Спортчиларни йиллик ва кўп йиллик тайёрлаш жараёнида узоқ вақтли мослашувнинг ташкил топиши - Физическая культура - Рефераты

Спортчиларни йиллик ва кўп йиллик тайёрлаш жараёнида узоқ вақтли мослашувнинг ташкил топиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

145 KB

Спортчиларни йиллик ва кўп йиллик тайёрлаш жараёнида узоқ вақтли мослашувнинг ташкил топиши Режа: 1 Кўп йиллик тайёргарликни давом этиши ва уни аниқловчи омиллар 2 Ҳ аракатларга ў ргатиш 3 Таьлим жараёни таркиби 4 Техник тайёргарлик 5. Спорт тактикаси 6.Спорт машғулотларида психологик тайёргарлик

1 Кўп йиллик тайёргарликни давом этиши ва уни аниқловчи омиллар К ўп йиллик тайёргарликнинг тузилиши ва давом этиш вақти кўпгина омилларга: спорт турини махсус йўналишига: спортчининг ривожланиш хусусиятларини и н д и в и д y а л л и г и г а : м а ш ғ у л о т ж а р а ё н и н и н г х у с y с и я т л а р и г а бо ғ лиқ. Кўп йиллик тайёргарликни режалаштириш. Юқ ори спорт натижа-ларини кўрсата оладиган чегараларига қараб ҳам а н и қ л а н а д и . К ў п й и л л и к с п о р т м а ш ғ у л о т л а р и 5 д а в р г а б ў л и н а д и : - Бошлан ғ ич тайёргарлик: -Дастлабки базали тайёргарлик: -Махсус базали тайёргарлик: -Индивидуал имкониятларни максимал равишда амалга ошириш. -Эришилган натижаларни сақлаш.

1.Бошлан ғ ич тайёргарлик Вазифаси: Болаларнинг со ғ лигини мустаҳкамлаш: - Ҳар томонлама жисмоний тайёргарликка эриштириш: -Жисмоний ривожланишнинг камчиликларини й ў қ о т и ш : - Танлаган спорт тури бўйича техникага ўргатиш. В о с и т а л а р и : Ҳ а р х и л с п о р т т у р л а р и в а ҳ а р а к а т л и ўйин-лардан тузилган машқлар. Бу этапда маш ғ улотлар катта жисмоний ва психик юклама лар билан режалаштирилмаслиги керак. Т е х н и к т а й ё р г а р л и к . Ҳ а р х и л с п о р т т у р л а р и н и т е х - н и к элементларини, ҳамда тайёргарлик машқларини ўрганиш.

Бу этапда ҳаракат техникасини тур ғ унлаштир и ш шарт эмас, лекин маьлум спорт натижаларига эришишга, ҳаракат кўник - масини эгаллашга қаратиш шунинг учун бу этапда ҳар томонлама техник тайёгарликни вужудга келтиришади. Маш ғ улотни давом этиш вақти 30 60 дақиқа Хафтадаги маш ғ улотлар сони 2-3 маротаба Йиллик иш ҳажми 100-150 соат Агар бу этап 3 йилгача чўзилса: 1-йил - 80 соат бу 6-7 ёшдан бошлаб маш ғ улотга киришган б о л а л а р у ч у н 2 - йил 100 соат учун 3 - й и л 1 2 0 с о а т у ч у н агар бола 9-10 ёшидан маш ғ улотларга келишни бошлаган бўлca, бу этапнинг давом этиши 1,5-2 йил. Иш ҳ ажми 200- 250 соатга тенг.

2. Дастлабки базали тайёргарлик босқичи Вазифалари : организмни жисмоний имкониятларини ҳар томонлама ривожлантириш, со ғ лигини мустаҳкамлаш, жисмоний ривожланиш ва жисмоний тайёргарлик камчиликларини йўқ - отиш, ҳаракат потенциалини (шу жумладан келгуси мутахас - сислигига мос келадиган) амалга ошириш. Асосан диққатни ёш спортчиларни мақсадга мувофиқ равишда кўп йиллик спорт тайёргарлигига қизиқиш уйғотишга қаратилади. Тайёргарликни йўналишига махсус машқларни кенг ҳажмда ҳ ар томонлама ишлатиш. Бу эса келгусида спортчини такомиллаштиришни яхши шарти бўлиб ҳисобланади. Ҳар хил спорт турини материалига асосланиб техник тайёргарликка катта аҳамият берилади. Жисмоний тайёргарлик эса тезкорликни, координация қобилиятларини ҳамда эгилувчанликни тарбиялашга қаратилади.

З. Махсус базали тайёргарлик босқичи Вазифалари . Ҳар томонлама тайёргарликни давом эттириш (босқичнинг биринчи ярмида): кўпроқ мутахассислигига қаратилади. Воситалари: функционал потенциални ривожлантиришга қаратилган, бўлғуси спринтерни оғир атлетикачиларни, гимнаст - ларни ва ҳ.к. базали тайёргарлиги мусобақани ўзига хос хусусиятига қараб тузилиши шарт. 4. Индивидутал имкониятларни максимал равишда амалга ошириш босқичи Вазифалари - спорт турлари максимал натижаларга эришиш. максимал равишда фойдаланиш. Машғулотларни ҳажми ва шиддати қўшилган суммаси максимал хаётга етади ва катта юкламали

машғулотлар сони кўпаяди. Машғулотлар сони 15- 20 тагача етиши, психологик, тактик ва интеграл тайёргарликни салмоғи ошиши шарт. Шуни алоҳида эьтиборга олиш керакки, индивидуал имкониятларни максимал равишда амалга оширишда оптимал ёш чегарасига тўғри келиши шарт. Этапнинг давом этиш вақти, спорт махоратининг ташкил топишига ёки алохида номерлар ни дастурининг тайёргарлигига боғлиқ. Масалан: 100-200м сузишда эркаклар 3-4 йилда мастерлик бажарган бўлсада, (хотинлар 1-3 йил) йиллик шиддатли трен е р - овкадан кейингина халқаро мастерлик унвонига эга бўлиши мумкин. Олимпия ўйинларига 2 йил қолганда бўлғуси эркак чемпионлар (100-200м сузиш) ўз натижасини 1,5 с хотинлар эса З с оширади. бу тенденция бошқа спорт тур ларига ҳам боғлиқ.

5. Эришилган натижаларни сақлаш босқичи Спортчига индивидуал ёндашиш билан характерланади. Бу эса қуйидагилар билан аниқланади. Биринчидан: спортчининг катта тажрибаси (тренировка ва мусобақа) ҳар хил шароитда чуқур билимни керакли воситаларни мусобақа фаолиятига керак бўлган методларни тез аниқлаб олади. Иккинчидан: ёшнинг ўзгариши органлар ва системалар олдинги даврдаги юқори юклама , бу этапдаги юкламани кўпайтиришга айни шу даражада ушлаб туришга йўл қўймайди. Шунинг учyн функционал потенциал ва мослашиш имкониятлари пасаяди. Бу эса шахсий ма ҳ оратни ошириш учун индивидуал за ҳ ираларни излашни талаб қилади. - функционал имкониятларни эришилган даражада олдинги ёки кичикроқ машғулот ҳажмида ушлаб туришни: - техник маҳоратни такомиллаштиришни:

- психологик тайёгарликни оширишни: - жисмоний ва функционал тайёргарликдаги айрим хатоларни йўқотишда шуни ҳисобга олиш керакки, кўп йиллик тайёр-гарликни бу этапдаги спортчи ҳар хил машғулот воситаларига кўниккандир. Шунинг учун олдинги даврдаги режалаштириш, восита ва методл ар би лан спорт натижаларини ушлаб туриб бўлмагани учун машғулотларнинг янги шакллари ва методларини топишга тўғри келади. Бу этап шу билан характерланадики, 17-20 ёшли ёш спортчилар ва 30-35 ёшга кирган ветеран спортчилар мусобақага қатнашадилар. Бу эса ёшлик (юқори даражадаги жис-моний тайёргарликни) даврида эришган натижаларини ҳамда ва етишган катта мусобақа фаолиятига эга бўлган тажрибаларни бирлаштиради. Кўп йиллик тайёргарлик жараёнида юкламалар динамикаси ва ҳар хил керакли ишларнинг нисбати.

Кўп йиллик тайёргарлик жараёнини рационал тузиш учун уни, ҳар хил турларини мақсадга мувофиқ равишда нисбатини аниқлаш зарур. Бошлан ғ ич тайёргарлик этапида асосий жойни умумий ва ёрдамчи тайёргарлик эгаллайд и. Д астлабки базали тайёргарлик ҳажми ошади ва умумий машғулот ҳажмини 80-90% ташкил қилади. Махсус тайёргарлик эса 15% атрофида бўлади. Махсус базали тайёргарлик этапида махсус тайёргарликни салмоғи ошади ва умумий тайёргарлик камаяди. Индивидуал имкониятларни максимал равишда амалга ошириш этапида махсус тайёргарлик 60% га ва ундан ортиқ фоизни ташкил қилади. Эришилган натижаларни сақлаш этапида умумий тайёргарлик минимумгача туширилади.

16-жадвал 100- 250 350-500 600- 800 900- 1000 1200 -1400 В 5 15 40 60 65 Б 45 50 40 25 25 А 50 35 20 15 10 Бошл анғич Дастлабк и базали тайёргарли к Махс ус базали Инди в. имкон. мах. амалга ошириш и Эри шилган натижа ларни са=лаш Тайёргарлик боскичлари Умумий (А), ёрдамчи (Б) ва махсус (В) тайёргарликни кўп йиллик машғулот жараёнидаги нисбати. (Н.Плотонов.)

Микроцикллар ичида кўрганимиздек организмнинг функци - онал имкониятлари тикланиши бир неча соатдан, бир неча кун - гача давом этиши мумкин эди. Унинг учун кейинги микроцикл олдинги юкламадан қолган чарчаш ҳисобига организмни қайта тиклашга қаратилган бўлиши ҳам мумкин. Классификацияли спортчиларни ҳозирги кундаги машғулотлардаги қиз ғ ин пайти алоҳида микроцикллар юкламасини қўшилиши орқали бир микроциклдан иккинчи микроциклга чарчаш ортиб бориши х арактерланади. Бу эса, организмни функционал системасига ва техниканинг мустаҳкамлигига юқори талаб қўяди. Микроцикллардаги юкла - мани умумий суммаси кўп йиллик тайёргарлик даврига бо ғ лиқ кўп йиллик тайёргарликда, базали микроцикллар ичидаги хасталик микроцикллар юкламасини умумий суммасининг бирлашиши микроциклларни ҳар хил типларини уларнинг

юкламасини умумий суммасини қуйи х у с у с и я т л а р и н и ҳ а м м е з о ц и к лн и т и п и б и л а н а н и қ л а н а д и . Ҳ афталик микроциклларни умумий суммасини ҳар хил мезоцикллар типида бирлаштириб юқори классификацияли спортчилар тайёргарлиги учун ҳам қўлланилади (Платонов В.Н.). Айрим мезоциклларнинг характерли томони шундаки, буларга тез ўзгарувчан йўналишдаги микроцикллар қўшилишидадир. Жадвалдан кўриниб турибдики, мезоциклни тўгалловчи микроцикл кўпинча фаол дам олишга қаратилиб, ҳар хил умумтайёргарлик машқларида фойдаланилади. 17 жадвал Мезоцикллардаги юкламалар суммаси.

Кўп йиллик тайёрга рлик 1 2 3 4 Дастл абки базали тайёрга рлик Тортувч и ўртача юклама (катта юкламани режалашти риш) Зарбал и катта юклама(2 машғулот катта юклама билан) Зарбал и анча юклама маш. Катта юклама билан) қ айт а тиклан ган кичик юклама Махс ус базали тайёрга рлик Тортувч и ўртача юклама (1 маш. Катта юклама билан Зарбал и катта юклама (3маш.ка тта юклама билан) Зарбал и анча юклама (2маш.кат та юклама билан) қ айт а тиклов чи кичик юклама Инди видуал Зарбали катта Зарбал и анча Зарбал и юклама қ айт а

имкони ятларда н максима л равишд а фойдала ниш юклама (4маш.катт а юклама билан) юклама (3маш.ка тта юклама билан) (6маш.кат та юклама билан) тиклов чи кичик юклама Бир йиллик тайёргарликни икки циклик қилиб режалаш - тирилганда фундаментал даврининг биринчи микроциклида кўпинча 3 та тортувчи базали тайёргарлик назорат: мусобақа даврида битта мусобақа, тайёргарлик давридаги 2чи микроциклда 2 та базали тайёргарлик назорати мезоцикллари. Мусобақа даврида ҳ ам 2 та мусобақа мезоцикллари режалаштирилади иккинчи мезоциклнинг охирида кўпинча ўтиш

даври режалаштирилади. Бу эса 4 ҳафтага мўлжалланган режалаштиришни бундай 6 ҳ афталик мезоцикллари ҳар хил спорт турларида кенг равишда ишлатилади. Айрим мезоциклларнинг характер томони шундаки , буларга тез ўзгарувчи йўналишда микроцикллар қўшилишдадир. 20-жад - валдан кўриниб турибдики мезоциклни тугалловчи микроцикл кўпинча фаол дам олишга қаратилиб, ҳар хил умумтайёргарлик машқларидан фойдаланилади. Бир йиллик тайёргарликни икки циклик қилиб режалаштир - ганда фундаментал даврнинг биринчи микроциклида кўпинча 3 та тортувчи базали тайёргарлик назорат: мусобақа даврида битта мусобақа тайёргарлик давридаги иккинчи микроциклда 2 та базали тайёргарлик назорати мезоцикллари қўлланилади. Мусобақа даврида ҳам 2 та мусобақа мезоцикллари режалаштирилади охирида кўпинча ўтиш даври

режалаштирилади. Бу эса ҳафтага мўлжал - ланган режалаштиришни бундай 6 ҳ афталик мезоцикллари ҳар хил спорт турларида кенг равишда ишлатилади. Стайер (ўрта ва узоқ масофага югурувчилар) спорт турларида -тортувчи - базали (ривожланувчи - базали (турғун) - базали (зарбдор) ) назорат - тайёргарлик - шлифовка мусобақа олди мезоцкллари. 18-жадвал Ме зоцик лар Микроциклларнинг типлари ва умумий қўшилган суммаси 1 2 3 4 Тор тувчи Торту вчи ўртача юклама (машғул отда катта Тортувч и ўртача (машғулот да катта юклама билан Зарбали- анча катта юклама (3 та машғулот катта қ айт а тиклов чи кичик юклам а

юклама режалаш тиради) юклама билан) Баз али Зарбал и- катта юклама (3тамаш ғулот катта юклама билан) Зарбали -анча катта юклама (3 машғулот катта юклама билан) Зарбали- катта юклама (5 машғулот катта юклама билан) қ айт а тиклов чи кичик юклам а Тай ёргар лик назар от Зарбал и- катта юклама (5 машғуло т катта юклама билан) қайта тикловчи кичик юклама Зарбали- катта юклама (5 маш ғулот катта юк лама билан) қ айт а тиклов чи кичик юклам а Му собақ Зарбал и- катта Зарбали -анча Яқинлашт ирув қ айт а

а олди юклама (4 машғуло т катта юклама билан) катта юклама (2 машғулот катта юклама билан) чи ўртача юкла ма (1 машғулот катта юклама билан) тиклов чи кичик юклам а Му собақ а Яқинл ашти- рувчи ўртача юклама (1 машғуло т катта юклама билан) Мусоба қа кичик машғулот юклама си мусобақан и дас-тури ҳамда даражасиг а боғлиқ Тезкор - куч спорт турларида:

Тортувчи - базали-назорат (зарбдор назорат мусобақа элементлари) -мусобақа олди (шлифовкали кутилган ҳолда) Мусобақа- 1, мусобақа -2 -ўрталик (қайта тиклов тайёргарлик) мусобақа-3 Мусобақа-1, мусобақа -2 -ўрталик (қайта тиклов тайёр-гарлик) мусобақа-3 мусобақа-4 ва х.к. С.М.Войцеховскийннг (1979) кўрсатишига қараганда микроцикл ва мезоцикллардаги натижалари келгуси мезоциклларни режалаштиришга асос бўлиши керак. Режалаштиришни традицион методикаси. Режа - режани бажариш. Қ илинган ишларнинг та ҳ лили. Янги режани ишлаб чиқиш. Параллел режалаштириш методикаси. Режа - режани бажариш, бажарилган ишнинг умумий та ҳ лили Ҳ ар кунлик та ҳ лил (параллел равишда) янги режани ишлаб чи қи ш (параллел равишда) фаолиятга келтирувчи - фаолиятга ў ргатиш.

2 Ҳ аракатларга ў ргатиш Инсон дунёга келгандан бошлаб ҳаракат қилиш учун асаб-мушак механизмига эга бўлади. Одамнинг туғма ҳаракат имкони-ятлари (букиш, ёйиш, имо қилиш, ютиш ва бошқалар) жуда чеклан-ган бўлади. Улар туғма ёки шартсиз рефлекс дейилади. Шу реф-лекслар асосида ҳаёт фаолияти жараёнида шартли рефлекслар шу жумладан ҳаракат кўникмалари шаклланади, осил бўлади. Ҳаракатларни эгаллаш жараёни бош мияда ҳаракат динамика андозаси ҳосил бўлиш конунияти бўйича амалга оширилади. Бу ҳаракатнинг айрим даврлари навбатма-навбат амалга ошириладиган даврий ҳаракатларга хос хусусияти. Шунинг учун динамик андозани ҳосил бўлиши факат даврий ҳаракатлар учун хосдир.

Инсоннинг ҳаракат фаолияти жуда кўп хилма- хилликка (ўзгартиришга) эгадир. Янги таркибдаги ҳаракатларнинг анчагина қисми MAC (марказий асаб системаси) нинг юқори эгилувчанлиги экстраполяция, яьни йўл-йўлакай ҳосил бўлади. Одамнинг ҳаётида учрайдиган турли туман ҳаракат турларининг барчасига ўргатиб бўлмайди. Шу пайтнинг ўзида биз қанча ҳаракат кўникмаларини эгаллаб борсак янги ҳаракатларни ўрганиш имкониятимиз ортиб бораверади. Масалан; футболчи тўпни оёқнинг турли қисмлари билан турлича куч билан турли ўйин ҳолатларига қараб тепа олади. Унда бундай имкониятлар доираси қанчалик кенг бўлса, ҳар қандай фавқулодда ҳолатларда у шунчалик самара билан зарба бериши мумкин. Шунинг учун машқлар фаолияти жараёнида имкониятни турли-туманлигини ҳисобга олиб техник тайёгарликка катта эъти-бор берилади. Бу ерда

тезлик куч ҳаракатни давомийлиги, машғу-лотлар бошида ва охирида ҳаракатларни бажариш кабилар назарда тутилади. Жисмоний тарбия ва спорт фаолияти жараёни асосини барча энг муҳим вазифалар ҳал этишдаги ҳаракат фаолияти сифатидаги жисмоний машқлар ташкил этади. Шунинг учун ҳаракат фаол-иятига ўргатиш ва уни такомиллаштириш жисмоний тарбия, шунингдек спорт тайёргарлигининг асоси ҳисобланади. Бу ерда жисмоний маш қ лар такомиллашувининг объекти субъекти ва ма қ сади сифатида майдонга чи қ ади. Ани қ ликни ва ҳ аракат фаолияти самарасини «туширувчи» омилга мавжуд б ў лган мус о ба қ а фаолияти шароитида ҳ аракат вазифаларини бажариш самарадорлигига талабларни максимал - лаштириш спорт со ҳ асидаги таълим хусусияти ҳ исобланади. Ҳ аракат фаолиятига фа қ ат ўқ итаётган (мураббий, ўқ итувчи) ва ўқ иётганнинг

(спортчи) ў заро муносиб интилиши шароитида ў рга - тиш мумкин. Таълим ўқувчи билим, малака, кўникма олишга, ўкитувчи эса уларни ўқувчига беришга эҳтиёж сезгандагина фаолият сифатида бошланади. Бу ҳолатда таьлим мақсад ва ўқувчининг биргаликдаги фаолиятининг боши бўлиб қолади. Мазкур жараёнда ўқитувчи ва ўқувчининг роли тубандагича маънога эга бўлади.

3 Таьлим жараёни таркиби Ҳаракат фаолиятига ўргатиш жараёни таьлим жараёнининг умумий ҳамда хусусий вазифалари билан бир-биридан фарқ қилувчи уч мустақил босқичдан иборат бўлади. Биринчи босқичда ҳаракатни қўпол шаклда бўлса ҳам бажариш имконияти таьминланади, бошқача айтганда техника асослари эгалланади. Иккинчи боскичда ўрганилаётган ҳаракат техникасининг икир-чикирларигача аниқланади. Учинчи босқичда ҳаракатни машқ ва имкон қадар мусобака жараёнларининг турли шароитларида бажариш такомиллаш-тирилади. жадвал Таьлим босқичлари ҳаракат кўникмалари шаклланиш босқичларига мос келади. Таьлим босқичлари Кўникма шаклланиш босқичл ари

Харакат фаолияти техникасини Дастлабки ўрганиш босқичи (техника асосларини эгаллаш) Харакат кўникмасининг ҳосил бўлиши Техникани чуқур ўрганиш босқичи (техникани элементларини ўрганиш) Кўникмани такомиллашуви ва қисман малакага ўтиш Харакат фаолияти техникасини такомиллаштириш (спорт харакати техникасини мувофиқлашуви) босқичи Малакани мустаҳкамлаш ва турли шароитларда ҳаракатдан бир хил даги самара билан фойдаланиш малакасининг шакилланиши. Таълимнинг ҳар учала босқичи ўқувчи биринчи ўринишда бажара олмайдиган мураккаб ҳаракатларни ўрганаётган пайтга хос бўлган

хусусиятдир. Оддий ҳаракатларга ўргатиш чоғида таълим-нинг биринчи босқичи деярли аҳамиятга эга эмас. Ҳаракат техникасини ўрганишнинг дастлабки босқичи Асосий вазифалар, ҳаракатни умумий ҳолатда, қўпол шаклда бажариш имкониятини таъминлаш. Босқичдаги таьлим методикаси хусусияти ҳаракат техникаси асосларини эгаллашга йўналтирилган ҳисобланади. Таълим ҳаракат фаолияти ҳақидаги таъсуротни яратишдан бошланади. Бунинг мақбул тартиби қўйидагича: - ҳаракатни имкон қадар такомиллашган кўринишда кўр-сатиш; - у ҳақда ҳикоя қилиш. шуғулланаётган уни эгаллашини жадал-лаштириш мақсадида тезроқ эгаллаш йўлларига эьтибор берилади;

- ҳаракатни бажариш усулларини тушунтириш ва уни қайта-қайта кўрсатиб бериш; - ҳаракатни мустакил бажаришга имкон яратиш. Зарур бўлса хавфсизлигини таъминлаш; - ҳаракатни қайта-қайта, иложи бўлса секинлаштирилган ҳолатда кўрсатиб, техникадаги асосий камчиликларга эьтиборни қаратиш. Ҳаракат ҳақидаги тасаввурни яратиш бир қанча такрорлашлар билан якунланади. Ҳаракат фаолиятини бевосита ўрганишга киришилар экан, уни қисмларга бўлиб ёки тўлалигича ўрганиш сингари услубияти аниқлаб олиш зарур. Агар ҳаракат ўта мураккаб бўлмаса ва ижрочи учун хавф туғдирмаса, уни тўлалигича ўрганган маъқул. Масалан; сакрашда, улоқтиришда бош мушак кучланишидан бошланади. Янги ҳаракатга ўргатиш жараёни бир маш ғ улотда такрорлаш миқдори бўйича узоқ давом этмаслиги керак.

Танаффус қилинишга йўл қўйилмайди. Таълимнинг ушбу босқичида, қоидага биноан, ҳаракат асосларига путур етказадиган асосий камчиликлар туғриланади. Улар бундай ҳаракатларни эгаллашни бошлаган деярли барча ўқувчилар йўл қўядиган умумий камчиликлар ва у ёки бу шуғулланаётганнинг хусусиятига хос бўлган хусусий камчиликлар сингари шаклларда бўлади. Ҳаракат техникасини чуқур ўрганиш босқичи Асосий вазифа - ҳаракатни бажариш техникасини кутилган аниқликка етказиш. Босқичдаги таълим методикаси хусусияти ҳаракат техникаси хусусиятлари ҳақидаги аниқ ва тўлиқроқ маълумотлар олишга қаратилганлиги ҳисобланди.

Шунинг учун таълимни ташкил этишда ҳаракатларни тўлалигича бажариш услубиятини қўллаган маъқул. Бу босқичда техникани қисмларга ажратиб қўллаш услуби, ҳаракатнинг қайсидир қисмини аниқроқ бажаришни аниқлаш лозим бўлганда қўлланилади. Амалда кўрсатиш усулидан ташқари расмлар, кино-лавҳа, кинограмма кабилардан кўпроқ фойдаланиш мумкин, шу-нингдек оғзаки тушинтириш услубияти ҳам яхши натижа беради. Босқичнинг охирида мусобақа усулини қўллаш мақсадга мувофиқ.

Ҳаракатларни такомиллаштириш босқичи Асосий вазифа - турли шароитларда ҳаракат фаолиятини муътадил амалга ошириш. Ҳаракат фаолиятини кўп марта тўлалигича такрорлаш бу босқичдаги таълим методикасининг хусусияти ҳисобланади. қайта- қайта машқ қилиш - етакчи методдир. У қуйидаги шаклларда қўлланилади: - ҳаракатни дам олишнинг тўла ёки қисқа оралиғида кўп марта такрорлаш; - ўшани бўлимлар билан такрорлаш; - тана ва руҳнинг турли ҳолатларида (чарчаш, кўриш назо-ратини чекланиши ва ҳ.қ.) ҳаракатларни такрор бажариш; -жуда кўп ми қ дорда «силла қўругунча» такрорлаш. Бундан ташқари, турли шароитларда кўникмани шакл - лантириш, ҳаракатларни

самарали бажариш мақсадида қуйидаги методлардан фойдаланилади; - турли машқ бажариладиган жойлар, турли снарядлар, ранг-баранг об-ҳаво шароитлари каби ташқи муҳитнинг ўзгарувчан шароитларда ҳаракатларни бажариш; - ҳаракатни ўргангунча ва ўргангандан кейин бошқа ҳаракатлар билан мувофиқ равишда бириктириш; - ҳаракатларни бор куч билан, шунингдек чамалаб кўриш ва мусобақа шароитларида бажариш; - ҳаракатларни қўшимча силтовлар ва аксинча каби шароитларда бажариш. Ҳаракатни такомиллаштириш босқичи спортчи ўзи танлаган спорт тури билан шуғулланган барча даврда давом этаверади

4 Техник тайёргарлик Мусобақа фаолиятини спортчилар томонидан шу спорт тури учун махсус бўлган ҳаракат кўникма ва малакалари тури бажара оладиган ҳолатдагина амалга ошириши мумкин. Шу сабабли ҳаракат техникасини ўрганишда ҳаракат кўникмасини малакага айланиши спорт тури учун энг керакдир.

чизма Ҳаракат кўникма ва малакаларини, кўникма ва малакага ўтиши. (В.Д.Мазноченко, 1976). Техник жараённи такомиллаштириш, спортчи томонидан ахборотни қабул қилиш ва уни ишлаб чиқиш, ҳаракатни самарали бажариш сифатини коррекция ва назорат қилишга боғлиқ. Бу вақтда анализаторлар орқали олдиндан ишлаб чиқилган катта сондаги ҳар хил ахборотлар, ҳаракат фаолиятига самарали ёки уни чалғитадиган ҳаракат Билим тажрибаси Фикирлаш Щаракат Щаракат Щаракатни бош=аришни таъсирни авто - матлашган ди= - =атни бар=арор Нисбатан щаракатларн и Щарактни автоматлашган Щаракатларнинг бир - бирига =ышилиб Щаракатни муста ҳ камла ш Ҳаракат стериотип равишда такрорлаш

фаолиятини ажариш вақтида тушадиган ахборотлар қуйидаги компонентларга бўлинади. - сигнал - мотивли ахборот - тескари алоқали ахборот фондли ахборот фарқланмайдиган ва йўлдан урадиган ахборотлар. Спортчини техник тайёрлашни вазифалари, бос қ ичлари ва асоси й услубияти Спортчини техник ма ҳ оратини такомиллаштириш жараёнини асосий воситалари қуйидагилардан иборат. 1.Спорт тури техникаси асосида ихтисослашган ҳ аракатларни - услубларни юқори барқарор ва аниқ чегарадаги ўзгарувчан ҳ олатда бажаришга эришиш. 2.Мусобақа фаолиятини мақсадга мувофиқ самарали ҳ олда амалга оширишда ўрганилган услубларни кетма-кет техника негизига айлантириш. 3.Спортчини индивидуал хусусиятига қараб, ҳ аракат таъсирини тузилишини, уни динамикаси, кинематика ва ритмини такомиллаштириш. 4.Спортчини экстремал мусобақа шароитида, техникасини мукаммаллиги ва натижалигини ошириш. 5.Спортчини техник ма ҳ оратини, спорт амалиётининг тала - бига ва илмий - техник кўрсаткичларига қараб такомиллаштириш. Техник такомиллаштириш жараёнида, адабиётлари, тез информация воситалари, фото-кино-вид е о материалларини та ҳ лили, сўз, кўргазмалилик ва амалий методлардан, сур ъ ат ва ритмни фазавий ва динамик тавсифлардан фойдаланган ҳолда, ўргатиш жараёнини таҳрир қилиб бориш жоиз.

6. Спорт тактикаси Спорт тактикасини қисқа қилиб спортда баҳслашиш саньати деб таьрифлаш ҳам мумкин. Кенгайтириброқ айтганда, спорт так-тикаси, биринчидан, спортчиларнинг имкониятларини, рақибнинг хусусиятларини ҳамда мусобақаларнинг аниқ шарт-шароитларини ҳисобга олган ҳолда мусобақаларда қатнашишни мақсадга мувофиқ келадиган режани ишлаб чиқишдан: иккинчидан, спортнинг имкониятларини мумкин қадар тўларок намоён этадиган бахс юритиш восита ва усулларидан фойдаланиш йўли билан бу режани амалга оширишдан иборат. Спортчининг тактик тайёргарлиги жараёнида қуйидагилар назарда тутилади: Спорт тактикасининг назарий асосларини ўзлаштириш (тактик усуллар ҳақида, уларни қандай ва қай хилдаги шароитларда қўллаш кераклиги ва ҳ акозолар ҳ ақидаги билимларни эгаллаш): Спортдаги рақиблар имкониятини ҳамда бўлажак мусобақа - ларнинг шарт- шароитларини ўргатиш: Тактик усулларни, уларнинг мажмуаси ва вариантларини то мукаммал тактик ма ҳ орат ва малакаларини эгаллаб олгунга қадар ўзлаштириш. Тактик ма ҳ оратга эришиш учун зарур бўлган тактик тафаккур ва бошқа қобилиятларни тарбиялаш. Тактик тафаккур, идрок хотира ва ижодий тасаввурга суяниб, тегишли билим ва тажрибалардан фойдаланишга, спорт ба ҳ сида вазиятни қунт билан кузатиш, тез тушиниш ва баҳолай билиш, ўз вақтида тўғри қарорга кела билиш қобилиятига асосланади. Тактик тайёргарликнинг амалий услублари спортчини мусобақа фаолиятини моделлаштириш тамойилига асосланади. Ра қ ибсиз тренировка қ илиш услуби . Техниканинг асосини ўрганиш, уни фаол ва онгли тахлил қилиш учун қўлланилади. Шартли рақиб билан машғулот ўтказиш услуби . Қўшимча ва ёрдамчи инвентар ва анжомлардан фойдаланишни: мишенлар, межин, ҳар хил тренажер

тузилмалари, шартли рақибни дастурлашган модели орқали бошқариш ва бошқарув. Ш е риги билан машғулот ўтказиш услуби . Тактикани ўрганиш усули. Бу усулда шерик харакат техникаси ва тактикасини ўрганишда фаол ёрдамчи бўлиб хисобланади. Ра қ иби билан машғулот ўтказиш услуби. Тактик харакатларни унсурлари бўйича такрорлаш: спортчини индивидуал хусусияти бўйича тактик такомиллаштириш: иродавий спортчиларни такомиллаштириш: ўз имкониятларини рақиб томонидан ташкил қилган хар хил тактик шароитларда қўллай билиш. 6.Спорт машғулотларида психологик тайёргарлик Психологик тайёргарликни асосий йўналишлари: -спорт билан шу ғ улланиш учун мотивация ташкил топиш. -ирода тайёргарлиги; -идиаматор машғулот; -тез реакция беришни такомиллаштириш; -ихтисослашган малакаларни такомиллаштириш; -психологик кучланишни бошқариш; -эмоционал стресс учун толерянтлик устида ишлаш. -спортчиларни старт холатини бошқариш. Ирода тайёргарлиги Спортчининг ирода тайёргарлиги ўзининг педагогик моҳияти жиҳатидан спорт фаолияти шароитга мослаб амалга ошириладиган аҳлокий тарбия, жумладан, иродани тарбиялаш жараёнидир. Спортчининг ирода тайёргарлик жараёнида ҳал этиладиган вазифалар, аввало фаолиятни юзага чиқарадиган сабабларни тўғри тушинишдан иборатдир. Бунда

гan спорт билан мунтазам шуғул-ланиш, бу йўлда мумкин қадар кўпрок фаоллик натижаларга эри-шиш истагини шакллантириш ва ривожлантириш зарур. Ирода тайёргарлиги услубиятини амалий асосини қуйидаги омиллар ташкил этади : 1.машғулот дастури ва мусобақага кўрсатма беришни амалга оширишда уни доимий бошқариб бориш; 2. қўшимча қийинчиликларни тизимли киритиш; 3. мусобақадан фойдаланиш; 4. ўз-ўзини тарбиялаш функциясини кетма-кет кучайтириш; Спортчини тарбиялашнинг асосий услублари - ишонтириш услуби, мураббий ва ўртоқларини ш ахсий намунасидир. Психологик кучланишни бошқаришда машғулот воситалари ва услубларини шартли чегаралаш билан бошқариш мумкин. жадвал Фехтовелшикларни ҳар хил йўналиш даги ихтисослаштирилган машқларни бажаришда психологик кучланиши Ма шқла р гуру ҳи Маш қ лар Психоло гик кучла ниш даражаси (баллар гурух хисобида). 1 Жавобгар мусобақалардаги беллашуви 7-10 2 Мусобақа беллашувлари, катта мусобақаларги ёндаштирувчи ва натижа учун курашадиган тренировка 6-8

беллашувлари. 3 Ўқув беллашувлари, ҳаракатни 4-6 рақиб билан бажаришда келишолмай ишлаш мураббийнинг индивидуал дарслари, спорт ўйинлари 4-6 4 Ра қ иб билан олдиндан келишиб олинган машкларни бажариш 3-4 5 Мустакил техника устида ишлашда қў лланиладиган машклар 1-3 Шунга ў хшаш психологик кучланиш чегаралари бошқа турларида ҳам ишлатилади.

Фойдаланилган адабиётлар р ў йхати 1.И.А.Каримов. Замонавий кадрлар - тарққиётимизнинг муҳим омилидир. 1997 й. 2.И.А.Каримов. Асосий мақсад - иқтисодий юксалишга эри-шишдир. 1997 й. 3.Матвеев Л.П . Основы спортивной тренировки школа М, ФиС. 1977 . 4.Платонов В.П. Теория спорта. Киев. 1989 й. 5.Платонов В.П Теория спортивных движений . Киев . изд1989 й . 6.Юнусова Л.М. Спорт фаолиятининг назарий асослари. Тошкент, 1994, 7. Боген М . М . Обучения двигателным действиям . М . изд 1981 . 8. Матвеев Л.Л. Новиков А.Д.Теория и методика физ. Воспи - тание. 1976 . ФиС . 1.2.

Похожие

Кўп йиллик тайёргарлик жараёнида спортчиларни танлаш

Кўп йиллик тайёрлов тизимида спортчиларни саралаш ва йўналтириш

Кўп йиллик спорт жараёнини такомиллаштириш тизимида спортчиларни тайёрлашнинг асослари

Курашда спорт захираларининг кўп йиллик тайёргарлиги

Спортчини тайёрлаш тизими