Баскетболчилар спорт тренировкасининг асослари - Физическая культура - Рефераты

Баскетболчилар спорт тренировкасининг асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

111.5 KB

Баскетболчилар спорт тренировкасининг асослари Спорт тренировкаси илмий жиҳатдан асосланган бӯлиши лозим. Буни таъминлаш учун, спорт тренировкаси системасини асосий ҳолларини яхши билиш, қатъий риоя қилиши керак. Спорт тренировкаси системаси деганда биз қуйидагиларни: вазифалар, принциплар воситалар, методларни ва ҳоказоларни назарда тутиб, спортчиларни тарбиялаш ва қонуний равишда жисмоний ривожланиши бир бутун жараён деб фараз қиламиз. Бу илмий асосланган ва амалий текширилган ситемадир. Унинг самарадорлиги жуда ҳам аниқдир. Тренировка - бу инглизча сӯз бӯлиб, айнан қуйидаги маънони англатади. Машқ қилиш ва дрессировка қилиш маъноси демакдир. Ҳозирги пайтда ҳам баъзи бир тренерлар спорт тренировкасини жисмоний машқларни қайтариш деб тушунадилар. Лекин бу катта хатодир. Спорт тренировкаси жисмоний тарбиянинг формасидан бӯлиб, анча кенг ва кӯп қиррали жараёндир. Спорт тренировка жараёни 5 та ӯзаро узвий боғлиқ қисмлардан иборат: 1. Умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик. 2. Психологик тайёргарлик. 3. Техник тайёргарлик. 4. Тактик тайёргарлик. 5. Назарий тайёргарлик. Бу ҳамма тайёргарлик турларини натижасида спорт тайёргарлиги яна шаклланади. Спортчининг қандай тренировка қилганлиги даражасининг асосий кӯрсаткичи спорт натижаси хисобланади. Бироқ мусобақа натижаларига қараб, умумий тренировка қилинганлик даражаси ҳақида, спортчининг баъзи бир тайёргарлиги ҳақида озроқ фикр юритиш мумкин. Ҳозирги вақтда ҳамма кучли спортчилар йиллик тренировка жараёнида

тайёргарлик даражасини баъзи бир томонлари қай даражадалигини аниқлаш учун, умумий жисмоний тайёргарлик, техник тайёргарлик буйича назорат машқлар (нормативлар) топширадилар. Тренировка қилинганлик даражаси ҳолатини спорт формаси деб аталиш қабул қилинган. Бундай спорт формаси тренировка мусобақа даврининг бошларида эришилган ва уни охиригача сақланиб қолиши керак. Тренировкани тӯғри уюштирганда тренировкага бӯлган чекиниш йилдан йилга ӯсиши лозим. Ӯтиш даврида тренировка вақтини камайиши ва уни бӯлмаслиги сабабли тренировкага бӯлган чекиниш бироз камаяди. Ҳозирги даврга келиб, ӯйин ҳаракатларининг фаоллашмаганлиги, техник приемлар янада кӯпайганлиги тайёргарлик даржасига бӯлган талабни оширади. Ҳозирги кунларда ӯйин мазмунини, тайёрлов системаларини функционал фаолиятини такомиллаштириш ва ҳар хил малакаларни яхши ӯзлаштириш айниқса зарур. Ӯйинчилар ҳар турдаги ҳаракатлар комплексини бажаришлиги улар махсус тайёргарликни мукаммал эгаллашлигини талаб этади. Бунинг ичига шахсий сифат ва малакалардан ташқари ӯзаро жамоа бӯлиб ҳаракат қилишни махсус малакалари ва қобилиятлари киради. Ҳар бир ӯйинчининг умумий ӯйин тайёргарлигидан ташқари жамоада зарур бӯлган функцияларни бажариш учун керак бӯлган билим, сифат ва малакаларни ӯзлаштириши лозим бӯлади. Болалар ва ӯсмирлар спорт тренировкаси агар, организмда анатомо- физиологик ӯзгариш ижобий бӯлганини ва соғломлаштиришга таъсир қилиши ҳамда жисмоний ӯсиши ва спорт натижалари юқори бӯлишга моил бӯлганда тӯғри деб ҳисобланади. Ёш спортчиларни тайёрлаш системасининг структураси қуйидагиларни: дастлабки тайёргарлик (7-10 ёш), махсус бошланғич тайёргарлиги 1 йиллик таълимотга мӯлжалланган (10-11 ёшлар учун ӯқув тренировка гуруҳи), баскетбол бӯйича йӯналтирилган тайёргарлик (икки ва уч йилга мулжалланган тренировка гуруҳи) ва спорт такомиллаштириш гуруҳларини

ӯз ичига олади. Системалар ӯртасидаги ӯзаро алоқа ҳар бир тайёргарлик босқичларини бевосита ӯзаро боғлиқлигини таъминлайди. Спорт тренировкасининг принциплари Спорт тренировкасининг тузилиши ва амалга оширишлиги онглилик, қайтаришлилик, аста секинлик, кӯргазмалилик, ҳар бир ӯзига хослилик принципларига асосланади. Бу принципларнинг кӯпчилиги педагогикадан ӯзлаштириб олинган бӯлиб, булар спорт тренировкасининг вазифалари ва шароитларидан келиб чиққан педагогик жараёндир. Онглилик принципи . У спортчини ӯзини тайёргарлик жараёнига онгли равишда ва фаол муносабатда бӯлишилигини назарда тутади. Ӯз тайёргарлигига юқори онглилик муносабатида бӯлганда назария ва методикани чуқур ӯрганиши, спортчида катта тажриба ва билим яратиб, шу сабабли самарали тренировка қилиш, мусобақада мувафақиятли қатнашиш ва кейинчалик шуларга ӯз тажрибасини ӯртоқлашишидан иборатдир. Қайтаришлилик принципи физиологик ҳолатга асосланади. Негаки у шартли рефлекс алоқаларини ташкил қилиш ва организмда тренировка таъсири остида зарур, бӯлган (мос) ӯзгаришларни юзага келтириш учун бажарилади. Тренировка машғулотларини, жисмоний машқларни қайтармасдан спортда ривожлантириш ва такомиллаштириш бӯлиши мумкин эмас. Спорт тренировкасида баъзи жисмоний машқларни қайтармасдан спортда ривожлантириш ва такомиллаштириш бӯлиши мумкин эмас. Спорт тренировкасида баъзи жисмоний машқларни қайтариш, шу билан бирга бутун тренировка машғулотларини оптимал равишда қайтаришлилик талаб қилинади. Баъзи машқларни қайтариш сони ва улар ӯртасидаги дам олиш интервали спортчининг тайёргарлигига, унинг ёшига, машқ турига, ташқи муҳитга- максимал нагрузкани алмашинишлигига боғлиқдир. Ҳафталик ёки бошқа цикл бошида спортчининг организми аввалги ҳафта тренировка нагрузкасидан бутунлай тикланган бӯлиши жуда муҳимдир. Ҳозирги пайтда юқори малакали спортчилар кундалик тренировка

машғулотларига ӯтаяптилар, шунга қараб, уларнинг нагрузка (миқдор ва интенсивлик жиҳатдан) қайтарилишлик миқдори ӯзгаради. Аста-секинлик ёки изчиллик принципи . Спортчининг муваффақиятида жуда муҳим, ҳаттоки ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Физиологиядан маълумки, органларнинг ӯзгариши ва организм системаларини ӯзгариши, уларни функцияларни яхшиланиши, узоқ муддат ичида аста-секин давом этган тренировканинг таъсирида бӯлади. Бироқ аста-секинлик спортчининг кучи ва имкониятига мос келиши лозим. Уни тренировкага бӯлган чиниқишини яхшилана боришига, спорт натижалари, спорт маҳоратини бир неча йилда ӯсишга олиб келади. Ӯргатиш методикаси педагогиканинг асосий қоидаларига (оддийдан мураккабга) асосланади. Кӯргазмалилик принципи – кинограмма, ӯқув киносуратлари ва ҳоказолар ӯргатишни сезиларли даражада тезлаштиради, мукаммал техникани ӯзлаштиришга ёрдам беради. Ӯрганишда спортчиларни техникасини ва тренерни кӯрсатаётган ҳаракатларини катта диққат, эътибор билан кузатиш керак. Ӯзига хослилик принципи (эриша оладиганлилик) - спортчининг тренировкасини тузиш ва ӯтказишни, унинг ӯзига хос хусусиятларини (жинси, ёши, тайёргарлиги, соғлиқнинг қай даражадалиги, маълум сифатларини ривожланганлик даражасини) ҳисобга олишни талаб қилади. Спортчини тарбиялашда ӯзига хос ёндошиш, техника ва тактикани ӯргатишда, катта самара беради. Ҳар бир спортчининг функционал имкониятларини ошириш мақсадида, тренировка нагрузкасини аниқлашда уларга шахсий ёндошиш жуда муҳимдир. Спортчининг ӯзига хослилик имкониятини ӯрганиш авваломбор аниқ машқлар орқали олиб борилади. Бу машкларнинг доим қӯлланиши ва мусобақага қатнашиш натижаси спортчининг тайёргарлигини кучли ва кучсиз томонларини аниқлайди, ҳамда шунга мувофиқ тренировкага ӯзгартиришлар киритилади. Юқорида келтирилган принциплар тренировка жараёнида қӯлланиладиган асосий ҳоллар ҳисобланади, бу асосий принциплар ӯзаро боғлиқ ва ӯзаро

келишилгандир. Тарбиянинг кӯп қирралилигига аста-секинликсиз, аста- секинликсизга эса қайтаришликсиз эришиш мумкин эмас. Эриша оладиганлик (ӯзига хослилик)ни ва ҳоказоларни ҳисобга олмасдан муваффақиятга эришиш мумкин эмас. Тренировканинг асосий воситалари ва методлари. Ӯргатиш методи янги ӯқув материалини ӯрганишда қӯлланилади. Бунга ҳаракат малакаларини ва назарий билимларни эгаллаш керак. Машқ методи асосан фойдаланилади. Техника, тактика ва ҳоказоларга бӯлган, тренировкага бӯлган чиниқишни эгаллаш ва уни ошириш жисмоний машқлар воситасини системали равишда бажариш орқали амалга оширилади. Шунинг учун жисмоний машқлар тренировканинг асосий воситасидир. Улар учта асосий группага бӯлинади: 1. Баскетбол ӯйини билан бевосита боғлиқ машқлар; икки ёқлама ӯйиннинг ҳамма вариантлари, 1та шчитга ӯйналадиган 5х5 дан то 1х1 гача бӯлган ӯйинлар. Адабиётда бу машқлар асосий машқлар номи билан юритилади, баъзи бир авторлар, буларни мусобақа машқлари деб атайдилар (Л.П.Матвеев). 2. Иккита гуруҳдан иборат умумривожланиш машқлари: а) енгил-атлетиканинг турлари, оғир атлетика, футбол, қӯл тӯпи ва бошқалари. б) умумривожлантирувчи тайёрлов машқлари ҳар хил предметлар ва уларсиз. Машқ эгилишлар, бурилишлар, силтанишлар ва бошқалардан иборат. Баскетболга тааллуқли жсмоний ва иродавий сифатларни ривожлантириш ҳамда баскетбол техника, тактикасини ӯрганиш мақсадида қӯлланиладиган махсус машқлар. Спорт тренировкасида махсус машқларни қӯллаш айрим мускул гуруҳларини кучини ривожлантирганлиги учун кӯп қӯлланиляпти. Жисмоний сифатларни ривожлантиришга йӯналтирилган махсус машқлар ёрдами билан бирга, баскетболни ҳужум ва ҳимоясини баъзи бир техника элементларини ӯрганиш мумкин ва аксинча. Техникани эгаллаш учун

бажариладиган машқларни кӯп марта қайтарилиши ҳам ӯз ӯрнида жисмоний сифатларни ривожлантиришга ёрдам беради. Одатда махсус машқлар, баскетболни бир қисмини ёки бир неча ҳаракатлар боғламини ташкил қилган бӯлади. Шунга биноан бу машқлар ӯз турига яқин ёки шу турдан бӯлиши лозим. Психологик тайёргарлик, иродавий сифатларни тарбиялаш ва жисмоний сифатлар даражасини ошириш максадида, махсус атайлаб ташкил қилинган оғир, қийин ташқи муҳит яратилади. Бир жисмоний машқнинг ӯзи қай шаклда ва қандай шароитда бажарилаётганлигига қараб, унинг таъсири спортчида ҳар хил бӯлади. Спортчининг тайёргарлигида муҳим аҳамиятга эга шартлардан бири, бу гигиеник режа ва табиатнинг табиий омилларидир. Бу омиллар марказий системаси ҳолатини яхшилаш учун ҳамда соғлиқни мустаҳкамлаш ва чиниқиш учун жуда яхши воситадир. Буларнинг ҳаммаси спортчини ҳаёт фаолиятини оширади ва унга кӯп ва самарали тренировка қилиш керак. Юқори спорт натижаларига эришиш, машғулотлардан кейин ӯз кучини тез тиклашга имкон беради. Тренировка системасида қӯлланиладиган воситаларнинг турли туман бӯлишлиги яъни баскетбол тактика ва техникасини ӯргатиш ва такомиллаштириш, иродавий сифатларини тарбиялаш, жисмоний машқларни бажариш методлари жуда муҳимдир. Кӯрсатиш ва намойиш қилиш методи. Ӯрганилаётган приемни тасаввур қилишдир. Кӯрсатиш жуда аниқ , енгил, ӯзлаштириш ва ӯрганилаётган ҳаракатнинг муҳим жойларига урғу берилган бӯлиши керак. Баъзи ҳолларда қайтариш ва секин кӯрсатиш қӯлланилади. Агар кӯрсатиш билан бирга бошқа приемлар кӯрсатилса-кӯргазмали қӯлланмалар, кинограммалар ва бошқалар яхши самара беради. Кӯрсатишни усталик билан ишлатиш, болаларни ӯргатишда катта ахамиятга эга, негаки уларда 2 чи сигнал системаси унчалик яхши ривожланмаган ва қабул қилинаётган маълумотни асосан 1 чи сигнал системаси оркали қайта ишлайди.

Сӯз методи анча кенг қӯлланиладиганлар қаторига киради. Кузатиш натижасида ӯрганилаётган приемни ички механизмларини ёритиб бӯлмайди, бу эса приемни яхши шаклланишини таъминлайди. Сӯз методи приемни кӯраолмаётганлар учун жуда қӯл келади. Шу билан бирга 2 чи сигнал ситемаси фаолияти фаоллашади, шуғулланувчиларни хотираси ва тафаккури ишга тушади, ӯз вазифаларини тӯлиқроқ хис қиладилар, ӯзлари учун зарур мӯлжал ва критерийни англаб оладилар. Агар тушунтириши қиска, аниқ, ҳаяжонли ва равшан бӯлса, у яхши қабул қилинади. Ҳаракатни ӯзлаштириш жараёни, хатоларни ва ноаниқликларни тӯғирлаш билан бирга олиб борилади. Бу хатоликлар табиийдир ва бу тренер йӯл қӯйилган хато деб ҳисобланмайди. Бу ӯрганишида доим бӯладиган нарса ҳисобланиб, улар ҳар хил сабабларга кӯра бӯлади. Шунинг учун ӯргатишнинг асосий вазифаларидан бири, бу хатони олдини ола билиш ва тӯғрилашдир. Хатога ӯрганиб қолинган бӯлса, уни тӯғрилаш жуда ҳам қийин. Улар кӯпинчалик ҳалақит беради ва унинг натижа самарасини пасайтириб юборади. Хатоларни келтириб чиқарадиган асосий сабаблар. 1. Ӯзлаштирилаётган янги материалга шуғулланувчиларнинг тайёр эмасликлари. 2. Ӯрганилаётган ҳаракат тӯғрисида эътиборсизлик оқибатида нотӯғри тушунча ҳосил қилиш. 3. Ӯргатиш схемасида фойдаланадиган машқларни кетма-кетлигининг бузилиши. 4. Координация механизмларини ҳар хил сабабларга кӯра (шуғулланувчиларни бирданига юқори натижага эришишга бӯлган уринишлари ва ҳоказо) бузилиши. Ҳаракат малакасини тӯғри шаклланиши учун, ҳаракат структураси тӯғрисидаги маълумотни келиб туриши. Аниқланаётган хатолар ӯз вақтида, берилган кӯрсатмалар, қайта кӯрсатишлар ва секин тренер билан бирга бажариш орқали тузатилади. Спорт тренировканинг асосий мақсади - спортчиларни юқори натижаларга эриштиришдир. Бу мақсадга эришиш учун,

спортчининг организми юқори ва жуда нагрузкаларни кӯтара олиши, ҳамда шу билан бирга юқори иш фаолиятини сақлаб қолиши керак. Шунинг учун тренировка асосида, организмни функционал ва ҳаракат қилиш имкониятларини такомиллаштириш, ҳамда уни мусобақа шароитига мослашишига етади. Ӯйиннинг таъсирида ва асосан ҳар хил машқларни ишлатиш натижасида организм фаолиятида ҳар хил ӯзгаришлар бӯлади. Нагрузкани беришда керакли самарага эришиш учун, улар спортчи организмида қандай ӯзгаришларга олиб келишлигини аниқ билиши керак. Ҳар қандай нагрузка қуйидаги сифатлар қийинлиги, интенсивлиги ва миқдори бӯйича бӯлинади. Тренировка нагрузкасининг умумий самарадорлигига, буларнинг ҳар бири ӯз хиссасини қӯшади, аммо жисмоний машқлар пайтида бериладиган методга кӯпроқ боғлиқдир. Ҳаракат сифатларини тарбиялаш методлари. Зарур сифатларни тарбиялаш мақсадида, шу спорт турларига хос восита ва методлардан фойдаланилади. Амалиётда, ӯқув тренировка жараёнида қуйидаги маълум методлар қӯлланилади. Қайтариш методи – бу ӯйинларда учрайдиган узук-узук ишнинг бир кӯринишидир. Уни бажариладиган ишга нисбатан катта қувватлилигини ажратиб туради. Бу методдан тезликни, кучни, тезликка бӯлган чиниқишни тарбиялашда фойдаланилади. Интервал методи – бу ҳам узук-узук ишнинг бир кӯриниши сифатида намоён бӯлади. У бошқалардан аниқ чегараланган иш ва дам олишдан фарқ қилади. Дам олиш нисбатан узоқ давом этмай, организмни тикланишига улгурмайди. Бу метод тезлик кучи ва чидамлиликни тарбиялашда қӯл келади. Бу анаэробик ва аэроб энергия таъминлаш механизмларини такомиллаштириб, кислород қарзи катта бӯлган пайтларда ҳаракат қилишга ӯргатади.

Максимал ва интенсив метод. У максимал кучни тарбиялашга ва катта куч ва қувват билан ишлашга қаратилган. У яхши тайёрланганларга мӯлжалланган. Унинг ёрдами билан (тезкор-куч) сифатларини ва анаэробик жараёнларини такомиллаштирилади. Сопряженный метод – техника, тактика ҳаракатларини такомиллаштириш билан бирга ҳаракат сифатларини тарбиялашга имкон беради. Шу тарзда кучни, чаққонликни, чидамлиликни шу метод ёрдамида тарбиялаш, ӯйинчининг малакалилиги эса мусобақа шароитида фойдаланиш имконини беради. Айланма метод – бир вақтнинг ӯзида бир неча сифатларни тарбиялаш, баъзи ҳолларда эса махсус малакаларни такомиллаштириш учун фойдаланилади. Айланма тренировкадан фойдаланиш, бу ӯқув вақтини тежаш, ҳамда ӯқув жараёнини интенсив ӯтказиш, ҳаракат малакаларини биргаликда хар томонлама ривожлантиришга шароит яратади. Спорт тренировкасининг асосий мақсади - режалаштирилган спорт натижаларига эришишдир. Ҳар бир тайёргарлик турида фойдалироқ машқлардан фойдаланилади. Юқори натижаларга яхши танланган машқлар ва уларни ӯтказиш методлари ёрдамида эришиш мумкин. Жисмоний тайёргарлик. Жисмоний тайёргарлик – бу спортчини тренировка жараёнининг асосий қисми ҳисобланиб, юқори спорт натижаларига эришишга асос бӯлиб хизмат қилади. У авваломбор спортчининг ҳар томонлама ва махсус жисмоний ривожланишини таъминлайдиган жараёндир. Шунга мувофиқ жисмоний тайёргарлик умумий ва махсус жисмоний тайёргарликка бӯлинади. Умумий жисмоний тайёргарлик спортчининг бутун аъзоларини ҳар томонлама ривожланишига; ҳамма ҳаракат мушакларини ривожлантириш, организм аъзолари ва бӯлимларини мустаҳкамлаш ва уларни функционал

имкониятларини ошириш, ҳаракат координациясини яхшилаш қобилияти, кучни, тезкорликни, чидамлиликни, чаққонликни ва эгилувчанликни ошириш, гавда тузилишидаги ва қоматдаги камчиликларни тузатишга йӯналтирилгандир. Бу вазифаларнинг ечилиши ҳар томонлама жисмоний ривожланишни кӯпроқ таъминлайди. Бунга эришиш учун ҳар хил ҳаракат фаолиятида иштирок этувчи тананинг ҳамма қисмларига, аъзоларига, бӯлимларига жисмоний машқларни системали равишда яхши таъсир этишини таъминлаш зарур. Махсус жисмоний тайёргарлик – организмни баскетбол ӯйнашдаги иш фаолиятида бевосита зарур бӯладиган организмни бутун аъзолари ва бӯлимлари, ҳамма функционал имкониятлари жуда ҳам юқори ривожланишга йӯналтирилгандир. Табиийки бунинг учун машқлардан фойдаланилади. Умумий жисмоний тайёргарлик учун ҳар томонлама таъсир қиладиган машқлардан фойдаланилади. Ҳар бир жисмоний машқ организмга ҳар хил таъсир қилади. Бу кӯпинча спорт тренировкасини бир нечта вазифасини ечишда қӯл келади. Мисол учун кросс ёрдамида чидамлилик ривожлантирилиб, тиришқоқликни, қийинчиликни енгиш иродаси тарбияланади. Махсус жисмоний тайёргарликка – махсус йӯналтирилган машқлардан кӯпроқ фойдаланилади. Умумий ва махсус жисмоний тайёргарликда асосий ӯринни кучга, тезкорликка, чидамлиликка ва бошқа сифатлар қаратилган машқлар эгаллайди. Умумий ва махсус жисмоний тайёргарликни мана шу томонлари жисмоний ривожланишни ҳар томонламалигини ҳамда юқори натижаларга эришишни маълум даражада белгилайди. Техник тайёргарлик.

Ҳоҳлаган спорт турида муваффаққиятга эришиш махсус ишлаб чиқилган техника приемларини эгаллаш билан аниқланади. Катта муваффақиятга эришиш учун техникани мукаммал эгаллаб олиш даркор. Баскетбол билан илк шуғулланаётганлардан тортиб то спорт устаси бӯлгунгача техника ӯргатиш жараёнида бевосита бӯлади. Одатда бу жараён икки - ӯргатиш ва такомиллаштириш боқичига бӯлинади. Бундай бӯлиниш ӯргатиш жараёнини режалаштиришни яхшилаб, спортчилар олдига аниқ вазифа қилиб қӯяди. Ӯргатиш босқичида, асосан техникани тӯғри эгаллаш (ҳаракатни тӯғри тузилиши, ортиқча ҳаракатларнинг йӯқлиги, етарлича куч ишлата билиш, координацияга оид жараённи автоматлаштириш) вазифалари ҳал этилади. Такомиллаштириш босқичида техникани баъзи бир қисмларини яхшилаш, баъзи ҳаракатларни қайта-қайта моҳирлик билан бажариш, жисмоний ва иродавий сифатларни янада ривожлантириш вазифалари ечилиб, шу асосда техник такомиллаштириш амалга оширилади. Техникани эгаллашнинг биринчи босқичини яхши жисмоний тайёргарлик кӯрганлар ӯрта ҳисобда уч йилда эгаллайдилар. Бу муддат ичига қатор махсус машқларни ва ёрдамчи спорт турларини эгаллаш ҳам киради. Иккинчи босқични давом этиш муддати белгиланмайди, негаки спортчи қолган бутун йиллар тренировкалар мобайнида ӯз техникасини такомиллаштира бораверади. Техникани ӯргатиш ва такомиллаштириш ӯқув-тренировка машғулотларида асосан амалга оширилади. Техник тайёргарлик жараёнида, техникани ӯргатиш ва такомиллаштириш учун машғулотнинг бир қисми ёки ҳаммаси ажратилган бӯлиши мумкин. Кӯп ҳолларда бунинг учун машғулотларнинг бир қисми ажратилади. Ӯрганишнинг бошланғич қисмида у учун кӯп вақт талаб қилинади. Илк шуғулланаётганлар билан биринчи машғулотлар пайтида асосан ӯргатишга бағишланган бӯлади. Ӯрганилаётган техник малакага айланмагунча машғулотни кӯп қисмини ӯргатиш эгаллайди. Техникани ӯрганишни

шуғулланувчилар бӯш вақтда ӯзлари ҳам ӯзларича бажаришлари мумкин. Бунинг учун тренер уйга вазифа беради. Спорт техникасини аста-секин эгаллаш учун шуғулланувчилар аввал у ҳақида тушунчани эгаллайдилар, сӯнгра уни малакага айлантирадилар, бу ӯргатишнинг асосий йуналишидир. Техникани янада яхши эгаллаб олишга куч, тезкорлик, чидамлилик етарли даражада ривожланмаганлиги ҳамда бу қисмларнинг кам ҳаракатчанлилиги ҳалақит беради. Маълум малакани эгаллаш ва мустаҳкамлаш ӯрнига уни етишмаётган сифатларини ривожлантириш билан алмаштириш мумкин. Шу билан бирга бу вазифаларни машғулот бошида техникага ривожлантириш билан параллел ечиш мумкин. Буни ҳар хил дарсларда амалга ошириш мумкин. Машқларни шундай тиклаш лозимки, шуғулланаётган спортчи шу ҳаракатлар ёрдамида ҳам жисмоний, ҳам руҳий ривожлантира олсин. Техникани ӯйин шароитига жуда яқин келтирилган шароитаарда таатика биаан аоғлаган ҳолда ӯрганилса, у яхши самара беради. Баскетболчини техник тайёргарлиги жарёнида қуйидаги методлар қӯлланилади: материални сӯз методи билан баён қилиш, ӯрганилаётган ҳаракатни – приемни намунали бажариш методи йӯли, ҳаракатни қисмларга бӯлиб ӯрганиш методи, машқ методи ва ҳ.к. Тактик тайёргарлик. Баскетбол ӯйини тактикаси, тӯпни эгаллаб турган жамоа нима қилиши ҳамда тӯп рақибда бӯлганда жамоа нима қилмоғи лозимлигини белгилайди. Тӯпни эгаллаган жамоа, ӯйинчининг шахсий ҳаракатлари, гуруҳли ёки жамоа ҳаракатлари ёрдамида ҳужум ташкил қилади. Баскетбол тактикаси иккига, ҳужум тактикаси ва ҳимоя тактикасига бӯлинади. Болалар баскетболида тренерлар айниқса, ӯйинчиларнинг ҳаммаси жамоа бӯлиб ӯйнашларига эътибор беришликлари лозим. Ёш баскетболчиларга тактикани ӯргатиш тренернинг ӯқув-тренировка ишида энг қийин ва кӯп меҳнат талаб қиладиган нарсалардан биридир.

Ҳар бир тренер агар бола техник тайёргарлик жиҳатдан бӯш тайёрланган бӯлсалар, уларни тактиканинг асосларига ӯргатиб бӯлмаслигини билади. Шунинг учун ӯйин тактикасига дарровдан ӯргатмасдан, балки машғулотларда ярим йилча шуғуллангандан сӯнг ӯргатилгани маъқул. Шахсий тактик ҳаракатлар элементларини эса ӯқувчиларга биринчи машғулотларданоқ ӯргатса бӯлади. Шуғулланувчиларни тактик приемларга ӯргатишда уларни олдига оддий тактик вазифалар қӯйилса, ӯқувчилар уларни ечиб биринчи тактик малакаларни эгаллайдилар. Мисол учун: тӯпни узатиш ва илишни ӯрганаётганда шуғулланаётганларга шерикларни қаерда жойлашганига қараб у ёки бу усул билан узатишни уларнинг ӯзлари танлайдилар. Агар тактик вазифалар мураккаблиги жиҳатидан аста-секин қийинлашиб борадиган бӯлса, шуғулланувчилар элементар тактик ғояларни қийналмасдан ӯзлаштириб, кейинчалик эса анча мураккаб тактик вазифаларни осон еча оладилар. Ёш шуғулланувчилар ӯйин тактикасини яхши мустаҳкам фаоллашлари учун уларни системали равишда тактик тайёргарлик ҳақида билим билан бойитиб, суҳбат ӯтказиб бориш лозим. Психологик (руҳий) таёргарлик. Бутун тренировка жараёнида тренер ӯқувчиларни баскетбол ӯйнашга ӯргатибгина қолмасдан, балки тарбиялайди ҳам. Ӯқувчиларга талабчанлик - тӯғри тарбиялашнинг ажралмас шартидир. Эндигина шуғулланишни бошлаган ӯқувчи кӯпинча машқни бажара олмайди. У қовушимсиз бӯлиб кӯринмаслик учун машқни бажармасликка ҳаракат қилади. Буни сезган тренер машқни бажаришни талаб қилиши лозим. Ӯйин шароитида ҳам ӯйинчи бу машқни бажаришга кӯникади. Энг асосий талаб, машғулотларга интизом ва виждонан муносабатда бӯлишдир. Биринчи машғулотларни ӯзидаёқ БУСМ да қабул қилинган

тартиб ҳақида тушунча берилади. Озода кийиниш ва машғулотларга кеч қолмаслик. Ӯқувчини хатосини бир мартагина кечирилса, унда хато қилиш мумкин экан деган фикр туғилади. Буларни тарбиялашда энг асосийси – бу тренер ӯзини қандай тута билишидадир. Тренернинг ӯзини гапига, қилган ишига, ӯзига бӯлган талаб шуғулланувчиларга бӯлган талабдан паст бӯлмаслиги керак. Тренер тренировкага кеч қолмасликни талаб қилиши, ӯзи ҳам ӯз вақтида келиши керак. Агар ӯзи бирор марта кеч қолса, болалардан тренировкага ӯз вақтида келишни талаб қила олмайди. Спорт жамоасида шахсиятпарастлик, ман-манликни бирон-бир шакли ёки катта ӯртоқларига ва тенгқурларига нисбатан беҳурматликни кӯринишлари сира ҳам намоён бӯлмаслиги керак. Тренернинг биринчи ва асосий ёрдамчиси – бу яхши, соғлом, жинслашган баскетболчилар жамоасидир. Жамоада тренер қӯйган қийин вазифаларни енгил-осон бажара оладиган иқтидорли ӯйинчилар кӯп бӯлади. Муваффақиятга баъзида осонликча етишмаётган қобилиятли болалар кллектив бӯлиб ва шахсий тренировкага анча сезиларли таъсир қилиши мумкин. Ӯз кучи ва имкониятига юқори баҳо бериш, устунлигини намойиш қилиш сезила бошлайди. Тренерга бу муваффақиятни йӯлга солиш баъзи ҳолларда уларни сунъий равишда бироз тӯхтатиш ҳам лозим бӯлиб қолади. Ғалаба қилиш лозим, бу ӯқув машғулотларни яхши ӯтишига рағбатлантиради аммо баъзи пайтларда мағлубият ҳам муҳим ӯрин эгаллайди. Кучли аммо жуда ӯзига бино қӯйган ӯйинчига маълум ӯзига хос шароитларни тренировка ва мусобақа ӯйинларида яратиш мумкин. Мисол учун: рақиб жамоанинг энг кучли ӯйинчисини ушлашни белгилаш (айтиш), ӯйин вазияти жуда оғир шароитида у ӯз маҳоратини кӯрсата олмайдиган пайтларда майдонга тушириш. Бироқ шундай болалар борки, улар ӯз кучларига ишонмайдилар, улар қӯллаб- қӯлтиғлашга интизорлар. Бундайларни ӯйин шароити яхши пайтларда

майдонга тушириш, тренировка жараёнида уларга кӯпроқ эътибор бериш лозим. Кӯпинча, мағлубиятдан сӯнг ӯзаро жанжал ва келишмовчиликлар бӯлади. Бу ӯйинчиларни шундоқ ҳам ёмон кайфиятини ундан ҳам ёмонлаштиради. Бундай ҳолда, тренер ӯйинчиларни бу уйиндан бошқа нарсага чалғитгани маъқул. Тренер уларни бирон-бир нарса билан банд қилиб, болалар хурсанд бӯлишига ҳаракат қилиши лозим. Жисмонан чарчаган ва руҳий эзилган болалар кула бошласалар, бу балким кейинги ӯйинда муваффақият қозонишининг асосидир. Маънавий- иродавий сифатларни ҳар бир машғулотда техникани, тактикани ӯрганишда ва жисмонан тайёргарликда ҳам тарбиялаш, буларни бажариш ӯқувчилардан маълум ирода талаб қилади. Буларни ҳар бир машқларида баскетболчи ундай ёки бундай қийинчиликларга дуч келади. Қийинчиликларни енга олиш натижасида одамнинг характери мақсадга чиниқиб эришиш учун ирода, тиришқоқлик, қатъиятлилик тарбияланади. Шуғулланувчиларда машғулотларга онгли муносабатда бӯлишликларини шакллантириш жамоа олдига қӯйилган мақсад ва вазифаларга кӯп жихатдан боғлиқдир. Бу вазифаларни ечишга қаратилган бундай максадга йӯналтирилган фаолият машғулотларга онгли равишда муносабатда бӯлишни, жамоани бирлаштиради, шуғулланувчиларни эътибори ва қизиқишини оширади, натижада тарбиялаш ва ӯргатиш жараёнига ижобий таъсир кӯрсатади. Тренировка ва ӯргатиш жараёнида ӯрганилаётган ҳаракатни у ёки бу томонларига ӯз эътиборини қаратиши, тӯғри тақсимлаши жуда муҳим ахамиятга эга. Бундай қилиш шуғулланувчилардан ирода сифатини тарбиялашни талаб қилади. У ёки бу енгишда ирода кучи жуда ҳам зарур. Шунинг учун ҳаракатларни, техник премларни ва баъзи ӯзаро ҳаракатларини ӯрганишда уларни шундай ташкил қилиш керак-ки, шуғулланувчилар доим, аммо енга оладиган маълум

қийинчиликларга дуч келишлари лозим. Бу қийинчиликларни енгишда фақат жисмоний куч ишлатиб эмас, балки ҳар хил руҳий иродавий сифатлар: фаоллик, ташаббускорлик, дадиллик, қатиъятлилик бӯлиши зарур. Ирода кучини намойиш қилиш қобилиятини ривожлантириш, ӯқув-спорт фаолиятини зарур йӯлдоши бӯлиб, ӯйинчининг иродасини тарбиялайдиган омил ҳисобланади. Шуғулланувчиларни иродаси айниқса, мусобақа жараёнида яққол кӯзга ташланади. Мусобақа шуғулланувчиларда машғулотларга қизикишни оширади. Шу билан бирга мусобақаларга тайёрланиш ва мусобақаларни ӯзи шуғулланувчиларни кучини, тайёргарлигини ва иродасини текширади ҳамда сафарбар қилади. Жуда оғир ҳолатларда ҳам ирода кучи сабабли бу шароитдан чиқиб олиш мумкинлигига кӯп мисоллар бор. Ташкилий – методик ва ҳакамлик тайёргарлик. Баскетболчилар қаторини кенгайтириш учун махсус ва ӯқув-спорт ишининг сифатини яхшилаш учун жисмоний тарбия фаолларини махсус ташкилий – методик ва ҳакамлик тайёргарлигини ошириш катта аҳамиятга эгадир. Фаолларни тайёрлашни асосий вазифаси секция ва тренировка машғулотлари учун ҳамда мусобақалар учун зарур бӯлган ташкилий – методик ва ҳакамлик малакаларини сингдиришдир. Ташкилий – методик ва ҳакамлик тайёргарлиги асосан ӯқув тренировка машғулотларида бевосита ӯтказилади. Шу мақсадда ҳар бир машғулотда баъзи шуғулланувчиларга амалиёт сифатида маълум вазифа берилади. Бу вазифалар бошида анча енгил булиб, сӯнгра эса улар мураккаблаша боради. Ҳакамлик қилишни ӯргатиш эса ӯқув ӯйинлари жараёнида ӯтказилади. Бундан ташқари баъзи ӯйинчилар ӯртоқлик учрашувларга ҳакамлик қилиш учун жалб қилинишлари мумкин. Ӯйинга сӯз ва кӯрсатмалилик методлари ёрдами билан умумий тушунча ҳосил қилингандан сӯнг ӯргатилади. Ӯйинни моҳияти ҳақидаги суҳбат унинг

асосий қоидаларини тушунтиришни тӯлдиради ва юқори малакали баскетболчилар иштирок этган кинофильмни намойиш қилиш билан мустаҳкамланади. Ӯйин техникасини эгаллашда асосий вазифа – приемларни умумий структурасини ӯзлаштиришдир. Шу билан бирга бажарилаётган ҳаракатларни аниқлигига, ҳамда мӯлжални аниқ нишонга олишликни ривожлантиришга аҳамият бериш керак. Тӯп билан бажариладиган ҳаракатларни жуда ҳам яхши ӯзлаштириб олиш ва табиийликни ривожлантириш айниқса зарур. Бу ерда ҳар хил оғирликлардаги, катта-кичик тӯплар билан оёқларни ишлатиб жонглерлик қилиш, махсус машқлар яхши ёрдам беради. Айни вақтда техник приемларни ӯргатишга тааллуқли бӯлган шахсий тактик ҳаракатларни фикрлаш қобилиятини ривожлантиришга катта аҳамият бериш лозим. Бунда – техник-тактик приемларни ӯргатишда кетма-кетлик ва системаликка риоя қилиб, ӯйин ва мусобақа методларидан фойдаланиб, тайёрлов ӯйинлари ва машқларидан фойдаланиш – асосий нарсадир. Ҳужумда ва ҳимояда жамоа бӯлиб ҳаракат қилишга ӯргатишга қуйидаги ӯйинлар: «Тӯп учун кураш», «Капитанни ҳимоя қилиш», «Тӯп капитанга» ва бошқадан фойдаланиш мумкин. Бу ӯйинларда баскетболга тааллуқли тӯп билан ҳаракатлар, курашиш шарт-шароитлари, тӯп олиб қӯйиш қоидалари ӯрганилади ва амал қилинади. Бу ерда нарса - ӯз ҳаракатларини шериклари билан боғлай олишликдадир. Баскетболчиларни моҳирлиги охир-оқибатда ӯйинчиларни жамоа тактик маҳоратининг даражаси билан аниқланади. Тактик харакатларни баъзи элементларини алоҳида ӯрганилиб, кейин ӯқув ӯйинларидан мустаҳкамланиб, сӯнгра янада мураккаброқ ӯзаро ҳаракатларни ӯйин жараёнида ӯзлаштирилади. Ҳамма тактик машқларни бажаришда махсус вазифа бӯйича ҳаракат қилаётган ҳимоячини бӯлишлиги шарт. Ӯрганишни бошлаш пайти энг муҳим хисобланади, негаки, бу вақтда ҳаракат фаолиятини асосларига ва ӯзига хосликка ӯргатилади. Шунинг учун ӯргатиш

методикасини энг оқилона методикасини танлаш билан бирга шуғулланувчиларга доим тарбиявий таъсир қилиш муҳим аҳамиятга эгадир. Ӯйин техникасини ва тактикасини ӯрганиш, ҳамда жисмоний тайёргарлик, маънавий сифатларни тарбиялаш билан бевосита алоқада бӯлиши зарур. Тренернинг педагоглик фаолияи фақат яхши баскетболчи тайёрлаш вазифаси билан чегараланиб қолиши керак эмас, яхши ташкил қилинган иш фаолияти спорчини тарбиялашда муҳим аҳамиятга эга, бироқ мусобақа ундан ҳам катта тарбиявий аҳамиятга эгадир. Тайёрлаш тӯпларининг ӯзаро алоқаси машғулотларини комплекс шакл ва методлардан фойдаланишни тақазо қилади. Машғулотларнинг деярли ҳаммасида тайёрлашнинг тури вазифасини ечиш керак. Спорт техникасига ӯргатиш Ӯйин приемларини ӯрганишда шуғулланучиларда маълум ҳаракат малакалари шаклланади. Бу малакалар шаклланадиган жараённи, яъни техник приемларини ӯрганишни тӯртта ӯзаро боғлиқ босқичга шартли равишда, бӯлиш мумкин: . 1.Ӯрганилаётган прием ҳақида тушунча ҳосил қилиш. 2.Приемни соддалаштирган, махсус яратилган шароитларда ӯрганиш. 3.Мураккаблаштирилган шароитда приемни ӯрганиш. 4.Приемни ӯйинда мустаҳкамлаш. Қайси босқичлигига қарамасдан ӯрганилаётган ҳаракат ӯргатиш жараёнининг бутун давомида таҳлил қилинади ва хатоси тӯғриланиб борилади. Ӯйин жараёнининг мураккаблиги ва унинг ӯзига хослилиги ҳар хил омилларни ҳисобга олишни талаб қилади, шу муносабат билан ӯргатишнинг ҳар бир босқичида ӯзига хос айрим педагогик вазифалар пайдо бӯлади. Ӯргатишни бу босқичида шуғулланувчилар ӯрганиладиган прием билан танишадилар, уларда ҳаракат тӯғрисида аниқ тушунча ҳосил бӯлади.

Шуғулланувчилар приемни ақлий ёки кӯз олдиларига келтирибгина қолмай, ҳаракатни қандай бажаришлик жараёни тӯғрисида тасаввур ҳосил қилиш учун уни бажаришлари лозим. Ҳаракатни кӯрсатиб ва тушунтирилаётганда шуғулланувчилар бутун эътиборларини уни асосий томонига қаратишлари керак. Прием бир неча марта кӯрсатилади: аввал ӯйинда қандай қӯлланилса шундай кӯрсатилади, сӯнгра секин уни асосий қисмларига эътиборини жалб қилиб кӯрсатилади. Кӯрсатиш, шуғулланувчилар англаб олишлари ва онгли равишда уларни ӯзлаштиришлари мақсадида яхши қисқа тасвирий тушунтириш ёрдамида бажарилади. Прием тӯғрисида тушунча ҳосил қилиш, бутун шуғулланувчилар машқни бажаришлари билан тамомланади. Соддалаштирилган шароитда приемни ӯргатиш. Техника приемларини бевосита ӯйинда ӯрганиш мумкин эмас. Ӯрганишнинг бошланғич босқичида приемни ӯргатиш соддалаштирилган шароитларда бажарилиши лозим: жойда ҳеч қандай қаршиликсиз тӯпни илиш осон бӯлган жойга узатаётган ӯқитувчи билан ва ҳ.к. Бундай шароитда шуғулланувчи шошмасдан бажариши лозим бӯлган ҳаракатни аниқ, бехато бӯлишига ӯз эътиборини қаратади. Соддалаштирилган шароитда машқ бажарилаётганда шуғулланувчилар хатоларга йӯл қӯядилар: ҳаракат структурасини бузишлари, ёки кераксиз ортиқча ҳаракатларни бӯлишлиги, ёки ҳаракатларни баъзи бир қисмлари нотӯғри бажарилади. Нотӯғри ҳаракатлар иложи борича тез ва синчковлик билан тузатилиши лозим. Агар хатоларга эътибор берилмаса, у ҳолда кӯп такрорланиш натижасида улар мустаҳкамлашиб қолиши мумкин ва кейинчалик ӯргатиш жараёнини секинлаштириши мумкин. Хатони ӯз вақтида кӯриш ва уни келиб чиқиш сабабини аниқлаб (дастлабки ҳолатни нотӯғрилиги, приемни нотӯғри тушуниш ва ҳ.к.) олиш даркор.

Хатони қандай ҳаракат еридалигига қараб тренер уни тӯғрилаш учун ҳар хил йӯл тутади. Агар хатони у ёки бу шуғулланувчи қилса, ундай ҳолда уни олдига бориб хатони тӯғрилаш лозим. Мабодо кӯпчилик шуғулланувчилар у ёки бу хатони қилсалар, ундай пайтларда бутун гуруҳни эътиборини жалб қилиб тӯғрилаш лозим. Ҳаракат (приемни) тӯғри бажарилишида, уни қачон бошлаш ва тугатиш мақсадида, ҳар хил белгилар (стойкалар, бирон бир белги, тӯп, тӯлдирма тӯп ва шу кабилар)дан фойдаланиш яхши натижа беради. Мураккаб шароитда приемни ӯрганиш. Приемни ӯрганишдаги бир босқич, аввалгисига нисбатан давомлироқдир. Бу босқичнинг вазифаси шуғулланувчилар приемни бемалол бажара олишликларидадир. Приемни аста-секин режалаштириб, мураккаблаштира бориш ва ӯйинда қӯллай олишга ӯргатиш. Шароит ҳам аста-секин ӯзгара боради. Бу босқичда ҳаракатнинг қисмлари ӯрганилиб, тӯп билан бажариладиган ҳаракатлар ӯрганилиб қолмасдан, балки шерик билан ӯзаро ҳаракат ҳам ӯрганилади. Приемни қӯллаш тактикасига ва уни усталик билан ишлата олиш малакасига кӯпроқ эътибор берилади. Ӯргатиш вазифаси аста-секин мураккаблаштира борилади. Бу ҳар хил йӯллар билан амалга оширилади: а) тӯпни (траекториясини), йӯналишини бажариш тезлигини ӯзгартириш ва бошқаларни мураккаблаштириш ҳисобига; б) приемни ҳаракатда, сакраб, бошка приемлар билан қӯшиб бажариш; в) ӯйинчи ҳаракат радиусини катталаштириш ҳисобига. Спортчи ӯз кучига ишониши ва онгли равишда иш тутиши жуда зарурдир. Бу мусобақаларда юқори натижаларга эришиш манбааларидан биридир. Ӯз кучига ишониш учун авваломбор унга сира гумонсирамаслик керак.

Приемни ӯйинда мустаҳкамлаш. Ушбу босқич приемларни ӯрганиш жараёнида жуда ҳам муҳим ҳисобланади. Мураккаб шароитда ӯзлаштирилган приемни ӯйинда мустаҳкамлаш зарур. Ӯйинлар ҳар турда бӯлиши мумкин. Приемни мустаҳкамлаш учун ӯйин машқлари, ҳаракатли ва ӯқув ӯйинларидан фойдаланилади. Ҳар бир ӯйиндан олдин аниқ ва равшан вазифалар қӯйилиши лозим, «умумий ӯйнаш», «ӯйналса бас»га йӯл қӯймаслик керак. Ӯйинда аниқ ҳар хил приемлар қӯлланиши мумкин деган вазифа қӯйилган бӯлиши мумкин. Шу мақсадда шуғулланувчиларни эътиборини ӯрганилаётган приемни ӯйинда қӯллашлигига қаратиш мақсадида баъзи бир чегараловчи махсус ӯзгартиришлар киритиш мумкин. Ӯқув ӯйинларининг характерини усталик билан ӯзгартира оладиган бӯлиш керак. Уларни аста-секинлик билан қийинлаштириб бориш зарур. Ӯтилган материални ӯзлаштирилганлик сифати қийинроқ ӯйинларда, ӯртоқлик ва расмий ӯйинларда текширилиши мумкин. Руҳий - иродавий тайёргарлик. Руҳий-иродавий тайёргарлик ҳар бир спортчи учун (энди шуғулланишни бошлаган спортчидан то спорт устасигача, ҳаттоки чемпионгача) жуда ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. У бошқа тайёргарлик турлари билан одатланган ҳаракат ва ӯзаро ҳаракатларга путур етказмаслик учун чамбарчас боғлиқ бӯлиши керак. Ӯз кучига ишончни тарбиялашни асосий методларидан бири машқларни аста-секин мураккаблаштира боришни ошириш ҳисобланади. Бошланган машқни тӯхтатиб қӯймасдан уни доим охиригача бажаришга ҳаракат қилиш лозим.

Юқори куч қобилиятларини тарбиялайдиган омил – бу мусобақадир. Шунинг учун тренировкаларда машқларни бажаришда мусобақа методидан фойдаланиш зарур. Руҳий-иродавий тайёргарликни нимадан бошлаш зарур? Тренировканинг тайёргарлик даврини биринчи босқичида руҳий-иродавий тайёргарликни қуйидаги томонлари, «спорт меҳнат севарлигини» тарбиялаш, иродавий имкониятларини умумий даражасини ошириш катта аҳамиятга эга бӯлади. Шу билан бирга бошқа этапларда қилингани сингари спортчини ҳулқи ва онги шаклланишини умумий вазифалари амалга оширилади.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. Айрапетьянц Л.Р., Годик М.А. Спортивные игры. Т., Ибн-Сино, 1991 2. Бриль М.С. Отбор в спортивных играх. М., ФиС, 1980 2. Вуден Д. Современный баскетбол. М., ФиС, 1987 3. Ғаниева Ф.В. Хужумда жамоа булиб харакат килишни уюштиришда кулланиладиган машклар. Усл.кулланма. 1998 4. Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В. Баскетболда техник приемларни эгаллашда ёрдам берувчи хуккабозлик машклари. Метод.кулланма. Т., 1999 5. Костикова Л.В. Методика ведения НИР по баскетболу. Метод.рекомендации для студентов. М., 1980 6. Колос В.М. Теория и практика. Метод.пособие. М., ФиС, 1986 7. Костикова Л.В. Система контроля в подготовке баскетболистов высокой квалификации. М., ФиС, 1986 8. Курбанов Ш.Э., Сейтхалилов Э.А. Национальная модель и программа по подготовке кадров - достижение и результат независимости Узбекистана. Т., «Маърифат», 2001 9. Мини-баскетбол. Международные правила. М., ФиС, 2000 10. Официальные правила баскетбола. Т., 2001 11. Портнов Ю.М. Баскетбол. – Учебник для ИФК. М., ФиС, 1988 12. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Киев, 1997 13. Расулев А.Т., Исматуллаев Х.А. Баскетбол уйини расмий коидалари. Т., УзДЖТИ, 1993 14. Расулев А.Т. Баскетбол. Олий укув юртлари учун дарслик. Т., УзДЖТИ, 1998 15. Соколова Н.Д., Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В., Курс лекций III курса. Т., УзДЖТИ, 1997

Похожие

Болалар билан олиб бориладиган спорт ишларининг педагогик асослари

Енгил атлетикачилар тренировкасининг, тузилиши, мазмуни ва режалаштириш

Харакат малакаларини шакллантириш ва спорт техникасини ўрганишнинг физиологик асослари

Кўп йиллик спорт жараёнини такомиллаштириш тизимида спортчиларни тайёрлашнинг асослари

Спорт фаолиятини моделлаштириш