Кўп йиллик тайёргарлик жараёнида спортчиларни танлаш - Физическая культура - Рефераты

Кўп йиллик тайёргарлик жараёнида спортчиларни танлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108.5 KB

Кўп йиллик тайёргарлик жараёнида спортчиларни танлаш ва й ў лланма бериш (ёш спортчиларни танлаш тартиби) Режа: 1. Ёш спортчиларни танлаш муаммолари. 2. Кўп йиллик тайёргарликнинг биринчи босқичида танлаш ва йўлланма 3. Спорт машғулотини бошқариш. 4. Назоратнинг турлари ва мазмуни. 5. Спорт машғулотида моделлаштириш.

С портда ўринбосарларни тайёрлашда келажак ёш спортчи-ларни танлаш тартиби муҳим рол ўйнайди. Спортда юқори натижаларни кўрсатиш учу н спортчига юқори ривожланиш даража- сидаги ноёб морфологик кўрсатrичлар, ажойиб жисмоний ва руҳий қобилиятлар комплекси бўлиши керак. Бундай уй ғ ун - ликка эга бўлган спортчилар жуда кам. Спортда танлаш - Бу қайси бир спорт турида юқори натижага эриша оладиган, қобилиятли, истеъдодли кишиларни қидириб топиш жараёнини тушинамиз. В.П.Филлиннинг фикрича педагогик, социологик, руҳий - тиббий биологик тадқиқот (илмий текшириш) ме тодларини ўз ичига оладиган ташкилий методик тадбирларни комплекс тартибини тушинадики, унинг асосида айрим бир спорт турида ихтисослашиш учун болаларнинг қобилиятлари аниқланади.

Спортга йўлланма - бу спортчи қобилиятларини спорт маҳо - ратини шаклланишининг индивидуал хусусиятларини ўрга - ниш асосида юқори спорт маҳоратига эришишнинг келажакдаги йўналишини аниқлашдир. В.П.Филлин спортга йўлланмани бу ташкилий методик тадбирларни комплекс тартибини улар асосида спортчининг айрим бир спорт турида қисқа ихтисосланиши аниқланади деган эди. Спортда танлаш бу кўп босқичли кўп йиллик жараён бўлиб спортда тайёргарликнинг ҳамма босқичларида амалга оширилади. У спортчиларнинг қобилиятларини ҳар тамонлама ўрганишга асос - ланиб ушбу қобилиятларнинг шаклланиши учун яхши шароит яратишга қаратилган. Спорт турларини кўп бўлиши, ҳар бир шахс спортни қайсидир бир туридан . юқори маҳоратларни эгаллашга имконият беради. Бир

спорт турига лаёқатли бўлмаган шахс бошқа спорт туридан яхши натижаларга эр ишишиши ёки кўрсаткичларга эга бўлиши мумкин. Шунинг учун қобилиятларни тиклашни айрим бир туридан ёки спорт турларига ҳамда гуруҳларда амалга ошириш керак. Спорт қобилиятларни тур ғ унлиги билан ажралиб тура - диган спортчилар насл қобилиятларига ҳам боғлиқ. Насл қобили - ятлари организмга катта юклама берилганда намоён бўлади, шунинг учун ёш спортчининг қобилиятини юқори натижа кўрсатишга қаратиш керак. Айрим функцияларни ва сифат қобилиятларни ривожланиши ҳар хил ёшларда ҳар хил бўлади. Айниқса буни кичик ёшдаги юқори натижа кўрсатадиган спорт турида эътиборга олиш керак. Ёш спортчиларни танлаш муаммолари . Педагогик, тиббий биологик, руҳий ва социологик илмий текшириш методлар ига

асосланган холда комплекс хал қилиниши керак. Педагогик илмий текшириш методлари ёш спортчиларнинг жисмоний сифатларини ривожланиш даражасини, координацион қобилиятлари ва спорт техник маҳоратини баҳ олашга имкон беради. Тиббий биологик услубларни қўллаш билан спортчининг соғлик даражаси, анализатор системасининг ҳолати, морфологик хусусиятлари аниқланади. Ижтимоий методлар болаларни спортга қизиқиши, юқори натижа кўрсатишга руҳий услублар, спортчиларни руҳий хусусиятлари, руҳий бирлик ва ҳакозоларни кўрсатади. 1-жадвал.

Кўп йиллик тайёр - гарли бос қ ичлари - ни спортд а тан - лаш билан боғлиқ - лиги б осқичлар Вазифалар К ў п йиллик тайёргарлик босқичлари Дастлабки Шу спорт турига такомил - лаштиришни мақсадга мувофиқлигини аниқлаш Бошланғич Оралиқ Самарали спорт такомиллашувига қобилиятлигини аниқлаш Дастлабки базали, махсус базали. Якунловчи Индивидуал имкониятлар

эришилган натижаларни сақлаш. Спортда танлаш уч босқичда амалга оширилади . Дастлабки - бунга боланинг марфо- функционал ва руҳий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда тўғри спорт турини танлаш вазифасини хал қилади. Оралиқ 2-3 машғулот босқ ичларида шуғулланувчиларда спорт натижаси ихтисослашиш қобилиятини аниқлаш вазифаси ҳал эти-лади. Якунловчи - ҳалқаро миқёсдаги натижаларга танлаш масала-ларини ҳал этади. Кўп йиллик тайёргарликнинг биринчи босқичида танлаш ва йўлланма

Вазифаси - болага спортда такомиллашиш учун бир спорт турини танлаб олишга ёрдам беришдир. Спорт мактабига 2-3 ўқув гуруҳини танлаш учун 100 дан ортиқ болани текшириш лозим. Статистик маълумотлар га қара - ганда сув хавзасига келган 60000 боладан фақатгина 1 та халқаро тоифадаги спортчи чиқади, кўпгина халқаро тоифадаги спорт усталаридан олимпия ғолиблари чиқади. Боланинг кейинги ютуқларини аниқлайдиган нарса, спорт билан шуғилланишни бошланиши қайси ёшда бошлаш кераклиги билан белгиланади. 2-жадвал Кўпгина спорт турларида машғулотларни бошлаш учун ижобий таъсир кўрсатадиган ёш Спорт Эркак Хот Спорт Эрк Хот

турлари лар ин қиз лар турлари акла р ин қизл ар Сузиш 9-12 8-11 Бадиий гимнастика - 6-8 Байдаркада эшкак эшиш 13-16 13- 16 - - - Велосипед 14-16 14- 16 Оғир атлетика - - Академик эшкак 15-17 - Кураш 12- 14 - 100-400м югуриш 13-14 13- 14 Қ ўл тўпи 11- 13 10- 12 800- 1500м югириш 14-14 14- 16 Валейбол 12- 14 11- 13 Спорт гимнастикас и 8-9 6-8 Футбол 12- 14 - А йнан шу ёшда кўпгина чет эл ва ватан спортчилари спорт билан шуғулланишни бошлаганлар.

Чанғичи Кулакова Галина 20 ёшда, кон ь кичи 1976 йил ғолиби Степанская 17 ёшда, велосипедчилар Гарелов, Комиский, Чикамов 17-19 (В.И.Чудинов) таҳлилига кўра спорт турининг у фақат 8 турида БЎСМ дастуридаги ёшга тўғр и келади. Қ уйидагини эсда тутиш керак: 1) 6-7 ёшда башорат қилиш кўп холларда нотўғри. 2) спортдаги катта юкламалар бола қанча кичик ёшдан боласа шунча тез спорт билан шуғуланишини тугатади . 6 - 8 ёшда шуғулланишни бошлаганлар 15 - 17 ёшда тугатади. БЎСМ га танлаш камида 30 машғулотдан кейин бошланиши керак. Тез ҳаракатни ўрганувчилардан келажаги бор спортчи-лар чиқмайди. Лекин озғин бўйи новча болалардан яхши спортчи чиқади. Танлашда кам ўзгарадиган морфофофункционал кўрсат-кичларга эътибор

беринг. Масалан: Бyлгакова Ж. 11 - 16 болалар ёшида ка тта боғлиқлик топган. 12 ёшли болаларнинг бўйи бўлажак бўйининг 86 % ташкил қилар экан. Танлашда боланинг тана тузилишига эътибор бериш шарт. Масалан: сузишга ва эшкак эшиш бўйи ва вазни катта болалар танланади. Организмни энергия билан таъминланиши тизимини ўрганиш катта аҳамиятга эга. Велоспедчи, узоқ масофага югурувчилар учун ўпканинг тириклик сиғими катта аҳамиятга эга. Масалан: 12 ёшли в е л о - с п е д ч и л а р д а 3 0 0- 3 5 0 с м . К е й и н г и й и л л а р д а м у с к у л б и о п с и я с и г а э ъ т и б о р бери-лаяпти. Маълумки мускул тўқимасини тузилиши ҳам катта аҳамият касб этади.

Тез қискарадиган мускуллар спринт учун 90%. Скелет мускул кўндаланг кесим. Стайерларда секин қ и с қ а р а д и г а н мускул тола- лари кўп 80-90 % ни ташкил этади. Д астлабки танлашда - педагогик тестлар кўп қўлланилади. Тестлар тезкорликни, ҳаракат уй ғ унлигини, чидамлиликни, аэроб ва анаэроб имкониятларини текшириш билан бо ғ лиқ. Паспор т ва биологик ёшни аниқлаш муҳим масалалардан биридир. Жинсий органларни тез ривожланиши тезкор яхши натижаларга олиб келади, кейинчалик эса яхши натижа бермайди. Дунё миқёсида 16-17 ёшдаги спортчиларни кеч ривожлан - ганларини танлаш ҳам мавжуд. Жинсий органларнинг ёш етилиши - қизларда 8-9, болаларда 10 ўртачаси: 10-11, болаларда 12-13 ёшда. Кеч ривожланиши: қизларда 13 ёшдан кейин, ўғил болаларда 15 ёшдан кейин.

Руҳий кўрсаткичлар ҳа м катта аҳамиятга эга: шу ғ илла-нишга эҳ тиёж машқ бажаришда яхши баҳога интилиш қўрқмаслик ва ҳ.к. Дастлабки танлашда - спортдаги натижа критерия бўла олмайди. Ёшлар бутун иттифоқ мусобақалардан ютганлари ҳар 19 - ўртача собиқ СССР ғ олиби: Европа чемпионининг ҳар 52 - олимпиада ўйинларининг ғ олиби 120 тадан биттасидир. Кўп йиллик тайёргарликни 2 - 3 босқичида танлаш Вазифалари - юқори спорт натижаларини кўрсата оладиган қ о б и л и я т л и с п о р т ч и л а р н и , и н д и в и д у а л и м к он и я т л а р и н и максимал даражада амалга ошира оладиган спортчиларни танлаш. Бу босқичда морфологик хусусиятлар катта аҳамиятга эга. Ҳар хил турларига, ҳар хил морфологик тузилишига бу хусусиятлар наслдан ўтади.

Кишиларни доимий равишда спорт маш ғ улотларига жалб қилиш, уларни қизиқиши ва шахсий натижалари, шу ёки бошқа спорт турларининг махсус хусусиятларига ҳамда индивидуал қобилиятига бо ғ лиқдир. Ҳар бир киши спорт турини танлашда, индивидуал хусусиятларини кўпчилик қисми шу спорт турининг талабларига мос келиши, спорт ориентациясининг моҳиятини ташкил қилади. Спорт ориентацияси эса, кўпинча болалар ва ўсмирлар ҳамда оммавий спорт билан бо ғ лиқ. Спорт ориентациясини йўлга қўйилиши қанчалик яхши йўлга қўйилган бўлса, шунчалик спорт турига танлов ўтказиш самаралироқ бўлади. Чамалаш ва танловни технологияси бир хил бў либ қайси йўл билан ёндошиш б ў й и ч а б и р б и р и д а н ч а м а л а ш м аь л у м и н с о н у ч у н с п о р т турини аниқласа, танлов жараёнида эса спорт кишини танлайди.

Спорт танлови - юқори даражали қобилиятга эга бўлган шу спорт турининг махсус талабларига жавоб берадиган т а д б и р - л а р н и н г м а ж м у а с и д и р . Т а н л о в к ў п й и лл и к в а й и л ли к тайёргарлик тизимига кириб, сифат томонидан ўзгариб боради в а ун и н г ҳ а м м а д а в р л а р и д а иш т и р о к э т и б , т ў р т б о с қ и ч д а н иборат бўлади. Биринчи босқ ич - аниқ спор т турини аниқлаш эгаллаш учун потенциал қоб илиятга эга бўлган (кўпинча 9-14 ёшли ) болаларни бошлан ғ ич танлови. Ташкилий томондан танлов уч давр бўйича ўтказилади. Биринчиси- маш ғуло тлотларга қизиқиш уй ғ отиш мақсадида тар ғ ибот ишларини ўтказиш: иккинчиси - тестлар бўйича текши- риш ва шу спорт тури учун керакли қобилиятли болаларни кўрса-тиш: учинчидан - ўргатиш жараёнида ва жисмоний сифатларни

ривожланиши, ўқув материалини ўзлаштириш темпи устидан узоқ вақтли кузатиш: . Иккинчи босқич - ўсмирларни (16-17 ешли )шу спорт т у р и у ч у н ю қ о р и д а р а ж а д а г и қ о б и л и я т и н и в а м а ь л у м м утахас-сислик ту рларидаги (енгил атлетика, ўйин ва ҳ.к.) бўлган ҳоҳи-шини аниқлаш. Учинчи босқич ю қ о р и м а л а к а л и с п о р т ч и л а р ж а м о а с и г а киритиш учун, танлов (18-20 ёш) ўтказиш. Танлов болалар ва ўсмирлар жамоасидаги машғулот ва мусобақа фаолиятини ўрга-ниш, махсус ўрганиладиган ўқув йи ғ илиши машғулотлари назорат тестлари ва функционал тайёргарлигини аниқлаш орқали амалга оширилади.. Тўртинчи босқ ич - ҳар хил терма жамоа (жумҳурият, идо-ралар ва ҳ.к.) гуруҳига киритиш ва маьсул мусобақаларга қатна- шувчиларни аниқлаш учун ўтказиладиган танлов. Бу мақсадда спортчининг ўз клубидаги

маш ғ улот ва мусобақа фаолияти тўғрисидаги ахборотлар таҳлил қилинса, т ер ма жамоада унинг мусобақа фаолияти миллий биринчиликларда ва ўқув маш ғ улот йи ғ инларида ўрганилади. Танловда, шу спортчилар билан ишлайдиган мураббийлар ва шу ҳудуддаги юқори малакали мутахассислардан тузилган ` экспортлар қатнашади. Танлаб олиш усулининг мазмуни спорт тур ининг аниқ мазмуни ва ўзига мослиги билан белгиланади. Бу эса педагогик, тиббий- биологик ва психологик кўрсаткичларга қараб, юқори башорат қилиш аҳа мияти (жисмоний сифатлари , техник ва тактик харакатларни бажариш учун қобилият даражаси, морфологик кўрсаткичлари, организмнинг функционал хусусиятлари ҳамда марказий асаб тизимига) қараб аниқланади. Дастлабки ҳолати, ёши ва маш ғ улот таьсири остида кўрсаткичларнинг

ўзгариши ва уларнинг спорт к ў р с а т к и ч л а р и б и л а н а л о қ а с и ҳ и с о б г а о л и н а д и . Т а н л о в н и н г сифатли бўлиши, кўп йиллик спорт ўринбосарларини тайёрлашда асосий шарт бўлиб ҳисобланади. Спорт машғулотини бошқариш. Машғулот таьсири остида спортчининг ҳолати ўзгариши 3- босқичга бўлинади: хаф та ёки ойлар бўйича нисбатан босқич давомида сақланиши. Масалан: спорт формасининг ҳолати машғулот жараёнида етарлича чиниқмаганлиги ва х.к. Жорий ҳолати : бир ёки бир неча маш ғу лотни таьсиридаги ўзгариши (бу ҳолатларни баҳолаш, кейинги маш ғ улотларни тузилиши ва йўналишини ва уларга нисбатан юкламанинг катталигини аниқлашга ёрдам беради ). Оператив холат и : алоҳида машқларнинг таьсири остида ўзгарувчан ва тезликда ўтувчи

(буларни маш ғ улотлар дастурини тузишда, машқларнинг давом этиш вақти, характери, шиддати ва уни бажариш, давом этиш вақти ва дам олиш интервалининг характери . ҳисобга олинади). С п о р т м а ш ғ у л о т и ж а р а ё н и н и к ў п қ и р р а л и л и г и в а спортчининг доимий ҳолда имкониятининг ўзгариши, ҳар хил омиллар таьсирида унинг ҳолатини тебраниши, бошқаришининг негизи бўлиб ҳисобланади. Бу эса, спортчидан мураббийга бериладиган тескари алоқаси орқали берилади: 1) Спортчидан мураббийга борувчи маьлумотлар (ўзини сезиши, ишга бўлган муносабати, кайфияти ва б-к): 2) Спортчи ўзини тутиши хақидаги ахборотлар (машғулот ишининг ҳажми, уни бажариши, аниқланган хатолари ва б-к): 3) Машғулот самарадарлигини, қисқа вақтдаги кўрсаткичлари (машғулот юкламаси таьсирида функционал тизимидаги чегара ва

ўзгаришлар характери): 4) Машғулот самарадорлигининг йиғилиши (кумлятив) тўғрисидаги ахборотлар (спортчини машққа чидамлилик ҳолатининг ўзгариш ҳолати ). Спорт машғулоти даврларида босқичлар бўйича тайёр - гарлиги машғулотни бошқари ш самарадорлиги машқ билан чини - қиш машғулотларининг тузилишини аниқ сонининг кўрсаткич - лари ва спорт фаолияти билан бо ғ лиқдир. Бу эса, бу ёки у спорт турларидаги аниқ спорт предметига характерлидир. Шунинг учун машғулот ва мусобақа фаолияти моделини тузиш ва саралаш сифатида ҳам ишлатилади. (спортда такомиллаштиришнинг маьлум босқичларида, танлаш сифатида ҳам ишлатилади). Кейинчалик спортчининг аниқ функцонал имкониятларини, моделдаги индивидуал кўрсаткичлари билан қиёсланади ва

кейинги иш ва берилган самарадорликка эришиш йўналиши аниқланади. Машғулот жараёнида режалаштирилган натижага эришишга ёрдам берувчи, машғулот воситаси ва услублари амалга оши - рилади. Кўрсатилган циклни якунловчи операцияси бўлиб, оралиқ назорат, машғулот жараёнини самарадорлигини белгилайди ва керакли вақтда коррекция қилинади. Бу циклнинг ҳамма операцияларини амалга оширишни, энг керакли шароити бўлиб ҳар томонлама тенглаштирилган кўрсаткичлар ҳисобланади. Мусобақа фаолияти ва спортчининг тайёргарлигини аниқ тузилишини кўрсаткичлари модел тавсифини, оралиқ назорат ҳам бошқаришнинг асосий ишланмаси бўлиб ҳисобланади. Назоратнинг бу натижаси ишнинг асосий йўналиши ва натижасига эришиш йўлини аниқлайди.

Назоратнинг турлари ва мазмуни. Спорт машғулоти жараёнини обьктив равишда бошқариш учун, спортчи функционал машғулотининг узоқ давом этиши даво-мида натижаларни ҳолатини ўзгаришини баҳолаш (босқичдаги ҳолати) Спорт назариясида уч хил турдаги назоратни фарқлаш қабул қилинган. 1. Босқичли 2. Жорий 3. Оператив Босқичли назоратда қуйидагилар аниқланади: 1. Спортчининг ҳолатини, нисбатан узок вақт машғулот таьсири остида ўзгариши: 2. Кейинги макроцикл ёки машғулот даври учун ишлаб чиқилган ишланмалар. Шунга биноан босқичли назорат жараёнида, тайёргарлик даражасининг ривожланишини ва ҳар хил томонларини

баҳолаш. Бунда тайёргарлик юзасидаги камчиликларни ва келгусида тако - миллаштириш йўллари аниқланади. Шунга нисбатан, машғулот жараёнини индивидуал режа асосида тузилиши ва алоҳида маш - ғулот даври ёки бутун макроцикл учун тузилади. Жорий назоратда қуйидагилар аниқланади. Микроцикллар ва алоҳ ида машғулот маш ҳ улотлари ҳ амда уларнинг серияларидаги меъёрларга спортчи организмининг реакцияси аниқланади. Натижада, алоҳида маш ғ улотлар мезо-цикллар ва макроцикллар ўртасида дам олишади. Спортчи организмининг керакли мослашувига мажмуий шароит яратади ва керакли йўналиш беради. 1. Катта аҳамиятли катта ва кичик юкламалар ўртасидаги нисбатни таьминлашни спортчи организмини мослашиши жараёнида

ёрдамлашувчи. Иккинчи томондан - бу жараёнларни ўтиш шароити таьминлашдан иборатдир. 2. Мезоцикллар ичидаги « юкламали » ва « қайта тиклаш » микроциклларини аниқ тартибда тузилганлиги ва нисбати. З. Микро ва мезоциклларда ҳар хил йўналишдаги ишларни (техник, тактик, интеграл) оптимал нисбати. 4. Иш қобилияти қайта тиклаш ва мослашиш жараёнларида педагогик ва қўшимча воситаларни (жисмоний, психологик, фармокологик, махсус равишда овқатланиш, тренировкани ихти - сослашган восита ва услублари ва ҳ .к.) билан узлуксиз бошқариб бориш. 5.Оператив назоратда қуйидагилар аниқланади. Спортчи орга - низмини алоҳида машқларга берадиган реакцияни машғулот самарадорлигига келтирадиган реакция

кўрсаткичлари учун қўлланиладиган чора - тадбирлар бу тадбирлар ҳисобига восита ва услубларнинг тузилиши тўғрисида аниқ таассуротга эга бўлиш, уларни керакли сифатлар ва қобилиятларни аниқ ривожланишига ёрдам бериши ҳамда маш ғ улотдаги бир-бири билан бо ғ лиқлиги: машғулот юкламасини айрим параметрларига (давом этиши, шиддати давом этиши ва дам олиш характери ) тезлик билан коррекция киритиш. Берилган реакцияни йўналишига эришиш учун алоҳида машқлар ва ҳ ар хил турдаги қўшимча воситалардан фойдаланиш. Ҳар хил спорт турларида қатнашадиган юқори малакали спортчиларни тренировка тизимига бошқариш вазифасини, синтез муаммосини киритишни кўрсатади. Муаммони мураккаблиги шундан иборатки, адабиётларни ўрганишда, спорт машғулот и натижаларини

кўрсатувчи, аналистик ёндашишни баён қилган манбаларга тақаламиз. Бундай ёндашувлар спорт машғулот ида катта маьлумотлар бўлишига қар амасдан, бо ғ лиқлари алоҳи да кўрсатилган, ўз - ўзича иш бажаради, аниқ тизимни ташкил қилмайди. Шу сабабли хозирги кунда тизимли ёндошиш услубига ўтиш зарур. Спорт машғулотида моделлаштириш. Машғулот жараёнини бошқаришнинг самарадорлиги, моделлаштириш ва моделлардан спорт машғулоти ҳар хил тавсифларни аниқлашда ва тузилиш қисмларини рационал услубда ташкил қилишда фойдаланилади. Спорт машғулотининг ҳамма обьектлари ва кўринишларини кучланишлари ва уларнинг мураккаблиги ҳамда кўпгина омиллар мод ели етарлича тўлиқлилигини кўрсатади. Кўпгина

модел тавсифини кўрсатувчи алоҳида кўрсаткичлардан фойдаланилади. Спорт машғулотида асосий гуруҳга бўлинган ҳар хил моделлар ажратилади. Буларга: 1. Мусобақа фаолиятини тузилишини тавсифловчи ҳамда му-собақа фаолиятини самарадорлигини таьминловчи моделлар. С портчининг асосий тайёргарлик томонларини тавсифловчи ҳамда мусобақа фаолиятини самарадорлигини таьминловчи мо- деллар. 2. Морфофункционал моделлар. Организмнинг морфофунк-ционал хусусиятларини ва айрим функционал тизим ва қисмларини имкониятларини кўрсатиб, мусобақа фаолияти ва керакли т а йёр-гарлик даражасини таьминловчи морфофункционал моделлар. Иккинчи гуруҳ моделларига:

1. Машғулот жараёнини катта тузилиш томонлари кўп йиллик тайёргарлик даврлари, микроцикллар ва тайёргарлик босқичларини кўрсатувчи моделлар. 2. Машғулот даврларини мезо ва микроциклларининг модели. З. Машғулот машқлари ва уларнинг модели. 4 . Алоҳида м ашғулот машқлари ва мажмуаларининг модел - лари. Моделлаштиришга кетадиган вақтни давом этиш учун шу кўринишга характерли ҳамма кўрсаткичлар кераклигича бўлишини аниқлаш. Машғулот жараёнида модел л аштиришни ишлаб чиқишда, моделлаштирувчи обьектни кўринишини ва жараёнларини модел тузилишини ва функционал имкониятларни тайёргарлиги ҳамда педагогик таьсир остида йўналтирилган воситаларни такомил - лаштириш зарур.

Спортчини асосий тайёргарлик ва мусобақа фаолиятининг томонларини моделлаштиришда фақатгина сонли томонлари эмас, балки аниқ спортчи учун қайси спорт турига тааллуқли томонларини аниқлаш керак. Шунингдек, айрим ўлчамларнинг ўзгарувчанлигини, спортчининг организм ҳолатига мусобақа фаолиятини хар хил босқичларида ва машғулот жараёнини ҳар хил тузилишини инобатга олиш керак. Лекин, модел тавсифини ишлаб чиқишда, ҳамма керакли омилларни албатта ҳисобга олиш, сон кўрсаткичларини аниқ метадогик ишлаб чиқиш билан алмаштириб бўлмайди. Бу методология бугунги кунда биринчи кадрлардан ўтган бўлсада спорт амалиёти талабларини тўлиқлигича қондира олмайди. Бунинг мураккаблиги биринчидан сонли кўрсаткичга тайёрлаш ва уни кўрсатилган даражадаги спорт маҳорати даври, аниқлашга бо ғ лиқ.

Улардан биринчиси кўпчилик юқори таниқли спортчиларни кўрсатган натижаларини ўртача арифметик қийматини, индивидуал фарқини кўрсатиш билан ёки мумкун қадар ишдан о ғ ишлари ташхиз қилинади. Иккинчи ёндошиш, иложи борича хар хил ташхиздаги кўпрок спортчиларнинг динамикаси, спорт махоратинининг даражаси ёки бошқаларнинг кўрсаткичлари билан солиштирилади. Учинчи ёндошиш, мусобақа фаолиятига тайёргарлик модел тавсифини ишлаб чиқишда сонли параметрларнинг аниқ натижасини олиш билан бо ғ лиқ. 3- жадвал Спринтерни махсус югуриш тайёргарлигининг баҳоси (В.В Петровский) Кўрсаткичлар 30м 20м 60м 100м 200

югуриб стартдан стартдан старт дан м ста рт дан 2.5 3.5 6.4 9.9 20.0 2.6 3.6 6.5 10.0 20.4 2.7 3.7 6.6 10.3 21.0 2.8 3.8 6.7 10.5 21.4 2.9 3.9 6.8 10.8 22.4 4 жадвал Кучли спортчиларнинг аҳамиятли морфофункционал кўрсаткичлари (Мартиросов Э.Г 1976 ) Амал и ёт дараж аси Спорт турларининг гуруҳлари Тезкор- кучлили к Цик лик Мураккаб уйғунлаш ган Якка кураш Сп ор т ўй ин ла ри

1 1 1.3. 4 1.3.6.7 1.2.4 1.4 .7 2 2.4.7 2.5. 7 2.4 3.5.7 2.3 .5 3 3 6 5 6 6 4 5.6 - - - - Шартли белгилар 1 - гавданинг умумий ўлчамлари, 2 - гавда пропорцияси, 3 - гавда тузилиши, 4 - гавданинг таркиби, 5 - гавда вазнинг ўлчамлари, 6 - қадди қомати, 7 - товонларнинг холати.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура.Т.1., Т, «Ўзбекистон», 1996 й. 2. И.А.Каримов. Кучли давлатдан кучли жамият сари. 1998 й. 3. Матвеев Л.П. Основы спортивной тренеровки. М.Фис, 1977. 4. Платонов В.П. Теория спорта. Киев, 1989. 5. Платонов В.П. Теория спортивных движений, Киев, 1989. 6. Юнусова Ю.М. Спорт фаолиятининг назорат асослари. Тошкент, 1994. 7. Туманян Г.С. Спортивная борьба. Отбор и планирование. -М., 1984. 8. Матвеев Л.П. Основы общей теории спорта и системы подготовки спортсменов. - М., 1999.

Похожие

Спортчиларни йиллик ва кўп йиллик тайёрлаш жараёнида узоқ вақтли мослашувнинг ташкил топиши

Кўп йиллик тайёрлов тизимида спортчиларни саралаш ва йўналтириш

Кўп йиллик спорт жараёнини такомиллаштириш тизимида спортчиларни тайёрлашнинг асослари

Курашда спорт захираларининг кўп йиллик тайёргарлиги

Спортчилар тайёрлашни бошқариш