Молия бозори ва уни таснифлаш - Экономика - Рефераты

Молия бозори ва уни таснифлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

Молия бозори ва уни таснифлаш Режа: 1. Молия бозори ҳақида тушунча ва унинг туркумланиши. 2. Жамғармалар, инвестициялар ва молия бозори. 3. Молиявий активлар тўғрисида асосий тушунчалар.

Таянч иборалар: молия бозори, капитал, тадбиркор, инвестиция, молия институти, молиявий активлар, қимматли қоғозлар, омонатлар, бирламчи бозор, иккиламчи бозор. 1. Молия бозори ҳақида тушунча ва унинг туркумланиши. «Молия бозори» тушунчаси жуда кенг маънога эга бўлиб, у капитал эгаси ва қарз олувчилар ўртасидаги иқтисодий муносабатлар тизимини ўзида мужассамлантиради. Молия бозори ҳозирги замон иқтисодиётининг «асаб маркази» бўлиб ҳам хисобланади.Айни вақтда унинг ривожланиши даражасига қараб мамлакат иқтисодиётининг қанчалик даражада «соғлом» эканлигига бахо бериш мумкин. Бутун инсоният тарихи молиявий ресурслардан фойдаланишнинг икки асосий туридан фойдаланганлигидан далолат беради.Яъни нақд пулни сақлаш ёки қимматли қоғозларни сотиб олиш. Жамғармаларнинг кўзга кўринарли қисми жамиятдаги оилавий ячейкалар томонидан амалга оширилсада, кўп қисми кўп субъектлари томонидан кўп. Ҳозирги тараққиёт эса мана шу ресурсларнинг биринчисидан иккинчисига окиб келишини тартибга солиб турувчи механизмни ишлаб чиқди. Бу механизм молия бозорларидир. Ҳозирда молия бозорларининг асосида молия институтлари ёки воситалар туради. Бу бозорда сотувчи ва сотиб олувчилар мавжуд, демак бу ерад товарлар бор, улар сотилади ҳамда сотиб олинади, уз навбатида бу бозорда пул ҳамда бошка молиявий активлар иштирок қилади. Шуни ҳам айтиш зарурки, молия бозорлари бошка шундай каналлардан озукланадики, унга кура пул мабалглари жамғарма эгаларидан қарз олувчиларга қараб келади.Иқтисодий адабиетларда бу каналлар икки асосий гурухга булинади. Б и р и н ч и г у р у хга – тўғридан тўғри молиялаштириш киради. Бу молиялаштириш икки турга булинади.- капитал молиялаштириш бунда тадбиркор мабалгларни олиб, унинг бир қисмига эгалик худудини ҳам

беради. Қарз олиш йули билан молиялаштириш ва бунда белгиланган суммани олдиндан келишилган фоизларда тулаб, эгалик килиш хукукини бермайди. Мана шу иккала турдаги молиялаштириш қимматли қоғозлар бозорини ривожлантириш ва амал қилинишига олиб келади. Молиялаштиришнинг бевосита йули деганда жамғарма килаетган шахсларнинг молия институтларига булган муносабатлари тушунилади.Бу омонатлар лойихаларни молиялаштириш учун сарфланиши зарур. Бу молиялаштиришнинг бевоситалиги шундаки, омонатчилар лойихаларнинг мохияти учун маблағларни бевосита қўйелмайдилар. Жисмоний ва хукукий шахсларнинг узоқ муддатли омонатлари воситачилар ердамида инвестицион кредитлар бериш учун сарфланиши мумкин. Улар узоқ муддатли қимматли қоғозлар билан барча капитал бозорида олди-сотди қилиниши мумкин. Омонатлар факат узоқ муддатли инвестицияларга сарф қилинмасдан, балки қисқа муддатларга ҳам қимматли қоғозлар учун йуналтириниши мумкин. Масалан, қисқа муддатли казначей мажбуриятлари, векселлар ва бошка. Мана шу қисқа муддатли омонатлар, пул массасининг бошка элементлари пул бозорини ташкил этади. Қимматли қоғозлар бозори Европпанинг кўп мамлакатларида савдо капиталининг ривожланишида вужудга келган ва у кўп механизмининг барқарор, ажралмас қисми бўлиб келган. Узбёкистонда уларнинг келиб чиқиши мулкнинг хусусийлаштирилиши ,акционер давлат ташкилотларининг шаклланиши билан боглик. Бу бозор бошка бозор турларидан фарк қилади, энг тушунарлиси бунда қимматли қоғозлар муомалада булади. Қимматли қоғозлар бозори- бу бозор иқтисодиётининг асосий калити хисобланган элементларидандир.

Тижорат банклари 1 йилдан узоқ булмаган муддатларга кредитлар беради . Қимматли қоғозлар бозори эса, исталган муддатларга ҳамда кулай шартлар асосида пул маблағларини муомалада юритиши мумкин. Бу бозор ҳам бошка бозорлар каби олди-сотди масалаларида иқтисодий муносабатларни англатиб, у ерда талаб ва таклиф вужудга келади. 2. Жамғармалар, инвестициялар ва молия бозори. Ҳозирги замон молия бозорининг асосини кўп сонли молия муас сасалари воситачилар ташкил этадилар. Бу сотувчилар ва харидор лар яъни,сотиладиган ва харид қилинадиган товар пул ва бошка молия активлари мавжуд булган бозор. Улар вақтинчалик фойдаланиш учун мажбуриятли қарзлар шаклида ёки бутунлай акцияга олиш мумкин. Шу билан бирга, молия бозорлари пул маблағлари жамғармаларининг эгаларидан қарз олувчиларга борадиган кўплаб турли туман йуллар билан таминлаб туради. Иқтисодий адабиетда улар икки асосий турга ажратилади. Биринчи гурухга пул маблағлари бевосита жамғармаларининг эгаларидан қарз олувчиларга борадиган маблағ билан бевосита молиялаш йулари киради. Булар уз навбатида икки турнга булинади: Каитал молиялаш-унга мувфик тадбиркор маблағни мулкнинг бир қисмига алмаштириш хисобига олади (одий акйиялар) кар олиш йули билан молиялаш- унга мувофик фирма маб лагини олдиндан келишилган фойиз буйича кийин тулаш ва фирмага эгалик килиш хукукини олмаслик ҳақида шарт билан олади (облегациялар). Барча киматли қоғозлар,киматли қоғозлар бозо рининг ривожланиши ва фаолят курсатишини белгилайди. Бил восита маблағ билан таминлашга омонатчиларнинг маблағларининг молия муассасаларига: тижорат банклар, суғурта ва транс компаниялари, пенсия фондлари ва ҳ оказоларга қ ўйишга доир барча операциялар киради. Масалан, молия муассасалари майда ва йирик омонатчиларнинг маблағларидан фойдаланиб турли туман лойихаларни маблағ билан таъминлайди. Маблағ билан таъминлашнинг билвоситалиги шундаки

омонатчиларнинг ўзлари маблағларни ушбу лойихаларга бевосита қўймайдилар. Жисмоний ва юридик шахсларнинг узоқ муддатли пул омонатлари молия воситачилари томонидан инвестиция кредитлари сифатида берилади. Инвестиция кредитлари узоқ муддатли қимматли қоғозлар билан бирга сармоялар бозорида олди-сотди қилинади. Омонатларни факат узо қ муддатли инвестицияларга қ ўйиш шарт эмас, уларга умри қисқа қимматли қоғозлар- қисқа муддатли хазина мажбуриятлари, векселлар ва ҳоказони сотиб олиш мумкин. Фуқаролар ва юридик шахсларнинг қисқа муддатли омонатлари ҳамда пул массасининг бошка элементлари билан бирга улар пул бозорини ташкил қилади. Пул бозори Марказий банкнинг пул-кредит сиёсатини жорий килиш объекти хисобланади.У кредит муассасаларининг активлари билан савдо килиш учун мулжалланган:бу активлар марказий банклар кредит энг мухум ликвидмаблағлари захиралари улиб хизмат қилади. Шундай қилиб, активларни қимматлаштириб ёки арзонлаштириб, кўпайтириб ёки камайтириб, марказий банк баъзи банкларнинг кредит беришга ва демак, кредит буйича фоизлар қийматига ва омонатлар буйича фоиз ставкалари қийматига тайерлигига таъсир курсатади. Пул бозорида давлат хазинасига бевосита нақд пул тушушини таъминлайди ва фирма ёки жисмоний шахсга узларининг вақтинчалик буш маблағларидан даромад олишга имкон беради. Пул бозорисиз тулик маънодаги молия бозори булиши мумкин эмас. Ҳозирча биз расмий молия бозорлари механизмини тушунтирдик, лёкин улар билан бирга норасмий молия бозорлари ҳам фаолият кутсатиши мумкин. Уларнинг пайдо булишига сабаб нима ? Молия тизими етарлича ривожланмаган мамлакатларда кеи инфляция кузатилаетган, е булмаса тулов балансининг мувозанати бузилган жойларда молиявий операцияларнинг кўп қисми айнан уша норасмий бозорлар оркали юз бериши мумкин. Норасмий бозорлар хар-хил шакилда булиши мумкин:

кишлок жойларда ссудалар бериш амалиетидан бошлаб, расмий ташкил қилинганлари билан енма-ен фаолият курсатадиган йирик куламдаги шахар биржадан ташкари бозорларигача. Норасмий бозорларда кўпинча чет эл валюталари операциялар объекти хисобланади. Шундай бозорланинг мавжудлиги, масалан, пул-кредит сохасидаги, тулов баланси, соликка тортиш, меъерий-хукукий база ва бошкалар буйича масалаларнинг хал қилиниши билан боглик. 3. Молиявий активлар тўғрисида асосий тушунчалар. Талаб корхоналар томонидан яратилади.Сабаби бунга талаб кўп субъектларида даромадларнинг инвестицияларни молиялаштиришга етишмаслиги окибатидир. Давлат қимматли қоғозларига қўйидагилар киради: 1. Казначей векселлари – бир йилгача булган қисқа муддатли давлат мажбуриятидир. 2.Ўрта муддатли казначей векселлари – 1 йилдан 5 йил гача муддатда аник қилиб,курсатилган фоизларда туланади. 3. Узоқ муддатли казначей мажбуриятлари –Коплаш вақти 10 йилгача ва ундан кўпрок даврга бўлиб,унга кўпон фоизлари туланади.Унинг амал муддати тугугундан сўнг, эгаси мавжуд қийматни олиши ёки кайта қимматни қоғозларга молиялаштириш мумкин 1) Молия бозор ҳақида тушунча. 2) Капитал молиялаш. 3) Марказий банкнинг пул кредит сиёсати.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. И. А. Каримов – Ўзбекистон иқтисодий сиёсатининг устивор йуналишлари Тошкент Ўзбекистон нашриёти 1993 й. 2. И. А. Каримов –Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишни ўзига хос йўли. Тошкент Ўзбекистон нашриёти 1993 й. 3. И. А. Каримов –Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларини чуқурлаштириш йўлида Тошкент Ўзбекистон нашриёти 1995 й. 4. В. А. Чжен – “Пул ва молия бозорлари” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 5. В. А. Чжен – “Бозор очиқ иқтисодиёт” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 6. В. А. Чжен – “Бозор қонунлари асослари” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 7. Ё . Абдуллаев, Т. Бобоқулов – Кредит. Тошкент меҳнат нашриёти 1997 й. 8. Ўзбекистон Республикаси – Қонунлар ва фармонлар Тошкент адолат нашриёти 1993 й. 9. Ўзбекистон Республикаси Маразий банки фаолиятига доир меъ ё рий хужжатлар Тошкент 1996 й. 10. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг банк тизимини такомиллаштириш ва пул кредит муносабатларини барқарорлаштириш чоралари тўғрисидаги 1994 йил 18 март 146 сонли қарори.

Похожие

Молия бозори асослари

Молия бозори қатнашчилари

Узбекистонда молия бозори ва хусусийлаштиришнинг ўзаро богликлиги

Молия бозори рисклари ва инвестицион партфелларни бошкариш асослари

Молия бозори ва кимматли когозлар бозорининг назарий асослари