Жисмоний тарбия байрамини ташкил қилиш ва ўтказиш методикаси - Физическая культура - Рефераты

Жисмоний тарбия байрамини ташкил қилиш ва ўтказиш методикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107.5 KB

Жисмоний тарбия байрамини ташкил қилиш ва ўтказиш методикаси Режа 1. Жисмоний тарбия байрамларини ташкил қилишнинг ахамияти. 2. Уйинларни танлаш. 3. Қадимда уйинларнинг болаларни ривожлантиришдаги урни.

Республикамиздаижтимоий-иқтисодий, сиёсий, маънавий ва маданий сохаларда амалга оширилаётган ислохатлар таълимини ва кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан янгилаш ва ривожлантиришни талаб этади. Шу боис таълим тизимини замон талаблари даражасида ва эришишга тажрибалар асосида ривожлантириш орқали ўсиб келаётган ёш авлодни жамият хаётида фаол иштирок этадиган, ҳар томонлама етук ва юксак маънавиятли, комил инсонлар этиб тарбиялаш давлатимизнинг устивор йўналишларидан ҳисобланади. 2002 йил 24 октябр Кадрлар тайёрлаш миллий дастурига мувофиқ ҳамда ўсиб келаётган ёш авлоднинг жисмоний ва маънавий саломатлигини шакллантириш, соғлом турмуш тарзига эришиш ва спорт меҳр-мухаббатни сингдиришнинг асосий шарти сифатида болалар оммавий спортни ривожлантириш мақсадида “Ўзбекистон болалар спортини ривожлантириш жамғармасини ташкил этиш тўғрисида”ги фармон эълон қилинган эди. Унда мамлакатимизнинг таълим тизимини такомиллаштириш ҳамда равнақини таъминлайдиган ёш авлодни тарбиялаб вояга етказиш учун турли тадбирларни ўтказиш кўзда тутилган. Ўкувчиларни жисмоний жихатдан назарий билимлар билан таъминлаш, уларни бу борадаги ҳаракат, кўникма ва малакалар билан ошно қилиш мазкур фаннинг асосий вазифаларидир. Ўқувчилар соғлиғини яхшилаш, уларни жисмоний чиниқтириш ва спорт бўйича билим бериш мактабдаги жисмоний тарбия дарсларида, синфдан ва мактабдан ташқари машғулотларда амалга оширилади. Ушбу вазифалар бажариш, болалар соғлигини асраш, уларни ҳар томонлама гармоник ривожлантириш, баркамол авлодни тарбиялашни энг кичик ёшдан, мактабгача тарбия ёшдаги болалардан бошлаш лозим. Болалар бизнинг қувончимиз, бойлигимиз, ишончимиз, давлатимизнинг келажаги. Шунинг учун юқорида қайд этилган вазифаларни амалга оширишда жисмоний тарбия ва спорт етакчи ролни ўйнайди. Боғчаларда олиб борилаётган хафтада 3 марта жисмоний тарбия машғулотлари (15-20 дақиқадан 35 дақиқагача) мактабда 2 соатли жисмоний тарбия дарслари кичкинтойларни

саломатлигини мустахкамлаш, уларнинг жисмоний тайёргарлигини яхшилаш, ҳар томонлама гармони ривожланган етук авлодни тарбиялашга етарли эмас. Ўсиб келаётган ёш авлоднинг жисмоний ва маънавий саломатлигини шакллантириш, соғлом турмуш тарзига эришиш ва спортга меҳр-муҳаббатни сингдириш учун ўқув машғулотларидан ташқари ўтказиладиган тадбирларни кенг қўллаш лозим. Булар қайдай машғулот ва тадбирлар экан? Мана шу масалаларни баён этишга, уларни амалга ошириш йўлларини ўрганишга бу фан қаратилгандир. Уларга қуйидагилар киради: эрталабки гимнастика, мехнат жараёнида қувноқ дақиқалар ва паузалар, очиқ хавода ҳаракатли ўйинлар, организмни чиниқтириш тадбирлар, ясси оёқликни олдини олишга оид машқлар, мустақил ўйинлар ва машиқлар, спорт тўгаракларида машғулотлар, соғломлаштириш машғулотлари, эстафета-конкурслар, турли мусобақалар соғломлаштирувчи чўмилишлар, спорт байрамлари, кичик Олимпияда мусобақалари ва бошқалар бу тадбирларни мунтазам ташкил этилиши, тўлалиги, болаларнинг фаол иштирок этиши олдимизга қўйилган вазифаларни самарали бажаришга кўмаклашади. Шуни хам айтиш лозим, юқорида кўрсатиб ўтилган жисмоний тарбия тадбирлари хар томонлама гармоник ривожланган етук соғлом авлодни тарбиялашга тўлиқ жавоб бериш учун айрим қонун-қоидаларга риоя қилиш керак. Улардан бири гигиеник талабдир. Гигиена-бу саломатлик тўғрисидаги, уни асраш, мустахкамлаш хамда теварак-атрофдаги оммилларнинг унга кўрсатадиган зарарлий таъсирини бартараф этиш воситалари ва услублари тўғрисидаги фандир. Гигиена иқлимни, микроб иқлимни, хавонинг, сувнинг ва тупроқнинг ҳолатининг, овқатланиш шароитининг, кийим-кечак, тура ржой, меҳнат ва дам олишга қўйиладиган шароитларнинг, жисмоний тарбия ва спорт машғулотлари ўтказиладиган шарт-шароитларини ва бошқа бир қатор масаларининг ўрганади. Одамнинг меҳнат, дам олиш ва спортдаги фаолиятининг бирор сохаси йўқки улар гигиеник жихзатдан тартибга солиб

турилмайдиган бўлсин. Одам саломатлигига таъсир кўрсатадиган омилларни нармаллаштириш, яъни уларнинг меъёрий даражасини белгилаб туриш гигиена фаннинг асосий мақсади хисобланади. Гигиеник меъёрлар чеклаб қўйиладиган (масалан, хавода, сувда, тупроқда зарарлий моддаларнинг йўлқуйиш мумкин бўлган миқдорини белгилаш шаклидир) ёки оптимал холатга келтириш (масалан, жисмоний юкланишлар овқат рационининг оптимал меъёрларини белгилаш) характерида бўлиши мумкин. Жисмоний тарбия гигиенаси – гигиена фанининг бўлимларидан биридир. Жисмоний тарбия ва спорт машғулотларидан одам саломатлигини асраш ва мустахкамлаш мақсадида самаралироқ фойдаланиш учун ўша машғулотлар воситаларини, усмлубларини ҳамда шарт-шароитларини илмий жихатдан асосланган холда меъёрга тушириб жисмоний тарбия гигиенасининг мазмунини ташкил этади. Жисмоний тарбия гигиенаси машғулотнинг самаралироқ услубларини ва энг қулай шарт-шароитларини асослаб бериш учун жисмоний машқлар одамлар соғлигига қандай таъсир кўрсатишининг ва улра соғлигини мустахкамлашга қайдаражада хизмат қилишини ўрганади. Жисмоний тарбия гигиенасининг вазифалари қуйидагилар хисобланади: одамнинг жисмоний холатига хос бўлган мезонлар бўйича унинг саломатлигига оид модель параметрларини меъёрлаштириб туриш (жисмоний ривожланиш, жисмоний тайёргарлик даражаси, чиниққанлик), жисмоний юкланишларни меъёрга солиб туриш (тузилиш, хажм, шиддатлик) фақат гиподинамиянинг олдини олиш билангина чекланмай, шу билан бирга, сихат-саломатликни модель даражасига эришиш ва уни сақлаб туриш учун оптимал даражада машқ таъсири кўрсатилишини таъмин этадиган чиниқтирувчи тадбирлар: машқ ва мусобақа юкламаларини, дам олиш, овқатланиш, катта спортда тикланиш тадбирларини муайян тартибда солиб туриш; жисмоний тарбия ва спорт машғулотлари шарт-шароиталрини (иқлим ва микроиқлим, спорт шароитлари ва жихозлари, кийим-кечаклар ва

бошқалар) саломатликка қулайтаъсир кўрсатишига ёрдам берадиган тарзда меъёрга солиб туриш. Саломатликни асраш ва мустахкамлаш ва атроф-мухитни озода сақлаш, рационал таризда овқатланиш, фаол равишда оптимал ҳаракатлар қилиш ҳамда асаб-хаяжонланиш ҳаддан ошиб кетадиган стресс ҳолатларда, жисмоний тарбия ҳам энг мухим ва истиқболли олимлардан бирига ай2ланиб бормоқда. Мустақил давлат Ўзбеситон Республикасида жисмоний тарбия ва спортнинг ривожланишига эътибор янада ошиб бормоқда. Бунга қатор чиққан қонун, фармонлар, қарорлар ва бошқалар исбот бўла олади. Шу жумладан “Аҳолининг соғлиғини мустахкамлашда, шахсни уйғун камол топширишда жисмоний тарбия ҳамда спортнинг, уларнинг кундалик хаётга жорий этишнинг аҳамияти ўсиб бормоқда. Ишни шундай йўлга қўйиш керакки, ҳар бир киши ёшлигидан ўзининг жисмоний баркамол бўлиши тўғрисида ғамхўрлик қилсин, гигиена ва тиббиёт ёрдами соҳасидаги билимларни эгаллаб олсин, соғлом турмуш кечирсин”. Жисмоний тарбия гигиенаси учун саломатлик даражаси (меъёри) деган тушунча мухим аҳамият касб этади. Организмнинг касаллик омилларининг таъсирига нисбатан барқарорлиги, ташқи мухит ноқулай тарзда ўзгарган пайтларда саломатликни ҳамда иш қобилиятини сақлай билиш – саломатлик даражасини кўрсатувчи белгилар хисобланади, яъни саломатлик даражасини одамнинг адаптацион (мослашиш) имкониятлари қандай эканлиги билан белгиланади. Одамнинг саломатлик даражаси қанчалик юқори бўлса, унинг турли юқумлик касалликларга, паст ва юқори хароратга, жисмоний ишларга бўлган чидамлилиги ҳам шунчалик барқарор бўлади. Жисмоний машқлар гигиеник таъсирининг физиологик асослари. Жисмоний ишлар бевоситакўндаланг ва қатор-қатор жойлашган мускуллар орқали бажарилади. Супҳужайра даражасида (мускуллар хужайрасида),бирмарта зўр бериладиган жисмоний юқлама таъсири остида

хужайраларидаги ички тузилишлар деформацияси содир бўлиб, юклама тугагач, суперкомпенсация эълементларининг ёрдамида яна қайтадан тикланади ҳамда хужайраларининг функционал резервларини оширишнинг таъминловчи функционал ва тузилишининг ўзгаришлари содир бўлиш учун бир стимул хисобланади. Иккинчи талаб-бу жисмоний юклама, яъни болалар ёшини, жинсини тайёргарлигини хисобга олган холда жисмоний юкламани тақсимлаш керак. Лекин ҳар бир ёшга, уларнинг тайёргарлигига биноан юклама максимал даражада бўлиш керак. Шундагина ривожланиш бўлади. Жисмоний юкламасининг кўп марта такрорланиши ҳамда кўп машқларнинг натижасида хосил қилинадиган кумулятив (жамланган) эффект ҳар сафарги юкламадан кейин хосил бўладиган машқ эффектларининг қарор топиши хужайраларининг функцонал имкониятларини ўстириш учун зарур шарт хисобланади. Бунинг натижасида хужайралар ички тузилишида тегишли ўзгаришлар хосил бўлишига эришмоқ учун тобора интенсив равишда ўсиб борадиган юклама талаб қилинади. Бу эса хужайраларнинг жисмоний ишга адабтацияси ўсганлигини машқ қилиш натижасида унинг функционал резервлари ортганлигини кўрсатади. Жисмоний машқларнинг таъсири остида капилляр тўқмалар билан хужайралар ўртасидаги алоқа яхшиланади, мускул тўқмалар қондаги кислародни яна ҳам самаралироқ тарзда ажратиб чиқаради, ўзлаштиради ва фойдаланади. Венадаги қоннинг таркибида кислород миқдорининг камайиб кетиши туфайли кислород бўйича артерия вена қон томирлари ўртасидаги фарқ катталашиб кетади. Ёши каттароқ кишиларда, шунингдек, кам ҳаракатли турмуш тарзи билан яшайдиган шахсларда тўқмалар, айниқса мускул тўқмалари кислород ўтказиш қобилиятини йўқотади, жисмоний машқлар эса манна шундай қобилият йўқотилишининг олдини олиш тўхтатиб қолиши мумкин. Мускуллар мустахкамланган жойларнинг харакатга келиши ва ўша аъзолаларда қон таъминотининг фаоллаштирилиши пайларнинг, бўғим

кўмирчакларининг ривожланишига ёрдам беради, суяк ўзидаги пардаларнинг суяк хосил қилиш функциясини оширади. Бу эса ўз навбатида, суякларнинг энига қараб кенгайишига ҳамда скелет суяклари рельефининг шаклланишига таъсир кўрсатади. Машқлар бўғимларнинг, бўгим тўқмаларининг функционал холатини яхшилайди. Бунга улар қон билан таъминланишининг яхшиланиши ҳамда бўғимлар бўшлиғида синовиал суюқлик ажралиб чиқиши ҳам сабаб бўлади. Бу эса бўғим кўмирчакларининг озиқланишига ёрдам қилади ва шу йўл Билан хозирги вактда кенг таркалган остеохондроз тогай усмаси, скелетларнинг деформацияси, артроз касалликларининг олдини олишга ёрдам беради. Функционал ва тузилишининг узгаришлари натижасида скелет мушаклари, юрак-томир тизимига яна хам самаралирок машк таъсири курсатиш кобилиятига эга булади. Жисмоний юкламалар Билан богшлик кон айланишининг тезлашуви юрак оркали купрок кон утишига олиб келади. Тинч холатда 50-60 мл. хажмга эга булган юрак зарби унга юклама берилиши натижасида машхур спортчиларда 200 мл. даражага етиши мумкин. Саломатлиги жуда яхши бўлган йигит-қизларда жисмоний юкалнишдан юкламадан кейин бу хажм тахминан икки хисса ортиб кетиши мумкин. Саломатлиги унча яхши бўлмаган кишилар эса зарб хажми жуда оз миқдорда ортади ёки хатто камайиб (пасайиб) кетиши хам мумкин. Бундай кишиларда юрак хажмининг бир дақиқали катталашуви, асосан, юрак қисқаришлари тезлигининг ўсиши хисобига содир бўлади ва шунинг учун нисбатан кичик бўлади. Машиқ қилиб юрган кишиларда бир хил катталоикдаги жисмоний юклданишлар вақтида юрак мускулларининг қисқариш тезлиги худи шундай юклама берилиб, машқ қилмаган кишиларнинг юрак қискариши тезлигига нисбатан камроқ бўлади, бундай тезлик баробар келган холларда эса иш қуввати юқорироқ бўлади. Узоқ масофага югурувчилар, чанғичлар, катта кўчалар бўйлаб ўтказилаган пойгачиларда қатнашувчи велосипедчилар, ориентирчилар

юракнинг энг юқори иш қобилияти (70% га қадар) даражасига эришадилар. Рационал равишда машқ қилган вақтда энг кучли спортчи юрагининг массаси камдан-кам ҳолларда ва жуда оз миқдорда 500 г. катталикдаги критик холатдан сал ортиқ бўлади. Юракнинг максимал массасига 30 ва 35 ёшларга борганда эришилади. Бунда чап қоринча пардалари 10 мм. дан 13 мм. га қадар катталашуви мумкин, юракнинг барча бўлимларидаги катталашиши гармоник тарзда содир бўлади. Бунда гипертрафия белгилари мўътадил ҳолда ифодалангандир. Спортчи юрагида қон айланиши анча яхшиланади: коронар тизими ҳар дақиқада (юракнинг бир дақиқалик умумий хажими 40 л. бўлган холатда) 1 л.гача қон ўтказа олишга қодир бўлиб қолади. Юрак мускулларининг машқ қилиши учун (узоқ муддатли) аэробик юкламаларнинг шундай бир шиддатлиги энг самарали деб саналадики, бунда юракнинг зарб хажми энг сўнгги катталигига эришган бўлади, бунда юрак уриши тезлиги: болаларда бир дақиқа ичида 170-180 зарб, йигит-қизлар дақиқа давомида 150-160 зарб, катта ёшли кишиларда бир дақиқа давомида 130-140 зарб бўлишига эришилади. Скелет-суяк мускулларининг ҳамда юрак мушакларининг иш қобилияти юксалиши билан бирга, қон алмашуви ва мускулларидаги лимфа алмашуви аппаратининг уни барча звенолари-артериялар, артериоллар, капилляр, венула ва веналар, лимфатик томирларнинг функционал имкониятлари ортиб боради. Томирларнинг ва айниқса, капиллярларнинг мускул массаси бирлигига нисбатан бўлган миқдори кўпаяди ҳамда уларнинг хажми катталашиб боради. Бундай ўзгаришлар юрак мушаклари учун айниқса мухим аҳамиятга эга бўлади, яъни короналар қон айланиши аппарати функционал резервларининг ортиб бориши кенг тарқалган касалликларнинг олдини олишга-юракнинг ишемик касаллиги (коронар касаллик), унинг дахшатли даражада кескинлашиб кетган шакли-миокард инфарктининг олдини олишга ёрдам беради. Суяк мускулларидаги қон томирлари, айниқса, силлиқ мускулларнинг кўпгина қисимдаги артериал томирлар функционал холатининг

яхшиланилиши уларнинг рангини ўзгартириш имконини беради хамда шу йўл билан артериал тармоқларнинг умумий қаршилигига таъсир кўрсатади, бинобарин, бу артериал босимга ҳам таъсир қилади, энг кўп тарқалган касалликлардан бири-гипертония касаллигининг олдини олиш ва даволашда мухим аҳамиятга эга бўлади. Жисмоний юкланиш берилган вақтда артериаллар кенгаяди, қон юришига кўрсатиладлиган қаршилик ҳамда артериалардаги босим пасаяди, бунда марказий ва периферик механизлар орқали рефлекс таризда ўтадиган асоратлар камаяди, яъни гипертоник касалликларнинг ривжланиши механизимида (потогенезида) асосий звено ҳисобланган артериал спазмаларига бўлган мойиллик ҳам камаяди. Суяк мускулларининг мустахкамланиши унинг “мушаклар насоси” сифатидаги функциясини кучайтириб, венадаги қон ва лимфаларни ҳаракатга солишига ёрдам беради ваш у кабилар. Жисмоний тарбия жамият тарихининг барча босқичларидан халқ маданиятининг таркибий ва мухим қисми бўлиб келган. Хусусан, унга Ўзбекистон худудида яшаётган халқлар маънавий ва жисмоний баркамоллик мезони сифатида қарашган. Жисмоний тарбия ва харбий санъат XIV - XV асрларда ҳам анча ривож топган. Амир Темур олиб борган сиёсат жамиятининг ҳамма сохаларида бўлгани каби жисмоний тарбиянинг мохиятини юқори босқичга кўтарган. Темурилар даврида харбийларни жисмоний тарбиялашга алохида эътибор берилган. Кураш, камондан отиш, от спорти ўйинлари бўйича мусобақалар ўтказилган. Собиқ иттифоқ даврида жисмоний тарбия Ўзбекистон Республикасида катта йўқотишларга учради. Куч, тезкорлик, чиниқиш мактаби бўлган миллий ўйинларга эътибор сусайди. Бу махаллий ахолининг жисмоний тарбиядан узоқлашишга олиб келди. Бу эса махаллий ахолининг жисмоний ривожланишига ва жисмоний тайёргарлигига ҳамда саломатлигига птур етказди. Айниқса ёш болаларга. Болаларнинг жисмоний тайёргарлиги анча пасайди ўғил ва қиз болаларда ҳам. Биз олиб борган илмий тадқиқот ишлари буни исботлади.

Мустақил Ўзбекистон даврида бу масалага катта эътибор берилмоқда. Масална, жисмоний тарбия ва спорт тўғрисидаги Президент қарорлари фармонлари исбот бўлаолади. “Ўзбекистон Республикаси болалар спортини ривожлантириш” тўғрисидаги қарори ҳамда “Бошланғич таълим” ва “Мактабгача тарбия” факультетларида қўшимча касбни киритилиши – болалар спорти. Бу албатта анча юқорига спортни кўтарилишига олиб келади. Лекин, бу жисмоний тайёргарлик, мусобақаларда қатнашиш кўникма ва малакаларни шакллантиришни энг кичик боғча ёшидан бошлаш керак. Афсуски, боғчаларда бунга етарлича эътибор берилмайди. Боғчаларда қандай спорт мусобақаларини ўтказиш мумкин ва қандай унга тайёргарлик кўриш керак. Нималарни эътиборга ва хисобга олиш лозим. Туман ва шахар биринчилигида: футбол; 10-20 м.га тез юриш; эстафеталар; велосипеда юриш; спорт конкурслари; қувноқ стартлар; мокки- симон югуриш ва х.к мусобақалар дастурига киритилган. Шу юқорида келган мусобақалар календарига асосан тарбиячилар ўз тайёргарлигини бошлайдилар. Бундай тайёргарликлар жисмоний тарбия машғулотларида, кун тартибида ўтказиладиган жисмоний тарбия жараёнида олиб борилади ҳамда ўйинлар орқали мусобақага оид ҳаракатлар хисобида ўтказилади. Масалан эстафета ўйини, ёки “Ким узоққа сакрайди?”, “Энг мерган”, “Мокки-симон югуриш” ва бошқалар. 3-4 ёшдаги болалар 3 ғилдракли велосипедда учишни жуда ёқтирадилар, 5 ёшдан 2 ғилдиракли велосипедда учишни ўргатиш мумкин. Велосипедда учишнинг қиймати шундаки бола кўп вақт ҳавода бўлади ҳамда мускулларни мустахкамлайди, айниқса оёқ мускулларини. Булардан ташқари мувозанат сақлаш қобилиятини ривожлантиради, координацион қобилиятларини, жасурлик ва довюракли фазилиятларини тарбилайди. 3-4 ёшли болаларга сайр қилиш ҳам ёқади. Сайрда болаларда табиятга, атроф мухитга қизиқиш ошиб боради, организм чиниқтирилади, қизиқувчанлиги ривожланади. Бундай сайрлар 3-4 ёшли болаларда 15-20

дақиқа давом этади, 5-6 ёшли болалар каттароқ масофани чарчашай босиб ўтадилар ва 30-40 дақиқагача давом этади. Халқ таълим тизимини такомиллаштириш масалалари, педагог кадрларни тайёрлаш, тарбиялаш ва ўкитиш-ўргатиш методлари давлат аҳамиятидаги масаласи бўлиб келагн ва шундай бўлиб қолади, чункий у миллий давлат дастурининг вазифаларини божаришга йўналтирилган ҳамда шахсини ҳартомонлама гармоник ривожлантиришга қаратилган. Хозирги техниканинг ривожланиши ислохатлар ўзгариши, замон талабига биноан ҳар бир одам ўз билимларини мустақил бой этишга эга бўлишлари керак. Бундай кўникма, малакаларни энг кичик ёшдан бошлаш лозим. Шу боисдан кичкинтой болаларнинг саломатлиги, жисмоний тайёргарлиги, ўқишга бўлган эхтиёжи, унинг дунёқараши ва бошқалар боғча тарбиячиларининг иш махоратига боғлиқдир. Шулардан бири болалар кун тартибини ҳар хил ҳаракатлар билан бойитиш лозим. Масалан, мактабгача таълим ва бошланғич таълим муассасаларида спорт байрамларини ўтказиш болаларда жисмоний машқлар билан мустақил шуғулланиш, спорт билан ошно бўлиш, дўстлашиш ва бошқа кўникма, малакаларни шакллантиради, ҳаракат фаолиятини оширади мақсад ҳам шулардан иборат. Лекин бу мақсадни амалга ошириш учун спорт байрамларини ташкил қилиш уни самарадорлигини ошириш ва ўтказишга катта тайёргарлик керак. Мисол тариқасида боғчада спорт байрамини ташкил қилиш ва ўтказиш тўғрисида баён этилади – тажриба асосида. Энг аввало ҳар бир ўтказиладиган спорт тадбирлари режага киритилган бўлиш керак, режа педагогик кенгашда тасдиқланган, сўнг олиб бориладиган спорт байрамига сценария ёзилади. Сценария ҳам педагогик кенгашида мухокама қилинади ва тасдиқланади. Бу байрамга тайёргарлик кўриш ишчи гурух тузилади. Чунки ўтказилаётган спорт байрамининг самарадор таъсирини ошириш мақсадида болаларнинг сафда юриш турлари (чизиқлар бўйлаб юриш, ўртадан 2-3-4 тадан бўлиб юриш, диогонал бўйлаб юриш, 2 томондан диогонал бўйлаб қарама-қарши юриш, доира хосил қилиб юриш ва х.к), юриш турларини кўрсатиш (оёқ

учларида, товонларда, кафтни ички ва ташқ томонларда юриш, аскарча юриш, катта қадам ташклаб юриш, оёқларни чалқаштириб юриш, тиззаларни баланд кўтариб юриш ва х.к). Болаларнинг жисмоний тайёргарлигини ҳамда машғулотларда ўтилган материалларни ўзлаштирилган холатини аниқлаш ва назорат қилиш мақсадида яккама-якка беллашув тарзда югуришлар, эстафеталар, сакрашлар, тўплар билан машқлар бажариш, турли ўйинларни ўрганиш ва бажариш. Шулар қаторида аралаш машқларни ҳам мусобақа тарзда бажариш. Бундай тайёргарликлар албатта тузилган сценария режаси асосида олиб борилади. Ушбу байрамларни ўтказишда хакамлар хизматини ҳам ётдан чиқармаслик керак ва уларни тайёрлаш лозим. Хакамлар сифатида тарбиячилар, ўқувчилар ва ота-оналарни жалб қилиш мумкин. Спорт байрамлари мусиқасиз ўтмайди. Шунинг учун энг болаларга таниш ва ёқимли мусиқаларни танлаш керак. Булардан кейин спорт байрамларида қўлланиладиган спорт-ускуналари, иншоатларни тайёрлаш лозим. Улар ранг-баранг бўлиши болалар кайфиятини, қизиқишини, эмационал холатини оширади. сўнг спорт байрамини ўтиш жойини безатиш ва улар санитария-гигиена талабларига жавоб бериши керак. Спорт байрамларига ота-оналарни таклиф қилиш лозим. Юқорида қайд этилган тайёргарликлар кўп вақт талаб қилади. Спорт байрамини ташкил қилувчи раҳбарлар 1-1.5 соат байрамдан олдин келишлари керак ва яна бир марта ўтказиш жойини тайёргарлигини кўриб чиқиш керак. Шу жумладан спорт ускуналари, радиолаштирганлиги, магинтафонга ёзилган касеталар, турли совринлар, диплом ва грамоталар, кублар, коптоклар, арқонлар ваш у кабилар. Булардан ташқари ҳамма тарбиячилар билан спорт байрами раҳбари инструктаж ўтказиши лозим (ким нима қилиши керак, нимага жавоб беради ва бошқалар). спорт байрами бошланишдан ярим соат олдин иштирок этувчи болаларни олдиндан келишилган жойга тўплайдилар ва хаммани текшириб кўрадилар. Ҳамма келдими йўқми. Шунинг учун бир нарсани хисобга олиш керак-агарда

иштирокчилардан кимдир келолмай қолса, ўрнига захирадаги бола киришига тўғри келади. 10-15 дақиқа бошланишидан олдин ҳамма иштирок этувчилар байрамни ўтказиш жойига бошланишига тайёр холда чиқадилар. Спорт байрамини табрикнома билан боғча мудири очади. Албатта байрам юқори даражали, чиройли ўтиши учун байрамни очилишида байроқ кўтарилади. Кўтаришга ҳар бир гурух сардорлари чиқадилар. Байроқ кўтарилгандан сўнг сафланиш ва қайта сафланиш, юриш машқлари-кўрик бошланади, хакамлар бахолайдилар. Агар ташкилий кўмита аъзоларида видио, фото ишқивозлари бўлса жуда яхши бўлар эди. Агарда йўқ бўлса уларни четдан таъминлаш мақсадга мувоффиқ бўлар эди. Масалан: “Салом Спортландия” мавзуси асосида ўтказиладиган спорт байрамини мисол сифатида келтирилган. Юқорида айтилгандек спорт байрамига турли-туман чиқишлар, ўйинлар, конкурслар, эстафеталар, яккама-якка ва командали беллашувлар, эмбелема ва спорт формаларнинг конкурси. Демак табрик сўзлардан сўнг спорт байрами “Салом Спортландия” очиқ деб элон қилинади. 1. Ундан кейин байрамни олиб борувчи командасига биноан хамма гурухлар – командалар сафланадилар ва хакамлар спорт форма ва эмблемани бахолайдилар. 2. Кейинги кўрик сафланиш, қайта сафланиш, сафдан юриш ва бурилишлар. Юриш турлари чизиқлар бўйлаб юриш, доира бўйлаб юриш, ўртадан юриш, диогонал бўйлаб юриш, 2 тадан бўлиб юриш ва шу кабилар. Хакамлар бахолайдилар ва натижа элон қилинади. 3. “Нишонга тушир”. 2.5-3 м Команда 5 кишидан иборат (қиз ва ўғил болалар аралаш). 5 та кичик копток. Ҳар бир команда аъзоси 1 тадан копток ташлайди. Қайси команда кўпроқ туширса ғолиб чиқади.

4. Кейинги ўйин “Қувноқ мусобақалар” 5. “Мусиқага қулоқ сол” - ўғил ва қиз болалар алохида. Мусиқа оҳангига мос ҳаракатлар Рақс машқлари. 6. “Болельшиклар конкурси” танаффус-пауза вақтида – арқон тортиш / ота оналар ва бошқа катталар/ 2 командага бўлиниб (6 тадан) команда бўйича тортиб ўтишга ҳаракат қиладилар. Чизиқдан тортиб ўтган команда ғолиб хисобланади. 7. “Сардорлар конкурси” - “Ким тез ўрайди” тез ўраб ким ўртадан олдин ўтса ғолиб бўлиб чиқади 8. “Тарбиячилар конкурси” - ким кўпроқ айлантира олади – 30 сония давомида. Команда 6 кишидан иборат. Бу беллашувда ҳам шахс биринчилиги ва команданинг 9. “Аралаш эстафета” жуфт-жуфт бўлиб спорт буюмлари билан турли ҳаракатларни, машқларни бажариш. 10 м.

Булардан ташқари, аззалдан айниқса хозирги пайтда қизлар, бўлажак оналарга катта эътибор берилмоқда, чунки “Соғлом онадан соғлом фарзанд туғилади”. Шу борадан, сергели тумани 300 мактаб-коллежда тажриба асосида “Балли қизлар” спорт байрами сценариясини тавсия қиламиз. Иштирок этувчилар 9-11 синф ўқувчилари. “Балли қизлар” спорт байрами. Ўзбек аёллари сарвқод, қаламқош, назарий бўлишни орзу қилганлар. Бунга уларни хадлари бор. Зеро улар Тўмарис, Барчиной, Ширину Зухролар авлоди. Республикамиз Призденти И.А. Каримовнинг “Соғлом авлод учун” шиори, “Камолат” жамғармасининг таъсир этиш мустақил Ўзбекистонинг муносиб қурувчилари ва манавиятимиз фахрини тарбиялашга қаратилгандир. Лекин, шуни унутмаслик керакки, соғлом онадан – соғлом фарзанд туғилади. Шу нуқтаий назардан халқ таълимий тизимида қизларнинг жисмоний ва маънавий тарбияси долзарб масалалардан бири бўлиб қолмоқда. Марказий Осиёда қадимда қизлар тарбиясига жиддий аҳамитя берилган. Масалан, Зардўшт динида аёл сиёмоси юқори даражасига кўтарилган. Хиндларнинг учинчи асрда яратилган “Камасутра” китоблида қиз боланинг 64 талабни пинхона ўзлаштириб олмоғи зарур дейилган. Унга, масалан, қўшиқ айтиш, рақс тушиш, созчилик, фасоқат (чиройли сўзлаш) мунавварлик, гулдаста тузиш, қўғирчоқ ясаш, чеварлик, озодлик, юз ҳаракатларини тушиниш, ўз туйғусини сўзсиз ифода эта олиш рўйхушлик, акробатик ҳолатларини ўзлаштириш каби билимлар кирган. Олмон мутафаккири Йохан Ҳатфрид Хардер ўзининг “Инсоният тарихи фалсафасига доир ғоялар” китобида ёзади: “… Небатки , Оврўпо бу хушкелбат инсонлар макон тутган заминдан унча узоқ тушмаган экан … Дину санъат, илму Фан-маданиятимизнинг бор йўқ бисоти, бизнинг бутун ғофл рухимиз – биз улардан кўп ёки оз самара кўрган - кўрганимиздан қатъи назар – барчаси ажойиб тарзда такомилга етган анна шу халқлардан келган тухфадир. Инсониятни безаши, камол

топтириш лозим бўлган қадриятлар худи шу мамлакатларда кашф этилди ва синаб кўрилди. Агарда тақдири азалнинг азода нафаси бу рух гуллардан биз сари хуш бўй таратмаса, агарда ушбу халқларнинг ям-яшил навдалари бизнинг тадвақайлаб кетган бутоқларимизга пайванд этилмаса ва йиллар кечиши Билан насл дарахтимиз танасини яшнатиб юбормаса эди, Оврованинг шимолий халқлари ханузгача ёввойи бўлиб қолаверарди”. Демак, ёш, соғлом авлод тарбияси учун бўлажак она баркамол бўлмоғи лозимлиги, баркамол ва дона аёлларимиз бўлгани учун бобил боғлари, бебихоним мадрасаси ва масжиди, тож маҳаллар бунёд этилгани бежис эмас. “Соғлом авлод учун” истиқбол дастурини амалга ошриш мақсадида ёш қизлар, бўлажак оналарни соғлом қилиш тайёрлашда жисмоний тарбия ва спортнинг ўрни беқиёсдир. Афсуски, қадимдан давом этиб келган қизларни жисмонан чидамли ва эпчил қилиб тарбиялаш анъаналарига бефарқ қараб келинмоқда. Оқибатда фарзандлар туғилиши, уларнинг нозиклиги, ривожланиши Ўзбекистон берилган маълумотларга қараганда кўнгилдагидек эмас. Касалликлар чақолоқлар орасида йилдан-йилга ошиб бормоқда. Соғлом зурриёт масаласи бугунги кунда долзарб муаммо бўлиб қолмоқда юқорида қайд этилганидек, соғлом онадан, соғ фарзанд туғилади. Бу эса бўлажак онанинг жисмоний тарбиясини тўғри йўлга қўйиш, уларга жинсига муносиб зарурий билимларни бериш, ҳаракат кўникмаларини шакллантиришнинг миллий кўрикларини тадқиқ ва тадбиқ этиш вазифасини кун тартибига қўяди. Шу боисдан маҳалий миллат қизларининг жисмоний тарбия ва спортга бўлган қизиқиши ҳамда муносабатини аниқлаш, мустахкамлаш ҳар бир ўкитувчининг мухим вазифалардан биридир.

Похожие

Жисмоний тарбия байрамларини ташкил қилиш ва ўтказиш хусусиятлари

Кун тартибида ўтказиладиган соғломлаштириш тадбирларини ташкил қилиш ва ўтказиш методикаси

Мактабгача тарбия ёшидаги болалар билан мусобақаларни ташкил қилиш ва ўтказиш методикси

Мусобақани ташкил қилиш, мусобақани ўтказиш ва ҳакамлар хайъати

Спорт мусобақаларини байрамларини ташкил қилиш ва ўтказиш қонун-қоидалари