAR deb ataladigan fermentlar guripasining prostetik kismini tashkil kilishga boglik. Bu fermentlar nafas olish zanjirida substratning ikkita vodorodini molekulyar kislorod yoki tsitoxrom sistema bilan oksidlanishini taminlaydi.Flavin fermentlar tarkibida riboflavin fosforlangan shaklda flavinmononukleotid (FVN) yoki flavinadenidinukleotid (FAD) kofer mentlarini xosil kiladi. RR VITAMIN, NIKOTINAT KISLOTA. Nikotinat kislota 1911 yilda birinchi marta Funk tomonidan vitamin tarikasida ajratib olingan va kaptarlardagi beri-beri kasalligini davolashda uning samara bermasligi kursatilgan edi, ammo Goldoerger bu birikma odamlarda uchraydigan pellagra va itlardagi "Koratil" kasalliklarini davolishini aniklagach, nikotinat kislota vitaminlar katoriga kushildi. U pellagraga karshi vitamin deb xam ataladi. RR vitaminning yetishmasligi odamlarda ogir kasallik - pellagrani paydo kiladi. Bu kasallikning xarakterli belgilari DYeRMATIT, DIARYeYa (ich ketish) va ogir xollarda DYeMYeNTsIYa (akl pasayishi, nerv va psixik buzilishlar)dir.

Pellagra suzi italyancha pela agra - gadir-budir teri ma‘nosini angla tadi va kasallikning eng muxim belgisini - dermatitni eslatadi. Uning kelib chikishi yomon ovkatlanish, asosan, makkajuxori unidan tayyorlangan ovkatlarni iste‘mol kilish bilan boglik edi. Pellagraga karshi vitamin ozika maxsulotlarida yetarlicha bulganidan odatdagi ovkatlanishda pellagra yoki RR - gipovitaminozi kup uchramaydi. Nikotinat kislota donlar kepagida, achitkilarda, jigarda ayniksa kupdir. Sholi kipigida uning mikdori 100 mg % ga yetadi. Tuxum va sutda nikotinat kislota uncha kup bulmasa xam ular oksillarining aminokislota tarkibi maksadga muvofik bulganidan pellagrani davolashda kimmatli maxsulot xisoblanishi mumkin. XIMIYaVIY TUZILISHI VA BIOORGANIK VIY FUNKTsIYaSI. Nikotinat kislotaning vitaminlik xossasi aniklanishidan ilgari Varburg uning nikotinat kislota amidi - NIKOTINAMIDNING NAD va NADF tarkibiga kirishini belgilagan edi. Bu komponent dinukleotid molekulasining ikkita vodorod bilan birikadigan piridin xalkasini tashkil kiladi: О COOH C NH-2 N N Nikotinat kislota va uning amidi barkaror, issiklik ta‘siriga chidamli birikmadir. Sintetik yul bilan olingan mana shu kristall modda NIATsIN deb ataladi. Nikotinat kislotaning Bioorganik viy axamiyati uning NAD va NADF molekulasi tarkibida nikotinamid

tutuvchi degidrogenazalarning katta gruppasini kofermenti sifatida juda kup oksidlanish-kaytarilish reaktsiyalarida katna shuviga boglik. В -6 VITAMIN, PIRIDOKSIN, ADYeRMIN. V-6 vitaminning kashf etilishiga yosh kalamushlar tarkibida tiamin va riboflavin bulgan sun‘iy ozika bilan bokilganda xam ularda teri kasalligini dermatit kelib chikishiga sabab buldi. Bu dermatit pellagrada uchraydigan teri yalliglanishiga uxshasa xam, nikotinat kislota bilan davolanmaydi, ammo ovkatga jigar, achitki, sholi kepagi kushilsa, ancha tez tuzalib ketadi. 1938 yili jigar va achitkilardan dermatitni davolaydigan modda ajratib olinib, unga V-6 vitamin - PIRIDOKSIN - ADYeRMIN degan nom berildi. U tez vakt ichida sintez kilindi. Piridoksin ajratib olingandan sung mikrobiologik tekshirishlar asosida vitaminlik faoliyatiga ega bulgan yana ikita modda PIRIDOKSAL va PIRIDOKSAMIN xam topildi. Ularning uchalasi xam 3-oksipiridin unumlaridir: V-12 VITAMINNING XIMIYaVIY TUZILISHI. Jigarda sof xolda ajratib olingan V-12 vitaminining molekulyar ogirligi ( uning tarkibidagi kristallizatsiya suvi mikdoriga karab) 1360-1575 bulishi mumkin. V-12 vitamin tuk kizil kristall modda bulib, ximiyaviy tuzilishining eng xarakterli belgisitarkibida kobalning 4,5 % mikdorda mavjud bulishidadir. BIOORGANIK VIY FUNKTsIYaSI. V-12 vitamin va shu oilaga mansub birikmalarning juda kup Bioorganik viy reaktsiyalarga kirishishi aniklangan. Ularning bir turi transmetillash reaktsiyasida metil kobalamin metil gruppasining oralik tashuvchisi funktsiyasini bajaradi:

Masalan, metioninning sintezi reaktsiyasi shunday reatsiyalardan xisoblanadi: N--CH3--TGFK + Gomotsistein Metil kobalamin Metionin + TGFK tetragidropteroil glutamat transferaza V-12 vitamin kofermentlari izomerlanish reaktsiyalarida vodorodni kuchirish jarayonini bajaradilar.Bunday uziga xos reaktsiyalardan biri metilmalonil koenzim A ni suktsiinil - КоА ga utishidir. Bu reaktsiya koferment sifatida 5'-dezoksiadenozil kofermentiga muxtoj: Kobalamid kofermentlar bekaror metil gruppalari bir uglerodli fragmentlardan sintezlash yoki kuchirishida, shuningdek timidin va boshka dezoksiribozidlarni xosil kilishda asosiy rol uynasa kerak. Ammo vitaminning kizil kon tanachalari yetishishidagi ta‘sir mexanizmi anik emas.V-12 vitamin turli mikroblar, shu jumladan, odamning ichak mikroflorasi tomonidan xam sintez kilinadi. Xayvon maxsulotlari orasida V-12 vitaminga eng boyi koramol va jujalarning jigaridir. Ularning 100 g ogirligiga, taxminan, 50 mkg vitamin tugri keladi. С VITAMIN, ASKORBAT KISLOTA. Ozika tarkibida S vitaminning yukligidan tsinga (lavsha) yoki SKORBUT kasalligining kelib chikishi kadimdan ma‘lum. Bu kasallik uzok safardagi dengizchilar, kurshovda kolgan shaxar axolisi orasida kup uchragan, umuman, tsinga urta asrlarda Yevropa xalklari orasida keng tarkalgan daxshatl kasallik bulgan. Kasallikning kish fasli va erta baxorda ayniksa kup tarkalishiga sabab, uning ovkatida kukat va mevalarning yetishmasligidadir degan fikrga olib kelgan.Mevalar orasida tsitruslarning,ayniksa limonning bu kasallikka davo ekanligi

ma‘lum edi. Birok tsinganing kelib chikish sabablari va uni davolash usuli fakat 1909-1912 yillarda dengiz chuchkalarida utkazilgan tajribalarda aniklandi. Dengiz chuchkalari xam odamlar va boshka primatlar kabi, tsinga bilan ogrir ekan. Boshka xayvonlarda, shu jumladan, asosiy laboratoriya xayvonlaridan kalamushlarda xam tsinga kasalligini chakirib bulmaydi.Bu tajribalar kasallik ovkatda kandaydir maxsus faktorning yetishmasligidan kelib chikishini tula tasdikladi.S VITAMINNING XIMIYaVIY TUZILISHI. Kupgina olimlar S vitaminni ajratib olish va uning tuzilishini urganish ustida kup yillar mobaynida ish olib bordilar. Bu soxadagi eng muxim tadkikotlar Stsent Dyordi va Xevorslar nomi bilan boglik. Stsent Dyordi birinchi bulib buyrakusti bezidan bu birikmani toza xolda olib, unga GYeKSURONAT KISLOTA nomini berdi.Uning uzi limon shirasi va yangi kizil kalampirdan kup mikdorda kristall xolda ajratib olgan modda geksuronat kislota bilan bir xil bulib chikdi. Shunday kilib,askorbat kislota xamda uning degidro shakli vodorod, ya‘ni proton va elektron kabul kilish, uni uzatish kobiliyatiga ega bulgan oksid lovchi va kaytaruvchi sistema tashkil kiladi. Askorbat kislotaning kaytarish xossasidan uning mikdorini aniklashda foydalaniladi. Buning uchun askorbat kislota oksidlovchi buyok, masalan 2,6-dixlorfenol indofenol bilan titrlanadi. Reaktsiya natijasida kaytarilgan rangsiz indikator xosil buladi. Askorbat kislota tabiatda keng tarkalgan vitaminlar katoriga kiradi. U xayvon maxsulotlari tarkibida kup emas, fakat jigarda ma‘lum darajada uchraydi.S vitaminning asosiy manbai xul mevalar va sabzavotdir. U kalampir, yerkalampir (xren), kuksulton, kulupnay,

maymunjon, xom mevalar (gura), kukpiyoz, limon, apelsin va mandarinlarda ayniksa kup buladi. Kartoshka va karamda askorbat kislota mikdori nisbatan mul bulmasa xam bu maxsulotlar vkat sifatida kup iste‘mol kilinganidan vitaminning asosiy manbai xisoblanadi. Ovkatda ishlatilmaydigan bir kator usimliklar, masalan, na‘matak, ninabargli daraxtlarning ninalarida askorbat kislota juda xam kup: na‘matak mevasida 5 % ga yetadi. Bu maxsulotlardan S vitaminning manbai sifatida foydalanish mumkin. Xayvon maxsulotlaridan buyrakusti bezi tarkibida S vitamin ayniksa kup. Odam va xayvonlarga askorbat kislota kup berilsa, uning asosiy kismi tezda siydik orkali chikariladi. Agar organizmda vitamin yetishmasa, tashkaridan kiritilgan askorbat kislotaning kup kismi ushlanib koladi.Organizmning askorbat kislotaga tuyinish darajasini shu yul bilan aniklash mumkin. Usimliklar tanasida vitaminni DYeGIDROASKORBAT KISLOTAGA oksidlovchi ferment - ASKORBATOKSIDAZA bo r.

Похожие

Vitaminlar haqida tushuncha. Suvda eriydigan vitaminlar metabolizmi va biologik funktsiyalari

Vitaminlarning modda almashinish jarayonidagi o`rni. Hayvon va odam oziqasidagi vitaminlarning ahamiyati (biokimyo)

Vitaminlar, ularni manbalari, yog`da eriydigan vitaminlar

Kamyob va qiyin eriydigan hamda tarqoq metallar texnologiyasi

Kimyo farmatsevtika korxonalarida ovqatlanish gigiyenasi