Молия бозори ва кимматли когозлар бозорининг назарий асослари - Экономика - Рефераты

Молия бозори ва кимматли когозлар бозорининг назарий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2082.5 KB

М олия бозори ва к имматли к о г озлар бозорининг назарий асослари Режа. 1. Молия бозори ва қимматли қоғозлар бозорининг роли, вазифалари ва функциялари. 2. Қимматли қоғозлар бозорини ташкил қилиш, унинг структураси ва вазифалари. 3. Ўзбекистон иқтисодиётида қимматли қоғозлар бозорининг шаклланиши ва унинг ўзига хос хусусиятлари.

1.Молия бозори ва қимматли қоғозлар бозорининг роли, вазифалари ва функциялари. “Молия бозори”атамаси жуда кенг тушунчадир.Ҳозирги замон иқтисодиёти учун молия бозори ўзига хос “асаб маркази” ҳисобланади, унинг ривожланиш даражасига қараб мамлакат иқтисодиётининг “аҳволи”ҳақида фикр юритиш мумкин, чунки молия бозорига таъсир кўрсатиб, жамиятнинг иқтисодий фаоллигини бошқариш мумкин. Ҳозирги замон молия бозорининг асосини кўп сонли молия муассасалари ёки воситачилар ташкил қилади.Бу сотувчилар ва харидарлар яъни, сотиладиган ва харид қилинадиган товар, пул ва бошқа молия активлари мавжуд бўлган бозор.Улар вақтинчалик фойдаланиш учун (мажбуриятли қарзлар шаклида)ёки бутунлай (акцияга) берилиши мумкин. Шу билан бирга молия бозорлари пул маблағлари жамғармаларининг эгаларидан қарз олувчиларга борадиган кўплаб турли-туман йўллар билан таъминланиб туради.Иқтисодий адабиётларда улар икки асосий гуруҳга ажратилади. Биринчи гуруҳга пул маблағлари бевосита жамғармаларининг эгаларидан қарз олувчиларга борадиган маблағ билан бевосита молиялаш йўллари киради.Улар ўз навбатида икки турга бўлинади:капитал молиялаш- унга мувофиқ тадбиркор маблағни мулкнинг бир қисмига алмаштириш ҳисобига олади (оддий акциялар) ва қарз олиш йўли билан молиялаш-унга мувофиқ фирма маблағни олдиндан келишилган фоиз бўйича кейин тўлаш ва фирмага эгалик қилиш ҳуқуқини олмаслик ҳақидаги шарти билан олади (облигациялар). Бу барча қимматли қоғозлар, қимматли қоғозлар бозорининг ривожланиши ва фаолият кўрсатишини белгилайди. Билвосита маблағ билан таъминлашга омонатчиларнинг молия муассасаларига: тижорат банклари, суғурта вав траст компаниялари, пенсия фондлари ва ҳоказоларга қўйишга доир барча операциялар киради. Молия бозорлари ва уларга фаолият кўрсатадиган молия муассасалари мамлакатнинг молия тизимини ташкил қилади.

Молия тизими мамлакат иқтисодиёти учун ҳаётий зарур бўлган кўпгина муҳим вазифаларни бажаради. Жамғариш вазифаси. Молия муассасалари тизими аҳолига, корхоналарга фоизли ва фоизсиз омонатлар, қимматли қоғозлар, депозит сертификатлар, облигациялар ва акциялар шаклидаги пул жамғармаларининг хилма-хил усулларини таклиф қилади.Молия муассасалари корхоналар ва уй хўжаликларининг “вақтинчалик ҳаракатсиз пуллари” нинг харид қобилиятини сақлаш ва кўпайтириш мажбуриятини олади. Кредитлаш вазифаси. Бу – молия тизимининг фаол тизимининг фаол вазифасидир. У биринчи вазифа билан чамбарчас боғланиб кетган, чунки молия муассасаларининг, хусусан, банкларининг кредит бериш салоҳияти мамлакат иқтисодиётида жамғарилаётган молия маблағлари ҳажмига бевосита боғлиқ.

Молия тизими мамлакат иқтисодиёти учун ҳаётий зарур бўлган кўпгина муҳим вазифаларни бажаради. Жамғариш вазифаси. Молия муассасалари тизими аҳолига, корхоналарга фоизли ва фоизсиз омонатлар, қимматли қоғозлар, депозит сертификатлар, облигациялар ва акциялар шаклидаги пул жамғармаларининг хилма-хил усулларини таклиф қилади.Молия муассасалари корхоналар ва уй хўжаликларининг “вақтинчалик ҳаракатсиз пуллари” нинг харид қобилиятини сақлаш ва кўпайтириш мажбуриятини олади. Кредитлаш вазифаси. Бу – молия тизимининг фаол тизимининг фаол вазифасидир. У биринчи вазифа билан чамбарчас боғланиб кетган, чунки молия муассасаларининг, хусусан, банкларининг кредит бериш салоҳияти мамлакат иқтисодиётида жамғарилаётган молия маблағлари ҳажмига бевосита боғлиқ. Тўловга хизмат кўрсатиш вазифаси. Ҳар қандай мамлакат иқтисодиётида товар молия операциялари билан боғлиқ бўлган тўловлар доимо ва катта ҳажмларда амалга оширилади. Хўжалик юритувчи субъектлар (корхоналар) ўз ходимларига иш ҳақи ва мукофотлар беради, хом-ашё ва товар етказиб берувчиларга ҳақ тўлайди, солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни тўлайди ва ҳоказо.Бу ҳисоб-китобларнинг барчаси турли-туман молия воситалари, жумладан тўлов топшириқномалари, талабномалар, аккредитивлар, чеклар, векселлар, кредит карточкалари ва ҳоказолар ёрдамида бажарилади. Иқтисодий сиёсат вазифаси. Марказий банк ва ҳукумат молия тизимининг пул-кредит ва фискал дастакларига таъсир кўрсатиб, давлат иқтисодий сиёсатни зарур йўналишида ўтказади. Қимматли қоғозлар бозори-бозор иқтисодиётининг энг асосий қисмларидан биридир.Молия бозорининг ажралмас қисми бўлиб, у омонатларини жонлантирувчи ва уларни иқтисодиётга сармоялаштириш

ҳамда ишлаб чиқариш истиқболини такомиллаштириш учун молиявий активга айлантирувчи канал бўлиб хизмат қилади. 2.Қимматли қоғозлар бозорини ташкил қилиш, унинг структураси ва вазифалари. Қимматли қоғозлар бозори савдо капиталининг ривожланиш бўсағасида пайдо бўлган ва кўпчилик ғарб мамлакатларида у хўжалик механизмининг энг барқарор ва йўлга қўйилган қисмларидан бири ҳисобланади. Қимматли қоғозлар қадим замонларда, ҳеч бўлмаганда кеч ўрта асрларда пайдо бўлди ёки лоақал маълум эди.Ўша даврларда йирик кашфиётлар натижасида халқаро савдо ҳажмлари анча кўпайди ва тадбиркорларга ўз савдо-сотиқ имкониятларини кенгайтириш учун йирик сармоя суммалари зарур бўлди. Ўша вақтларда лондонлик брокерлар шундоққина кўчанинг ўзида ёки кичик ресторанларда қимматли қоғозларга доир битимлар тузадилар. Ўзбекистонда қимматли қоғозлар бозорининг пайдо бўлиши давлат корхоналарини хусусийлаштириш ва акциядорлик корхоналарига айлантириш жараёнлари билан боғлиқ. Бу бозор барча бозорлардан энг аввало унда айланадиган товар – қимматли қоғозлар билан ажралиб туради. Ўз навбатида, уларнинг айланиши бу бозор иштириокчиларининг алоҳида таркиби, унинг фаолият кўрсатиш тартиби, уни тартибга солиш қоидалари ва ҳ.к. белгилайди. Қимматли қоғозозлар бозори банк кредити тизимини тўлдиради ва у билан ўзаро муносабатда бўлади. Тижорат банклари, одатда , кредитни бир йилдан кўп муддатга бермайди, қимматли қоғозлар бозори эса ишлаб чиқарувчиларга анча кўп миқдордаги пул маблағларини амалга исталган муддатга ҳамда банк кредитига нисбатан фойдалироқ шартларда жалб қилишга имкон беради. Бизнинг мамлакатимизда шакилланаётган қимматли қоғозлар бозорининг асосий вазифаси - кўпчилик сармоядорларнинг пул

маблағларини жонлантириш ва уларнинг иқтисодиётининг ишлаб чиқариш секторига йўналтиришдан иборатдир. 3.Ўзбекистон иқтисодиётида қимматли қоғозлар бозорининг шаклланиши ва унинг ўзига хос хусусиятлари. Мамлакатимизда давлатимиз томонидан қимматли қоғозлар бозорини ривожлантириш борасида қатор қарорлар қабул қилинган.Уларда аҳолининг ва сармоядорларнинг бўш турган маблағларини жалб этиш, уларнинг бозорга қизиқишини фаоллаштиришга доир тегишли чора-тадбирлар белгиланган, бозор қатнашчиларига бериладиган имтиёзлар кўзда тутилган. Қимматли қоғозлар бозорини (айниқса, иккиламчи бозорни) ривожлантиришнинг умумиқтисодий самаралари қуйидагилардан иборат бўлиши лозим : - молия бозорларнинг ликвидлилик даражасини ошириш ва тегишли молия ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини юксалтириш ; - молия бозорларида рақобатни кучайтириш ҳамда “нархлар”ни (фоиз ставкалари, курсларни) барқарорлаштириш ; - инвестицияларни тармоқларга қайта тақсимловчи бозор механизми самарадорлигини ошириш лозим. МДҲ ва Шарқий Европа мамлакатларида тўлақонли қимматли қоғозлар бозорини яратишга доир ишлар ҳар хил кечмоқда ва турли суръатларда бормоқда. Агар Ғарбда бу жараён аста-секин, эвалюцион йўл билан кечиб, бир неча юз йилларга чўзилган бўлса, ислоҳатларни бошидан кечираётган собиқ социалистик мамлакатларида у қизғин ва жўшқин ўтмоқда, бу эса сўзсиз “ўсиш касаллиги”ни келтириб чиқаради.Бундан ташқари, саноати ривожланган мамлакатларда қимматли қоғозлар бозорининг шаклланиши “пастдан” юз берди, яъни олдинига пала - партиш қимматли қоғозлар бозори пайдо бўлди, уни тартибга соладиган қонун ҳужжатлари тузилди.МДҲ мамлакатларида бу жараён асосан қимматли қоғозлар бозорининг меъёрий – ҳуқуқий базаси ва инфратузилмасини яратиш йўли билан “юқоридан” амалга оширилди.

Ўзбекистонда ҳам қимматли қоғозлар фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан твъминлаш учун қатор ҳужжатлар тайёрланди ва тасдиқланди. Қимматли қоғозлар бозорини ривожлантириш масаласи давлатимизнинг доимий даққат – эътиборида турибди.Унинг фаолияти билан боғлиқ масалалар давлат аҳамиятига эга.

А д а б и ё т л а р : 1. «Қимматли ќоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 1993 йил 2 сентябр 2. «Биржалар ва биржа фаолияти тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 2001 йил 29 август 3. Каримов И.А. «Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш – энг муҳим вазифамиз». – Т. «Ўзбекистон», 2000. 4. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда». – Т. «Ўзбекистон», 1999. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Кимматли когозлар бозори

Кимматли когозлар бозори коньюнктураси

Аудит ва кимматли когозлар бозори

Кимматли когозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солиниши

Молия бозори асослари