Fermentativ kataliz. Fermentlar - Химия - Рефераты

Fermentativ kataliz. Fermentlar

Загружено в:

19.11.2023

Скачано:

0

Размер:

252.7412109375 KB

Fermentativ kataliz. Fermentlar Reja: 1. Fermentativ kataliz. 2. Ferment kataliz kinetikasi .

1. F erment ativ kataliz . Fermentlar biokatalizatorlar bo’lib, juda katta aktivlikka egadirlar, masalan, juda kam miqdorda (10 -9 -10 -7 molyar) konstentrastiyali ferment qo’shilganda reakstiya tezligi 10 10 marta chamasi oshadi. Shu bilan bir qatorda, ularning ahamiyatli xossalaridan biri substratini (reakstiyaga kirishayotgan moddaning) tuzilishiga nisbatan juda yuqori tanlovchanlik xossasidir; ko’p hollarda, bir ferment bitta ma’lum moddaning reakstiyaga kirishini tezlatadi, ularning boshqa hosilalarini va gomologlarini tezlatmaydi. Reakstiya ferment katalizatorini maxsus uchastkalaridagi aktiv markazlarda boradi. Fermentlarning yuqori molekulali birikmalari oqsil lar bo’lib, bir-biri bilan peptid (amid) bog’ bilan bog’ langan aminokislotalardan iborat. Aktiv markazlar turli bioorganik moddalarning radikallaridan iborat bo’lib, bir-biriga yaqin joylashgan, adsorbistiyalangan sub strat molekulalari bilan bir vaqtda birdaniga ta’sirlanishi qulay holatda joylashgan bo’lib, aktiv markazlarning soni juda ko’p bo’ladi. Ferment va ularning ak tiv markazlari va uning ta’sir qilishi mexanizmi anchagina murakkab bo’lganligidan umumiy tasavvur berish bi lan chegaralanamiz.

2. Ferment kataliz kinetikasi. Ferment katalizda eng sodda sxema, ikki bosqichli sxema deb atalgan mexanizmdir. Shu sxemaning mexanizmi quyidagichadir. E + S ⃗k3ES ⃗k2E + P (XIII.9) E- ferment, S - substrat (reakstiyaga kirishuvchi modda) K s – ferment substrat komleksining (ES) dissostialanish konstantasi. k 2 ferment+substrat (ES) kompleksning (birinchi tartib bilan reakstiya parchalanib reak stiya mahsulot «R» ga va fermenti qaytadan (E) ajralib chiqish (regenerastiya) reakstiyasining tezlik konstantasi. ES- kompleksning hosil bo’lish reakstiyasining muvozanat konstantasi (Ks) Ks= [E][S] [ES ] (XIII.10) E va S 0 – boshlang’ich miqdorlar bo’lib, amalda [S 0 ]>>[E 0 ] bo’ladi. Fermentning umumiy mikdori (E 0 ): [E0]= E+[ES ] bo’ladi (XIII.11) Ya’ni reakstiyaga kirishib kompleksdagi (ES) va ozod holdagi (reakstiyaga kirishmagan) miqdori (E) ning yig’indisiga teng. (XIII.10) va (XIII.11) tenglamalardan [ES ]= [E][S] ks = {(E0)− (ES )}[S] ks = [E0][S]− [ES ][S] ks [ES ]= [E0][S] k2+[S] kelib chiqadi. Ferment subtrat kompleksining ajralish tezligi esa, υ=k2[ES ]= k2[E0][S] ks+[S] reakstiya boshlarida S ning kam reakstiyaga kirishganini va tajriba uchun boshqa substrat kup mikdorda olinganini e’tiborga olib boshda olingan substrat mikdoriga nisbatan substratni reakstiya kirishgan mikdorini hisobga olmasa ham bo’ladi ( S 0 - S = S 0 ), ya’ni [ S ] = [ S 0 ] deb qabul qilishi mumkin. ( S 0 ) substratning umumiy (tajriba uchun olingan mikdori) va

υ= k2[E0][S0] ks+[S0] (XIII.12) (XIII. 12) tenglama, (XIII. 9) – sxema bo’yicha boradigan fermenttativ reakstiya tezligi, substrat va fermentlarning dastlabki olingan mikdori bilan o’zgarishini ifoda qiladi va (XIII. 12.) tenglama bu xil katalitik reakstiyaga ahamiyatli kattaliklar k 2 va k 3 ni hisoblashga imkon beradi. Reakstiya tezligiga (υ) -ga reagentlarning miqdoridan (konstentrastiya) tashqari tajriba sharoitida mavjud har xil omillar ta’sir qiladi. Masalan muhitni rN sistema ingibatorlar (reakstiyani sekinlatuvchilar), aktivatorlar (reakstiyani tezlatuvchilar) mavjudligi, (XII.9) ko’rsatilgan yana boshqa qo’shimcha bosqichlar mav judligi kabi omillar ta’sir qiladi. Bu xil omillar ta’ sir qilmaydigan sharoitda olib borilgan va demak aktiv massalar ta’siri qonuniga muvofiq aniqlangan tezlik chin tezlik deyiladi, yuqorida ko’rsatilgan omillar mavjudligida tajriba o’tkazib topilgan tezlik kuzatilgan (yoki effektiv) tezlik deyiladi. Ko’pchilik tajribalarda kuzatilgan tezlik olinadi. Tezlik konstanta (k) ham, muvozanat konstanta (k ) to’g’risida ham shu mulohazalarni qaytarish mumkin. Agar k2,k3 – effektiv bo’lsa, bu kattaliklarni ma’lum katalitik reakstiyaning katalitik tezlik konstantasi ( k kat ) va Mixaelis konstantasi deb ataladi va (XIII.12) tenglama quyidagi ko’rinishda bo’ladi: υ= kкат .[E0][S0] km+[S0] (XIII. 13) Bu tenglama ferment katalizning asosiy tenglamasi bo’lib Mixaelis- Men i n tenglamasi deyiladi. Tezlik o’lchami k kat. (E) 0 ko’paytmasi reakstiyaning maksimal tezligi  m deyiladi, (S 0 )> k m bo’lganda  =  m bo’ladi. Demak υ= υm[S0] km+[S0] (XIII. 14) bu tenglamani to’g’ri chiziqli tenglama holiga keltirish mumkin: 1 υ= 1 υm +km υm ⋅ 1 [S0]

Ordinata o’qiga 1/  ni va absstissa o’qiga 1 [S0] ni qo’yib, R asmda ko’rsatilgan diagramma olinadi. Shu usul bilan  m , k m larni aniq l ash mumkin. Mixaelis - Menin tenglamasi bo’ytcha grafik usulda  m va K m larni aniqlash Tajribalarning ko’rsatishicha, ma’lum muhitda (kislotaning ma’lum konstentrastiyasida γA/γAH + nisbatining qiymati asos A ning tabiatiga bog’liq emas. Shunday qilib h o – qiymati, asosan muhitning xossasiga bog’liq. h o – qiymati qancha katta bo’lsa, (AN + )/(A) nisbati qiymati ham shunchalik katta bo’ladi, ya’ni ma’lum asos kuchliroq protonlashgan bo’ladi. Shunday qilib, h o - qiymati muhitning proton berish qobiliyatini xarakterlaydi. Shunga ko’ra h o ni muhitning kislotaliligi deyiladi. Agar reakstion aralashmaga kislota bilan birga shu kislotaning tuzi qo’shilsa, katalitik effekt ortadi. Vaholanki, tuz ta’sirida kislotaning dissostialanishi kamayishi natijasida vodorod ionlari ham kamayib, pirovardida katalitik aktivlik kamayishi kerak edi. Bu hodisa ikkilamchi tuz effekti deyiladi. Kislota shu kis - lotaning tuzi qo’shilganda anion ko’payadi, demak, kislo ta anioni ham katalizatordir.

Reakstion aralashmaga kislota bilan bir qatorda boshqa kislotaning tuzi qo’shilganda ham katalitik effekt ortadi. Bu hodisa birlamchi tuz effekt deyiladi. Bu hodisaga sabab tuz qo’shilganda eritmaning ion kuchi ortadi. N 3 O + ning termodinamik aktivligi oshadi, aktiv massalar qonuniga binoan tezlik oshadi. Kataliz ishtirokida boradigan reakstiyalarni, ya’ni katalitik reakstiyalarning sinflanishi (klassifikastiyasi) katalitik reakstiya borgan sohaga va reakstiya mexa nizmiga qarab ikki xil bo’ladi. Kataliz reakstiya borgan s ohaga ko’ra gomogen va getero gen (kontakt) katalizatorga bo’linadi. Gomogen katalizda reagentlar va katalizator bir muhitda, bir xil agregat holatda bo’ladi. Masalan, efirlarning ishqorlanish reakstiyasida reagent efir, katalizator kislota – suyuqlik, nitroza usuli bilan HNO 3 olishga esa reagent ham, katalizator ham gazdir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1.“Neft va gazni qayta ishlashda katalitik jarayonlar” ma’ruza matni. Safarov B.J. Buxoro 2012 y. 2. H.R.Rustamov, SH.P.Nurullayev. “Fizikaviy kimyo”. Toshkent 2011 y. 376 bet. 3. Кравцов А.В., Ивашкина Е.Н., Юрьев Е.М Теоретические основы каталитических процессов переработки нефти и газа: учебное пособие. – Томск: Изд-во ТПУ, 2009. – 146 с. Internet saytlari 1. www.rwe.com 2. www.oil.com 3. www.oil-gas.at 4. www.cac-chem.de 5. www.flottweg.com

Похожие

Fermentativ reaktsiyalar kinetikasi. Fermentlar faolligining boshqarilishi

Kataliz. Gomogen kataliz

Kataliz

Gomogen kataliz

Selektiv kataliz