Спорт фаолиятини моделлаштириш - Физическая культура - Рефераты

Спорт фаолиятини моделлаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Спорт фаолиятини моделлаштириш Ҳозирги пайтда, баскетболда, кӯпгина ӯрта даражадаги усталар орасида «Юлдузлар» яъни, юқори квалификацияли усталар жуда кам тарбияланаяпти. Шуни таъкидлаб ӯтиш керакки, тайёргарлик услублари мазмуни спорт маҳоратининг ӯсиши юзасидан сифат томонга эмас, сон томонга ӯзгармокда. Адабиётда янги ӯрганаётганлар, разраядлилар учун зарур бӯлган тайёрлашнинг маълум қонуниятлари ажратилади. Шу қонуниятлардан келиб чиқиб, таълим-тарбия усуллари тавсия қилинади. Лекин шу билан бирга илмий-услубий адабиётда ҳам, амалиётда ҳам олий малакали спортчилар маҳоратларини, уларни тараққий қилдириш услубларини ӯрганиш, ривожлантириш имконини берувчи текшириш ва тадқиқод ишлари жуда кам кузатилади. Шундай хулосага келиш мумкинки, олий табақали спортчилар малакасини ошириш оддий табақали спорчилар малакасини ошириш учун қӯлланиладиган тренировка услубларидан фарқ қилувчи ӯзига хос тренировка услубларини талаб килади. Янги ӯрганаётганлар учун аниқ илмий асосланган таълим услублари бӯлгани каби, олий табақа баскетболчиларини тайёрлаш учун ҳам махсус тайёрлов услублари бӯлиши керак. Илм-фаннинг замонавий ривожланишида «асосий» ва «амалий» деган тушунчаларни қайта кӯриб чиқиш жоиздир. Агар илгари фақат табиий ва аниқ фанлар асосий деб ҳисобланган бӯлса, ҳозир билимнинг ҳар бир сохасини асосий ва амалий нуқтаи назардан таърифлаш мумкин. «Спорт тренировкаси асослари»дек асосий фан учун баскетболда тренировка асослари каби амалий шаҳобча ҳам характерли. Бу ерда биз умумдан хусусийга, яъни алоҳида олинган спорт турига ӯтишни кузатамиз. Кӯп тармоқли тизимни тартибга солишнинг махсус усулларидан бири бошқарувдир. Бу демак системани нормал ривожланиши ва тараққий қилинишини таъминловчи кӯриниш жиҳатдан турли туман тармоқлар алоқаси йӯллари. Масалан: Баскетболчилар тренировкаси воситалари ва

тренировка даржаси кӯрсаткичлари орасидаги алоқани аниқлаш баскетболчиларни маълум даврдаги тайёргарлигини бошқариш воситасидир. Системали ёндошишни ифодалашни амалий аниқлаш учун системали таҳлил аппаратининг айрим элементларини ажратиб кӯрсатиш зарур, яъни: - амалдаги элементлар: тренировка машғулотлари микроцикл, босқич, ОФП, СФП омиллари, тактик, техник ӯйин тайёргарлиги; - баскетболчиларнинг тайёргарлилик кӯрсаткичлари, жисмоний тайёргарлилик даражаси, техник тайёргарлилиги, руҳий тараққиёт даржаси, ӯйин фаолияти фойдалилиги; - алоҳида тренировка машғулотлари элеменлари билан микроцикл ва босқичлар орасидаги алоқа; ӯйин фаолияти фойдалилиги кӯрсаткичи бӯлмиш махсус тест натижалари кӯринишидаги ва тайёргарлилик воситалари орасидаги алоқа; - тузум (система): тренировкалар мазмунини аниқловчи ӯзаро алоқадор элементлар мажмуи; - тузилиши (структура): жадвалий ва грфик тасвирдаги барча алоқалар. - Киришлар: машқ қилдирувчи таъсир; - Чиқишлар: баскетболчининг тайёргарлик кӯрсаткичлари. Берилган ифодалар баскетболда спорт маҳоратини шаклланиши асосий қонуниятларининг таҳлили вақтида қӯлланилади; тайёргарликнинг конкрет услуб ва воситалари таҳлили вақтида; «кириш» ва «чиқиш»ларнинг хусусиятларини ҳисобга олиш ва режалаштириш вақтида ҳам қӯлланилади. Спортчининг кӯпгина олимпия турлари каби баскетбол учун ҳам спортчиларнинг жисмоний ва техник даражасини маълум мақсадга мувофик даражагача кӯтариш характерлидир. Кейинчалик эса спорт такомиллаштириш резервлари объектив ва субъектив сабабларга кӯра бир- биридан ортда қолаётган тактик ва руҳий системаларни ривожлантиришга қаратилади.

Баскетболда малакали баскетболчиларни тайёрлаш бир система-тузум деб қаралса, баскетболчининг атлетик, техник, тактик, психологик каби тайёргарлиги мана шу системанинг хусусийлиги, турлари (подсистема) деб қаралади.(шаҳобча) Бу шахобчаларнинг сифатий тузулишига мувофиқ ёндошилса, қуйидаги ӯзаро алоқадор элементлар кӯзга ташланади: спорт ютуқлари тахмини (прогноз) кучли спортчилар таърифномаларини тартибга солишда, самарали, спорт тренировкалари услублари устозлар билим ва маҳоратини ошириш, моддий техник таъминот. Бу элементлар орасида алоҳида қизиқишни «Спорт тренировкаси услуби» деб номланган шоҳобча ташкил қилади. Унинг тузилиши эса бошқа элементларни аҳволини мумкин қадар аниқлайди. Шуни таъкидлаб ӯтиш зарурки, баскетболчиларнинг мусобақалашиши фаолиятини оширишда аҳамиятга эга бӯлган компонентларнинг даражасини тартибга солинганлиги эътиборга моликдир. Шунинг учун тренировка жараёни вазифаларини ҳал қилишда иккита зарур жиҳатни кӯриб чиқиш зарур. Бу, биринчидан, тренировка даража миқдорини бошқариш; иккинчидан, тренировка воситалари бошқаруви (яъни, воситалар йуналишини тӯғри танлай билиш; спортчи тайёргарчилиги турли даражасида). Тайёргарчилик системасини ривожлантириш учун тренировкаларнинг янги ва «эски» принципларини мувофиқлаштириб ола билиш муҳимдир. Асосий принцип сифатида тайёргарлик жараёнини кучайтириш принципи ни ажратиб кӯрсатиш зарур. Кейинги йилларда тренировка ишларини қатъий аниқланган кучайтириш орқалигина техник ва жисмоний тайёргарликда махсусус шлар мумкинлиги аниқланган. Малакали баскетболчилар тренировка аолиятини таҳлил қилиш шуни кӯрсатаяптики, улар ҳар доим ҳам замонавий талабларга жавоб берувчи машқларни бажармаяптилар. Кӯпинча бир хил, кишини чарчатувчи машқ турлари қӯлланиляпти. Бу эса замонавий баскетболчига хос бӯлган: ҳаракат тезлигини тез ӯзгартира олиш, нисбатан қисқа муддатли хотиржам ҳаракатлар, умумий кескинлик, тез бӯшатишлик хислатларини тарбиялай

олмайди. Тренировкаларнинг номуносиблигини келтириб чиқаради. Тренировка азни умумийлигини оширишда тренировка турларини, айниқса, унинг кучини ошириш, спорт маҳоратини оширишда анча фойдали бӯлиши қайд этилади. Динамик адаптация принципи эса спортчини организми адаптация фаолиятига салбий таъсир қилувчи оғир стратегик шарт-шароитларни инкор этади. Спорт тараққиёти жараёнида спорчилар организмидаги функцонал тузум, техник малакалри узоқ давом этувчи вақтинча таъсирга берилади, натижада айрим функционал системаларнинг нормадан ортиқ мослашуви вужудга келади. Бу ҳолат эса олий табақа спортчилар тайёргарлигида янги восита ва услублар қидириш зарурлигини кӯрсатади. Ҳозирги вақтда малакали спортчилар тайёрлаш ва унинг баъзи асосий ӯлчовлари муҳимлашди. Анча йиллар давомида тренировка ва мусобақалар миқдори умумий ҳажми ӯзгаришсиз қолган эди: бошқа ӯлчовлар бӯйича лимит: кунига (теореяни қӯшганда) етти соатгача 3-4 тренировка марказлашган тайёргарчилик, микроцикл тузуми «4-1» ва «3-1» схемасига асосланган. Лекин шу ӯлчовлар орасида: иш ва дам олиш, умумий ва махсус тайёргарчилик, атлетик, техник-тактик ва ӯйин тайёргарчилик, ӯйин фаолиятини ривожлантириш билан сифат ӯзгариши услублари ва анъанавий, ноанъавий воситалари орасидан мосларини топа билиш зарур. Баъзи ӯлчовлар бӯйича нагрузкани ӯстириш энди фойда бермай қӯяяпти. Баскетболчининг динамик адаптайияси жараёнини тренировкалар вақтида мослаштириш учун тренировка ҳажмини ялпи ӯстириш эмас, адаптация механизмини рағбатлантирувчи индивидуал шароитлар яратиш фойдалироқдир. Тайёргарликнинг турли поғоналарида тренировка нагрузкаларига мослашишнинг уч босқичи кузатилади. I босқичда психолгик ноқулайликнинг ӯсиши, мослашиши реакцияларининг номутаносиблиги билан таърифланади.

Бу босқичда айниқса, махсус жисмоний тайёргарлик воситалари муносабатлирининг мувофиқлиги жуда хавфлидир. Кӯпгина уста баскетболчи жамоа тренерлари мана шу босқичга кӯпроқ эътибор қаратадилар, яъни бу босқичда ОФП воситалари керагидан ортиқ ишлатилади-ки, юқори табақали баскетболчилар билан бу тарзда ишлаш мумкин эмас. Иккинчи босқичда тренировка ҳажмига мослашиш юрак-қон ва нафас йӯллари системасини сафарбар қилиши билан характерланади. Баландбӯйлилик концепцияси. Кӯпгина МНС ҳолати нерв-мускул аппаратини ва бошқаларни ӯрганиш натижасида ӯтказилган илмий текширишлар шуни кӯрсатадики, ёш ривожланишнинг турли босқичларидан патологик ӯзгаришсиз ӯтган яхши спорт тайёргарлигига эга бӯлган баланд бӯйли йигитчалар бӯйлари нисбатан паст бӯлган спортчилардан ҳаракат тезлигида, тактик фикрлашда ижро маҳоратида сира кам эмаслар. Тафаккур концепцияси. Баскетболчиларни теоретик тайёргарчилигини режали олиб боришни назарда тутади. Уларда умумжамоа ва индивидуал тактикаси услуб ва усулларни тӯғри тушуниш малакасини тарбиялайди. «Тренер-спортчи» ижодий жуфтлик тактик фаолиятни янги йӯлларини очади. Тактиканинг янги йӯл ва услублари эса ӯз навбатида спортчининг интеллект сифатларининг ривожланишини таъминлайди. Бу сифатларнинг ривожланиши эса спортчининг мусобақалар вақтида юз берадиган ғайриодатий ҳодисаларни, жамоа ичида ӯз ӯрни ва вазифаларини фикрлаб, вақт танқислигида тӯғри мулоҳаза қилишга имкон яратади. Баскетбол оператив характерга эга бӯлган фаолият туридир: бу ӯйин ғайриодатий шароитларда, қатъий чегараланган вақт ичида ӯтиб оператив ечимлар рақиб томонидан таъсир қилаётган куч таъсирида қабул қилинади ва амалга оширилади. Бу эса сапортчининг тез фикрлаш, информацияни қайта ишлаш айни вақтдаги воқеа-ҳодисаларни тӯғри таҳлили қилиш каби қобилиятларига кучайтирилган талаб қӯяди. Тренер томонидан мана шу хусусиятларга етарли баҳо берилмаслиги спортчи томонидан ӯйин даврида келаётган тартибсиз маълумотларни қайта ишлашга керагидан ортиқ вақтни талаб қилади.

Моделлаштириш концепцияси. Бу концепция малакали спортчилар тайёрлашда асосийларидан бири ҳисобланади. Баскетболда ӯз хусусиятига эга ва қуйидагича ифодаланади. Кучли спортчилар моделлари, жамоа моделлари ва рақиб жамоа моделлари ишлаб чиқилган. Баскетболда юқори спорт маҳорати даражасида «контур моделлаштириш» махсус бӯлим ҳисобланади ва моделлаштириш жараёнининг якуний олий босқичи ҳисобланади (ӯз жамоа модели-рақиб жамоа модели-етакчи рақиб модели хусусиятларини ҳисобга олган контур модел). Умумуслубий ва хусусий принциплар баскетбол учун ӯзига хос услубий концепциялар малакали баскетболчилар тайёрлаш ситемасини ифодалайди. Моделлаштириш услуби конкрет жамоа ёки конкрет ӯйинчининг ӯйин фаолиятини моделлаштириш принцип ва усулларига асосланади. Маълум рақиб билан ӯйин моделлаштирилади. Бунинг учун эса тренировка матчларига вақтинча жамоалар тузилади, ёки махсус тайёрланган, контрол матчларда рақиб жамоа тактик режасига яқинлаштирилган ӯйин кӯрсата оладиган спарринг-партнерлар таклиф қилинади. Тренер эса бӯлажак рақибни кӯпроқ қӯллайдиган тактик иш услубларидан хабардор бӯлган ҳолда ӯз ӯйинчилари учун ҳужум ва ҳимоя режаларини ишлаб чиқади ва мусобақа олдидан баскетболчиларга бӯлажак мусобақа шароитига яқинлаштирилган техник усулларни синаб кӯриш учун шароит яратиш мақсадида запасдаги таркибга бӯлажак рақиб услубида ӯйнашни топширади. Бу ишлар мумкин қадар ҳақиқатга яқинлаштирилиши керак. Шу билан бирга ҳар бир ӯйинчидан ӯйин давомида юз берадиган баъзи бир масалалар ечимини мустақил топишни талаб қилиш керак. Ӯтиш услуби . Аввалдан келишилган ишоралар орқали тактик комбинация ва усулларни алмаштириш - ӯтиш услубидир. Спортчилар томонидан бу ишораларни қабул қилишни оддийдан мураккабга асталик билан ошириб бориш тавсия этилади. Ӯйин давомида мунтазам аралашавермаслик учун тренер илгаридан юз бериши мумкин бӯлган ӯйин ҳаракатлари ҳам ҳаракат тактикасини ӯзгаритиришига ишора бӯлишини шартлашиб олиш мумкин.

Масалан: жамоа рақиб саватига тӯп ташлагандан сӯнг тезда бутун майдон бӯйича ӯйинчиларни шахсий ушлашга ӯтади, ӯзининг саватига тӯп ташлагандан сӯнг яна зонали ҳимояга ӯтади ва ҳ.к. Рақиб томонидан тӯсатдан янги тактик системани қӯлланилиши ёки мусобақада кутилмаган ӯзгаришларнинг юз бериши спортчиларга муносиб конт усулларни қӯллашда жуда катта қийинчиликлар туғдиради ва махсус тайёргарликни талаб қилади. Тренер тайёргарчилик машқларида спортчиларни бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга тезда ӯтишга мажбур қилувчи «кутилмаган воқеалар»ни қӯллаши керак: 1. Шериклар вазифаларида кӯзланмаган кутилмаган тактик вариантларни қӯллашлари, спортчилар томонидан яхши ӯрганилган контр усуллардан фойдаланишлари энг осон ӯтишдир; 2. Шериклар яқинда ӯрганилган, хали амалда тӯлиқ қӯлланилмаётган техник вариантларни қӯллайдилар; 3. Энг қийин ӯтиш ӯйинчидан рақиб уларга нотаниш бӯлган тактик усулни қӯллаётганда талаб қилинади; бунда ӯтиш спортчининг бор тажрибасига асосланган ҳолда бӯлаётган ҳодисага ижодий ёндошуву зарурияти билан мураккаблашади. Мусобақа олди боскичида нисбатан кичик вакт оралигида турли тактик системага эга булган рақиб билан бир қатор контрол ӯйинлар ӯтказиш тавсия этилади. Ӯз ҳаракатлари билан бир-бирларидан кескин фарқ қилувчи турли рақиблар билан уйнаш спортчини чегараланган вақт давомида тез ва ижодий ӯтишга мажбур қилади. Ӯйин топшириқларини мураккаблаштириш усули интерпретация (тушунтириш) усулларидан бири бӯлиб, баскетболчилар тайёргарлигида аниқ шахобчага (подсистема) нисбатан таъсирни оширади. Бу усул спортчилар ӯсиб бораётган лимитлар (вақт лимити, рақиб қаршилиги, конкрет ҳаракат натижасини тезда баҳолай олиш, конкрет уйин вазифаларини ҳал қилишда

одатий шартларнинг ӯзгариши) шароитида ҳал қилишни мақсад қилиб қӯйган ӯйин вазифаларини мураккаблаштиришни назарда тутади. Қуйида тенерлар ӯйин вазифаларини мураккаблаштиришда қӯлланиладиган бир қатор услубий йӯлларни санаб ӯтиш мумкин. 1. Агар копток саватга тез ёриб утиш натижасидаташланса, ёки актив ӯйин натижасида ташланса, жамоага иккита эмас, тӯртта очко ёзилиб, копток ҳам шу жамоада қолдирилади; 2. Тез ёриб ӯтиш даврида саватга ташланган тӯп шу жамоа аъзоларидан камида тӯрт киши ташлаш вақтида майдон ӯрта чизигини кесиб ӯтсагина (рағбатлантиришнинг бошқа барча турлари билан бирга) ҳисобланади; 3. Позициявий ҳужум вақтида савтга тушурилган копток эса тӯпучун жангда камида жамоанинг уч ӯйинчиси иштирок этса ҳисобланади; 4. Юқоридан уч ӯйинчидан биттаси тезлик билан рақиб шити остига етиб бориши учун имкон берилиши биринчи учун тӯп узатилишини таъминлайди; 5. «Джабпол» ҳаракатли ӯйинини ӯтказиш (майдоннинг қарама-қарши томонига, волейбол сеткасининг устидан, шитдан қайтган тӯпни, ерга тушмай узатиш) тактикавий ечимлар ҳаракат компонентини мураккаблаштиради. 6. Ҳужум қилаётган команда тӯпни ён чизиқлардан ӯйинга, тренернинг махсус хабаридан кейин киритиш мумкин;шу оркали 2-4с. микропауза ҳосил бӯлади. Бу пауза прессинг қилаётган командага қулай позиция эгаллаш имконини беради ва ҳужумдаги уйинчиларни «ишлатади». 7. Прессинг давомида ҳимоядаги командага тӯпни илиб кетиш учун қӯшимча 2 очко белгиланади, баҳсли тӯпга етишиш учун ёки рақибнинг техник хатоси учун 1 очко белгиланади. 8. Прессингга карши хужум қилаётган командага ӯзининг майдонидан тӯпни олиб чиқиш учун 7 сония, бутун ҳужум учун 15 сония берилади. Тактик вазифаларни индивидуал ҳал қилишда ёшга қӯйиладиган талабларни ҳисобга олиб, индивидуал, тактик тайёргарлик элементларини ҳар томонлама ривожлантириш зарур. Бу бӯлимни илмий таъминлаш эса ортда

қолаётганлардан ҳисобланади. Ва бу сохада айрим, индивидуал ёндошиш билан боғлиқ бӯлган (конкрет тактик ҳаракатларни ӯзлаштиришда) услубий тавсияномаларгина бор холос. Маълумки, комбинацияларнинг ӯрганишнинг биринчи босқичида тактик ҳаракатлар ситемаси ҳақида умумий тушунча ва усуллар берилиши зарур. Масала ечимида «қатъий» каналлар ва «блоклар» шаклланадиган иккинчи босқичга келсак бу ерда ҳар бир баскетболчини умумий ва индивидуал хусусиятларини эътиборга олиш зарур, яъни «блклар» (ҳал қилувчи вақт билан боғлиқ бӯлганда) учун оператив фикрлаш қобилиятига эга бӯлган; ечимни қӯллаш вақтидаги «блокда» эса сенсамотор кординациялари яхши ривожланган спортчилар мосдир, учинчи босқичда бу каналларни кенгайтириш керак (ӯша тактик схемани бошқа шаклларини излаш), бунда бир томондан баскетболчиларнинг индивидуал хусусиятларини, иккинчи томондан шу жамоага хос ӯйин характерини эътиборга олиш керак, тӯртинчи босқичда мана шу ӯйин системаси тактик воситаларининг торайиши юз беради, лекин бу торайиш бутунлай бошқа даражада бӯлади. Бу айниқса, тактик вазиятдан «чиқиш» вариантларини излашга алоқадор, янги тактик комбинацияни ӯрганишнинг барча босқичлари тугаллангандан кейингина ӯйинчиларнинг руҳий сифатларини махсус қобилиятлар чегарасида ривожлантиришга, қабул қилинган тактик схема доирасида ривожланишига алоҳида эътибор қаратиш зарур. Машқ жараёнида спорчининг шахсий ҳаракатларини англай олишига асосланган услубий ёндошувга алоҳида эътибор бериш керак. Бунинг учун комбинацияларни шакллантириш вактида ҳар бир ӯйинчи ӯз шахсий ҳаракатларига баҳо бериш бу ҳаракатларнинг ривожини таҳлил қилиб бериш учун ӯйинни тӯхтатиш мақсадга мувофиқдир. Бу усул яна комбинация давоми ролларга булиниб, янги ӯйин амплуасида ӯйналса, яна ҳам бойиши мумкин. Замонавий баскетболнинг асосий тенденцияларидан яна бири қатъий қаршиликни оширишдир. Амалда шаклланган ватактик, психолигик қаршиликка зарур шароит яратувчи бир қанча услубий усулларни қайд этиш мумкин:

1. Баскетболчилар актив қаршилик кӯрсатиш билан ҳал қилувчи тактик ва техник масалалар жараёнида ӯйин машқлари ҳажмини ошириш; 2. Машқ давомида уйинни бир неча бор тӯхтатилиши, бунда тренер қӯққисдан ӯйинчиларига вақтнинг кам қолганини ва жамоа бир қатор масалаларни ҳал қилиши зарурлигини (ё сезилар сезилмас ғалабани сақлаб қолиши, ё ғолиб чиқаётган рақибни қувиб етишга ҳаракат қилиши зарурлигини) хабар қилади. 3. Ӯйин охиригача ҳисобдан, ютукдан қатъий назар жамоа актив ҳаракат килишига мажбур бӯлган машқ ӯйинларини ӯтказади. 4. Томошабинлар шовқини ёки аксинча, сувқуйгандек жим-жит трибуналларга, атроф шароитига эътибор бермай, бутун диққатни тӯп ташлашга қаратишни ва тӯп ташлашни тарбиялаш; 5. «Бир киши ҳамма учун» қоидасини киритиш ва амал қилиш; бунда бир уйинчига бир қатор жарима тӯпларини ташлаш топширилади, у вазифани бехато бажарса, бутун жамоа душга киради, агар хатога йӯл қӯйса, бутун жамоа ҳисоб-китоб қилади, яъни зал теварагида бир неча бор айланади ва яна бошқа ӯйинчи шу вазифани бажаришга киришади; Техник, тактик тайёргарлик ривожлантириш резервларини ахтариш конкрет ӯйинчининг индивидуал хусусиятларидан максимал фойдаланишга асосланиши керак. Бунга ӯз тажрибамиздан бир мисол келтириш кифоя. Ӯз вақтида марказий ӯйинчилардан бирининг тактик қобилиятини ривожлантиришга умумқабул қилинган услубдан фойдаланишга жуда кӯп куч сарфланган эди. Бу ӯйинчининг тактик қобилиятлари йӯқ деб ҳисобланар эди. Кейинчалик чуқур педагогик-психологик текширишлар шуни кӯрсатадики, бу спортчи тез ҳаол қилинувчи масалаларни ечишга мохир экан-ку, лекин маълумотларни тез қабул қила олмас экан, диққат доираси нисбатан тор экан. Эътибор унинг тактик тайёргарчилигига каратилгач, унинг спорт маҳоратининг ошишига ёрдам берди. Демак, ҳар бир спортчининг қобилият малакаларини ҳар томонлама ӯрганиш, текшириш, унинг кучли

хусусиятларига таяниб, ортда қолаётган хусусиятларини тарбиялаш ӯз ижобий натижасини берар экан. Ӯқув-машқ жараёнини режалаштириш ва ташкиллаштириш. Спорт машқларини режалаштириш - жамоа ёки спортчи тайёргарлиги вазифаларини ҳал қилишнинг изчиллигини таъминловчи ҳаракатлар тизимидир. Бу ҳаракатлар машқлар воситалари, услуб ва шароитларини, мусобака ва қайта қуришларни ӯз ичига олган бир система остига йиғилади. Режалаштириш факатгина тайёргарчилик мазмунинигина эмас, бу жараённи бошкарувини хам таъминлайди. Амалдаги режалаштириштузумини ваетакчи, олий тоифадаги жамоалар иш фаолиятига оид иш қоғозлари, ҳужжатларни таҳлили шуни кӯрсатдики, ҳали режалаштириш тузумини ҳам, бу тузум алоҳида элементларини ҳам ривожлантриш зарур экан. Машқ жараёнини режалаштиришнинг янги ва нисбатан ривожланганроқ кӯриниши спортчиларни мақсадга мувофиқ тайёрлашга асосланган программалаштиришдир. Программалаштиришнинг бошланғич замини сифатида машқларнинг йиллик циклини тузиш ва спортчи ҳолати модели туради. Йиллик цикл доираси машқларнинг катта босқичлари деб аталиб, йиллик машқларнинг аниқ мақсадга мувофиқ дастур-йӯналишларга эга. Усталар жамоаларини тайёрлаш 3 та катта босқичга ажратилади: I. «Клуб тайёргарчилиги босқичи» деб номланган катта босқич 6 ой (август боши-март ӯртаси) давом этади; бу вақтда олий лига ӯйинчилари клубда тайёрланадилар. Бу босқич 2 босқичга ажратилади: тайёргарлик; мусобақа. Ӯз вақтида тайёргарчилик даври функционал ва тезлик, кучни тарбияловчи; техник, тактик (сентябрдан 15 кун давомида); мусобака олди тайёргарчилиги (15 кун давомида)ни ӯз ичига олади. Мусобака даври 4 та мезоциклдан иборат: 1)ӯйинларни ӯз ичига олади. (октябр-декабр) турлар орасида 20 укнлик интерваллари бӯлган биринчилик

ӯйинлари; 2)ӯз ичига қисқа марказлашган тайёргарлик ва турларни олади; 3)ӯз ичига клубда тайёргарлик (4 ҳафта) ва кейинги тур ӯйинларини (февралгача); 4)клубда тайёргарликни (20-26 кун) ва турдаги матчларни ӯз ичига олади. «Марказлашган тайёргарчилик босқичи» шартли номи билан аталган катта босқич йилнинг асосий мусобақасига тайёрланиш даврида (март ӯртаси апрель бошида 10-12 кун) қайта тиклаш циклини; машқ мусобақа комплексларини, турнир ва мустақил қайта тиклаш тадбирларини амалга оширади. «Қӯшимча марказлашган тайёргарчилик босқичи» деб аталган катта босқич. У икки мезоциклдан иборат: аниқловчи (установочный) – унинг бошланиши ва давомийлиги йилнинг асосий мусобақалари муддати билан аниқланади; мусобақа текширувчи (текширув турнирларида иштирок этиш). ТСК ва БЭ фарқли ӯлароқ УТСда жамоа ривожланиши билан боғлиқ, ӯйининг янги формалари тайёрланишнинг янги усулларини қӯллаш билан боғлиқ стратегик вазифалар ҳал этилади. Замонавий спортнинг бир тенденцияси сифатида режалашни, спорт фаолиятини бошқаришга ҳар томонлама интилиш кӯрсатиш мумкин. Бу ӯқув-машқ ишларининг хиссадорлик йӯналишида аниқ кӯринади.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. Айрапетьянц Л.Р., Годик М.А. Спортивные игры. Т., Ибн-Сино, 1991 2. Бриль М.С. Отбор в спортивных играх. М., ФиС, 1980 2. Вуден Д. Современный баскетбол. М., ФиС, 1987 3. Ғаниева Ф.В. Хужумда жамоа булиб харакат килишни уюштиришда кулланиладиган машклар. Усл.кулланма. 1998 4. Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В. Баскетболда техник приемларни эгаллашда ёрдам берувчи хуккабозлик машклари. Метод.кулланма. Т., 1999 5. Костикова Л.В. Методика ведения НИР по баскетболу. Метод.рекомендации для студентов. М., 1980 6. Колос В.М. Теория и практика. Метод.пособие. М., ФиС, 1986 7. Костикова Л.В. Система контроля в подготовке баскетболистов высокой квалификации. М., ФиС, 1986 8. Курбанов Ш.Э., Сейтхалилов Э.А. Национальная модель и программа по подготовке кадров - достижение и результат независимости Узбекистана. Т., «Маърифат», 2001 9. Мини-баскетбол. Международные правила. М., ФиС, 2000 10. Официальные правила баскетбола. Т., 2001 11. Портнов Ю.М. Баскетбол. – Учебник для ИФК. М., ФиС, 1988 12. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Киев, 1997 13. Расулев А.Т., Исматуллаев Х.А. Баскетбол уйини расмий коидалари. Т., УзДЖТИ, 1993 14. Расулев А.Т. Баскетбол. Олий укув юртлари учун дарслик. Т., УзДЖТИ, 1998 15. Соколова Н.Д., Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В., Курс лекций III курса. Т., УзДЖТИ, 1997

Похожие

Спорт иншоотлари фаолиятини режалаштириш

Моделлаштириш усуллари

Спортда моделлаштириш

Спорт курашида саралаш

Спорт мусобақаларининг тизими