Жисмоний тарбия байрамларини ташкил қилиш ва ўтказиш хусусиятлари - Физическая культура - Рефераты

Жисмоний тарбия байрамларини ташкил қилиш ва ўтказиш хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

Жисмоний тарбия байрамларини ташкил қилиш ва ўтказиш хусусиятлари Режа: 1- Жисмоний тарбияда гигиеник тарбия. 2- Жисмоний машқлар гигиеник таъсирининг физиологик асослари .. 3 - Жисмоний тарбиялашда функционал ва организм тузилиши узгаришлари.

Республикамизда ижтимоий-иқт исодий, сиёсий, маънавий ва маданий соҳаларда амалга оширилаётган ислоҳатлар таълимни ва кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан янгилаш ва ривожлантиришни талаб этади. Шу боисдан таълим тизимини замон талаблари даражасида ва эришилган тажрибалар асосида ривожланитириш орқали ўсиб келаётган ёш авлодни жамият ҳаётида фаол иштирок этадиган, ҳар томонлама етук ва юксак маънавиятли, комил инсонлар этиб тарбиялаш давлатимизнинг устивор йўналишлардан ҳисобланади. 2002 йил 24 октябрда Кадрлар тайёрлаш миллий дастурига мувофиқ ҳамда ўсиб келаётган ёш авлоднинг жисмоний ва маънавий саломатлигини шакллантириш, соғлом турмуш тарзига эришиш ва спортга меҳр-муҳаббатни сингдиришнинг асосий шарти сифатида болалар оммавий спортини ривожлантириш мақсадида “Ўзбекистон болалар спортини ривожлантириш жамғармасини ташкил этиш тўғрисидаги” фармон эълон қилинган эди. Унда мамлакатимизнинг таълим тизимини такомиллаштириш ҳамда равнақини таъминлайдиган ёш авлодни тарбиялаб вояга етказиш учун турли тадбирларни ўтказиш кўзда тутилган. Ўқувчиларни жисмоний жиҳатдан назарий билимлар билан таъминлаш, уларни бу борадаги ҳаракат, кўникма ва малакалар билан ошно қилиш мазкур фаннинг асосий вазифаларидир. Ўқувчилар соғлиғини яхшилаш, уларни жисмоний чиниқтириш ва спорт бўйича билим бериш мактабдаги жисмоний тарбия дарсларида, синфдан ва мактабдан ташқари машғулотларда амалга оширилади. Ушбу вазифаларни бажариш, болалар соғлиғини асраш, уларни ҳар томонлама гармоник ривожлантириш, баркамол авлодни тарбиялашни энг кичик ёшдан, мактабгача тарбия ёшидаги болалардан бошлаш лозим. Болалар бизнинг қувончимиз, бойлигимиз, ишончимиз, давлатимизнинг келажаги. Шунинг учун юқорида қайд этилган вазифаларни амалга оширишда жисмоний тарбия ва спорт етакчи ролни ўйнайди. Бошланғич синфларда хафтада 2 соат жисмоний тарбия дарси ҳамда боғчаларда олиб борилаётган хафтада 3 марта жисмоний тарбия машғулотлари (15-20 дақиқадан 35 дақиқагача)

кичкинтойларни саломатлигини мустаҳкамлаш, уларнинг жисмоний тайёргарлигини яхшилаш, ҳартомонлама гармоник ривожланган етук авлодни тарбиялашга етарли эмас. Ўсиб келаётган ёш авлоднинг жисмоний ва маънавий саломатлигини шакллантириш, соғлом турмуш тарзига эришиш ва спортга меҳр-муҳаббатни сингдириш учун ўқув машғулотларидан ташқари ўтказиладиган тадбирларни кенг қўллаш лозим. Булар қандай машғулот ва тадбирлар экан? Мана шу масаларни баён этишга, уларни амалга ошириш йўлларини ўрганишга бу фан қаратилгандир. Уларга қуйидагилар киради: 1) машғулотгача гимнастика, боғчаларда эрталабки гимнастика, 2) умумтаълим дарсларда меҳнат жараёнида қувноқ дақиқалар ҳамда 3) катта танаффусларда очиқ ҳавода ҳаракатли ўйинлар, 4) куни узайтирилган гурухларда спорт соатлари, улардан ташқари организмни чиниқтириш тадбирлар, ясса оёқликни олдини олишга оид машқлар, мустақил ўйинлар ва машқлар, спорт тўгаракларида машғулотлар, соғломлаштириш машғулотлари, эстафета-конкурслар, турли мусобақалар, соғломлаштирувчи чўмилишлар, спорт байрамлари, кичик олимпиада мусобақалари ва бошқаларни ташкил қилиш ва ўтказиш мақсадга мувофиқдир. Бу тадбирларни мунтазам ташкил этилиши, тўлалиги, болаларнинг фаол иштирок этиши олдимизга қўйилган вазифаларни самарали бажаришга кўмаклашади. Гигиена – бу саломатлик тўғрисидаги, уни асраш, мустаҳкамлаш, ҳамда теварак-атрофдаги олимларнинг унга кўрсатадиган зарарли таъсирини бартараф этиш воситалари ва услублари тўғрисидаги фандир. Гигиена иқлимни, микроиқлимни, ҳавонинг, сувнинг ва тупроқнинг ҳолатини, овқатланиш шароитларини, кийим-кечак, турар жой, меҳнат ва дам олишга қўйиладиган шароитларни, жисмоний тарбия ва спорт машғулотлари ўтказиладиган шарт-шароитларни ва бошқа бир қатор масалаларни ўрганади. Одамнинг меҳнат ва дам олиш ва спортдаги фаолиятининг бирор соҳаси йўқки, улар гигиеник жиҳатдан тартибга солиб турилмайдиган бўлсин. Одам саломатлигига таъсир кўрсатадиган омилларни нормаллаштириб, яъни

уларнинг меъёрий даражасини белгилаб туриш гигиена фанининг асосий мақсади ҳисобланади. Гигиеник меъёрлар чеклаб қўйиладиган (масалан, ҳавода, сувда, тупроқда зарарли моддаларнинг йўл қўйиш мумкин бўлган миқдорини белгилаш шаклида) ёки оптимал ҳолатга келтириш (масалан, жисмоний юкланишлар, овқат рационининг оптимал меъёрларини белгилаш) характерида бўлиши мумкин. Жисмоний тарбия гигиенаси – гигиена фанининг бўлимларидан биридир. Жисмоний тарбия ва спорт машғулотларидан одам саломатлигини асраш ва мустаҳкамлаш мақсадида самаралироқ фойдаланиш учун ўша машғулотлар воситаларини, услубларини, ҳамда шарт-шароитларини илмий жиҳатдан асосланган ҳолда меъёрга тушириб, жисмоний тарбия гигиенасининг мазмунини ташкил этади. Жисмоний тарбия гигиенаси машғулотларининг самаралироқ услубларини ва энг қулай шарт- шароитларини асослаб бериш учун жисмоний машқлар одамлар соглигига қандай таъсир кўрсатишини ва улар соғлиғини мустаҳкамлашга қай даражада хизмат қилишини ўрганади. Жисмоний тарбия гигиенасининг вазифалари қуйидагилар ҳисобланади одамнинг жисмоний ҳолатига хос бўлган мезонлар бўйича унинг саломатлигига оид модел параметрларини меъёрлаштириб туриш (жисмоний ривожланиш, жисмоний тайёргарлик даражаси, чиниққанлик), жисмоний юкланишларни меъёрга солиб туриш (тузилиш, ҳажм, шидатлик) фақат гиподинамиянинг олдини олиш билангина чекланмай, шу билан бирга, сиҳат-саломатликнинг модел даражасига эришиш ва уни сақлаб туриш учун унга оптимал даражада машқ таъсири кўрсатилишини таъмин этадиган чиниқтирувчи тадбирлар: машқ ва мусобақа юкламаларини, дам олиш, овқатланиш, катта спортда тикланиш тадбирларини муайян тартибга солиб туриш, жисмоний тарбия ва спорт машғулотлари шарт-шароитларини (иқлим ва микроиқлим, спорт шароитлари ва жигозлари, кийим-кечаклар ва бошқалар) саломатликка қулай таъсир кўрсатишга ёрдам берадиган тарзда меъёрга солиб туриш.

Саломатликни асраш ва мустаҳкамлашда атроф-муҳитни озода сақлаш, рационал тарзда овқатланиш, фаол равишда оптимал ҳаракатлар қилиш, ҳамда асаб-ҳаяжонланиш ҳаддан ошиб кетадиган стресс ҳолатларда, жисмоний тарбия ҳам энг муҳим ва истиқболли омиллардан бирига айланиб бормоқда. Мустақил давлат Ўзбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортнинг ривожланишига эътибор янада ошиб бормоқда. Бунга қатор чиққан қонун, фармонлар, қарорлар ва бошқалар исбот бўла олади. Шу жумладан, “Аҳолининг соғлиғини мутаҳкамлашда, шахсни уйғун камол топтиришда, ёшларни меҳнатга ва Ватан ҳимоясига тайёрлашда жисмоний тарбия ҳамда спортнинг, уларни кундалик ҳаётга жорий этишнинг аҳамияти ўсиб бормоқда. Ишни шундай йўлга қўйиш керакки, ҳар бир киши ёшлигидан ўзининг жисмоний баркамол бўлиши тўғрисида ғамҳўрлик қилсин, гигиена ва тиббиёт ёрдами соҳасидаги билимларни эгаллаб олсин, соғлом турмуш кечирсин”. Жисмоний тарбия гигиенаси учун саломатлик даражаси (меъёри) деган тушунча муҳим аҳамият касб этади. Организмнинг касаллик омилларининг таъсирига нисбатан барқарорлиги, ташқи муҳит ноқулай тарзда ўзгарган пайтларда саломатликни ҳамда иш қобилиятини сақлай билиш – саломатлик даражасини кўрсатувчи белгилар ҳисобланади, яъни саломатлик даражасини одамнинг адаптацион (мослашиш) имкониятлари қандай эканлиги билан белгиланади. Одамнинг саломатлик даражаси қанчалик юқори бўлса, унинг турли юқумли ксалликларга, паст ва юқори ҳароратга, жисмоний ишларга бўлган чидамлилиги ҳам шунчалик барқарор бўлади. Жисмоний машқлар гигиеник таъсирининг физиологик асослари . Жисмоний тарбия ишлар бевосита кўндаланг ва қатор-қатор жойлашган мускуллар орқали бажарилади. Сўнг ҳужайра даражасида (мускллар ҳужайрасида), бир марта зўр бериладиган жисмоний юклама таъсири остида ҳужайралардаги ички тузилишилар деформацияси содир бўлиб, юклама

тугагач, суперкомпенсация элементларининг ёрдамида яна қайтадан тикланади, ҳамда ҳужайраларнинг функционал резервларини оширишни таъминловчи функционал ва тузилишнинг ўзгаришлари содир бўлиши учун бир стимул ҳисобланади. Жисмоний юкламасининг кўп марта такрорланиши ҳамда кўп машқларнинг натижасида ҳосил қилинадиган кумулятив (жамланган) эффект ҳар сафарги юкламадан кейин зудлик билан ҳосил бўладиган машқ эффектларининг қарор топиши ҳужайраларнинг функционал имкониятларини ўстириш учун зарур шарт ҳисобланади. Бунинг натижасида ҳужайралар ички тузилишида тегишли ўзгаришлар ҳосил бўлишига эришмоқ учун тобора интенсив равишда ўсиб борадиган юклама талаб қилинади. Бу эса ҳужайраларнинг жисмоний ишга адаптацияси ўсганлигини, машқ қилиш натижасида унинг функционал резервлари ортганлигини кўрсатади. Жисмоний машқларнинг таъсири остида капиляр тўқималар билан ҳужайралар ўртасидаги алоқа яхшиланади, мускул тўқималари қондаги кислородни яна ҳам самаралироқ тарзда ажратиб чиқаради, ўзлаштиради ва фойдаланади. Венадаги қоннинг таркибида кислород миқдорининг камайиб кетиши туфайли кислород бўйича артерия–вена қон томирлари ўртасидаги фарқ катталашиб кетади. Ёши каттароқ кишиларда, шунингдек, кам ҳаракатли турмуш тарзи билан яшайдиган шахсларда тўқималар, айниқса мускул тўқималари кислород ўтказиш қобилиятини йўқотади, жисмоний машқлар эса мана шундай қобилият йўқотилишининг олдини олиб тўхтатиб қолиши мумкин. Мускуллар мустаҳкамланган жойларнинг ҳаракатга келиши ва ўша аъзоларда қон таъминотининг фаоллаштириши пайтларнинг, бўғин кўмирчакларнинг ривожланишига ёрдам беради, суяк ўзидаги пардаларнинг суяк ҳосил қилиш фунуциясини оширади. Бу эса ўз навбатида, суякларнинг энига қараб кенгайишига, ҳамда скелет суяклари рельефининг шаклланишига таъсир кўрсатади.

Машқлар бўғимларнинг, бўғим тўқималарининг функционал ҳолатини яхшилайди. Бунга улар қон билан таъминлашининг яхшиланиши, ҳамда бўғимлар бўшлиғида синовиал суюқлик ажралиб чиқиши ҳам сабаб бўлади. Бу эса бўғим кўмирчакларининг озиқланишига ёрдам қилади ва шу йўл билан ҳозирги вақтда кенг тарқалган остеохондрогтоғай ўсмаси, скелетларнинг деформацияси, артроз касалликларининг олдини олишга ёрдам беради. Функционал ва тузилишининг ўзгаришлари натижасида скелет мускуллари юрак-томир тизимига яна ҳам самаралироқ машқ таъсири кўрсатиш қобилиятига эга бўлади. Жисмоний юкламалар билан боғлиқ қон айланишининг тезлашуви юрак мускулларининг мустаҳкамланишига ва юрак орқали кўпроқ қон ўтишига олиб келади. Тинч ҳолатда 50-60мл хажмга эга бўлган юрак зарби унга юклама берилиши натижасида машҳур спортчиларда 200мл даражага етиши мумкин. Саломатлиги жуда яхши бўлган йигит- қизларда жисмоний юкланишдан кейин бу ҳажм тахминан икки ҳисса ортиб кетиши мумкин. Саломатлиги унча яхши бўлмаган кишиларда эса зарб ҳажми жуда оз миқдорда ортади ёки ҳатто, камайиб кетиши ҳам мумкин. Бундай кишиларда юрак ҳажмининг бир дақиқалик катталашуви, асосан, юрак қисқаришлари тезлигининг ўсиши ҳисобига содир бўлади ва шунинг учун нисбатан кичик бўлади. Машқ қилиб юрган кишиларда бир хил катталикдаги жисмоний юкланишлар вақтида юрак мускулларнинг қисқариш тезлиги худди шундай юклама берилиб, машқ қилмаган кишиларнинг юрак қисқариш тезлигига нисбатан камроқ бўлади, бундай тезлик баробар келган ҳолларда эса иш қуввати юқорироқ бўлади. Узоқ масофага югурувчилар, чанғичилар, катта кўчалар бўйлаб ўтказиладиган пойгаларда қатнашувчи велосипедчилар, ориентирчилар юракнинг энг юқори иш қбилияти (70% га қадар) даражасига эришадилар. Рационал равишда машқ қилган вақтда энг кучли спортчи юрагининг массаси камдан-кам ҳолларда ва жуда оз миқдорда 500г. катталикдаги критик ҳолатдан сал ортиқ бўлади. Юракнинг максимал массасига 30 ва 35 ёшларга

борганада эришилади. Бунда чап қоринча пардалари 10мм дан 13мм га қадар катталашиши мумкин, юракнинг барча бўлимларидаги катталашиш гармоник тарзда содир бўлади. Бунда гипертрофия белгилари мўътадил ҳолда ифодалагандир. Спортчи юрагида қон айланиши анча яхшиланади: коронар тизими ҳар дақиқада (юракнинг бир дақиқалик умумий ҳажми 40л бўлган ҳолатда) 1л гача қон ўтказа олишга қодир бўлиб қолади. Юрак мускулларининг машқ қилиши учун (узоқ муддатли) аэробик юкламаларнинг шундай бир шиддатлиги энг самарали деб саналадики, бунда юракнинг зарб ҳажми энг сўнгги катталигига эришган бўлади, бунда юрак уриши тезлиги: болаларда бир дақиқа ичида 170-180 зарб , йигит-қизларла дақиқа давомида 150-160 зарб , катта ёшли кишиларда бир дақиқа давомида 130-140 зарб бўлишига эришилади. Скелет-суяк мускулларининг, ҳамда юрак мушакларининг иш қобилияти юксалиши билан бирга, қон алмашуви ва мускуллардаги лимфа алмашуви аппаратининг уни барча звенолари – артериялар, артериаллар, капилляр, венула ва веналар, лимфатик томирларнинг функционал имкониятлари ортиб боради. Томирларнинг ва айниқса, капиллярларнинг мускул массаси бирлигига нисбатан бўлган миқдори кўпаяди, ҳамда уларнинг ҳажми катталашиб боради. Бундай ўзгаришлар юрак мушаклари учун айниқса муҳим аҳамиятга эга бўлади, яъни короналар қон айланиш аппарати функционал резервларининг ортиб бориши кенг тарқалган касалликларнинг олдини олишга – юракнинг ишемик касаллиги (коронар касаллик), унинг даҳшатли даражада кескинлашиб кетган шакли – миокард инфарктининг олдини олишга ёрдам беради. Суяк мускуллардаги қон томирлар, айниқса, силлиқ мускулларнинг кўпгина қисмдаги артериал томирлар функционал ҳолатининг яхшиланиши уларнинг рангини ўзгартириш имконини беради, ҳамда шу йўл билан артериал тармоқларнинг умумий қаршилигига таъсир кўрсатади, бинобарин, бу артериал босимга ҳам таъсир қилади, энг кўп тарқалган касалликлардан бири – гипертония касаллигининг олдини олиш ва даволашда муҳим

аҳамиятга эга бўлади. Жисмоний юкланиш берилган вақтда артериаллар кенгаяди, қон юришига кўрсатиладиган қаршилик, ҳамда артериялардаги босим пасаяди, бунда марказий ва периферик механизмлар орқали рефлекс тарзида ўтадиган асоратлар камаяди, яъни гипертоник касалликларнинг ривожланиш механизмида (патогенезида) асосий звено ҳисобланган артериал спазмаларига бўлган мойиллик ҳам камаяди. Суяк мускулларининг мустаҳкамланиши унинг “Мушаклар насоси” сифатидаги функциясини кучайтириб, венадаги қон ва лимфаларни ҳаракатга солишга ёрдам беради ва шу кабилар.

Похожие

Жисмоний тарбия байрамини ташкил қилиш ва ўтказиш методикаси

Спорт мусобақаларини байрамларини ташкил қилиш ва ўтказиш қонун-қоидалари

Мактабгача тарбия ёшидаги болалар билан мусобақаларни ташкил қилиш ва ўтказиш методикси

Мусобақани ташкил қилиш, мусобақани ўтказиш ва ҳакамлар хайъати

Мусобақаларни ташкил этиш ва ўтказиш