Тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий - иқтисодий асослари - Экономика - Рефераты

Тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий - иқтисодий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

176.5 KB

Тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий - иқтисодий асослари Режа: 1. Тадбиркорлик фаолиятининг моҳияти ва аҳамияти. 2. Тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий ва иқтисодий асослари. 3. Тадбиркорликни қўллаб қувватлаш йўналишлари. 4. Тадбиркорлик фаолияти самарадорлиги мезони ва кўрсаткичлари. 1

. Тадбиркорлик фаолиятининг моҳияти ва аҳамияти. Иқтисодиёт ҳар хил фаолиятлар мажмуаси бўлиб, унинг натижасида моддий бойликлар яратилиб истеъмолчига етказилади. Иқтисодиётни ҳаракатга келтирувчи воситалар «ер – капитал - меҳнат ва тадбиркорлик». Тадбиркорлик нима? қандай шароитлар уни вужудга келтирган? Ушбу шароитларга қуйидагиларни киритиш мумкин:  ҳар бир айрибошлаш қатнашувчисини ўз манфаатига (бирламчи иқтисодий манфаатини) эришишга интилиши, иккинчи томон манфаатидан қатъий назар;  айрибошлашда шахсий ёки жамоа ташаббусини олға суриш;  фойдали алмашувга эришиш учун шахсий ёки жамоа таваккалчилигига тайёрлигини ҳаракатга солиш;  ҳар бир қатнашувчи фойдали натижага эришиш учун конкрет чора тадбирларни ишлаб чиқариш қобилиятини ишга солиши;  эҳтимол ёки ҳақиқий натижаларни табақалаштириш қобилиятини ишлатиши. Ушбу аломатлар (белгилар) ҳозирги замон бизнесида ҳам намоён бўлмоқда. Адабиётларда, оддий ҳаётда ҳар хил терминлар учрайди. Булар бизнесмен, ишбилармон, тадбиркор, бизнес, тадбиркорлик кабилар. Бизнесмен, ишбилармон, тадбиркор деганда, биз қандайдир фаолият билан шуғулланаётган шахсни тушунишимиз керак. Ҳар қандай бизнесмен ўз қобилияти нуқтаи назардан тадбиркор (ишбилармон) бўла олмайди. Тадбиркор ва ишбилармон терминлари (сўз) синонимдир. Бизнес – бу сўзма – сўз иш ёки фаолиятни билдиради. Хўжалик юритиш нуқтаи назардан «Бизнес» - иқтисодий фаолият, иш олиб бориш тизими ёки фаолият юритиш тизими бўлиб, унда товар ёки хизмат ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, уларни сотиш, ишлаб чиқариш омиллари эгаси томонидан амалга оширилади. (адабиётларда бошқа 2

таърифлар жуда кўп) Тадбиркорлик – бу иқтисодий феномен, бизнесни категорияси. Бизнес билан тадбиркорлик синоним эмас, лекин яқин тушунчалардир. Бизнес кенгроқ. Тадбиркорлик – бизнесни динамик ёки актив (фаол) элементи, хўжалик ютириш шакли. Тадбиркорлик – фуқарони ёки фуқароларнинг мустақил, ташаббусли фаолияти бўлиб, ушбу фаолиятни улар фойда олиш мақсадида ўзининг таваккалчилиги ва моддий жавобгарлиги асосида амалга оширади. Бошқа сўз билан айтганда, тадбиркорлик – иқтисодиётни инсон омили, унинг интеллектуал фаолияти орқали фўқаро ёки фуқароларни ўз мақсадларига эришиш учун хўжалик юритиш ёки бошқа фаолиятдир. Тадбиркорликни мазмуни биз юқорида келтирган тушунчалардан келиб чиқади. Ўзбекистон Республикасининг «Тадбиркорлик тўғрисида»ги қонунида (1991 йил 15 феврал) «Тадбиркорлик – мулкчилик субъектининг фойда олиш мақсадида таваккал қилиб ва мулкий жавобгарлиги асосида, амалдаги қонунлар доирасида ташаббус билан иқтисодий фаолият кўрсатишдир» деб таъриф берилган. Ўзбекистон Республикасида тадбиркорлик:  тадбиркорнинг шахсий мол – мулки асосида;  тадбиркорнинг бошқа фуқаролар ва юридик шахслар, шу жумладан ажнабий фуқаролар ҳамда юридик шахсларнинг мол – мулкларини турли шаклларда жалб этиш асосида;  тадбиркорнинг давлат ва жамоат ташкилотлари мол – мулкларидан фойдаланиши асосида;  юқорида қайд этилган шаклларни қўшиб олиб бориш асосида амалга оширилади. Тадбиркорлик – бу даромад олиш мақсадида ишлаб чиқаришни ташкил қилиш ва тайёрланган маҳсулотни сотиш ва аҳолига хизмат кўрсатиш ҳамда олди – сотди билан шуғулланадиган кишилар фаолияти, яъни фойда олиш борасидаги ҳаракат (фаолият) тушунилади. Уни «Хуфёна» ва «Маданий» шакллари мавжуд. «Хуфёна»си давлатдан яширин фаолият олиб борувчи, чайқовчилик, 3

юлғунчилик, харидорлар хақига хиёнат ва ва ҳ.к.о. «Маданий»си – умуминсоний фазилатлардан ташқари қуйидаги хусусиятларга эга бўлиши керак: - ташаббускорлик ва имкониятларни излаш; - таваккалчилик; - бозорни (конюктурасини) ўрганиш; - ўз кучига ишониш. Савдода тадбиркорлик ўзига хос хусусиятларга эга. Уларга қуйидагиларни киритиш мумкин. Биринчидан, савдони бажарадиган функцияларидан келиб чиқиб, бошқа тармоқ ва соҳалардаги тадбиркорлардан фарқли функциялар бажаради. Иккинчидан, савдонинг хўжалик механизмидан келиб чиқиб, унинг таркиби, бошқарилиши хўжалик алоқалари, молиявий ресурсларни шаклланиши, даромад манбалари ва харажатлари шаклланиши кабиларда савдодаги тадбиркорлик бошқалардан кескин фарқ қилади. Учунчидан, меҳнат жараёни ҳам ўз хусусиятларига эга. Тўртинчидан, савдодаги тадбиркор бир томонда ишлаб чиқарувчилар, таъминотчилар билан, иккинчи томонда юзлаб ва минглаб харидорлар билан муносабатда бўлади, шу сабабли уларни касбий маҳорати, психологияси, ўзгача шаклланади. Тадбиркорликнинг умумий қоидалари. Қонун билан таъқиқланмайдиган ҳар қандай тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишда тадбиркорнинг ўзига тегишли бўлган мол – мулкдан фойдаланиш эркинлиги; - тадбиркорликнинг барча турдаги ишлаб чиқариш хўжалик фаолиятини юритишда, мулк шаклларидан қатъий назар, қонун олдида тенг хуқуқлилиги; - тадбиркорликни амалга ошириш ва ходимлар ёллашнинг ихтиёрийлиги; Даромад олишнинг манбалари ва усуллари қандай бўлишидан қатъий назар, солиқ идоралари ҳузурида ҳисоб беришнинг асослов (декларатив) шакли, тадбиркорликнинг даромадларини яшириб қолганлиги (пасайтириб 4

кўрсатганлиги) учун Ўзбекистон Республикаси қонунларига асосан мулкий жавобгарлиги. Тадбиркорликнинг субъектлари Қуйидагилар тадбиркорликнинг субъекти бўлиши мумкин: - қонунда белгиланган тартибда муомалага лаёқати чекланмаган Ўзбекистон Республикасининг фуқароси; - фуқаролар гурухи (шериклар), шу жумладан давлат, кооператив ва бошқа корхоналарнинг меҳнат жамоаси – жамоа тадбиркорлиги; - Ўзбекистон Республикаси қонунларида кўзда тутилган ваколатлар доирасида бошқа ажнабий давлатларнинг фуқаролари ёки юридик шахслари, шунингдек фуқаролиги бўлмаган шахслар; - аралаш мулк субъектлари. Тадбиркорлик шакллари. Тадбиркорлик иштирокчилари нуқтаи назарда қуйидаги шаклларда амалга оширилади:  якка тартибдаги меҳнат фаолияти асосида (якка тартибда);  ёлланма меҳнатни жалб этиш асосида амалга ошириладиган хусусий тадбиркорлик (хусусий);  бир гурух фуқаролар ва юридик шахслар томонидан амалга ошириладиган жамоа ёки ҳамкорликдаги тадбиркорлик(ширкат ёка гуруҳий). Тадбиркорликнинг турлари: 1. Ишлаб чиқариш 2. Хизмат 3. Инновацион 4. Тижорат 5. Молиявий Тадбиркорликнинг функциялари: 1. Ишлаб чиқариш 2. Маркетинг 5

3. Моддий-техника таъминот 4. Кадрлар билан шуғулланиш 5. Молия ва ҳисобот Тадбиркорликни ташкилий- хуқуқий шакллари қуйидаги 1 чизмада келтирилган. 1 чизма 6Хусусий ва якка тартибдаги ме ҳ нат фаолияти асосида Ху с у с ий шахс ма қ омида Шу жумладан де ҳқ он ва фермер х¢жаликлари Х¢жаликлар бирлашув таркибидаги тадбиркорлик Х¢жаликлар бирлашмалари, уюшмалари, иттифоºлари, трестлар ва ³оказо к¢ринишлари Давлат мулкчилиги асосидаги корхоналар тадбиркорлиги Х¢жалик жамиятлари тусидаги тадбиркорлиги Жисмони й шахс ма қ омида Масъулияти чекланмаган жамият Очи қ турда Ёпиº турда Уй жой ширкатлари Жамоат ташкилотлари тадбиркорлиги Ижара ва жамоа тусидаги тадбиркорликМасъулияти чекланган жамият Жамоа х ¢жаликлари Матлубот кооперативлари Х¢жалик ширкатлари ҳ амкорликдаги тадбиркорликТ¢ли қ ширка т Ишлаб чи қ ариш кооперативлари Комма н дит ширкатҳ иссадорлик жамиятиТадбиркорлик фаолиятини юритишнинг ташкилий – хусус ий шакллари тизими

2. Тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий - иқтисодий асослари. Тадбиркорликнинг ҳуқуқий асосини Ўзбекистон Республикасида қабул қилинган қонунлар ва бошқа қонуний ҳужжатлар белгилайди. Булар жумласига қуйидагиларни киритиш мумкин:  Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисидаги қонун.  Товар ишлаб чиқарувчи ва тадбиркорлар палатаси тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1997 йил, 24 апрел қонуни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ахборотномаси. 1997 йил 4- 5 сон.  Ўзбекистон Республикасида тадбиркорлик тўғрисидаги қонуни.  Ўзбекистон Республикаси «Кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш тўғрисида» ги қонуни.  Ўзбекистон Республикасининг «Тадбиркорлик ва тадбиркорлар фаолиятининг кафолатлари тўғрисида»ги қонуни.  Ўзбекистон Республикаси кичик корхоналар тўғрисида Низом.  Ўзбекистон Республикаси хусусий тадбиркорлик тўғрисида Низом.  Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантириш механизмини такомиллаштириш. (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 й., 27 май 232 – сонли қарори). 7Миºдорий ва сифат к¢рсаткичларига корхоналарнинг б ¢линиши

Тадбиркорнинг ҳуқуқлари Ҳар бир фуқаро (бир гуруҳ фуқаролар) хўжалик юритувчи бошқа субъектлар билан тенг асосларда:  Ўзбекистон Республикаси қонунларида белгиланган шартларга риоя қилган ҳолда корхоналар ва ташкилотларни вужудга келтириш, таъсис этиш, сотиб олиш ва қайта тузиш йўли билан тадбиркорлик фаолиятини бошлаш ва давом эттириш;  тадбиркор турли даражада мулкий жавобгар бўладиган ўз тадбиркорлик ташкилотини таъсис этиш;  бу фаолиятни бажариш учун бошқа юридик шахслар ва жисмоний шахсларнинг мол–мулкини ҳамда пул маблағларини ихтиёрий асосларда жалб этиш;  ходимларни мустақил ёллаш ва ишдан бўшатиш;  тадбиркорликдан солиқ солинадиган чекланмаган миқдорда даромад орттириш;  ижтимоий таъминланиш ва ижтимоий суғурта қилиниш хуқуқларига эга. Тадбиркорнинг мажбуриятлари Тадбиркор:  амалдаги қонунлардан ҳамда ўзи тузган битимлардан келиб чиқадиган барча мажбуриятларни бажариши;  ёлланиб ишлаётган ходимлар билан Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ меҳнат шартномалари (битмлар) тузиш;  ишга жалб этилган барча ходимлар билан тузилган битмга мувофиқ корхонанинг молиявий аҳволидан қатъий назар, тўла ҳисоб – китоб қилиши;  ёлланиб ишлаётган ходимларни ижтимоий ва тиббий суғурта қилиши;  қонунларга мувофиқ махсус билим ва кўникма талаб қилинадиган ишга фақатгина зарур тайёргарликка эга, касбкори жиҳатидан яроқли ва тегишли маълумотга эга бўлган шахсларнигина жалб этиши шарт. Тадбиркорнинг масъулияти 8

Солиқ ва кредит мажбуриятларининг, тузилган битимларнинг ижроси, бошқа субъектларнинг мулкий ҳуқуқларини бузганлиги, бехатар меҳнат шароитларига риоя этмаслиги, етказиб берганлиги, атроф–муҳитга зарар етказганлиги, яккаҳокимликка қарши қонунларни бузганлиги учун, тадбиркор ўз мол – мулки доирасида амалдаги қонунларга мувофиқ жавобгар бўлади. Хўжалик шартномаси тушунчаси Тарафлардан бири шартлашилган муддатда тадбиркорлик фаолияти соҳасида товарларни бериш, ишларни бажариш ёки хизматлар кўрсатиш мажбуриятларини оладиган, иккинчи тараф эса товарларни, ишларни, хизматларни қабул қилиб олиш ва уларнинг хақини тўлаш мажбуриятини оладиган келишув хўжалик шартномаси дейилади. Тадбиркорлик фаолияти соҳасидаги шартномавий муносабатларнинг асосий принциплари Тадбиркорлик фаолияти соҳасидаги шартномавий муносабатларнинг асосий принциплари қуйидагилардан иборат:  хўжалик шартномаларининг тузишнинг эркинлиги;  тарафларнинг ўзаро манфаатдорлиги;  шартнома интизомига риоя этиш;  тарафларнинг ўзаро мулкий жавобгарлиги. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари қуйидагилар кичик тадбиркорлик субъектлари ҳисобланади:  мулк шаклидан қатъий назар, ишлаб чиқариш тармоқларида банд бўладиган ходимларнинг ўртача йиллик сони ўн кишигача, савдо, хизмат кўрсатиш ва ноишлаб чиқариш соҳасининг бошқа тармоқларида – беш кишигача бўлган микрофирмалар;  мулк шаклидан қатъий назар, саноат соҳасида банд бўлган ходимларнинг ўртача йиллик сони қирқ кишигача, қурилиш, қишлоқ хўжалиги ва бошқа ишлаб чиқариш тармоқларида – йигирма кишигача, фан, илмий хизмат кўрсатиш, чакана савдо ва ноишлаб чиқариш соҳасининг бошқа тармоқларида – ўн 9

кишигача бўлган кичик корхоналар. Ишловчиларнинг белгилаб қўйилган сонини ҳисобот даврида оширишга қонун ҳужжатларида назарда тутилган тартибда шартларда йўл қўйилади. Ўзининг ёки бошқа шахсларнинг жалб этилган мол – мулки асосида, ўз меҳнати ёки ёлланган меҳнатни қўлланиш воситасида, таваккал қилиб, ва мулкий жавобгарликни зиммасига олиб, товар ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатишга, фойда ошираётган юридик шахслар хусусий тадбиркорлик субъектлари ҳисобланадилар. Юридик шахсни тузмасдан туриб тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланадиган жисмоний шахслар ҳам кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари ҳисобланадилар. Тадбиркорликнинг иқтисодий асосларини бозор иқтисодиётининг хусусиятларидан излаш керак. Биринчидан, хусусий мулкни вужудга келиши. Мулкдорни ҳуқуқлари: 1. Ўзлаштириш 2. Эгалик қилиш 3. Бошқариш 4. Фойдаланиш Хусусий мулкчилик иқтисодий фикрлашда эркинликни вужудга келтиради, тадбиркорлик руҳини ривожлантиради, рақобатга олиб келади. Иккинчидан, бозор иқтисодиёти принциплари (қоидалари)ни ҳаётга тадбиқ этилиши. Ушбу қоидалар қуйидагилардан иборат: 1. Бизнес, тадбиркорлик фаолиятини иқтисодий, хўжалик эркинлиги. 2. Давлат томонидан тартибга солиш. 3. Истеъмол примати. 4. Баҳони бозорда шаклланиши 5. Муаммоларни шартнома (контракт) асосида бўлиши 6. Иқтисодиётни очиқлиги. 7. Рақобат. 8. Молия ва пул муомаласи таъсири остида ишлаш. 10

9. Бозорни умумийлиги. Учунчидан, объектив иқтисодий қонунларни жамиятдаги ҳаракати (қиймат қонуни, талаб ва таклиф қонуни ва бошқалар). Бу қонунларнинг талаблари тадбиркорликни ривожланишига иқтисодий шарт – шароитлар яратади. Тўртинчидан, тадбиркорликни тартибга солиш механизми. Тадбиркорлик давлат томонидан қуйидаги йўналишлар орқали тартибга солинади:  солиқ, молия – кредит тизими (солиқ ҳажми, кредит %),  солиқ имтиёзи;  баҳони шакллантириш қоидаси;  мақсадли дотация;  иқтисодий санкциялар миқдори;  давлат нарсалари (имущества) сотиш предметлари;  давлат резервлари;  лицензия;  ижтимоий, экалогик нормалар, нормативлар;  илмий – техник, иқтисодий, ижтимоий, республикавий ва худудий дастурлар, (тадбиркорликни ривожлантириш бўйича);  давлат эҳтиёжларини қондириш учун шартномалар тузиш. 3. Тадбиркорликни қўллаб қувватлаш йўналишлари. Тадбиркорликни кафолатлари ва давлат томонидан қўллаб қувватлаш йўналишлари Ўзбекистон Республикаси қонунлари ва бошқа қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Кичик ва хусусий тадбиркорликни кафолатлари ва давлат томонидан қўллаб қувватлашни йўналишларини қуйида келтирамиз. I . Ўзбекистон Республикасида кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқлари ва манфатларининг қуйидаги кафолатлари мавжуд. Давлат кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларига риоя этилишини кафолатлайди, эркин рақобат учун шарт – 11

шароит яратади, моддий, молиявий, меҳнатга оид ва бошқа ресурслардан фойдаланишда тенг имкониятларни таъминлайди. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари хўжалик ва бошқа фаолиятни амалга оширишда ўз ташаббуси билан қонун ҳужжатларига зид бўлмаган ҳар қандай қарор қабул қилиш мумкин. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятининг хизмат ёки тижорат сири бўлмаган ахборотларнинг ҳимоя қилиниши кафолатланади. Давлат органлари ва бошқа органларнинг улардаги мансабдор шахслар ва ходимларнинг қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларни истисно этганда, кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятига аралашуви ман этилади. II . Кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни давлат томонидан рағбатлантиришнинг асосий йўналишларига: 2.1. Кичик ва хусусий тадбиркорликни шакллантириш, ривожлантириш жараёнларини тартибга солиш ва рағбатлантириш давлат томонидан норматив – ҳуқуқий асосини такомиллаштириш, инфраструктурани шакллантириш ҳамда кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолияти учун шарт – шароит яратиш асосида иқтисодий таъсир кўрсатиш йўли билан амалга оширилади. 2.2. Махаллий давлат ҳокимияти органлари ўз ваколатлари доирасида: 2.2.1. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун махаллий солиқлар ва йиғимлар бўйича имтиёзлар белгилайдилар; 2.2.2. Кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришнинг худудий дастурларини ишлаб чиқадилар. 2.2.3. Кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини аниқлайдилар. 2.3 Ўзбекистон Республикасида кичик ва хусусий тадбиркорликни қўллаб – қувватлаш фондлари уларга қуйидаги хизматларни кўрсатади:  кредитлар, шу жумладан имтиёзли кредитлар бериш асосида инвестиция лойиҳаларни молиявий таъминлаш;  устав сармоясида иштирок этиш; 12

 маслаҳат ва ахборот хизматлари кўрсатиш шаклида техник жиҳатдан кўмаклашиш;  инфраструктурани ривожлантиришга кўмаклашиш;  олинаётган кредитлар учун кафолатлар, мажбуриятлар ва кафилликлар бериш йўли ҳамда қўллаб – қувватлашнинг бошқа шакллари билан кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларини ривожлантиришни рағбатлантириш учун шарт шароит ҳосил қилади. 2.4 Кичик ва хусусий тадбиркорликни ахборот сохасида қуйидаги йўналишлар бўйича қўллаб – қувватланади. Давлат бошқарув органлари кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларини иқтисодий, ҳуқуқий, статистика, ишлаб чиқариш технологияга оид ва самарали фаолият юритиш учун керакли бошқа ахборотлар билан таъминлаш чора – тадбирларини ишлаб чиқарадилар ва амалга оширадилар. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларига ахборот хизмати кўрсатиш қонун ҳужжатларида назарда тутилган имтиёзли шартларда амалга оширилади. 2.5. Кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни ишлаб чиқариш – технология жиҳатидан қўллаб – қувватлаш Давлат бошқарув органлари кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари замонавий ускуна технологиялар олишига, технопарклар, лизинг корхоналари, бизнес – инкубаторлар, ишлаб чиқариш - технология марказлари ва инфраструктуранинг бошқа объектлари тармоғини барпо этишга ёрдам бериш юзасидан тадбирлар ишлаб чиқилиши ва амалга оширилишини таъминлайдилар, ихтисослашган улгуржи бозорлар, ярмаркалар барпо этиш ва ташкил этишда ёрдамлашадилар. 2.6. Қишлоқдаги кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларига энергия таъминоти манбаини ишлатишга бериладиган имтиёзлар. Энергия таъминоти манбаидан фойдаланишда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқарувчилари учун белгиланган имтиёзли таърифлар қишлоқдаги кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларига ҳам таалуқлидир. 2.7. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларини имтиёзли кредитлаш. 13

Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларини кредитлаш қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда, қарз олувчининг қарзни тўлашга қодирлигини ва таваккал қилиш даражасини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларини имтиёзли кредитлашни махсус фондлар, ихтисослаштирилган агентликларнинг суғурта полиси асосида амалга оширадилар. 2.8. Кичик ва хусусий тадбиркорликни суғурта йўли билан ҳимоя қилиш. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларини суғурталашни суғурта ташкилотлари амалга оширадилар. Тадбиркорлик таваккалчиларидан ҳамда кредитлар қопланмаганлиги учун қарздорни жавобгарликдан имтиёзли шартларда суғурта йўли билан ҳимоя қилиш ихтисослаштирилган суғурта агентликлари ва бошқа суғурта ташкилотлари томонидан таъминланади. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларини суғурта қилишни амалга ошираётган суғурта ташкилотлари қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда имтиёзлардан фойдаланадилар. 4. Тадбиркорлик фаолияти самарадорлиги мезони ва кўрсаткичлари. «Самарадорлик» сўзи натижа деган маънони билдиради. Иқтисодиётда ижтимоий – иқтисодий самарадорликни ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Тадбиркорликнинг ижтимоий – итисодий самарадорлигида унинг пировард мақсад даражаси ифодаланади. Тадбиркорликнинг мақсадини қуйидагича ифодалаш мумкин: Тадбиркорлик фаолиятининг иқтисодий самарадорлиги фаолият натижасини 14Тадбиркорлик ма қ сади Х – даражадаги даромад ёки фойда олиш Y - даражадаги талаб, ёки э ҳ тиёжни қ ондириш

таққослаш орқали аниқланади. Тадбиркорликнинг ижтимоий самарадорлиги бир томондан, унинг аъзоларини ижтимоий ҳолати даражаси (даромади, саломатлиги, маданий ва маънавий эҳтиёжларини қондириш (ижтимоий ҳимояси)); Иккинчи томондан, фаолият натижасида «У» мақсадни бажаришда ўз ифодасини топади. Амалиётда тадбиркорликнинг самарадорлигини аниқлаш учун рентабеллик, меҳнат унумдорлиги, маблағларнинг айланиш тезлиги, харажатларни ёки капитални қоплаш муддати каби кўрсаткичлар ишлатилади. Ушбулар билан бир қаторда тадбиркорликни иқтисодий самарадорлигини таҳлил қилиш учун қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланиш тавсия қилинади. Тадбиркорликнинг иқтисодий самарадорлиги кўрсаткичлари қуйидаги 1. жадвалда келтирилган. 1. - жадвал Тадбиркорликнинг иқтисодий самарадорлигини таҳлил қилишда ишлатиладиган кўрсаткичлар тизими. № Кўрсаткичлар номи Аниқлаш усуллари Модул шакли 1. Жорий ликвидлик коэффиценти (К жл ) Айланма маблағ лар (А й М) --------------------- қисқа муддатли(жорий) мажбуриятлар (К(КММ)М Ай  К ж.л. =-----------------  КММ 2. Молиявий карамлик коэффициенти ёки қарздорлик, маблағ билан таъминланиш коэффициенти (К жл ) қарзга олинган капитал (ҚК) ----------------------------- Хусусий капитал (ХК)  КК К м.қ. =------------------  ХК 3. Молиявий барқарарлик Хусусий капитал (ХК) 15

коэффициенти (К м.бар. ) +Узоқ муддатли қарзлар (УМқ) --------------------------- активларнинг ўртача йиллик қиймати (АК )   УМК ХК К м.бар. =-----------------  АК 4. Мулк мустақиллиги коэффициенти (К м.м. ) Хусусий капитал (ХК) -------------------- активларнинг ўртача йиллик қиймати ( АК )  ХК К м.м =-----------------  АК 5. Капитални манёвр (ҳаракатчанлик) коэффициенти (К к.м. ) Харакатдаги (ишчи) капитал (ИК) ___________________ хусусий капитал (ХК)  ИК К к.м. =-----------------  ХК 6. Тўлов қобилияти коэффициенти(К тк ) Ўз маблағлари (Ў.М.) Умумий мажбуриятлар (У.М.)  М У/ К т.к. =--------------  УМ 16

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ў збекистон Республикаси Мулкчилик тўғрисидаги қонун. 1990 йил 31 октябр ўзбекистон Олий Советининг Ведемостлари, 1990 йил №31-33. 2. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май қонуни ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. 1993 йил, 5-сон. 3. Ў збекистон Республикаси корхоналар тўғрисида қонун. 1991 йил 15 феврал Ўзбекистон Республикаси қонун ва фармонлари. Тошкент. “Ўзбекистон”, - 1992. 4. Ў збекистон Республикасининг Кооперация тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни Ў збекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. 1991 йил йил, 8-сон. 5. Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида 1991 йил 14 июн қонуни. Ў збекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1991 йил, 8-сон. 6. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябр қонуни Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахбортномаси. 1992 йил, 1-сон. 7. Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида Ў збекистон Республикасининг 1992 йил, 2 июл қонуни Ў збекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси.1992 йил, 10-сон. 8. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида. Тошкенат., Ў збекистон, 1995. 9. Каримов И.А. ўзбекистон – бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Тошкент., Ў збекистон, 1995. 10. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиёсий ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг таъмоиллари. Тошкент., Ў збекистон, 1995. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz 17

Похожие

Банк фаолиятининг ҳуқуқий асослари

Туризмда тадбиркорлик ва тижорат фаолиятининг асослари

Республикамизда божхона идоралари фаолиятининг ҳуқуқий асослари

Ўзбекистон Республикаси давлат божхона органлари фаолиятининг ҳуқуқий асослари

Суғурта фаолиятининг молиявий асослари