Metallarning xossalari. Metallar korroziyasi - Химия - Рефераты

Metallarning xossalari. Metallar korroziyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1146 KB

Metallarning xossalari. Metallar korroziyasi Reja : 1. Metallarning kimyoviy xossalari. 2. Gal’vanik elementlar. 3. Metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatori. 4. Metallar korroziyasi. Korroziya turlari.

Metallarning kimyoviy xossalari . Metallarning atomlari elektronlarini osonlik bilan berib, musbat zaryadlangan ionga aylanadi. Tipik metallar kimyoviy reaksiyalarda elektronlarni oson berganligi uchun aktiv qaytaruvchilardir. Masalan, rux, temir, magniy, nikel kabi metallar kislotalar bilan reaksiyaga kirishganda qaytaruvchi vizifasini bajaradi. Bu metallar xlorid va suyultirilgan sulfat kislota eritmalari bilan reaksiyaga kirishganda vodorod ajralib chiqadi: Mg  H 2 SO 4  MgSO 4  H 2 Bu reaksiyada Mg metali qaytaruvchi vazifasini bajaradi, o'zi oksidlanadi. Vodorod ioni H  esa oksidlovchi rolini bajaradi va qaytariladi. Shu sababli bu reaksiya oksidlanish-qaytarilish reaksiyasidir. Metallar bilan konsentrlangan kislotalar, masalan, nitrat va sulfat kislotalar reaksiyaga kirishganda, oksidlovchi rolini kislota qoldig'i bajaradi: Cu  4HNO 3  Cu (NO 3 ) 2  2NO 2  2H 2 O Metallarning tuzlaridan shu metallarni boshqa metallar siqib chiqarishi mumkin. Bu metallarning aktivligita bog'liq, masalan, qo'rg'oshinning biror tuzi eritmasiga bir bo'lak rux tashlansa rux eriy boshlaydi., eritmadan qo'rg'oshin ajralib chiqadi: Zn  Pb(NO 3 ) 2  Zn(NO 3 ) 2  Pb Ushbu reaksiyada rux o'zining valent elektronlarini qo'rg'oshin ioniga beradi. Bunda, rux oksidlanadi, qo'rg'oshin esa qaytariladi. Yuqoridagi reaksiyalarda ta'sirlashuv jarayoni metallarning sirtida sodir bo'ladi. Rux metali bilan mis (II)- sulfat eritmasi orasida boradigan reaksiyani quyidagi sxemada ko'rsatilgan asbobda o'tkazilsa, asbobning galvanometrik reaksiya natijasida elektr toki hosil bo'lishini ko'rsatadi.

CuSO 4  Zn  ZnSO 4  Cu Cu 2   Zn0  Zn 2   Cu0 Cu 2   2e -  Cu0 Zn 0 - 2e -  Zn 2  Oksidlanish-qaytarilish reaksiyasini bunday amalga oshirish natijasida kimyoviy rayeksiya energiyasi elektr energiyasiga aylanadi. Galvanik elementlar. Metallarning standart elektrod potensiali. Kimyoviy reaksiyalar energiyasi bevosita elektr energiyasiga aylantirish uchun xizmat qiladigan qurilmalar galvanik elementlar yoki elektr tokining kimyoviy manbalari deb ataladi. Galvanik elementda hosil bo'ladigan kuchlanish elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) deb ataladi. Oksidlanish - qaytarilish reaksiyasi

oksidlanish va qaytarilish yarim reaksiyalarining yig'indisidir. Galvanik elementda yoki elektrolizda sodir bo'ladigan har bir yarim reaksiya ayrim elektrodlarda boradi. Shu sababli yarim reaksiyalarni elektrod jarayonlari deb ham ataladi. Elektr yurituvchi kuchni ham har bir yarim reaksiya uchun to'g'ri keladigan ikki kattalikni ayirmasi deb ham qarash mumkin. Bu kattaliklar elektrod potensiallar deb ataladi. Elektrod jarayonlarining potensiallari metallning tabiati (aktiv yoki passivligi)ga, eritmadagi ionlarning konsentrasiyasiga hamda sistemaning haroratiga bog'liqligi aniqlanadi. Bu bog'lanish Nernst tenglamasi bilan ifodalanadi:C F n T R E E lg 3,2 0      Bu tenglamadagi: E - ayni elektrod potensiali; E 0 - ayni elektrodning standart (normal) potensiali; R - universal gaz doimiysi; T - absolyut Harorat; n - reaksiyada ishtirok etuvchi elektronlar soni; F - Faradey soni (96500 Kl  mol); C - metall ionlarining eritmadagi konsentrasiyasi (mol  l). Metall ionlari konsentrasiyasi 1 mol  l ga teng bo'lgandagi elektrod potensiyali metallning standart (normal) elektrod potensiali deb ataladi. Metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatori. Metallarni ularning birikmalaridan boshqa metallar siqib chiqarishini N.N. Beketov mukammal o'rgangan. Beketov metallarni kimyoviy aktivligi pasayib borish tartibida joylashtirib, metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatorini tuzdi. Bu qatorda metallarning standart elektrod potensiallari qiymati ortib borishi tartibida joylashtirilgan. . , , , , ), (, , , , , , , , , , , , 2 Au Pt Ag Hg Cu H Pb Sn Ni Fe Zn Mn Al Mg Na Ca K Li

Bu qator metallarning standart (normal) elektrod potensiallari qatori ham deb ataladi. K uchun E O  -2,93V; Mg uchun E O  -2,36V; Fe uchun E O  -0,44V ; N 2 uchun Ye O  0; Cu uchun Ye O  0,34 V ; Ag uchun Ye O  0,80 V ; Standart elektrod potensiallari qatori oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining borish yo'nalishini aniqlashga imkon beradi. Agar ikki elektrokimyoviy sistemadan galvanik element tuzilsa, elektronlar manfiy qutbdan musbat qutbga o'ta boshlaydi, ya'ni kichiq elektrod potensialiga ega bo'lgan elektrokimyoviy sistemadan kattaroq elektrod potensialiga ega bo'lgan sistemaga o'tadi. Bunda birinchi sistema qaytaruvchi, ikkinchi sistema esa oksidlovchi vazifasini bajaradi. Standart elektrod potensiallari qiymatiga qarab, reaksiyalarning qaysi tomonga o'z-o'zidan borishini aniqlash mumkin. Masalan, quyidagi reaksiyaning yo'nalishini aniqlash lozim: 2K 2 MnO 4  Cl 2  2KMnO 4  2KCl Bu tenglama ionli shaklda quyidagicha bo'ladi: 2MnO4 –2  Cl 2  2MnO4 –  2Cl – Ionlarning standart elektrod potensialining qiymati: MnO 4 –( MnO 4 –2 uchun E 0  0,56 V – qaytaruvchi 2Cl –  Cl 2 uchun E0  1,36 V – oksidlovchi Demak , yuqoridagi reaksiya o'z-o'zicha boradi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida dastlabki moddalarining konsentrasiyalari kamayib, mahsulotlarning konsentrasiyalari ortib

boradi. Bu ikkala yarim reaksiyalarning potensiali qiymatlarini o'zgarishiga olib keladi. Oksidlovchining elektrod potensiali kamayadi, qaytaruvchining elektrod potensiali oshadi. Ikkala jarayonni potensiallari bir-biriga tenglashganda kimyoviy muvozanat qaror topadi. Metallar korroziyasi haqida tushuncha . Korroziya turlari . Ko'pchilik metallar havo, suv, kislota, ishqor va tuzlarning eritmalari ta'sirida yemiriladi. Bu hodisa korroziya deyiladi. Korroziya so'zi lotincha «corrodore» - yemirilish degan ma'noni anglatadi. Korroziya o'zining fizik-kimyoviy Harakteri jihatidan ikki xil bo'ladi: kimyoviy va elektrokimyoviy korroziya . Metallarda qanday turdagi korroziya sodir bo'lishi metallni qurshab to’rgan muhitga bog'liq bo'ladi. Metallarga quruq gazlar (kislorod, sulfid angidrid, vodorod sulfid, galogenlar, karbonat angidrid va x.k.), elektrolit bo'lmagan suyuqliklar ta'sir etganda kimyoviy korroziya sodir bo'ladi. Bu ayniqsa yuqori haroratli sharoitda ko'p uchraydi, shuning uchun bunday yemirilish metallarning gaz korroziyasi deb ham ataladi. Gaz korroziyasi ayniqsa, metallurgiyaga katta zarar keltiradi. Temir va po'lat buyumlarini gaz korroziyasidan saqlash uchun ularning sirti alyuminiy bilan qoplanadi. Suyuq yoqilg'ilar ta'sirida vujudga keladigan korroziya ham kimyoviy korroziya jumlasiga kiradi. Suyuq yoqilg'ining asosiy tarkibiy qismlari metallarni korroziyalantirmaydi, lekin, neft va surkov moylari tarkibidagi oltingugurt, vodorod sulfid va oltingugurtli organik moddalarning metallarga ta'siri natijasida korroziya vujudga keladi. Suvsiz sharoitidagina bu ta'sir namoyon bo'ladi. Suvda elektrokimyoviy korroziyaga aylanadi.

Elektrolitlar ta'sirida bo'ladigan korroziya elektrokimyoviy korroziya deyiladi. Ko'pgina metallar asosan elektrokimyoviy korroziya tufayli yemiriladi. Elektrokimyoviy korroziya metalda kichiq galvanik elementlar hosil bo'lishi natijasida sodir bo'ladi. Galvanik elementlar hosil bo’lishiga sabab: 1) ko'p metallar tarkibida qo'shimcha sifatida boshqa metallar bo'lishi; 2) metall hamma vaqt suv, havo namligi va elektrolitlar qurshovida turishidir. Masalan, nam havoda temirga mis metali tegib to’rgan bo'lsin. Bunda galvanik element hosil bo'ladi (temir – anod, mis – katod vazifasini o'taydi). Temir oksidlanadi: Fe – 2e –  Fe 2  Bu elektronlar katod sirtida havo kislorodini qaytaradi: O 2  2H 2 O  4e –  4OH – Fe 2  ionlari OH – ionlari bilan birikib, Fe(OH) 2 ni hosil qiladi; Fe(OH) 2 havo kislorodi va namlik ta'sirida Fe(OH) 3 ga aylanadi; Fe(OH) 2  O 2  2H 2 O  4Fe(OH) 3 Natijada temir korroziyaga uchraydi. Agar, vodorod ionlari mo'l bo'lsa, temirdan chiqqan elektronlar havodagi kislorodni qaytarmasdan vodorod ionlarini qaytaradi; 2H   2e –  2H  H 2 Temir qalayga tegib tursa, korroziya temir misga tegib to’rgandagiga qaraganda sustroq sodir bo'ladi, temir ruxga tegib tursa, zanglamaydi, chunki, temir ruxga qaraganda asl metaldir; elektrolitlar ishtirokida rux bilan temir hosil qilgan galvanik elementda rux – anod, temir – katod vazifasini bajaradi.

Metallar korroziyasini oldini olish . Metallarni korroziyadan saqlashuchun bir necha choralar qo'llaniladi: a) metall sirtini boshqa metallar bilan qoplash; b) metall sirtini metall bo'lmagan moddalar bilan qoplash; v) metallarga turli qo'shimchalar kiritish; g) metall sirtini kimyoviy birikmalar bilan qoplash. Metall sirtini boshqa metallar bilan qoplash . Metall sirtini boshqa metallar bilan qoplash usullaridan biri anod qoplash hisoblanadi. Bu maqsadda ishlatiladigan metallning standart elektrod potensiali metallarning aktivlik qatorida korroziyadan saqlanishi kerak bo'lgan metallnikiga qaraganda manfiy qiymatga ega bo'lishi lozim. Masalan, temirni rux bilan qoplash (anod qoplash) nihoyatda katta foyda keltiradi, chunki temir buyum uning sirtini qoplagan ruxning hammasi tugamaguncha yemirilmaydi. Temirni qalay bilan qoplanganda katod qoplama olinadi, chunki qoplovchi metall qoplanuvchi metallga nisbatan aslroq. Katod qoplamaning biror joyi ko'chsa, himoya qilinuvchi metall, ya'ni temir juda tez yemiriladi. Metall sirtini metall bo'lmagan moddalar bilan qoplash . Metallarning sirtini lak, bo'yoq, rezina, surkov moylari (solidol, texnik vazelin) bilan qoplash, emallash va hokazolar metallarni korroziyadan saqlaydi. Metallarga turli qo'shimchalar kiritish . Odatdagi po'latga 0,2- 0,5% mis qo'shish bilan po'latning korroziyaga bardoshliligini 1,5-2 marta oshirish mumkin. Zanglamaydigan po'lat tarkibida 12%ga qadar xrom bo'ladi, bu xrom passiv holatda bo'lib, po'latga mustahkamlik beradi. Po'latga nikel va molibden qo'shilganida uning korroziyaga

chidamliligi yanada ortadi. Bunday po'latlar legirlangan po'latlar deyiladi. Metall sirtini kimyoviy birikmalar bilan qoplash . Maxsus kimyoviy operasiyalar o'tkazib, metall sirtini korroziyaga chidamli birikmalar pardasi bilan qoplash mumkin. Bunday pardalar - oksidli, fosfatli, xromatli va hokazo pardalar nomi bilan yuritiladi. Metall sirtida korroziyaga chidamli oksid parda hosil qilish jarayoni oksidirlash deyiladi. Metall buyumni oksidirlashning uch usuli mavjud: 1) metall buyum sirti yuqori haroratda organik moddalar bilan oksidlantiriladi (qoraytiriladi, ko'kartiriladi va hokazo); 2) metall buyum (MnO 2 ; NaNO 3 ; K 2 Cr 2 O 7 kabi) oksidlovchi moddalar ishtirokida konsentrlangan ishqor eritmasi suyuqlikning qaynash haroratigacha qizdiriladi; 3) metall buyumni biror elektrolit eritmasi ichida anod qutbga joylab elektroliz o'tkaziladi, bu jarayon anodirlash deyiladi. Korrozion aktivator va ingibitorlar . Korroziya jarayonining tezligiga eritmalarda bo'lgan ionlar, ya'ni H  va OH - ionlari konsentrasiyasi, eritmaning ( pH i katta ta'sir ko'rsatadi. H  ionlari konsentrasiyasi ortsa, korroziya kuchayadi, OH - ionlari konsentrasiyasining ortishi temirning korroziyalanishini susaytiradi. Lekin gidroksidlari amfoter xossaga ega bo'lgan metallar (Zn, Al, Pb)ning korroziyasi OH - ionlari konsentrasiyasi ortganda tezlashadi. Korroziyani tezlatuvchi moddalar korrozion aktivatorlar deyiladi. Bularga ftoridlar, xloridlar, sulfatlar, nitratlar va hokazolar kiradi. Korrozion muhitga qo'shilganida metallar korroziyasini susaytiradigan moddalar korrozion ingibitorlar deb ataladi. Masalan, aminlar,

mochevina, aldegidlar, sulfidlar, xromatlar, fosfatlar, nitritlar, silikatlar va hokazolar korrozion ingibitorlardir. Foydalanilgan adabiyotlar 1. YU.T.Toshpo'latov, SH.YE.Ishoqov. Anorganik kimyo. Toshkent. «O'qituvchi». 1992 y. 2. N.A.Parpiyev, H.R.Rahimov, A.G.Muftaxov. Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O'zbekiston». 2000 y.

3. Q.Ahmerov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent. «O'zbekiston» 2003 y. www.ziyonet.uz

Похожие

Metallarning korroziyasi

Metallar korroziyasi. Korroziya mexanizmi. Elektrod potensiyalar

Elementlar kimyosi

Metallar

Metallar 2