Metallarning umumiy tavsifi. Metall bo’glanish - Химия - Рефераты

Metallarning umumiy tavsifi. Metall bo’glanish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Metallarning umumiy tavsifi. Metall bo’glanish Reja: 1. Barcha metallar umumiy xossalarga ega. 2. Kristallik holatdagi moddalar 3. Izomorfizm va polimorfizm.

Fizikaviy xossalar barchasini yuqori elektr o’tkazuvchanlikka, yumshoq, issiqlikni yuqori darajada o’tkazadigan, deformatsiyalanadigan cho’ziluvchan yuqori temperaturada uzilishga bardosh beradigan xususiyatlar mavjud. Metallarni cho’ziluvchanligi nihoyatda muhim ahamiyatga ega. Bu xususiyatlari sim, shunga o’xshash ya’ni yaltiroqlik xolatlarni namoyon qiladi. Barcha metallar o’zidan elektronlarni oson berib musbat ionlarni hosil qiladi. Ayniqsa temir, xrom, marganes barcha birikmalrda musbat ionlarni hosil qiladi. Erkin holda metallar qaytaruvchanlik xususiyatini saqlaydi D.I. Mendeleyev davriy sistemasida I guruhdan VII guruhgacha o’tgan sayin metallik xususiyati pasayadi. Bunga sabab ionlanish potensialini oshib borishidir. Ionlanish potensiali. Tab – 1 I guruh II guruh VI guruh VII guruh Li – 5.39 Be – 9.39 O – 13.64 F – 17.42 Na – 5.14 Mg – 7.64 S – 10.36 Cl – 13.01 K – 4.34 Ca – 6.11 Se – 9.75 Br – 11.84 Rb – 4.18 Sr – 5.69 Te – 9.01 J – 10.45 Bu xususiyatlar Tab – 1 da keltirilgan. Moddalar gaz holatda bo’lganda ularning zarrachalari ( atom yoki molekulalarning ) juda tez harakat qilib bir – biridan nihoyatda katta masofada turadilar. Shu sababli ular orasida o’zaro ta’sir etadigan kuchlar juda kichkina bo’ladi. Moddalar suyuq yoki qattiq holatda bo’lganda esa gazlardagi holatning teskarisi, ya’ni suyuq yoki qattiq moddalar zarrachlari ( atom va molekulalari )orasidagi o’zaro ta’sir kucha katta. Bu kuch suyuq yoki qattiq moddalarning zarrachalarini bir – biriga yaqin holda ushlab turadi. Suyuq va qattiq moddalarning zarrachalarning bir – biriga yaqin holda ushlab turadigan kuch elektr xususiyatga ega. Bu kuchlar zarrachalarning qandayligiga qarab ( ya’ni ular metal yoki metalmas elementning atomini, ionlar, molekulalar) har xil bo’ladi. Agar modda atomlaridan tuzilgan bo’lib metalmas bo’lsa u holda modda atomlari bir –biri bilan kovalent bog’langan bo’ladi. Agar modda metal bo’lsa, shu

metal atomlari eletronlarining bir qismi metal atomlarining hammasi uchun umumiy bo’ladi. Shu umumiy bo’lgan elektronlar atomlariga erkin harakat qilib metal atomlarini bir –biri bilan bog’lab turadi. Bunday bog’lanishga metal bog’lanish deb ataladi. Qattiq moddalarning holati ham har xil bo’ladi. Biz shundan bir nechtasuni ko’rib chiqamiz. Kristallik holatdagi moddalar. Qattiq holatdagi ko’pchilik moddalar kristal tuzilishga ega. Bunga ishonch hosil qilish uchun qattiq moddaning bir bo’lagini olib maydalash kifoY. Shu maydalangan kichkina bo’lakchaning singan joyiga qaralsa har xil burchakka ega bo’lgan kichkina qirrali kristallar mavjudligi ko’rinadi. Agar kristallar juda kichkina bo’lsa u holda ularni mikroskop orqali ko’rish mumkin. Har qanday modda o’ziga xos formaga ega bo’lgan kristallar hosil qiladi. Masalan, natriy xlor kub formasiga o’xshash kristallar achchiq toshlar esa oktaedr formasiga o’xshash kristallar hosil qiladi vaa xokazo. Kub oktaedr Achchiqtoshlar Natriy xlor

Kristallarning ichki tuzilishi . Kristalning tashqi shakli uning yashirin ichki tuzilishining aksi bo’lib, zarrachalarning - kristalni tashkil etuvchi molekula yoki atomlarning fazoda muayyan nuqtalarda bir tekisda joylashuvchiga bog’liq deb oylab kelingan edi. Bunday nuqtalarning jami fazoviy panjara deb ataladigan kristallik panjaralarni hosil qiladi. Bu panjara ma’lum bir shaklga ega bo’lib, shu panjaralarda zarrachalar joylashgan nuqtalarga panjara tushunchlari deyiladi. Bu tasavvurlarning to’g’riligi kristallarni roentgen nurlar orqali tekshirish natijasida isbotlandi. Tekshirishlar natijasida ko’pgina murakkab moddalarning ( masalan, tuzlar ) panjar tugunlarida molekulalar emas, balki musbat va manfiy zaryadlangan ayrim ionlar turishi aniqlandi. Barcha kristallik oanjaralar to’rtta asosiy turga bo’linadi; molekulyar, atomli, ionli panjaralar va metal panjaralardir. Kristallarni hosil qiluvchi zarrachlar orasidagi bog’lanishning mustahkamligi panjarani buzish va shu panjarani tashkil etuvchi zarrachalarni ularning o’zaro ta’sir etishini nazarga olmaslik darajada bir – biridan uzoqlashtirish uchun kerak bo’ladigan ish miqdori bilan xarakterlanadi. Bu ish kristallik panjaraning energiyasi deb ataladi. Kristallik panjaralar o’z strukturasi jihatdan nihoyatda xilma – xil bo’lishi mumkin. Panjaralarning strukturasidagi barcha xarakterli xususiyatlarni ko’rsata oladigan eng kichik qismi elementar yacheyka deb ataladi. Elementar yacheykalari kub shaklida bo’lgan muntazam sistemalardagi kristallarning panjaralari eng soda tuzilgan bo’ladi.

Natriy xloridning panjarasi - Na - Cl Rasmda natriy xlorid kub panjarasining bir qismi, ya’ni elementar yacheykasi ko’rsatilgan bu qism butun kristaldan ajratib olingan bo’lib, kristallning ichi ionlar bilan qanday to’lganligini ko’rsatish uchun berilgan. Panjara uchlarida xlor va natriy ionlarini shu ionga eng yaqin bo’lgan va qarama – qarshi zaryadga ega bo’lgan 6 ta xlor ioni qurshab olgan; har qaysi xlor ionini esa shu xlor ioniga eng yaqin bo’lgan va qarama – qarshi zaryadga ega bo’lgan 6 ta natriy ioni qurshab olgan. Shunday qilib xlor ioni ham, natriy ionini ham qurshab olgan eng yaqin ionlarning soni 6 ga teng. Bu songa ya’ni kristaldagi bir zarrachalarni qurshab turgan eng yaqin ikkinchi zarrachalar soniga – koordinatsion son deb ataladi. Amorf holatdagi moddalar: Qattiq moddalar orasida shundaylari ham uchraydiki, ularning siniq yerida kristallar borligini payqab bo’lmaydi, masalan, bir bo’lak rasmiy shisha sindirib qoyilsa, uning siniq joyi silliq ekanligini ko’ramiz. Smola, yelim va ba’zi boshqa moddalarning parchalari sindirilganda

ham huddi ana shunday holni kuzatish mumkin. Bunday moddalarning hammasi amorf (ya’ni ma’lum shaklga ega bo’lmagan) moddalar deb ataladi. Izomorfizm va polimorfizm. Kimyoviy tabiatlari jihatdan bir – biriga yaqin bo’lgan ba’zi moddalar, garchi tarkibi jihatdan har xil bo’lgan moddalar, va bir xil shakldagi kristallar hosil qiladigan moddalarga izomorf moddalar yoki izomorfizm deb ataladi. Bu izomorf moddalarga xos bo’lgan xususiyat shundan iboratki, ulardan hosil qilingan eritmalarda shu moddalar birgalikda kristallanib, aralash kristallar hosil qiladi. Har xil achchiqtoshlar sulfat kislotaning qo’sh tuzlari, tarkibiga bitta bir valentli va bitta uch valentli metal bo’ladigan tuzlari izomor moddalarga tipik misoldir. Agar alyuminiy rangsiz achchiqtosh KAl(SO 4 ) 2 *12H 2 O bilan to’q gunafsha tusli xromli achchiqtosh KCr(SO 4 ) 2 *12H 2 O dan iborat aralashma suvda eritilsa bu eritma kristalogidratlanganda, tarkibida ikkila xil achchiqtosh bor aralash kristallar hosil bo’ladi. Aralash kristallar uchuvchan tarkibli bo’lsada, mutlaqo bir jinsli bo’lganligidan, ular ham qattiq eritmalar deb ataladi. Izomorfizimning yoki aralash kristallarni hosil bo’lishi mohiyati shundan iboratki buning uchun, bir xil o’lchamdagi va bir xil zaryadli atomlar yoki ionlar kristallik panjarada bir – birini o’rnini olishi mumkin. Panjarani harakterli shu panjarani hosil qiluvchi ionlarning o’lchamlariga yoki radiusiga bog’liqdir. Masalan:KCl yoki KBr bir – biriga deyarli o’xshash panjaralar hosil qilishiga sabab ularning radiuslari bir – biriga yaqindir. Masalan: Cl ioninig radiusi (1,81 A°) Br ionining radiusi (1,96A°) ga tengdir. KCl yoki KBr suvda eritilganda ularning kristallari ayrim ionlarga ajraladi. Bu eritmalardan suv bug’latib yuborishsa ma’lum paytda kristallanish boshlanadi ya’ni ionlar bir – biri bilan bog’lanib kristallar hosil qiladi. Agar ionlarning radiuslari katta kichikligi jihatdan bir – biridan farq qilsa, bunday ionlar kristallarda bir – birini o’rnini ola olmaydi. Masalan: NaCl, KCl bir tipdagi tuz bo’lsa ham ammo aralash kristallar hosil qilmaydi, chunki K ioni

radiusi 0.93 A° dan ancha katta bo’lib, ularning panjara konstantalari mutlaqo har xildir. Shuning uchun NaCl bilan KCl izomorf moddalar emas.

Похожие

Metallarning korroziyasi

Vodorod. Vodorodning umumiy tavsifi. Tabiatda vodorod

Metallarning xossalari. Metallar korroziyasi

Modda va energiya almashinuvining umumiy tavsifi. Katabolizm va anabolizm

Metall va qotishmalarning korroziyasi hamda undan ximoyalanish