Selektiv kataliz - Химия - Рефераты

Selektiv kataliz

Загружено в:

19.11.2023

Скачано:

0

Размер:

48.521484375 KB

Selektiv kataliz Reja: 1. Katalizator selektivligi 2. Katalizatorning tanlovchanlik xususiyati

1. Katalizator selektivligi Erituvchilarning kimyoviy reakstiya kinetikasiga ta’sirini aniqlash maqsadida turli xil erituvchi va erituvchilar aralashmasida bir nechta reakstiyalar olib borilib, ularning kinetik tabiati aniqlandi. Bu tekshirishlar natijasida ba’zi reakstiyalar gaz muhitidan erituvchi muhitiga ko’chganda bir erituvchidan boshqa erituvchiga o’tganda asosiy kinetik tabiatini o’zgartirmasligi aniqlandi: gaz holatda va ayrim erituvchilarda Arrenius tenglamasidagi (XII.30, XP.31) K0z taxminan bir xil qiymatga ega bo’lgan. Ko’pchilik reakstiyalar erituvchi ta’sirida o’z tezligini o’zgartiradi. Reakstiyaning kinetikasini xarakterlovchi asosiy kattaliklar va K 0 , E – ham o’zgaradi, reakstiya tezlashadi yoki sekinlashadi. Erituvchilarning reakstiya tezligiga ta’sirini ular ning biror fizik xossasi bilan bog`lashga urinish erituvchilarning turlicha ta’sir etish sabablarini to’la-to’kis tushuntirib bera olmadi. Erituvchilarning ta’sirini o’rganishda erituvchi muhitida dastlabki moddalarning o’zaro ta’sirlanishini va aktiv kompleksning tashqi muhit bilan ta’sirlanishini e’tiborga olish kerak. O’ tar holat nazariyasi teng-lamasida: K=lRT η e−ΔG 0¿/RT ΔG 0 ¿ aktiv kompleks bilan dastlabki moddalar (1 mol bo’lganda) Gibbs funkstiyasining farqi. Real sistemalar uchun: G= G0+RT ln a= G0+RT ln C+RT ln γ ΔG 0 – aktivlik koeffistienti γ=1 bo’lgandagi va eritma tarkibiga bog`liq bo’lmagan termodinamik o’zgarmas miqdordir va S=1 bo’lganda: G= G0+RT ln γ va bu tenglamalardan k= lRT η ⋅e − ΔG 0 ¿ RT ⋅ γ1γ2 γ¿ = k0 γ1γ2 γ¿

k 0 – dastlabki va aktiv kompleksning γ=1 muhitdagi tezlik konstantasi. Demak, erituvchilarning ta’siri dastlabki va aktiv kompleksning termodinamik aktivlik koeffistientlarini γ - erituvchidagi qiymatiga bog`liq. Shunday qilib, erituvchilarning reakstiya tezligiga ta’sirini aniqlash, dastlabki va aktiv kompleksning ma’lum erituvchidagi  ni aniqlashdan iborat. Erituvchilarda boradigan reakstiyalarning yana bir xususiyati – yacheyka effektining mavjudligidir. Bu effekt quyidagilardan iborat – dastlabki, masalan, ikki modda bir-biriga yaqin turgan erituvchi molekulalarining o’ramiga (qamog`iga) go’yo yacheykasiga tushadi. Dastlabki moddalar bunday yacheykada bo’lganlarida, birdaniga bir-biridan uzoqlasha olmaydilar va natijada vaqt birligida to’qnashishlari ham ko’p bo’ladi, reakstiya tezligi oshadi. Bu ikki zarrachaning yacheykadan chiqib ketish ehtimoli, ularning yacheykaga kirish ehtimoli teng reakstiya tezligiga erituvchining ta’siri bo’lmaydi. Umuman yacheyka effektivligining mavjudligi turli o’zgarishlarning sodir bo’lishiga sabab bo’ladi. Hyp ta’sirida boradigan kimyoviy reakstiyalar fotokimyoviy reakstiyalar deb ataladi. Fotokimyoviy reak stiyalar moddalarning hamma agregat holatlarida sodir bo’lishi mumkin. Fotokimyoviy reakstiyalar keng tarqal-gan reakstiyalar bo’lib, o’simliklarda quyosh nuri ta’siri da boradigan turli fotosintez jarayonlari, lyuminessten stiya jarayonlari va bo’yoqlarning quyosh nuri ta’sirida o’z rangini yo’qotishi fotokimyoviy reakstiyalardir. Fotokim yoviy reakstiyalar turli xil bo’ladi. Masalan, nur ta’si rida moddalardagi sintez (fosgen yoki NS1 ning hosil bo’lishi) parchalanishi (N 2 O 2 ning parchalanishi), oksidlanishi, qaytarilishi va boshqa reakstiyalar fotokimyoviy yo’l bilan borishi mumkin. Biror fotokimyoviy reakstiyaning boshlanishi uchun birinchi shart nurning yutilishidir, ya’ni nur (h  ) yutilishi natijasidagina reakstiya sodir bo’lishi mumkin. Fotokimyoviy reakstiyalarning asosiy qonuni miqdor qonuni bo’lib, u Eynshteynning kvant ekvivalentlik qonunidir. Bu qonunga ko’ra yutilgan har bir fo ton R f = hv bir molekulani o’zgartiradi, boshqacha aytganda, nur ta’sirida kimyoviy reakstiyaga kirishgan har bir molekula bir kvant energiyani yutadi. Molekulaning o’zgarishi kimyoviy yoki fizikaviy bo’lishi mum kin. Shunday qilib,

bir mol modda fotokimyoviy re akstiyaga kirishganda yutilgan nur energiyasining miqdori:E= N Ahv = N0hc λ bo’ladi, bu erda N A – Avagadro soni, h – Plank konstantasi: λ – to’lqin uzunligi (sm hisobida), s – nur tezlig i (sm/sek)  – tebranish chastotasi (sekt -1 ). Shunday qilib, molekulalarga yutiladigan energiya miqdori nur (elekt romagnit tebranishlar) to’lqinining uzunligiga teskari proporstionaldir. To’lqin uzunligi kichik bo’lgan nurlar energiyasini kimyoviy aktivligi katta bo’ladi. Demak, yutilgan energiyadagi fotonlarning soni fotonlar energiyasiga yoki nurning chastotasiga, yoxud nurning to’lqin uzunligiga bog`liq. Shuning uchun, to’lqin uzunliklari har xil nurlar ta’sirida boruvchi fotokimyoviy reakstiyalarning mexanizmi tekshirilganda reakstiyaga kirishgan moddalarning mikdorini yutilgan energiyaning miqdoriga nisbatan hisoblash bilan kifoyalanish to’g`ri emas. Ener - giyaning miqdorini hisobga olish bilan birga energiya miqdori bir xil bo’lgan fotonlarning sonini ham hisobga olish kerak. Fotokimyoviy reakstiyalarning ko’pi Eynshteyn qonuniga bo’ysunadi. Lekin ba’zi reakstiyalarning bu qonunga bo’ysunmasligi aniqlangan. Bu xil reakstiyalarda bir kvant energiyaning bir molekulani emas, bir necha molekulaning reakstiyaga kiritilganligi, ya’ni reakstiyaga kirish gan molekulalarning soni yutilgan kvantlar sonidan ko’pligi ma’lum bo’lgan. Shuning uchun kvant energiyaning molekulalarni reakstiyaga kiritish xususiyati kvant unumi bilan o’lchanadi. Yutilgan bir kvant energiya ta’siri da kimyoviy reakstiyaga kirishgan molekulalarning soni kvant unumi deb ataladi, ya’ni: reakstiyaga kirishgan molekulalarnchng soni , yutilgan nurning kvantlar soni bu erda ϕ -kvant unumi. Demak, kvant unumi birga teng bo’lsa, reakstiya Eynshteynning ekvivalentlar qonuniga bo’ysungan bo’la di. Lekin, ba’zan, kvant unum birdan katta yoki birdan kichik bo’lishi mumkin. Masalan, 2NH 3 → N 2 +3H 2 reakstiyada ϕ=

ϕ=0,23. Kvant unumning birdan kichik bo’lishiga sabab hosil bulgan radikallarning rekombinastiyasi va dezaktivastiyasi (ayniqsa suyuqlikda)dir. Yutilgan kvant faqat aktiv markaz hosil qilishga sarf bo’lishi mum kin, so’ngra aktiv markaz zanjir reakstiyani boshlab yuboradi. Zanjirning uzunligiga qarab, kvant unumi ham har xil bo’lishi mumkin. Shunday qilib, fotokimyoviy reakstiyalar ikki bos qichda boradi. Bu bosqichlar birlamchi va ikkilamchi fo tokimyoviy reakstiyalar deb ataladi. Birlamchi fotokimyo viy reakstiyaning birinchi bosqichi bevosita nur ta’si-rida boradi. Ikkilamchi fotokimyoviy reakstiyalar esa «qorong`u» reakstiyalar bo’lib, reakstiyaning ikkinchi bos qichidir, bu reakstiyalarning borishida nur ishtirok etmaydi. Masalan, N 2 +S1 2 reakstiyasidan Cl 2+hv = C ¿ l+C ¿ l reakstiya birlamchi, zanjir reakstiya esa ikkilamchi reakstiyadir. Eynshteynning ekvivalentlar qonuni faqat bir lamchi fotokimyoviy reakstiyalar uchungina xosdir. Ikkilamchi fotokimyoviy reakstiyaning yana biri fotofizikaviy jarayon bo’lib, nur yutib g`alayonlangan dastlabki moddalar qaytadan nur chiqarib (flyuoressten - stiya yoki fosforesstenstiya) qarorlashib kimyoviy reakstiyaga kirishmasligi mumkin.

2. Katalizatorning tanlovchanlik xususiyati Yuqorida kimyoviy reakstiyalar kinetikasining qonun va tenglamalarini keltirib chiqarishda, reakstiyani borish jarayonida temperatura o’zgarmasdan (izotermik) qoladi deb faraz qilindi. Laboratoriyada termostatda re akstiyani olib borish bilan bunga bir qadar erishish mum kin. Ma’lumki ko’pchilik reakstiyalar ekzotermik – issiq lik ajratish bilan boradi, agar reakstiyada chiqayotgan issiqlikni tashqariga (atrofga) o’tkazilmasa, sistemada temperatura muntazam ko’tarila boradi, demak jarayon o’zga ruvchan temperaturada – noizotermik sharoitda boradi. Temperaturaning uzluksiz ko’tarilishi natijasida alangalanish yoki portlash sodir bo’lishi mumkin. Sanoat korxonalaridan chiqayotgan issiqlikni tashqariga olish mum kin emas (bunga bir qadar erishilsa ham). Shunga ko’ra, bu sharoitda reakstiya kinetik jihatdan ancha murakkab bo’ladi va kinetik tenglamalar ham anchagina murakkablashadi. Reakstiya endotermik bo’lsa – issiqlik yutish bilan borsa, aksincha reakstiyani davom etishi uchun tashqaridan issiqlik berib turish kerak bo’ladi, bu ham bir onda bo’ladigan tadbir emas. Bu masalalar anchagina murakkab bo’lganligidan shularnigina eslatish bilan kifoyalanamiz.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1.“Neft va gazni qayta ishlashda katalitik jarayonlar” ma’ruza matni. Safarov B.J. Buxoro 2012 y. 2. H.R.Rustamov, SH.P.Nurullayev. “Fizikaviy kimyo”. Toshkent 2011 y. 376 bet. 3. Кравцов А.В., Ивашкина Е.Н., Юрьев Е.М Теоретические основы каталитических процессов переработки нефти и газа: учебное пособие. – Томск: Изд-во ТПУ, 2009. – 146 с. Internet saytlari 1. www.rwe.com 2. www.oil.com 3. www.oil-gas.at 4. www.cac-chem.de 5. www.flottweg.com

Похожие

Kataliz. Gomogen kataliz

Kataliz

Gomogen kataliz

Katalizatorlar. Geterogen kataliz

Fermentativ kataliz. Fermentlar