Atmosfera havosidan azotni ajratish nazariy asoslari va usullari - Химия - Рефераты

Atmosfera havosidan azotni ajratish nazariy asoslari va usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

Atmosfera havosidan azotni ajratish nazariy asoslari va usullari Reja : 1. Atmosfera havosini ajratish usullari. 2. Sovuqlik hosil qilish nazariy asoslari. 3. Real gazlarni holat tenglamalari. 4. Past darajadagi harorat olish. Tayanch iboralar: drossellash, Piragollol, fraksion bug‘latish, rektifikatsiya, izoentalp, izoentrop, differensial effekt, integral effekt,

0 ATMOSFERA XAVOSINI AJRATISH USULLARI. Ximiya va metallurgiya sanoatlarida О 2 ,N 2 ,va bir kator inert gazlar-argon, kripton, geliy, neonlar toza holatda keng qo‘llanadi. Texnikada toza azot (sifati 99,999% N 2 ), texnik kislorod (sifati 99,5% О 2 ) va texnologik kislorod (95-97% О 2 ) ko‘proq foydalaniladi. Bunday toza gazlarni olishni 2 xil usuli bor: 1. Kimeviy . 2. Fizik. Kimeviy usulga: 1) Barcha О 2 ajraladigan kimeviy reaksiyalar kiradi: S О 3 = S О 2 Q О,5О 2 - Q ; (1) 2 N О 2 = 2 N О Q О 2 - Q (2) 0 Bularni amaliy jihatdan amalga oshirish kiyin, chunki aralashmalar ko‘pdir. 0 Quydirilgan misni ustidan havoni o‘tkazsak: 1 Си Q(О,5О 2 Q N 2 ) Ҳ АВО = СиО Q N 2 (3) 0 Bu usulni amalga oshirish uchun energiya ko‘p sarflanadi. 0 Piragollol orqali havo aralashmasi o‘tkazilsa, О 2 yutib qolinib, N 2 toza holda chiqadi; bu qimmat usuldir. 1 Fizik usulga quyidagilar kiradi: 0 Havoni komponentlarga ajratishni paramagnit usuli, 0 Markazdan kochma kuch asosida ajratish. Komponentlar zichligi: 1 N 2 = 1,25 гғл; О 2 = 1,44 гғл; 0 Markazda azot, chetda O2 ajralishi mumkin. Lekin bu usul ham qimmat, qo‘llanilmaydi. 0 Cuyuq havoni fraksion bug‘latish yoki kondensatsiyalash usuli. Buning uchun havoni deyarli suyultirish kerak; buni istib bug‘latsak, temperaturasi pastroq

bo‘lgan komponent bug‘ holida ajralib chiqadi, bunda birinchi bo‘lib azot uchadi, chunki azot va kislorodning qaynash temperaturalari har xil, azotniki -195,8 о С bo‘lsa, kislorodniki esa - 183 о С atrofida (bosim bir atmosfera bo‘lgan sharoitda). Bunda deyarli ikkala komponennt xam ajralib chiqadi, chunki qaynash temperaturalari bir-biriga yaqin bo‘lgani uchun. Shu munosabat bilan texnikada havoni ajratib, toza azot va kislorod olish uchun rektifikatsiya usuli qo‘llaniladi. Rektifikatsiya - bu suyuq moddalarni ko‘p marotaba bug‘latish vam suyultirish jarayonidir. Lekin rektifikatsiyani amalga oshirish uchun esa havoni avvalom bor sovutib, suyuqlikka o‘tkazish kerak. 0 0 SOVUQLIKNI HOSIL QILISH NAZARIY ASOSLARI. Atmosfera havosi olti atmosfera bosimda minus 173 -176 о С atrofida suyuqlikka o‘tadi. Buning uchun juda ko‘p miqdorda sovuqlik ishlab chiqarish kerakdir. Sovuqlik uch xilga bo‘linadi: 1. O‘rtacha sovuqlik minus 45 о С gacha; 2. Mutadil sovuqlik minus 100 о С gacha; 3. Chuqur sovuqlik minus 100 о С dan minus 273,16 о С gacha. Texnikada 120 gradus Kelvin (-153 о С ) dan past haroratni kriogen texnikasi deyiladi. Umuman past harorat olishni ikki usuli bor: 1)Kimyoviy. 2)Fizik. Kimyoviy usulga barcha endotermik reaksiyalar misol bo‘lishi mumkin. Ammo bu usulda o‘rtacha haroratgacha, ya’ni minus 45 о С gacha sovuqlik olish mumkin. Shuning uchun fizik usul ishlatiladi. Bunga misol bo‘lib suyultirilgan moddalarni bug‘latish jarayonini ko‘rsatish mumkin. Masalan suyuq ammiakni bug‘lanishi - minus 45 о С gacha sovuqlik beradi. Ammo bu usul bilan chuqur

sovuqlik olib bo‘lmaydi. Fizik usullardan biri yuqori bosimda siqilgan gazlarni drossellash, ya’ni kengayish hisobiga olish mumkin. Bu jarayon ikki xil bo‘lishi mumkin: 1. Oddiy drossellash, ya’ni siqilgan gazlarni izoentalp kengayishi, I=const. Bu jarayon xech qanday foydali ish bajarmasdan oddiy quvurlarda amalga oshiriladi. 2. Izoentrop bog‘lanish, S=const, Bu jarayon qimmat baho detanderda amalga oshiriladi, tashqi ish bajarish yuli bilan. Bu jarayonlarning hammasidan riyal gazlar ishtrok etadi; ammo nazariyotda ikki xil gaz: ideal va real gazlar ishlatiladi. Ideal gaz deb, atom molekullari hech qanday tortishish va hech qanday itarish kuchiga ega bo‘lmagan hayoliy gazga aytiladi. Real gaz deb, esa, atom molekullar o‘zaro tortishish va itarish kuchiga ega bo‘lgan hamda o‘z xususiy xajmiga ega bo‘lgan haqiqiy gazga aytiladi. Ideal gazlar, fizika fanidan ma’lumki, uchta qonunga bo‘ysinadi: 1. Boyl- Mariotta Р 1 V 1 = Р 2 V 2 ; (4.) 2. Gey- Lyussak Р 2 = Р 1 (1Q  t o )  ; (5.) 3. Sharl konuni V 2 =V 1 (1Q  t) p (6.) Real gazlarga bu qonunlarni qo‘llab bo‘lmaydi. 0 REAL GAZLARNI HOLAT TENGLAMALARI. Har qanday gazni uchta - hajm (V), bosim (R), temperatura (T) kabi o‘lchovi bo‘lib, ulardan ikkitasi ma’lum bo‘lsa, gazning holatini to‘la ifodalash mumkin. Ularni o‘z hajmilari bor. Yuqori bosim va past temperaturada (kritik holatga yaqin holatda) Mendeleyev-Klayperon tenglamasini real gazlarga qo‘llab bo‘lmaydi. PV=p∙R∙T - bu Mendeleyev-Klayperon tenglamasi. Real gazlar uchun Vander-Vals tenglamasi qo‘llanadi: (P-(a ғ V 2 ))*(V- в )=RT Bu yerda: a-real gazlarning ichki bosimi;

a ғ V 2 -ichki tortishuv kuchlari; v-atom va molekulalarning xususiy hajmi. Real gazlarni ideal gazlardan farqlari shundaki, real gazlarga uta qizigan bug‘ sifatida karalishi mumkin, chunki bug‘ning sekin-asta sovutilsa, u suyuklikka aylanadi, sovutish yana davom etirilsa u kristal holatga o‘tadi. Ideal gazlar xar qancha sovutisa ham suyuklikka utmaydi. Gaz-suyuklik, suyuklik-qattiq, qattiq-gaz muvozanatdabo‘lib turgan sharoitlar kritik holat deyiladi, va bunga to‘g‘ri kelgan Р к , Т к , V к larni kritik bosim, krtik temperatura va kritik hajm deb ataladi. Kritik xaroratdan yuqori xaroratda xech bir gazni suyuklikka utkazib bo‘lmaydi, kritik xaroratdan past xaroratda esa gazni suyuklikka aytantirish mumkin. Sababi, birinchi holatda modda gaz, ikkinchi holatda esa bug‘ holatida bo‘lishidir. Agarda gazlarni kritik o‘lchamlarini Vander-Vals doimiylari orqali quyidagicha belgilasak: Р к =(ағ27в 2 ) (8.) V к =3в (9.) Т к =(8ағ27 ∙ R ∙ в) (10.) (bu yerda: R-universal gaz doimiysi, R=8,31 gғmol*grad.) Vader-Valsni keltirilgan teglamasi kelib chiqadi: (  Q(3 ғ  2 )) ∙ (3  -1)=8  (11.) Бу ерда :  =( РғР к ) (12.)  =(V ғ V к ) (13.)  =( ТғТ к ) (14.) ya’ni,  ,  ,  lar keltirilgan bosim, hajm, temperaturadir. 0 PAST DARAJADA XARORAT OLISH. 0 Bu jarayon atsomferana havosini sovutib, uni suyuklikka aylantirish va uni rektifikatsiya qilish uchun kerakdir. Siqilgan real gazlarni tusatdan kengaytirilganda, ya’ni drosellanganda sovuk xarorat olish mumkin ekanligini

deyarli bir vaqtning o‘zida Djoul va Tompson topganlar. Ikkita drosselash effekti bordir: 1. Differensial effekt; 2. Integral effekt. Differensial effekt deb siqilgan real gazlarni bosimini juda cheksiz kichik miqdorda o‘zgartirish natijasida entalpiya doimiyligida xaroratni o‘zgarishiga aytiladi va buni quyidagicha belgilash mumkin:  i =(  T ғ  P) I қ const (15) Integral effekt deb, siqilgan real gazlarni to‘lik kengayishi natijasida entropiya doimiyligida xaroratni o‘zgarishiga aytiladi: Т 2 - Т 1 = Р 1  Р 2  i Dp= Р 1  Р 2 (  T ғ  P) i ∙ dP (16) Ideal gazlarni drossellaganda ularning xarorati o‘zgarmaydi. Bosim va xaroratning kamayishi bilan real gazlarda  i ning miqdori oshib boradi.  i =0 (17) bo‘lsa - inversiya nuqtasi deb aytiladi va sharoitda temperatura o‘zgarmaydi. Siqilgan gazlarning yuqori va pastki inversiya nuqtasi bordir. Gazlarni sovushi uchun siqilgan gazning xarorati yuqori inversiya nuqtasidan pastda bo‘lmog‘i kerak, shundagina ular sovushi mumkin. izoentalp va izoentrop xolatlarni T-S diagrammasida ko‘rsak (21.1.-rasm). Bu diagrammadan ko‘rinib turibdiki, siqilgan gazlarni izoentrop holatda kengaytirilganda, izoentalp holatda kengayishiga ko‘prok sovuklik olinar ekan. Ammo, izoentrop kengayish murakkab, kimmat baho, porshenli yoki turbodetanderlarda olib boriladi. Bu detandirlarni ishlatish uchun esa yuqori malakali mutaxassislar talab qilinadi. Gazlarning izoentrop kengayishi natijasida detandorlarda ma’lum bir ish bajariladi: L=i кир - i чиқ = кжғкг (18)

Amaliyotda oddiy drossel bilan birgalikda murakkab detanderlar xam ishlatiladi, chunki bu detandarda bajarilgan ish yangi gazlarni sikish uchun energiyani kisman tajashga olib keladi va olinayetgan maxsulot tannarxini biroz kamayishiga xam olib keladi. Bosim oshib, xarorat kamayishi bilan  s kamayib,  i yaqinlashadi.  s doimo musbat bo‘ladi va bu izoentrop kengayish vaktida tashqi ish bajariladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RUYXATI 1. Мухленов И . П . Практикум по обќей химической технологии . М:Вўсшая школа, 1973. 2. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 3. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 4. Позин М.Е. Руководство к практическим занятиям по технологии неоргонические вешеств. Л.: Химия 1980. 5. Позин М.Е. Технология минералнœх удобрений и солей. М.: Госхимиздат 1957. 6. Позин М.Е. Технология минералнœх солей. М.: Госхимиздат 1961. 7. Мухленов И.П. Практикум по общей химической технологии. М:Высшая школа, 1973. 8. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 9. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 10. Амелин А.Г. Производство серной кислотœ.М.Л. химия.1967. 11. Вольфкович С.И. Общая химическая технология М.Л.Госхимиздательство. 1963. 12. Фейхсфель В.О. Рубан В.Л. Лабораторный практикум по технологии основного органического синтеза М:Л. Химия. 1966. 13. Ю. М. Бутт, В.В. Тимашев и другие «Практикум по химической технологии вяжуќих материалов»

Похожие

Neft va gazni komponentlarga ajratish usullari

Bog‘langan azot birikmalari texnologiyasi. Elementar azotning asosiy xususisiyatlari va bog‘lash usullari

Organik kimyoning nazariy asoslari

Bioanorganik kimyoning nazariy asoslari

Organik kimyoning nazariy asoslari. Alkanlar va sikloalkanlar