Суғурта фаолиятининг молиявий асослари - Экономика - Рефераты

Суғурта фаолиятининг молиявий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Суғурта ташкилотларининг молиясини таш қил ий асослари ва хусусиятлари. 2. Суғурта ташкилотларининг даромади ва харажатлари. 3. Суғурта ходимларининг иш хақи ва рагбатлантириш тизими. 4. Молиявий режалаштириш ва хисоботлар т у зиш.

www.arxiv.uz 1. Суғурта ташкилотларининг молиясини ташқилий асослари ва хусусиятлари Мамлакатимизда суғурта ташкилотларининг молияси табиий офатлар, кутилмаган ходисалар натижасида етказилган зарарларни қоплаш ва уларни олдини олиш мақсадида шаклланган пул ресурслари фондлари билан боғлиқ муносабатларни ифода этади. Республикамиз мустақилликка эришгандан кейин марказлашган суғурта фонди ўрнига марказлашмаган айрим давлат акциядорлик ва хусусий суғурта компанияларининг молияси шаклланди. Мустақиллик йилларида суғурта марказлашган тартибда эмас, балки марказлашмаган тартибда бошқарила бошланди. Хозирда хар бир суғурта ташкилоти ўзининг мустақил молиясига эга бўлиб, улар орасида давлат акциядорлик суғурта ташкилотлари Ўзагросуғурта, Кафолат, Ўзбекинвест ва Мадад суғурта ташкилотларининг мустақил молиялари марказий ўрин тутади. Хозирда суғурта ташкилотларининг молиясини ташқил этувчи пул муносабатлари икки йўналишда амалга оширилмоқа: 1. Суғурта химояси ташқил қилиш билан боғлиқ пул муносабатлари. 2. Суғурта фондини ташқил қилиш билан боғлиқ пул муносабатлари. Ўз навбатида суғурта химоясини шакллантирувчи пул муносабатлари яна икки босқичдан ўт ди. Биринчи босқичида суғурта фондини шакллантирувчи тақсимлаш муносабатлари, иккинчи босқичда ундан фойдаланиш билан боғлиқ инвестиция муносабатлари амалга оширилади. Суғурта фондлари тариф асосида хисобланадиган суғурта тўловлари асосида шаклланади. Суғурта тўловларини қабул қилиш ва унинг сарфланиши бир вақтда содир бўлмасдан, турли вақтларда содир бўлади. Тўпланган суғурта

www.arxiv.uz маблағларининг бир қисми суғурта ташкилоти ихтиёрида қолади. Лекин бозор иқтисодиёти даврида суғурта ташкилоти фақат ўз харажатларини қоплаш билан чегараланмай, балки фойда олишни хам кўзда тутади. Лекин шуни айтиш керакки, бу уринда «фойда» атамаси шартли маънода қўлланилади, чунки суғурта ташкилотлари миллий даромад хосил қилишда қатнашмайдилар. Шунинг учун суғурта ташкилотлари катта хажмда фойда олишга интилмасликлари керак, чунки бунинг натижасида суғурта ташкилоти билан суғурталанувчи ўртасидаги эквивалентлик тамойили бузилади. Фойда деганда шундай ижобий натижа кўзда тутиладики, суғурта химоясини амалга ошириш мақсадида даромадларнинг харажатлардан ошган холда мувозанатланиши таъминланади. Шунга қарамасдан худудда камроқ зарар кўрилса, суғурта ташкилотларининг фойда миқдори баъзан юқори бўлиши мумкин. Суғурта ташкилотлари фойдасининг асосий манбаи унинг инвестиция фаолияти хисобланади. Бу фаолият натижасида суғурта фонди маблағларининг бир қисми тижорат мақсадларини кўзлаб сарфланади. Суғурта фаолиятининг мақсади улкан ижтимоий ахамиятига эга бўлган кўрсатиладиган хизматлар бўлса, инвестиция фаолиятининг мақсади эса фойда олишдан иборат. Хақиқатдан хам бу икки йўналиш ўзаро узвий боғланган. Шундай қилиб суғурталанувчининг молиявий барқарорлигининг негизи уларнинг устав капиталини ва суғурта захираларини мавжуд бўлиши, шунингдек, қайта суғурта қилиш тизимидан олинган манфаатдорлик хисобланади.

www.arxiv.uz 2. Суғурта ташкилотларининг даромади ва харажатлари Суғурта ташкилотлари даромад ва харажатларининг мувозанати уларнинг барқарорлигини ифода қилади. Суғурталанувчилар зиммаларига олган суғурта мажбуриятлари бажарилишини таъминлаш мақсадида шахсий суғурта бўйича бўлғуси тўловлар, мулкий ва жавобгарлик суғуртаси бўйича захираларни вужудга келтирадилар. Бу захиралар мусодара қилиниши мумкин эмас. Суғурталанувчилар солиқлар тўлангандан кейин қоладиган ва ўз ихтиёрларига келиб тушадиган даромадларидан ўз фаолиятларини таъминлаш учун зарур бўлган фондлар ташқил қилишлари мумкин. Суғурта ташкилотларининг даромадлари суғурта тадбирларидан даромадлар, инвестиция фаолиятларидан ва бошқа тушумлар хисобидан шаклланиши мумкин. Суғурта тўловлари суғурта ташкилотларининг бирламчи даромадидир. Унинг асосида суғурта маблағларининг доимий харажатлари амалга оширилади, шу билан бирга у инвестиция фаолиятини маблағ билан таъминлашининг манбаи хисобланади. Суғурта харажатларига маблағ сарфлаш билан унинг ихтиёрига даромадларнинг келиб тушиши ўртасида муайян вақт ўтади. Бу вақт давомида даромад билан харажатнинг фарқидан, яъни даромадларни харажатлардан ошган қисмидан фойдаланиш мумкин. Шахсий суғуртада захира маблағлари 10 ва ундан кўп даврда суғурта ихтиёрида бўлиши мумкин ундан ташқари алохида захира ва резерв фондлари шаклланади. Демак, улар ўн йиллар давомида харакатсиз ётиши мумкин. Бу имкониятлар суғурта фондидан суғурталовчининг қарз фондини шакллантиришга, тижорат муносабатларида қатнашишга имкон беради.

www.arxiv.uz № Баланс моддаларининг номи Сўммаси Даромадлар 1. Суғурта фаолиятидан 1.1 . Суғурта операциялари бўйича 1.1 .1 Суғурта шартномалари бўйича суғурта бадаллари 1.1 .2 Қайта суғурталаш шартномалари асосида олинган суғурта бадаллари 1.1 .3 Суғурта резервларини қайтариш (Хаёт суғуртаси мол-мулк суғуртаси жавобгарлик суғуртаси бўйича). 1.2 . Бошқа суғурта даромадлари 1.2 .1 Молиявий қуйилмалардан Облигация акциялари бўйича дивидендлар Қушма корхоналар фаолиятида биргалашиб қатнашишдан II . Суғурта фаолиятидан ташқари фаолиятдан Молиявий қуйилмалардан Қимматбахо қоғозлар, акциялар ва облигациялардан олинган дивидендлар Барча даромадлар III . Амортизация Харажатлар Суғурта таъминоти ва қопламаларини тўлаш Суғурта резервларини тўлдириш учун ажратмалар (Хаёт, мол-мулк суғуртаси, жавобгарлик суғуртаси)

www.arxiv.uz Огохлантириш тадбирларига ажратмалар Суғурта бадалларини қайта суғурталашга жойлаш Суғуртани бошқариш Бошқа харажатлар Харажатларнинг жами Суғурталовчининг бу маблағлари халқ х ў жалигининг хар бир тармоғига кредит т ў ғридан-т ў ғри бериш қимматбахо қоғозлар сотиб олиш ва бошқа мақсадлар учун фойдаланилиши мумкин. Бундан ташқари суғурта ташкилотлари кадрлар тайёрлаш, маслахат бериш ва бошқа хизмат кўрсатишдан хам даромад олишлари мумкин. Суғурта ташкилотларининг харажатлари суғурта фондининг тақсимланиши жараёнида шаклланиши мумкин. Бу харажатлар икки бир- бирига боғлиқ иқтисодий жараёнга хизмат қилади. 1. Суғурта бўйича зарарларни қоплаш мажбуриятларини суғурталанувчиларга тўлаш. 2. Суғурта ташкилоти фаолиятини маблағ билан таъминлаш. Харажатларни қуйидаги моддаларга ажратиш мумкин. 1. Суғурта қопламалари ва суғурта таъминотига маблағ ажратиш 2. Суғурта резервларига маблағ ажратиш 3. Огохлантириш тадбирларига маблағ ажратиш 4. Маблағлардан бир қисмини қайта суғурталашга ўтказиш 5. Суғуртани бошқаришга маблағ ажратиш 6. Бошқа харажатлар Бу харажатларнинг хаммаси суғурта хизматларининг таннархини ташқил қилади. Таннархни икки гурухга б ў лиш мумкин:

www.arxiv.uz 1. Кенг маънодаги таннарх 2. Тор маънодаги таннарх Юқоридаги санаб ў тилган барча харажатлар кенг маънодаги харажатларга киради. Суғуртани бошқариш харажатлари эса (маъмурий) тор маънодаги таннархга мисол бўлади. Жахон амалиётида суғуртанинг бошқариш харажатлари эквизацион инкасса, тугаллаш ва бошқариш харажатларига бўлинади. Эквизацион харажатлар шартнома тузиш мақсадларида амалга оширилади. Шартнома тузишдан олдин тиббиёт кўригидан ўтиш керак. Инкасса харажатлари суғурта тўловларини тўлаш билан боғлиқ бўлиб, ходимларга мехнат хақи сифатида берилади. Тугаллаш харажатларига суғурта комиссиялари ва экспортларнинг суғурта ходисаси содир бўлган жойларга боришлари билан боғлиқ йўл хақи, суд харажатлари, алоқа харажатлари ва бошқалар киради. Бошқариш харажатлари ходимларнинг маъмурий идора харажатларидан ташқил топади. Суғурталанувчининг даромад ва харажатларини таққослаб суғурта тадбирларининг якунлари аниқланади. Бу кўрсаткич суғурта ташкилотининг барча фаолияти ва суғурталашнинг хар бири бўйича хисобланади. Молиявий натижа икки кўрсаткич билан ифодаланади: 1. Суғурталовчининг фойдаси (зарари) 2. Бадаллар резервининг кўпайиши. Суғурта тадбирларидан олинадиган фойда суғурта хизматлари к ў рсатиш бахоси билан унинг таннархи ўртасидаги фарқ сифатида хисобланади. Даромадлик даражаси рентабеллик сифатида йиллик фойда миқдорини йиллик суғурта бадаллари миқдорига муносабати сифатида аниқланади.

www.arxiv.uz Суғурта тадбирларидан олинадиган фойдадан ташқари инвестиция тадбирларидан хам фойда олиниши мумкин. Суғурта ташкилотининг суғурта тадбирлари ва инвестиция фаолиятидан олинадиган даромадлари даромад солиғига тортилади. Суғурта ходисаларининг тасодифий содир бўлиши қулай шароитлар ва айрим йилларда ортиқча маблағлардан захира фондини шакллантиришни тақозо этади. Бу тадбир суғурта ташкилотлари молиявий ахволини баркарор бўлишини таъминлайди. Резерв-(захира) фондларини манбаи нетто ставкасининг ортиб қолган маблағи бўлиб, бу қолдиқ, йилдан йилга кўпайиб ва ноқулай йилда сарфлаш учун тўпланиб борилади. Ноқулай йилларда харажатларнинг даромадларидан ортган қисми ана шу резерв фондлари хисобидан қопланади. Суғурта сохасида зарарнинг 3 хили к у затилади. Биринчи хилга хар йили такрорланиб турадиган бир меъёрдаги зарарлар хажми киради, иккинчисига ўртача зарардан кўпроқ содир бўлган зарарлар, учинчисига эса улкан сифатлар натижасида хосил бўлган катта миқёсдаги зарарлар киради. Биринчи ва иккинчи хил зарарларни суғурта ташкилоти хисобидаги захира фондлари хисобидан қопланса, учинчи хилдаги зарарлар эса катта миқдордаги захира фондини ташқил қилишни талаб қилади. Катта миқдордаги захира фондлари бир неча суғурта ташкилоти иштирокида ташқил қилиниши мумкин. Бундай фондларни ташқил қилишда қайта суғурталаш усулларидан хам фойдаланиш тақим қилинади. Бундан ташқари суғурта захираларини шакллантиришда бадаллар резервлардан хам фойдаланилади. 3. Суғурта ходимларининг иш ха қ и ва ра ғ батлантириш тизими Бозор шароити суғурта ходимларининг иш хақи ва рағбатлантиришни амалга оширишни янги усулларини тавсия қилади. Илгари суғурта ходимларининг иш хақи марказлаштирилган шаклда амалга оширилса, энди

www.arxiv.uz хар бир суғурта ташкилоти иш хақи тизимини ўз шароитига қараб белгилайди. Иш хақи икки йўналишда белгиланади. Биринчиси, вақтбай иш хақи. Бу иш хақининг асосан суғурта сохасидаги мутахассисларга нисбатан жорий қилинади ва қуйидаги формула асосида белгиланади. В П к К хт П вақтбай иш ха қ и К шартнома иш хақи ставкаси Т бажарилган иш вақти (ой) Бундан ташқари ўз вазифаларини бажаришда юқори кўрсаткичларга эришган ходимларга иш хақига мукофот қ ў шиб берилиши мумкин, бунда иш хақини вақтбай мукофот усули деб аталади. Суғурта ташкилотларида умумий штатда кўрсатилган ходимлар билан бирга штатдан ташқари ходимлар хам хизмат қиларди. Иш хақи фондини хисоблашда қуйидагилар хисобга олинади. 1. Та ъ риф ставкалари билан хисобланган иш хақи 2. Мукофотлар 3. Байрам ва дам олиш кунларида ишлагани, хизмат командировка (сафар) харажатлар 4. Мехнат таътили учун тўланган харажатлар 5. Ўриндошлик йўли билан бажариладиган хизмат хақи 6. Ижтимоий суғурта йўли билан бериладиган нафақа Бундан ташқари суғурта ташкилотларининг фойдаси хисобидан суғурта ходимларини маиший ахволини яхшилаш фонди ташқил қилиниб, унинг хисобидан мукофотлар берилиши мумкин.

www.arxiv.uz 4. Молиявий режалаштириш ва хисоботлар тузиш Молиявий прогнозлаш марказлаштирилган тартибда эмас, балки марказлаштирилмаган тартибда амалга оширилади. Хар бир давлат ва хусусий суғурта ташкилоти ўз фаолиятини режалаштиради. Режалаштириш қуйидаги босқичларда амалга оширилади. 1. Режалаштирилиш мақсади аниқланади 2. Хар бир мақсадни амалга ошириш учун сарфланадиган маблағлар ва хосил бўладиган даромадлар аниқланади 3. Режани бажариш босқичлари аниқланади 4. Режани текширилади, бахоланади ва тегишли хулоса чиқарилади. Суғурта ташкилотининг режаси асосан даромад ва харажат баланси шаклида т у зилади. Бу молиявий режанинг асоси суғурта тўловларининг тушуми хисобланади. Суғурта тўловлари тушумининг режалаштирганда, биринчи навбатда хуқуқий ва жисмоний шахслар билан тузилган шартномалар эътиборга олинади. Режалаштириш суғуртанинг хар бир тури бўйича амалга оширилади. Режалаштириш қуйидаги босқичларни ўзида мужассамлаштиради: 1. Жорий йилда олиниши кутилган тўловлар тушуми 2. Шартноманинг сони, бир шартномага тўғри келадиган тўлов миқдори.

www.arxiv.uz Бу икки к ў рсаткични аниқлаб, суғурта тушумининг мидори аниқланади. Бунда айрим суғурта т ў ловларининг муддати ва хусусиятлари эътиборга олинади. Учинчи босқичда кўрсаткичларни хар бир ижрочига етказиш, маълум қилиш керак бўлади. Хар бир суғурта агенти ўзининг режа кўрсаткичларига эга бўлиши керак. Йиллик режа чоракларга бўлиб хисобланади. Суғурта ташкилотининг молиявий режаси даромад ва харажат бўлимларига ажратилиб алохида жадвалларда тузилади. Бунда суғурта ташкилоти даромад ва харажатларининг хар бир тури кўрсатилади. Масалан, «Ўзагросуғурта» чекланмаган миқдорда суғурта фондини белгилаши мумкин. Захиравий фондлар устав фондининг 25 фоизини таш қил қилади, у компания даромади хисобидан таш қил қилинади. Компания ўз фаолиятини амалга ошириш учун бошқа фондларни хам ташқил қилиши мумкин. Суғурта компанияси молиявий хўжалик фаолиятининг асосий умумлаштирувчи кўрсаткичларига маблағлар тушумлари ва ишлаб чиқариш харажатларига ажратиладиган маблағлар, захиравий фондлар, иш юритиш харажатлари киради. Солиқ тўлангандан кейин колган даромаддан компаниянинг фондларини ташқил қилиш ва кўпайтиришга йўналтирилган маблағлар иш хақи фонди, ижтимоий ривожлантириш, ишлаб чиқариш ва моддий рағбатлантириш фондлари чегириб ташлангандан кейин соф фойда аниқланади. Бу фойда дивидендлар шаклида акциядорлар орасида эгалик қилаётган акциялари сонига қараб пропорционал тақсимланади. Суғурта компаниялари ўз фаолияти юзасидан бухгалтерия ва статистика хисоботини олиб боради. Йиллик хисобот акциядорларининг умумий йиғилишида тасдиқланади.

www.arxiv.uz Асосий адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси Тошкент 1992 й. 2. Ўзбекистон Республикаси «Суғурта фаолияти хақида»ги қонуни Тошкент 2002 й. 3. И.А.Каримов. «Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида» Т-«Ўзбекистон» 1995 йил. 4. И.А.Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 5. И.А.Каримов «Ўзбекистон бозор муносабатларига ўтишининг ўзига хос йўллари» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 6. И.А.Каримов «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 7. Х.Р.Собиров «Суғурта 100 савол ва жавоб» Т-«Мехнат» 1998 йил. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Молия ва давлат молиявий фаолияти. давлат молиявий фаолиятининг ҳуқуқий асослари ва шакллари

Суғурта ишининг иқтисодий асослари

Банк фаолиятининг ҳуқуқий асослари

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятининг молиявий таҳлили

Молиявий менжментнинг услубий асослари