Tabiiy birikmalar kimyosi fanining maqsadi va vazifalari o’simlik polifenol moddalari - Химия - Рефераты

Tabiiy birikmalar kimyosi fanining maqsadi va vazifalari o’simlik polifenol moddalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.7626953125 KB

Tabiiy birikmalar kimyosi fanining maqsadi va vazifalari o ’ simlik polifenol moddalari Reja: 1.Tabiiy birikmalar kimyosi fanining maqsadi va vazifalari 2. Fenollar va polifenollar.Ularning tabiiy manbalari. 3.O’simlik fenol birikmalarini sinflanishi. 4.Polifenollarning olinishi va xossalari.

Tabiiy birikmalar tabiatda keng tarqalgan bo‘lib, biologik jarayonda muhim rol o‘ynaydi Bularga ma’lum bo‘lgan barcha tabiiy birikmalar jumladan, uglevodlar, oqsillar, alkaloidlar, vitaminlar, antibiotiklar, aminokislotalar, o‘simlik pegmentlari va hokozalar kiradi. Umuman olganda o ’ simlik hamda tirik organizmlar tomonidan sintez qilinadigan barcha birikmalar tabiiy birikmalar jumlasiga kiradi. Tabiiy birikmalarni o‘rganish natijasida organik hamda biologik kimyoni yangidan yangi bilimlar bilan hamda tekshirishning hozirgi zamon usullari bilan to‘ldirdi. Konformatsion analiz, organik birikmalarning stereoximiyasini o ’ rganish shu tariqa vujudga kelgan desak mubolag ’ a bo ’ lmaydi. Shuning uchun ham tabiiy birikmalar kimyosi organik kimyoning ajralmas qismi bo ’ libgina qolmay, o‘ziga xos xususiyatlarga ham ega. Bu sohada ilmiy izlanishlarni amalga oshirayotgan olimlar tabiiy birikmalarni tuzilishini o’rganish jarayonida ularni organik birikmalarni strukturasidan kelib chiqqan holda o’rganib,biosintez hamda biogenez masalalariga ham e’tiborni qaratish kerak bo’ladi. Tabiiy birikmalarni guruhlarga bo’lishda nafaqat ularaning kimyoviy tuzilishi balki ularning fiziologik aktivligi va boshqa xususiyatlari ham e’tiborga olinadi. Vitaminlar, antibiotiklar, alkaloidlar va boshqa har-xil xarakterdagi birikmalarni hosil bo‘lishi yuqoridagi fikrimizga yorqin misol bo‘la oladi. Adabiyotlarda qayd etilishicha tabiiy birikmalarni qo’yidagicha gruppalarga bo’lish mumkin: 1.Kislotalar va ularning hosilalari. Lipidlar. Yog’lar va yog’simon moddalar. 2.Aminokislotalar. Oqsillar. Fermentlar. Nuklein kislotalar. 3.Ko’p atomli spirtlar. Uglevodlar. Pektinlar. 4.Ligninlar. 5.Terpenlar. Karotinoidlar. Kauchuk. Efir moylari. 6.Steroidlar. 7.Glikozidlar. 8.Kumarinlar. 9.Flavonoidlar.

10.Alkaloidlar. 11.Antibiotiklar. 12.Vitaminlar. Tabiiy birikmalar biologiya, meditsina, farmatsevtika, qishloq xo‘jaligi va boshqa sohalarda kata ahamiyatga ega. Shuning uchun ham tabiiy birikmalarni (vitaminlar, glikozidlar, kumarinlar, flavonoidlar, alkaloidlar va hakozalar) o‘rganish, yangilarini qidirib topish, ularning tuzilishi, fiziologik faolligi hamda ularni ishlab chiqarishga joriy etish shu kunning dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi. Tabiiy birikmalar kimyosini o‘rganish borasida O’zFA O’simlik moddalari kimyosi instituti olimlari tomonidan juda kata ilmiy tadqiqot ishlari amalga oshirilmoqda. Bu borada ilmiy tadqiqot institutlari bilan o‘zaro hamkorlikda ilmiy izlanishlarni olib borish kelgusida albatta o‘z samarasini beradi. О ’simlikdan ajratib olinadigan fenollar “kelib chiqishi ikkilamchi b о ’lgan” quyi molekulyar massaga ega moddalar qatoriga kiradi. Bu termin (atama) 20- asrning birinchi yarmida tabiiy birikmalar kimyosida asta-sekin ishlatila boshladi. Aslida atama biologiyadan olingan b о ’lib organizmdagi moddalarni metabolizm jarayonida ikki qatorga (sinfga) b о ’lishga imkon bergan. Asosiy metabolik jarayonida (reproduksiya, о 'sish, rivojlanish) asosan katta molekulyar massaga ega b о ’lgan moddalar (nuklein kislatalari, oqsillar, lipidlar, polisaxaridlar v.k) ishtirok etadi. Bundan tashqari metabolizm natijasida bir qator ikkilamchi quyimolekulyar massaga ega b о ’lgan moddalar hosil b о ’ladi. (Alkaloidlar, terpenlar, steroidlar, glikozidlar, efir moylari va boshqalar) moddalarning bunday b о ’lishini albatta nisbiy, chunki, о ’simlik organizmdagi bir qator moddalar bu kriteriyga javob bermaydi. Kelib chiqishi bir xil b о ’lgan ikkilamchi tabiiy birikmalar oliy о ’simliklarning faqat ayrim oilalariga mansubligi aniqlangan. Masalan, kardenolidlar, iridoidlar, betatsianoidlar, sianogen glikozidlar va saponinlar. Kelib chiqishi ikkilamchi b о ’lgan moddalar qatoriga tabiiy fenol birikmalari alohida о ’rin tutadi, chunki, ularning hosil b о ’lishi barcha о ’simlik dunyosiga xos. О ’simliklarda lignin

moddasining hosil b о ’lishi о ’simliklarning dengiz qa’ridan yer yuzasiga k о ’chishiga va tarqalishiga katta yordam bergan. О ’simlik dunyosini rang- barangligi ham asosan fenol moddalari tabiatiga bog‘liqdir, chunki, о ‘simliklarning gullariga, barglariga, tanasiga rang beruvchi pigmentlar antotsianlardir. Antotsianlar esa о ’simlikdan ajratib olinadigan fenol birikmalari qatoriga kiradi. О ’simliklarning о ’zini kasalliklaridan patogen virus, bakteriya, zamburug’lar ta’siridan saqlash jarayonida fenol moddalar asosiy rolni о ’ynaydi. (Fitoaleksinlar). Avvalam bor, fenol va fenol birikmalari о 'zi qanday moddalar sinfiga kiradi? degan savolga javob berish kerak. Organik kimyosi kursidan ma’lumki, fenollar aromatik moddalar b о ’lib, о ’zining aromatik halqasida bitta va undan ortiq gidroksil guruhiga ega b о ’ladi. Ularni aromatik spirtlar ham deb atashadi. Alifatik spirtlardan ularning farqi shundaki-fenollar kuchsiz kislota tabiatiga ega. Fenol birikmasida gidroksil guruhining soni ortib borgan sari kislotalik tabiati kuchayib boradi. Aromatik halqada gidroksil guruhlarining soni va joylashishi katta ahamiyatga ega. О ‘rta gidroksillangan polifenollar: pirokatexin (1,2 dioksibenzol), pirogallol (1,2,3 trioksibenzol), metagidroksillangan: rezorsin (1,3 dioksibenzol). Fenollar formulasi (rasm 1): OH R1 R2 O H O H OH OH R 1 -R 2 - алкиллар пирокатехин резорцин OH OH OH OH OH OH OH OH флораглюцин пирогаллол гидрохинон Floroglyusin (1,3,5 trioksibenzol) polifenollarga qaraganda reaksiyaga kirishish qobiliyati kuchliroq hisoblanadi. Gidroxinon (1,4 dioksibenzol) reaksion

qobiliyati b о 'yicha о ’rtacha holatni egallaydi. Bu oddiy tuzilishga ega b о ’lgan, yonaki uglevodorodlar radikallariga ega b о ’lmagan fenollar о ’simliklarda odatda kam uchraydi. Ular oksikarich, oksibenzoy kislotalaridan hosil b о ’lishadi. Fenolning о ’zi juda kichkina miqdorda sosna daraxtini ignasi va qora smorodinaning p о ’stlog’ini kimyoviy tarkibida aniqlangan. Pirokatexin terakning bargida , yirik bargli bedaning bargida va piyozning p о ’stlog’ida aniqlangan. Pirokatexining monometil efiri gvayakol buk daraxtining saqichida topilgan. Floraglyusin va uning glyukozidi florin sekvoyya daraxtining mevasida va sitrus mevalarning p о ’stlog’ida aniqlangan. Gidroxinon sof holda nok daraxtining p о ’stdog’idan ajratib olingan. Gidroxinonning glyukozidi-arbutin nok daraxtining barglarida, p о ’stlog’ida va mevasining urug‘larida aniqlangan. Kalina daraxtining barglarida arbutin bilan flebotrexina (2) fenol moddasi topilgan. Flebotrexin, arbutin va monoterpen linalool-1 kislotasi bilan konyugati ekanligi aniqlangan. Fenol moddalarining sinflanishi Fenollar, uglerodlar singari polimerlar va monomer holatlarda о ’simliklarda uchraydi. Ohirgi paytda oligamer fenol birikmalari ham aniqlangan. Demak, ularni 3 guruhga b о ’lish mumkin. Monomer fenol birikmalari o‘zining aromatik xalqasida bitta va undan ortiq k о ’p gidroksil guruhiga ega bo’lgan aromatik moddalar fenollar nomini olgan. Ular 1, 2, 3 atomli va k о ’p atomli, yani 2- dan k о ’p gidroksil guruhiga ega b о ’lishi mumkin. R1 R2 OH

OH OH O H O H гидрохинон резорцин O H O H O H O H O H O H oksigidroxinon pirrogallol floroglyusin Bir, ikki va uch atomli fenollar. Odatda oddiy fenollar sof aglikon holatida о‘simliklarda kam uchraydi. Kо’pincha ular glyukozidlangan bо’ladi. Monomer, lekin murakkab tuzilishga ega bо’lgan fenollardan gossipol, ellag kislotasi kabi moddalarni misol qilib keltirish mumkin. Murakkab fenollar: O O O O H O H O H O H O gossipol ellag kislotasi Bir qator alkoloidlar ham fenol birikmalari qatoriga kiradi: N -C H 2-C H =C C H 3 C H 3 H C H 3 C H 3 H O лентазоцин O H O H O H HO HO OHC OH OH OH OH CHO

N O H H C H 3 O N CH2 CH3O CH3O CH3O OCH3 Морфин папаверин N -C H 3 C H 3O C H 3O Сальсолидин Сальсолин N O H N O H C H 3O O C H 3 C H 3 O H C H 3 Cl + + *2 Cl - OCH3 d - тубокурарин гидрохлорид Kо’rinib turibdiki, fenol birikmalarini о’zini turli hildagi tuzilishi murakkabligi bilan klassifikatsiya qilishda (sinflash) qiyinchilik tug’dirgan. О ’simlik fenol birikmalarini sinflanishi. N H HO CH3O

Shuning uchun tabiiy fenol birikmalarini hozirgi zamon sinflanishi ularning biogenetik prinsiplariga asoslangan. Fenol birikmalarining biosintezi tasavvurida C 6 -C 1 qatori eng oddiy fenollarni yani aramatik halqa va biqinidan bitta uglerod atomi bor birikmalarni qamrab olgan. Ikkinchi qatori C 6 -C 3 aromatik halqada va biqinidan 3 ta uglerod zanjiridan tashkil topgan va uchinchi qator C 6 -C 3 -C 6 - 2- ta aromatik halqa 3- ta uglerodlik zanjir bilan bog‘langan birikmalarni о ‘ziga qamrab olgan . Qolgan fenol birikmalar (polimer fenol birikmalari ham) shu asosiy strukturalardan ikkilamchi reaksiyalar (eterifikatsiya, glikozidlash, metillash, β - oksidlash, dekorboksillash, atsillash, oksidlanish- kondensatsiya reaksiyalari) natijasida hosil b о ’ladi. Bu sinflash, о ’zini nisbiyligiga qaramasdan, о ’simliklarda keng tarqalgan va tez- tez uchrab turadigan fenol moddalarini ajratib k о ’rsatishga imkon beradi. C 6 -C 1 fenol birikmalar qatori (oksibenzoy kislotalari va ularning hosilalari) Avvalom bor S 6 -S 1 qatoriga oksibenzoy kislatalardan n-oksibenzoy, salitsil-, β - rezorsin-, vanilin kislatalar kiradi: C O O H O H C O O H O H C O O H O H n-oksibenzoy m-oksibenzoy o-oksibenzoy kislotasi kislotasi kislotasi C O O H O H O H C O O H O H O H C O O H O H H O о-протокатехин пирокатехин резорцин

кислотаси кислотаси кислотасиC O O H O H O H C O O H O HH3CO OCH3 C O O H O HH O O H резорцин сирен кислота галл кислота кислота Yuqorida keltirilgan kislatalar tabiatda keng tarqalgan. Odatda ular о‘simlik organizmida qand qoldiqlari bilan bog‘langan holda uchraydi. Sof holda gall kislatasi choy, sumax, geran va bir qator о ’ simliklarda uchraydi. Yuqorda keltirilgan fenol moddalar glikozidlangan holda bо‘lishi ularni eruvchan oshlovchi ( tanin) moddalarini asosini tashkil etadi. Bu moddalarning eng oddiysi glyukogallin moddasidir. U reven (rovoch) о ’ simligida katta miqdorida uchraydi. Glyukogallin f ormulasi : O H O H O H O C O C O HO OH OH Meta-digallkislotasi Ko‘p o‘simliklarda gall kislotasining dimeri uchraydi: m-digall kislotasi. HO OH OH C O O O CH2OH OH OH OH

Oksibenzoy, protokatexin, ferul kislotalari paporotnik o‘simligini 46 turdan ajratib olingan. Ko‘pchilik o‘simliklarning mevalarida n-oksibenzoy, vanilin, protokatexin kislotalari glyukozidlari aniqlangan. Umuman, n-oksibenzoy kislotasi sof va bog‘langan holda 120 dan ortiq o‘simliklar turlaridan ajratib olingan. Bir tomondan oksibenzoy kislotalarini karboksil guruhi va ikkichi tomondan fenil gidroksili orqali hosil bo‘lgan murakkab efir bog‘ini E. Fisher taklifi bo‘yicha “depsid- bog‘”deb atalgan va bunday bog‘ tutuvchi birikmalarni depsidlar deyiladi. Bu atama hamma fenol korbon kislotalarining hosilalariga tegishli. O O O HO H HH O HOH C O O H O H O H (-) epikatexin -3-0-gallat O O O HO H HH O HOH O H C O O H O H O H (-)- epigallailkatexin -3-0-gallat Ko‘k choy bargining asosiy fenol moddalari qatoriga kiruvchi moddalardan (-) epikatexin -3-galloil efiri va (-) epigalloilkatexin -3-galloil efiri hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. А. П. Орехов «Химия алкалоидов». М.: 1955. 2. С.Й. Юнусов «Алкалоиди». Издание 3-е переработанное и дополненное. Т.: издателство «Фан» 1981. 3. О.С.Содиқов, Х.А.Асланов, И.К. Кушмурадов “Алкалоиди хинолизидинового ряда”. Из дателство “Наука” Москва 1975. 4. Итоги исследование алкалоидоносних растений. Т.: Из-во “ФАН”АН. Республики Узбекистан 1995. 5. Г.В.Лазуревский, И.В. Терентева, А.Г. Шамшурина. Практическое работи по химии природих соединений. Издание 2-е переработанное и дополненное, из-во «Висшая школа». М.1966. 6. O.Sodiqov, A. Karimjonov, N. Isoqov. Organik kimyodan praktikum. “O‘qituvchi”. T.: 1973.

Похожие

Tabiiy birikmalar kimyosining maqsadi va vazifalari. Geterohalqali birikmalar

Modda tuzilishi fanining maqsad va vazifalari

Kolloid kimyo fanining maqsadi va vazifasi, rivojlanish tarixi

Di- va poligaloid birikmalar metallorganik birikmalar

Saponinlar kimyosi va texnologiyasi