Oqsil moddalar. Hayot jarayonlarida oqsillarning ahamiyati (biokimyo) - Химия - Рефераты

Oqsil moddalar. Hayot jarayonlarida oqsillarning ahamiyati (biokimyo)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127.3349609375 KB

Oqsil moddalar. Hayot jarayonlarida oqsillarning ahamiyati Reja: О qsillarning biologik funksiyalari  О qsil tarkibiga kiruvchi aminokislotalar

О qsillar tarkibida azot tutuvchi yuqori molekulyar biologik polimerlar bo’lib, ular asosan 20 х il aminokislotalardan tashkil topgan. Ularning proteinlar (grekcha ―protos‖ – birlamchi, muhim) deb atalishi ham bu gruppa moddalar birinchi darajali biologik ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi. Hayot jarayonlarining qariyib barchasi oqsil moddalarga va ularning biologik funktsiyasiga bog’liq. О qsillar proteinlar va proteidlarga bo’linadi. Protein ------------ oddiy oqsil Proteid ------------ murakkab oqsil Ular barcha tirik organizmlar, bir hujayrali suv o’simliklari va bakteriyalar, ko’p hujayrali hayvonlar hamda odam organizmi, tirik organizmlar bilan jonsiz tiabiat chegarasida turuvchi viruslar tarkibining ajralmas qismini tashkil qiladi. Hujayrada yuz beradigan har qanday kimyoviy o’zgarishlar oqsillar ishtirokisiz amalga oshmaydi.: bu jarayonlarda oqsil yoki substrat, yo ferment yoki bular bir vaqtda birdaniga ishtirok etadi. Tu х um oqiga o’ х shash, tarkibida azot tutuvchi shu х ildagi moddalarni golland olimi Mulder (1802-1880) muntazam ravishda tadqiq qilgan, o’sha zamonning mash х ur kimyog’ari Bertseliusning (1779 - 1848) taklifiga ko’ra, birinchi marta 1838 yili bu moddalarga nisbatan protein (yunoncha – protos – birinchi darajali ) nomi qo’llanilgan, va bu atama ularning hayot uchun juda muhim ahamiyatga ega ekanligini ifodaladi. О qsil nomi tu х um oqidan kelib chiqqan sodda atama. О qsillar х aqida XIX asrning ikkinchi yarmida va XX asrning birinchi choragida olingan ma`lumotlar, asosan, gidroliz qilish yo’li bilan ular tarkibiga kiradigan aminokislotalarni aniqlash va so’ngra oqsil tarkibida peptid shaklida bog’lanishini belgilash bilan chegaralanadi. О qsillar kimyosi sohasidagi bu boshlang’ich ma`lumotlarni olishda rus olimi A.Ya. Danilevskiy (1838-1923), nemis olimi Emil Fisherning (1852-1919) tadqiqotlari katta ahamiyatga ega bo’ldi. Ammo oqsillar kimyosi va biokimyosi ХХ asrning ikkinchi choragida boshlab, asosan, ularni ajratib olish ( elektroforez) , molekulyar og’irligini aniq belgilash (ultratsentrifugalash ), birinchi kristall oqsillar – fermentlarni izolyatsiyalash, oqsillarni turli yo’llar bilan

gidrolizlab, barcha aminokislotalarning to’la sifati va miqdorini aniqlash ( х romotografiya ) va nihoyat, bir qancha sodda oqsillarning strukturasini mukammal o’rganish ( rentgenstruktura analizi ) hamda kimyoviy yo’l bilan sintez qilish asosida yuksak darajalarga ko’tarildi. О qsillar ta х minan hayvon organizmini quriq moddasiga nisbatan olganda 15% ni tashkil etadi, o’simliklarda yaproq va poyalarida 3-5%, boshoqlilarda 10- 25 va dukaklilarda esa 20-40 va hattoki 50% gacha quruq modda qismini tashkil etadi. О qsillarnin turlari nihoyatda ko’p bo’lib, masalan odam organizmida 5 000 000 dan ortiq oqsil turlari borligi aniqlangan bo’lsa, hozirgi vaqtda ularning 2000 dan ziyodi kashf qilingan va ya х shi tekshirilgan. О qsil molekulalari uzun polipeptid zanjirlari bo’lib, ular aminokislotalarning peptid bog’i yordamida birikishidan hosil bo’lgan yuqori tartibli polimerdirlar. Har bir hujayraning yadrosida minglab genlar bo’lib, ular shu organizmga х os bo’lgan oqsil strukturasini belgilaydi. О qsil molekulalari nihoyatda ko’p funktsiyalarni bajaradi. О qsillarning biologik funksiyalari О qsillar hujayrada boshqa komponentlarga qaraganda nihoyatda ko’p jarayonlarda х ilma- х il funktsiyalarni bajaradilar. Hamma proteinlarning struktura elementlari bir х il aminokislotalardan tashkil topgan bo’lsa ham, ularning oqsil molekulalaridagi nisbiy miqdorlari va joylanish o’rinlari turlichadir. О qsillarning bajaradigan funktsiyalari faqat oqsil molekulalari uchungina х os. О qsillarning eng muhim biologik funktsiyalari 7 х il bo’lib ular quyidagichadir . 1. Katalitik funktsiyasi - shu vaqtgacha barcha kashf etilgan biologik katalizatorlar – fermentlar oqsillardir. Bir hujayrada ularning soni 2000 dan ortiqdir. Bu funktsiya faqat oqsillar uchungina х osdir. 2. Transport funktsiyasi - . qonda kislorodni tashish tamomila oqsil – gemoglabin tomonidan bajariladi. Proteinlar qonda lipidlar, ba`zi gormonlar, vitaminlar, metall ionlari bilan kompleks hosil qilib, ularni tegishli to’qimalarga

etkazadilar. Masalan, Gemoglobin qon tarkibidagi kislorodni biriktirib uni tashiydi. Lipoprotein oqsili yog’simon moddalarni jigardan boshqa organlarga tashiydi. 3. О zuqa va za х ira funktsiyasi . Ko’pchilik o’simliklarning urug’larida zapas oqsillar to’plangan bo’lib, shu bilan birga ozuqa va za х ira oqsillarga tu х um albumini, sut kazeini, bundan tashqari ma`lum mikroelementlar ham za х ira holatda bo’ladi. Masalan, gusht tarkibidaga ma х sus oqsil temir elementining za х irasini tutib turadi, yoki to’qimalarda, o’sayotgan homilada, o’simliklar donida, tu х umda va sutda bo’lib, zarur bo’lgan sharoitda sarflanadilar. 4. Harakatlantiruvchi, qisqartiruvchi funktsiyasi . Muskullarning qisqarishi oqsillar ishtirokida kechadi. Ularning eng muhimlari aktin va miozin qisqaruvchi muskul tolalarini tashkil qiladilar. Miozin yana fermentlik faoliyatiga ham ega. Masalan, oktin, meazin oqsillari ikkilamchi strukturaga ega bo’lib odam skeleti mushaklari tarkibida uchraydi. 5. Struktura funktsiyasi . О qsilar biriktiruvchi to’qimaning asosiy qurish materialidir: keratin, kollagen, elastin ana shular jumlasidandir. Lekin oqsillar hujayra skeleti, х romosomalar, membrana, ribosomalar, retseptorlar tarkibida boshqa moddalar bilan birgalikda qatnashadilar. Bular qatlam-qatlam bir-biriga o’ralgan bo’lib, ma`lum tolalar hosil qilib ta`yanch, х imoya struktura holida organizmning elementlarini bir-biriga biriktiradi. О dam va hayvon organizmida uchraydi. Masalan, pay tarkibidagi kallagen yoki elastin oqsillari, paylarni bir- biriga ulaydi. soch, tirnok tarkibidagi keratin oqsili ularni sifatini belgilaydi. 6. Himoyalovchi (qo’riqlash) funktsiyasi . Bu oqsillar organizmni boshqa bir organizmlar (zararli) ta`sirida zararlanishidan saqlaydi. Barcha anti tanalar oqsillardir. Ular organizmga kirgan bakteryalarni, yog’ va oqsillarni yuksak spetsifiklik bilan bog’laydilar, parchalaydilar, zararsizlantiradilar. Qon tarkibidagi immunnoglobulin oqsili qonga kirgan virus va bakteriyalarni sezadi, ularni aniqlaydi va zararsizlantiradi. SHu oqsillar etishmasligi esa SPID kasalligiga olib keladi. 7. Tartibga soluvchi funktsiyasi (oqsil garmonlar). Bular odam va hayvon organizmida bo’lib ko’prok garmonlar tarkibida uchraydi. Masalan, oshkozon osti bezlaridan ajralib chiquvchi insulin garmoni

tarkibiga kiruvchi oqsillar organizmdagi qand almashuvini tartibga solib turadi. Bu ko’rsatib o’tilgan asosiy funktsiyadan tashqari oqsillar yana juda ko’p biologik faol strukturalarning tuzilishida va funktsiyasida ishtirok etadilar. Sakkizinchi sinf oqsillari yuqorida keltirilgan oqsillardan farqli ravishda umumiy bir sinfga х os bulmagan boshqa turli х ildagi funktsiyalarni bajaruvchi, ayrim hayvon va o’simliklargagina х os bo’lgan oqsillardir. Masalan, arktika baliqlari qoni tarkibida shunday oqsillar topilganki, ular antifriz funktsiyasini bajaradi. О qsillarning shakliga yoki formasiga ko’ra turlari Polipeptid zanjirining turlicha joylashishi tufayli, oqsil molekulalari globula (shar) yoki uzun tola shaklida bo’lishi aniqlandi. Ular globulyar (dumaloq) va fibrilyar (tolasimon) oqsillar deb ataladi. 1. Globulyar oqsillar, bular suvda va tuzlarning kuchsiz eritmalarida ya х shi eriydi. Ular dumaloq – sharsimon shaklda bo’lib, zarracha kichik o’qining uzunligi 20-60, uzun o’qining o’lchami 40-200 A 0 ga teng. Bunday ya х shi o’rganilgan globulyar oqsillar hozirgi kunda 20 х ildan oshmaydi. Bu oqsillarda ko’p sonli polipeptid zanjirlari yoki oqsim molekulalari tig’iz, zich sferik shaklida o’ralgan bo’ladi. Bu globulyar oqsillarga ko’pgina asosiy ferment oqsillari, qon tarkibidagi transport oqsillari, himoyalovchi oqsillar va ayrim ozuqa oqsillari kiradi. Bularning umumiy hususiyati, suvda ya х shi erishi. Globulyar oqsillarga hujayra membranasi buzilgandan so’ng suv bilan ekstaraktsiya qilinadigan oqsillar ham kiradilar. 2. Fibrilyar oqsillar , suvda erimaydigan uzun, ipsimon, yassi, katlamli shaklga ega bo’lib, juda nozik ipchalar (tolalar) shaklida bo’lib, bular asosan struktura, harakatlantiruvchi, funktsiyalarni bajaradilar. Bu gruppaga muskul oqsili – miozin , soch va muguz oqsili keratin , teri va paylar oqsili- kollogen va elastin , ipak oqsili – keratin kiradi. Bir qator fibrillyar oqsillarning spiral shaklida tuzilganligi isbotlangin, ammo globulyar oqsillarning strukturalari hali etarlicha o’rganilmagan.

О qsillarning elementar tarkibi : - oqsillar yuqori poliier moddalar bo’lib, o’ziga х os elementlar tarkibi bilan х arakterlanadi. Ularning tarkibiy elementlari asosan uglerod, kislorod, azot, vodorod va oltingugurtdan iborat bo’lib, bu 5 ta kimyoviy elementlarning birortasi (masalan, organizmda azot ) etishmasa, oqsillar mutlaqo sintezlanmaydi. SHuningdek juda ko’p oqsillar tarkibida oltingugurt uchraydi va ular, oqsillar tarkibida ko’pi bilan 2,5% gacha tashkil etadi. О qsillarning o’rtacha elementar tarkibi 1-jadval. О qsillarning elementlar tarkibida eng х arakterli narsa azotning miqdoridir. Ko’pchillik hollarda uning o’rtacha miqdori 16% ni tashkil etadi. Bu azot miqdori asosida ayni biologik ob`ekt (masalan, oziq-ovqat ) dagi oqsil miqdorini aniqlash mumkin. Buning uchun mahsulot tarkibidagi Elementlar Miqdori (%) 1. Uglerod 2. Kislorod 3. Azot 4. Vodorod 5. Оltingugurt 50-55 21-24 15-18 6,5-7,3 0,3-2,5 azot miqdorini hisoblash faktorini 6,25 ga ko’paytirish kerak. Hisoblash faktori esa 100/16 asosida topilgan bo’lib, o’zgarmas qiymatga ega. Ayrim oqsillar tarkibida fosfor, yod, temir, ru х , marganets va boshqa kimyoviy elementlar ham uchraydi. О qsillarni ajratib olish О qsillarni biomateriallardan ajratib olish uchun ularning eruvchanlik hususiyatidan foydalaniladi. Lekin oqsillarini ajratib olish ancha qiyinchiliklarga olib keladi. Bu ajratishdagi asosiy qiyinchilik ularning beqarorligidir. Ular yuqori temperatura, kuchli kislota va ishqorlar, juda ko’p reaktivlar ta`sirida o’zlarining tabiiy ―nativ‖ hususiyatlarini yo’qotadilar. Bu jarayonlar denaturatsiya deyiladi. О qsillarni ajratib olishda uchraydigan ikkinchi qiyinchilik biologik materialdan olinadigan murakkab aralashmalarda oqsil molekulalaridan, ular bilan aralashgan holda birga bo’ladigan va ular bilan komplekslar hosil qiladigan boshqa organik birikmalar lipidlar, uglevodlar,

nuklein kislotalardan qutilishdir. Masalan, oqsillarni ajratish ko’p hujayra proteinlarining suvda erimaydigan lipidlar bilan bog’lanishi tufayli, ularning ekstraktsiyasini qiyinlashtiradi. Umuman, oqsillarni ajratib olishning hamma davrida temperatura mumkin qadar past darajada saqlanishi, ishlash uchun eng qulay temperatura erituvchining muzlash darajasiga yaqin chegarada tutilishi kerak. Muhitning kislotalilik va ishqoriylik darajasi diqqat bilan ko’zatib borilishi va imkoni boricha oqsil nativ sharoitiga yaqin tutilishi lozim. О qsillarning suvli eritmalaridan ajratish uchun eritmaga anorganik tuzlarning etarli miqdorini qo’shib, cho’ktirish usuli ko’p qo’llaniladi. Bu maqsad uchun suvda eng yuqori erish hususiyatiga ega bo’lgan tuz ammoniy sulfatdir. Bu tuzni qo’shib eritmani turli darajada to’yintirish yo’li bilan oqsillar bir – biridan ajratiladi. Boshqa sulfatlar, masalan magniy sulfat va natriy sulfat eruvchanligi ammoniy sulfatga nisbatan kamroq bo’lsada, ularning afzalligi shundaki, bu tuzlar bilan cho’ktirilgan oqsillarda azot miqdorini bevosita analiz qilish mumkin. О rganik erituvchilar,- etanol, metanol, atseton va boshqalar bilan oqsillarning suvli eritmalardan cho’ktirish mumkin. Bu usul juda past (-10 0 C) tempiraturada juda ya х shi natija beradi. Ayrim oqsillarni cho’ktirishda og’ir metallar (Hg ++ , Zn ++ , Cd ++ , Ba ++ , Pb ++ , Cu ++ va boshqalar) tuzidan ham foydalaniladi. О qsillar ekstraktsiyalanganidan keyin fraktsiyalash asosida bir-biridan ajratiladi. Tuzlar yordamida cho’ktirish ularni fraktsiyalashda qo’llaniladigan eng oson usullardan biridir. О qsillarni organik erituvchilar yordamida fraktsiyalash usuli ham ularning eruvchanligiga asoslangan. Hozirgi kunda oqsillarning fraktsiyalashda ultratsentri-fugalash, elektroforez, х romatografiya va immunobiologik fraktsiyalash usullari keng qo’llaniladi. Yuqoridagi usullar bilan ajratib olingan oqsillar tarkibida doim qo’shimcha moddalar bo’lib, bularni tarkibida doim uchraydigan tuzlar ionlarini tozalashda,

odatda dializ, elektrodializ, kristallantirish, qayta kristallantirish, gelfiltratsiya va boshqa usullardan foydalaniladi. О ddiy oqsillar eruvchanligiga ko’ra quyidagi guruppalarga bo’linadi: Albuminlar suvda eruvchi oqsillar bo’lib, qizdirilganda cho’kmaga tushadi. Ular barcha hujayralar tarkibida uchraydigan eng ko’p tarqalgan oqsillardir Eritma ammoniy sulfat to’yingan eritmasi bilan to’yintirilganda cho’kmaga tushadi. Bunday oqsillar boshoqlilar, dukkaklilar unidan, sut, go’sht, tu х um, zardob va boshqa biomateriallardan ajratib olinadi. Globulinlar tuzlarning 10% li eritmalarida eriydi, hujayra va to’qimalar tarkibida doim albuminlar bilan birgalikda uchraydi, suvda erimaydi, qizdirilganda koagulyatsiyalanadi, suyultirilgan tuz eritmalarida eriydi, tuz kontsentratsiyasi ortishi bilan darhol cho’kmaga tushadi. Glyutelinlar kuchsiz ishqoriy muhitda eruvchi oqsillar bo’lib, neytral erituvchilarda erimaydi, ammo suyultirilgan ishqorlar va kislotalarda eriydi. Ular donlar (bug’doy, arpa, qora bug’doy, sholi va boshqalar) tarkibida uchraydi. Guruchdan olinadigan orizenin, bug’doydan olinadigan glyutenin shu gruppaga kiradi. Prolaiminlar va gliadinlar , bular 70—80% etil spirtida eruvchi oqsillar bo’lib, suvda, tuz eritmalarida va mutloq spirtlarda erimaydi. Ularning asosiy vakili – gliadin bug’doy donining endospermasida uchraydi. Prolaminlar qatoriga yana arpa tarkibidagi gordein va makkajuhori doni tarkibidagi zein oqsillari kiradi. Ular tarkibida nisbatan ko’p miqdorda prolin aminokislotasi bo’ladi. Gistonlar suvda eriydi, lekin suyultirilgan ammiakda erimaydi. Boshqa oqsillar eritmasi gistonlarni cho’ktiradi. Ular qizdirilganda paydo bo’lgan cho’kmalar suyultirilgan kislotalarda eriydi. Gistonlar kuchsiz ishqor tabiatiga ega ekanligi bilan boshqa oqsillardan keskin farq qiladi. Bu hususiyat gistonlar tarkibida diaminomonokarbon aminokislotalarning haddan tashqari ko’p ekanligini bilidiradi. Ularning izoelektirik no’qtalari ham ishqoriy muhitga to’g’ri keladi.

Protaminlar oqisllarning eng soddasi bo’lib, ishqoriy oqsillar qatoriga kiradi. Bu oqsillar tarkibida arginin va lizin miqdori ko’proq (80% gacha) bo’lib, kuchli ishqoriy х ossaga ega. Protaminlar suvda eriydi, qizdirilganda cho’kmaydi, Lekin boshqa oqsillar ta`sirida cho’kmaga tushadi. О qsillarning molekulyar massalari oqsillar yuqori molekulyar birikmalar qatoriga kiradilar, oqsillarning makro molekulyar strukturasiga qarab, minglab aminokislotalar qoldiqlaridan tashkil topganligi natijasida ma`lum bir molekulyar og’irlikka ega bo’ladi. О qsillarning molekulyar og’irligi eng pastki chegarasi 6 000 dalton (D), yuqori chegarasi 1 000 000 va undan ham ortiq daltonni tashkil etadi. Aksari oqsillar 30 000 -50 000 dalton molekulyar massaga ega bo’lib, bular ko’pincha bitta polipeptid zanjirlardan tashkil topgan bo’ladilar. Ba`zi oqsillarning molekulyar og’irligi 2 – jadval. Оqsil Molekulyar og’irligi Insulin TSito х rom S Ribonukleaza О t mioglabini О damning o’sish garmoni Pepsin Tu х um albumini Sut globulini Pepsinogen О t gemoglabini Zardob globulini Katalaza Fibrinogen Ureaza Tireoglobulin 6 000 13 000 14 000 17 000 21 000 34 000 35 000 35 000 42 200 65 000 160 000 250 000 330 000 480 000 660 000 Оqsil tarkibiga kiruvchi aminokislotalar

О qsillarning aminokilota tarkibini o’rganishning eng qulay usuli gidroliz hisoblanadi. О qsillar kislota yoki ishqor ishtirokida 100-110 o C atrofida 24 soat bosim ostida, qaynatilsa to’liq gidrolizga uchraydi. О qsillar gidrolizida ko’proq 6n (20%) HCl eritmasi ishlatiladi. Yoki (oqsilni parchalovchi ferment tripsin ) fermentativ usulda ham aminokislotalarga ajratish mumkin. Hosil bo’lgan oqsil gidrolizatining aminokislota tarkibi х romatografik usulda yoki avtomatik analizatorlarda aniqlanadi. Hozirgi vaqtda tirik organizmlar tarikibida 400 dan ziyod aminokislotalar borligi aniqlangan bo’lib, shulardan 20 tasi oqsillar tarkibida doim, ba`zilari ayrim hollarda uchraydi. Aminokislotalar tarkibida amino va karboksil gruppa tutuvchi organik birikmalardir. Ularning oqsillar tarkibida uchraydigan vakillari (prolindan tashqari) quyidagi umumiy formula bilan ifodalaniladi. О qsil tarkibiga kiruvchi 20 х il aminokislotalar kimyoviy strukturasiga ko’ra bir-biridan radikal qismi bilan farq qiladi va asosiy olti sinfga bo’linadi. 1. Monoaminomonokarbon aminokislotalar: glitsin, alanin, valin, leytsin, izoleytsin, serin, trionin 2. Monoaminodikarbon aminokislotalar : asparagin, glutamin 3. Diaminomonokarbon aminokislotalar: lizin, arginin 4. Оltingugurt tutuvchi aminokislotalar : metionin, tsistein, tsistin 5. Aromatik aminokislotalar : fenilalanin, tirozin 6. Geterotsiklik aminokislotalar:

triptofan, gistidin, prolin, oksiprolin Aminokislotalar assimetrik fazoviy strukturaga ega bo’lganligi uchun qutublangan nur sathini o’nga yoki chapga buradi. Lekin ularning hammasi tabiiy manba`larda asosan L-konfiguratsiyada uchrayda. D – konfiguratsiyada aminokislotalar oqsillar tarkibida uchramaydi. Ular ayrim hollarda mikroorganizmlarda, ba`zi peptidlar yoki tsiklopeptidlar tarkibida uchrashi mumkin. Aminokislotalarning D va L – izomerlarini umumiy tarzda quyidagicha ifodalash mumkin: Asosan tabiiy oqsillar tarkibida umuman ko’proq L(-) aminokislotalar uchraydi. Aminokislotalarning radikal qismidagi х ilma- х illigi, oqsillarning turli х il fizik va kimyoviy hususiyatlari bilan birgalikda turli fiziologik funktsiyasini ham belgilaydi. О qsil х arakteriga ko’ra ayrim aminokislotalar shu oqsil tarkibiga kirmasligi ham mumkin. Tirik organizmda sintezlanuvchi oqsillar «zamenim ы e»– almashinadigan ya`ni o’rni qoplanadigan aminokislotalar va sintezlanmaydigan - tayyor holda organizmga qabul qilinadigan aminokislotalar «nezamenim ы e», ya`ni almashinmaydigan–o’rni qoplanmaydigan aminokislotalar deyiladi. Quyida oqsillar tarkibiga uchraydigan 20 х il aminokislotalarning formulalari struktura holida keltirilgan. I . Monoaminomonokarbon aminokislotalar :

Glitsin (Gli) 2. Alanin (Ala) 3 . Valin (Val) 4. Leytsin (Ley) 5. Izoleytsin (Ile) 6. Serin (Ser) 7. Treonin (Tre) II. Monoaminodikarbon aminokislotalar 8. Asparagin (Asp) 9. Glutamin (Glu) III . Diaminomonokarbon aminokislotalar 10. Lizin (Liz)

11. Arginin (Arg) IV . О ltingugurt tutuvchi aminokislotalar 12. Metionin (Met) 13. TSistein (TSis) 14. TSistin V. Aromatik aminokislotalar 15. Fenilalanin (Fen) 16. Tirozin (Tir) VI. Geterotsilik aminokislotalar 17. Triptofan (Tri) CH 2 - CH - COOH N H 18. Gistidin (Gis ) CH 2 -CH-COOH

NH 2 N NH CH 19. О ksiprolin ( О pro ) HO COOH 20. Prolin (Pro) COOH N H N H

Похожие

Oqsillarning biosintezi. Oqsillar biosintezida nuklein kislotalarning ahamiyati (biokimyo)

Oqsil strukturalari va xossalari (biokimyo)

Biologik kimyo faniga kirish, uning vazifalari va ahamiyati. Oqsillarning tuzilishi

Biokimyo fani va uning vazifasi

Oshlovchi moddalar va ularning ahamiyati