Alkanlarni olish usullari va xossalari - Химия - Рефераты

Alkanlarni olish usullari va xossalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49.0634765625 KB

Alkanlarni olish usullari va xossalari Alkanlarni tabiiy manba’lari va olish usullari. Alkanlarni fizikaviy xossalari. Alkanlarni elektron va fazoviy tuzilishi, kimyoviy xossalari. Bog‘ni gomolitik uzilishi, erkin radikallar va ularning tuzilishi. Alkanlardagi zanjirli erkin radikal almashinish reaksiyasining mexanizmi haqida umumiy tushunchalar: galogenlash, sulfoxlorlash, sulfooksidlash, nitrolash, oksidlash reaksiyalari Alkanlar asosan tabiiy manba’lardan va sintez usuli bilan olinadi. 1.Alkanlarning asosiy manba’’i neft va tabiiy gazdir. Tabiiy gaz 95-98 % metan, 2-5% etan, propan, butandan iborat bo‘ladi. Neftni qayta ishlab alkanlarni aralashmasi olinadi. 2.Tosh yoki qo‘ng‘ir ko‘mirni vodorod bilan molibden, volfram va nikel metallarining oksidlari va sulfidlari ishtirokida 450-470 o С , 300 atm bosimda gidrogenlanadi. Buning natijasida alkanlar va sikloalkanlar hosil bo‘ladi. 3.Fisher-Tropsh usuli. Uglerod(II)- yoki (IV)-oksidi kobalt va temir katalizatorlari ishtirokida qaytarilsa alkanlarning aralashmasi hosil bo‘ladi: nCO + (2n + 1)H2 290 Co Co, Fe CnH2n+2+ nH2O 4.Karbidlardan olish. Ayrim karbidlarga suv ta’sir ettirib metan olinadi: Al 4 C 3 + 12H 2 O  3CH 4 + 4Al(OH) 3 5.Vyurs (1855 y.) reaksiyasi bo‘yicha galogenalkanlardan olish: 2CH 3 CH 2 CH 2 CH 2 Vr + 2Na  C 8 Н 18 + 2NaBr. Bu usul bilan juft uglerod atomi tutgan alkanlarni olish yaxshi unum bilan boradi. Toq sonli uglerod atomi tutgan alkanlarni har xil galogenalkanlardan olinganligi sababli alkanlarning aralashmasi hosil bo‘ladi: CH 3 CH 2 CH 2 В r + CH 3 CH 2 В r + 2Na  C 5 Н 12 + C 6 N 14 Q C 4 N 10 + 2NaBr Bunday reaksiyani litiy metali va mis tuzlari ishtirokida efir eritmasida olib borilsa yuqori unum bilan alkan hosil bo‘ladi (Kori-Xaus reaksiyasi): CH 3 X + 2Li  CH 3 Li + LiX 2CH 3 Li + CuI  (CH 3 ) 2 LiCu + LiI

(CH 3 ) 2 LiCu + C 5 H 11 I  C 6 H 14 + CuI + LiI Galogenalkanlarning reaksiyaga kirishish qobiliyati va reaksiya unumi quyidagi qatorda o‘zgaradi: RX (  100%)  R 2 CHX (50%)  R 3 X (30%) 6.Kislota tuzlaridan olish RCOONa + NaOH  RH + NaCO 3 . 7.Organik birikmalarni qaytarib olish: С n H 2 n + H 2 P t , P d , N i С n H 2 n + 2 С n H 2 n + 1 I + H I С n H 2 n + 2 + I 2 O + H 2 P t , P d , N i R ( H )R C R ( H )R C H 2 + H 2 O Fizik xossalari . CH 4 , С 2 N 6 , С 3 N 8 , С 4 Н 10 gaz moddalar . С 5 Н 12 dan to С 15 Н 32 gacha suyuq , С 16 Н 34 dan boshlab qattiq moddalar . Ular suvda erimaydi . Uglerod atomlari bir chiziqda yotmaydi . n - Alkanlar izoalkanlardan mochevina va tiomochevina yordamida ajratiladi . Kimyoviy xossalari. Alkanlarda uglerod atomlari sp 3 gibridlanish holatida bo‘ladi. Uglerodning 4 ta sp 3 gibridlangan orbitallari to‘rtta vodorodning 1s orbitali bilan qoplanadi va  -sigma bog‘larni hosil qiladi. Gibridlangan orbitallarning uchlari to‘g‘ri tetraedrning uchlariga yo‘nalgan bo‘ladi va ular orasidagi burchak 109 o 28’ ga teng. С - С bog‘ining uzunligi 0,154 nm va С - Н bog‘i 0,109 nm ga teng. Metan molekulasi tetraedr ko‘rinishida bo‘lib, uning uchlarida vodorod atomlari joylashgan va burchak 109 o 28’ ga teng : СН Н НН 1 0 9 о 2 8 '0 , 1 0 9 н м с н н нн n-Alkanlarning molekulasida uglerod atomlari ko‘p bo‘lsa, ularning tuzilishi siniq chiziq ko‘rinishida bo‘ladi va uglerod atomlari tekislikda quyidagicha yotadi:С Н С Н Н С Н Н Н С С Н Н Н Н Н Н 1 0 9 о 3 5 ' 0 , 1 5 4 н м 0 , 2 5 4 н м

Alkanlarni parafinlar ham deyiladi. Ular kislotalar, ishqorlar va oksidlovchilar ta’siriga chidamli, ammo nur, harorat ta’sirida reaksiyaga kirishadi. Galogenlash. Alkanlar ftor bilan shiddatli, xlor bilan nur ta’sirida reaksiyaga kirishadi. Bromlash qizdirish bilan nur ta’sirida boradi. Metanni xlorlash nur yoki qizdirish bilan boradi:CH4 + Cl2 h -HCl CH3Cl h -HCl h -HCl CHCl3 CCl4 + Cl2 + Cl2 CH2Cl2 h -HCl + Cl2 Reaksiya radikal mexanizmida boradi (S R ): Reaksiya natijasida hosil bo‘ladigan metil radikali deyarli tekis tuzilishga ega bo‘lib, reaksiyaga juda tez kirishadi. Metil radikali uglerod atomi sp 2 - gibridlanish holatida bo‘lib, juftlashmagan elektron r orbitali  - bog‘ tekisligining ustida va ostida joylashgan: Н Н С Нs p 2 Н Н С Нs p 2s p 2 s p 2 1 2 0 o Metil radikali  - bog‘lari Tarmoqlangan zanjir tutgan radikallar barqaror bo‘ladi. Ulardagi juftlashmagan elektron boshqa atom va guruhlarning Q I va fazoviy ta’sirida delokollashadi. CH 3 CH3 C CH 3 . Radikallarning barqarorligi quyidagi qatorda ortib boradi:  CH 3   CH 2 CH 3   CH(CH 3 ) 2   S(CH 3 ) 3 Sulfoxlorlash: Alkanlar SO 2 va С l 2 bilan UB-nur ta’sirida reaksiyaga kirishadi. R-H + SO 2 + Cl 2  RSO 2 Cl + HCl

Ayniqsa, molekulyar massasi katta bo‘lgan alkanlarni sulfoxlorlash amaliy ahamiyatga ega: C 8 H 18 + SO 2 + Cl 2  C 8 H 17 SO 2 Cl + HCl Hosil bo‘lgan alkan sulfoxloridlar terini oshlashda va alkilsulfonatlar-yuvish vositalari olishda ishlatiladi. Sulfooksidlash: Alkanlar SO 2 va O 2 bilan UB-nur ta’sirida reaksiyaga kirishib alkansulfonlarni hosil qiladi: 2R-H + 2SO 2 + O 2  2RSO 2 OH Nitrolash. Alkanlar suyultirilgan nitrat kislota yoki azot oksidlari bilan qizdirilsa nitrobirikmalarni beradi: R-H + HNO 3  R-NO 2 + H 2 O Metanga suyultirilgan nitrat kislota ta’sir ettirilganda deyarli faqat nitrometan hosil bo‘ladi: SH 4 + HNO 3  CH 3 NO 2 + H 2 O Ammo, etan, propan, butan va boshqalar nitrolansa nitrobirikmalarning aralashmasi hosil bo‘ladi: С H 3 С H 2 С H 3 + HNO 3  CH 3 NO 2 (9 %) + CH 3 CH 2 NO 2 (26 %) + + CH 3 CH 2 CH 2 NO 2 (32 %) + CH 3 CHNO 2 CH 3 (32 %) Nitrobirikmalar aminobirikmalarni sintez qilishda ishlatiladi. Oksidlash. Alkanlar kislorodda yonib SO 2 va suvni beradi. M-n: CH 4 + 2O 2  SO 2 + 2H 2 O Alkanlarni kislorod bilan katalizatorlar ishtirokida oksidlab turli organik birikmalar olish mumkin:CH4 + O2 400-600oC CH2O + H2O Butan havo kislorodi bilan vannadiy oksidi, volfram metali ishtirokida yuqori haroratda oksidlansa oziq-ovqat mahsulotlari uchun ishlatiladigan sirka kislota hosil bo‘ladi: C 4 H 1 0 + O 2 7 5 0 o C , P 2 C H 3 C O O HV 2 O 5 , W

Agar oksidlash havo kislorodi bilan Mn(OCOR) 2 ishtirokida olib borilsa karbon kislotalarning aralashmasi hosil bo‘ladi:C H + m O2 [M n(OCOR)2] m 2m +2 C H COOH + nH2O n 2n+ 1 Ishlatilishi : Alkanlar arzon yoqilg ‘ i va kimyo sanoatida ko ‘ p tonnalab ishlab chiqariladigan mahsulotlar uchun xom ashyodir . Neftni qayta ishlab, motor va reaktiv yoqilg‘i olinadi. Alkanlardan alkenlar-etilen, propilen, butenlar sintez qilinadi.

Adabiyot1. O.YA.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Viysshaya shkola». 1990. S. 89-109, 368-370. 2. A.N.Nesmeyanov, N.A.Nesmeyanov Nachala organicheskoy ximii. Kniga 1. M.: 1978. S. 66-71. 3. Dj.Roberts, M.Kaserio Osnoviy organicheskoy ximii. Chast 1. M.: «Mir», 1978. S. 91-116. 4. A.Terney Sovremennaya organicheskaya ximiya. T. 1. M.: «Mir», 1991. S. 100-112. 5. Dj. March Organicheskaya ximiya M.: «Mir». 1987. T.3. S.57-131. 6. R.Morrison, R.Boyd Organicheskaya ximiya. M.: «Mir». 1974. S.42-67. 7. K.N.Axmedov, H.Y.Yo‘ldoshev Organik kimyo usullari 1 qism. T.: «Universitet». 1998. 3-13. в

Похожие

Vodorod va uni olish usullari

Aminlar tuzilishi va olish usullari

Alkinlar nomlanishi va olish usullari

Vodorodning xususiyatlari va olish usullari

Alkenlar izomerlanishi nomlanishi olish usullari