Узбекистонда молия бозори ва хусусийлаштиришнинг ўзаро богликлиги - Экономика - Рефераты

Узбекистонда молия бозори ва хусусийлаштиришнинг ўзаро богликлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52 KB

www.arxiv.uz Режа : 1.Ўзбекистонда молия бозорини шаклланиши ва ривожланиш хусусиятлари. 2.Ўзбекистонда молия бозорининг ривожланишига таъсир кўрсатувчи омиллар. 3.Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида хусусийлаштириш ва мулкни давлат тасарруфидан чиқариш.

www.arxiv.uz Ўзбекистонда молия бозорини шаклланиши ва ривожланиш хусусиятлари Молия бозорлари ҳақида гап борар экан, бу соҳанинг яраша хусусиятларини тасаввур қилиш керак.Албатта ҳар қандай бозор каби бу ерда ҳам сотиб олувчилар ва сотувчилар мавжуд. Лекин олинадиган ва сотиладиган нарсалар молия бўлганлиги , яъни олинадиган ва тўланадиган восита ҳам молия бўлганлиги учун бу бозор бошқа бозорлардан ажралиб туради. Бу бозорда сотиладиган молия эвазига маълум муддатдан сўнг каттароқ миқдорда бўлган молия қайтарилади. Ва бу ҳол ҳар хил кўринишда намоён бўлиши мумкин: банк берган қарзлар, қарз қоғозлари эвазига ёки бошқа қимматли қрғозлар эвазига бериб турилган дастмаклар ва ҳоказо. Лекин, маълум муддатдан кейин олинган молия унга қўшилган фоизлар билан қайтарилиши бу савдонинг асосини ташкил этади. Замонавий молия бозорлари ўта мураккаб бўлиб, уларнинг фаолиятини мавжуд молиявий асбобларсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Асбоблар ҳар турдаги қарз қоғозлари, қарз олувчиларнинг ва берувчиларнинг мажбуриятларини тасдиқловчи ҳужжатлар суғурта ва хатарларнинг олдини олувчи услублар ва бошқа қимматли қоғоз ва бошқарувчи қонун- қоидалардан иборат.Шу билан бир қаторда , молия бозорларнинг фаолияти тараққий этган давлатларнинг сиёсатлари, расмий халқаро молия ташкилотларининг фаолиятлари ва норасмий “оффшор минтақалар” деб аталмиш молия бозорларининг таъсирида шаклланади. Ушбу мураккаб жараёнларнинг, ҳозирга кунга келиб, инсоният тараққиётига салбий таъсири кучайиб бормоқда. Аниқки тараққий топган давлатларнинг ички иқтисодий сиёсатларига ва халқаро иқтисодий алоқаларнинг шаклланишига молия тизимининг таъсири жуда катта. Яъни, иккала эслатиб ўтилган соҳаларда молия тизимининг манфаатлари устунлиги эътироф этилган.

www.arxiv.uz Ҳозирги куннинг асосий муаммоси шундаки, молия савдоси иқтисодий ўсишдан бир қанча юқори тезликда давом этиб келмоқда.Бу молия бозорларининг ҳаракатларининг ўсиши етарлича ишлаб чиқарилган маҳсулот, товарлар савдо-сотиғи ва кўрсатилаётган хизматлар билан таъминланиши учун хом ашёларнинг янги конларини ўзлаштириш ва кайта ишлашга талаб йилдан-йилга ортиб бормоқда. Молия бозорининг аҳамияти жуда катта бўлиб, у бир неча шаклларни ўз ичига олади.Молия институтлариига эътибор берсак, булар тижорий банклар, ссуда –омонат бирлашмалари, фонд биржалари, суғурта компаниялари кабилардир.Молия бозорининг субъект (иштирокчи)лари истеъмолчилар (“уй хўжалиги”), корхоналар ва давлатдир. Молия ресурсларининг бозор орқали ўтадиган қисми молия бозорининг объектини ташкил этади. Бундаги муносабатлар мулкдорлар билан пулга эҳтиёжмандлар ўртасида юз беради.Пул бозорга чиқарилар экан, у истеъмолчининг талабини қондириш учун ишлатилади.Лекин шу билан бирга пулдан фойда кўриш мақсади, пулни кўпайтириб ундан қўшимча пул топиш молия бозорида ишлатиладиган пул, яъни сотиш ва сотиб олиш жараёнлари молия бозорининг икки томонини кўрсатади, яъни бир томонда истеъмолни қондирувчи пул бозори бўлса, иккинчи томомндакапитал бозори бўлади.Бу вазифалар бир неча молия бозор шаклларини тақозо этади. Ўзбекистонда молия бозорининг ривожланишига таъсир кўрсатувчи омиллар Ўзбекистон иқтисодиётига чет эл капиталининг оқиб келиш имкониятларини белгилаш учун, аввало, “қисқарган” ички молия бозори мавжуд бўлган шарт-шароитларда ҳозирги замон жаҳон капитал бозори асосий йўналишларини аниқ-равшан тушуниб олиш лозим. Умуман олганда, бу йўналиш ривожланган мамлакатлардан капиталнинг катта ҳажмда экспорт қилиниши, сўнгги ўн йил ичида капитал экспорт қилувчи мамлакатлар

www.arxiv.uz таркибида жиддий тузилмавий ўзгаришлар ва экспорт қилинаётган капиталда хусусий маблағларнинг кўплиги (тахминан 95 фоиз) билан ифодаланади. Мамлакат рақобатбардошлик қобилиятини ошириш динамик молия бозорини шакиллантириш ва ривожлантиришни кўзда тутади, бу эса, ўз навбатида, миллий жамғармаларнинг юқори даражада бўлишини талаб қилади.Ушбу икки кўрсаткич бир-бирига шунчалик боғлиқки, уларнинг қайси бири бирламчи ва қайсиниси иккиламчи эканлигини аниқлаб олиш анча қийин. Марказлаштирилган режалаштириш тажрибаси шуни аниқ кўрсатадики, йирик капитал қўйилмалар тезкор иқтисодий ўсишни ҳали кафолатлай олмас экан.Инвестициялар тузилмаси ва сифати, инсон капитали, шунингдек, уларнинг қайта қуриш муваққат оралиқларига мувофиқлиги муҳим аҳамият касб этади. Молия бозорларининг тараққиёти молия воситалари бажараётган вазифаларнинг ўзгариб бориши билан боғлиқ. Молия воситалари авваламбор савдо-сотиқни таъминловчи вазифаларни бажариб, бошланғич даврида олтин-кумуш захиралари ва ҳар хил бошқа мол бойликлари билан таъминланган даврдан тараққий топган.У даврда давлат ва бошқарув тизими тарафидан молия айланиши жуда катта назоратни талаб қилмаган.У даврдаги назорат пул стандартларини, яъни чоп этилган пуллар ва айланишга чиқарилган молия, мол ва бошқа бойликлар билан таъминланганлиги назоратидан иборат эди.Иқтисоднинг ўсиб бориши, чиқарилаётган маҳсулот ва кўрсатилаётган хизмат, савдо-сотиқларнинг - молиявий таъминотнинг ўзгариши билан узвий боғлиқлиги билан тўғри корреляцион боғлиқлик сезиларли эмас эди. Молия бозорининг ва тизимининг тараққиёти аста – секин мол ва бойликлар билан таъминланган молияни ўрнини фармойиш молия ёки қарз билан таъминланган молия билан алмаштирилиш жараёнини вужудга келтиради. Молия бозорларининг самарали фоалият кўрсатиши учун маълум муҳит мавжуд бўлиши шарт. Авваламбор мазкур шарт иқтисодий тизим

www.arxiv.uz барқарорлиги ва молия тизимининг эркин ва ишончли ҳаракат қилишига мўлжалланган қонунчиликка асосланиши талаб қилинади.Бу қонунчилик ҳар бири алоҳида миллий давлатларда шу миллатнинг урф- одатлари ва удумларидан истисно, умумий халқаро стандартларга мувофиқлаштирилишини талаб этади. Шу жумладан, миллий давлатлар ҳукуматларидан молия тизимини бошқарувчиси Марказий Банкларнинг эркинлигини, инфляцион жараёнларга йўл қўймасликни, миллий валютанинг кундалик савдо бўйича конвертациясини таъминлашни, ғарбий услубдаги демократия қоидаларини ўрнатишни ва бошқа молия эркинлигини таъминловчи стандартларни бажарилишини талаб қилинади.Бунга эришишнинг қатор кўрсаткичлари ва турлича услублари мавжуд.Ана шу стандартларга алоҳида давлатларнинг ички иқтисодий муҳитлари мувофиқлашганида, халқаро молия эркинлиги учун тўла шароит яратилиб, молия оқимлари тўсиқларсиз ҳар қандай давлат чегараларини кесиб кирадилар ва яна бемалол бу давлатнинг молия бозорларини тарк этадилар. Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида хусусийлаштириш ва мулкни давлат тасарруфидан чиқариш Хусусийлаштириш иқтисодий тушунча бўлиб, мулкка эгалик ҳуқуқини давлатдан турли мулкчилик шаклларидаги корхоналарга ва алоҳида шахсларга берилишини, хусусий секторга давлат хизматлари кўрсатилишини чеклашни ёки хусусий ташаббускорлик учун ғоят кенг имкониятлар бериш мақсадларида давлатнинг фаолияти соҳасини торайтиришни билдиради.Хусусийлаштириш жараёни биринчи навбатда сиёсий ва иқтисодий кўрсатмалар билан бошланадики, бу мамлакатнинг молиявий ва ижтимоий шарт-шароитлари билан белгиланади. Хусусийлаштириш дастурини амалга ошираётиб, ҳар қандай ҳукумат энг камида икки асосий мақсадни: корхоналарга ажратилаётган маблағлар камайиши ва давлат активларини сотишдан тушувчи маблағлар ҳисобига бюджетни тўлдиришни кўзлайди.

www.arxiv.uz Хусусийлаштириш натижаси, ҳеч бўлмаганда, икки асосий вазифани ҳал этишидан иборат бўлиши керак. Биринчидан, давлат мулки ўзининг ҳақиқий эгасини топади. Амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳатларнинг асосий маъноси ҳам мулкни ҳақиқий эгалари қўлига топшириш, тадбиркорлик фаолияти учун уларга кенг имкониятлар беришдан иборатдир.Давлат мулки янги мулкдорларга бепул эмас, балки уни сотиб олиш йўли билан берилади.Бу реал қийматга эга бўлган нарсаларнигина чинакамига қадирлашлари ва тежаб тергашлари билан боғлиқ психологик омил билан шарт қилиб қўйилади. Шунинг учун Ўзбекистонда хусусийлаштириш асосини пуллик қоидаси ташкил этади.Шу муносабат билан хусусийлаштиришнинг акциялаш, иншоотларни танловлар ва кимошди савдоси орқали сотиш сингари усулар кенг тус олди. Иккинчидан, хусусийлаштириш кўп укладли иқтисодий ва рағбатлантирувчи, рақобатчи турли маҳсулот ишлаб чиқарувчи муҳит вужудга келади. У асосан бир ёки бир хил хизматлар кўрсатувчи, бироқ мулкчиликнинг давлат, жамоа, хусусий ва бошқа усулларига (шаклларига) асосланган кўпдан кўп корхоналарни ташкил этиш йўли билан алоҳида ишлаб чиқаришлар ва бутун-бутун фаолият соҳаларининг якка ҳукумронлигини бартараф этишда ифодаланади. Ишлаб чиқаришнинг пировард натижаларидан иқтисодий манфаатдорлик, хом ашё ва материаллар, сармоя, маҳсулот чиқариш бозори учун кураш юзага келади.Бозор сегментацияси чуқурлашади. Бозор сегментацияси – маълум белги аломатларга қараб бозорнинг ҳар хил қисмларига ажратилиши, табақалаштирилиши. Бозорда қандай валютанинг юриши, нимани яхши сотилиши, харидорларнинг одат-анъаналари ва феъл – атворлари, уларнинг харид қобилиятига мувофиқ товар етказиб турилади. Бозор сегментацияси орқали

www.arxiv.uz товарларни кам сарф – харажатлар билан яхши нархда сотиш имкони яратилади.

www.arxiv.uz Адабиётлар: 1. «Қимматли ќоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 1993 йил 2 сентябр 2. «Биржалар ва биржа фаолияти тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 2001 йил 29 август 3. Каримов И.А. «Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш – энг муҳим вазифамиз». – Т. «Ўзбекистон», 2000. 4. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда». – Т. «Ўзбекистон», 1999. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Молия бозори асослари

Молия бозори қатнашчилари

Молия бозори ва уни таснифлаш

Молия бозори рисклари ва инвестицион партфелларни бошкариш асослари

Молия бозори ва кимматли когозлар бозорининг назарий асослари