Банк фаолиятининг ҳуқуқий асослари - Экономика - Рефераты

Банк фаолиятининг ҳуқуқий асослари

Загружено в:

01.12.2023

Скачано:

0

Размер:

28.5224609375 KB

Банк фаолиятининг ҳуқуқий асослари Режа : 1. Банк кредити маълум бир тамойиллар асосида амалга оширилади. 2. Маблағларни етказиб бериш тартибига кўра банк кредитлари

Банк кредити маълум бир тамойиллар асосида амалга оширилади . а) банк кредитини қайтариб бериш тамойили. Бунга кўра, ссуда шаклида олинган пул маблағлари қарз олувчи молиявий маблағларининг вақтинчалик манбаси бўлиб ҳисобланади ва у банкга (ёки кредит муассасасига) қайтарилиши лозим; б) банк кредитининг маълум бир муддатга берилиши тамойили. Бу тамойил банк кредитининг қайтариб беришлиги тамойилидан келиб чиқади. Ҳар қандай банк кредити белгиланган муддатларда қайтариб беришлиги лозим. Агарда банк кредит белгиланган муддатларда қайтариб берилмаса, у маълум бир санкцияларни қўллашни келтириб чиқариши мумкин; в) банк кредитининг ҳақ эвазига (фоиз) берилиши тамойили. Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига биноан Ўзбекистон Республикаси банклари томонидан кўрсатиладиган хизматлар (шу жумладан кредит) пуллик ҳисобланади. Банк кредитини беришда ҳақ асосан фоиз кўринишида белгиланади. Фоиз миқдори банк билан мижоз ўртасидаги битим билан белгиланади. Бозор иқтисодиёти шароитида фоиз миқдорлари кредит бозоридаги пул маблағига бўлган талаб ва таклифга боғлиқ бўлиши мумкин. Банклар ва бошқа кредит муассасалари кредит бериш орқали олган фойдаларини мустақил равишда тасарруф этадилар; г) банк кредитининг таъминланганлиги тамойили. Ўзбекистон Республикасининг "Банклар ва банк фаолияти тўғрисида"ги қонунига биноан банклар қонун ҳужжатларига мувофиқ кўчар ва кўчмас мулкни гаровга қўйиш, кафолат бериш, кафилликка олиш ва мажбуриятлар асосида кредитлар берадилар. Амалдаги қонунчиликда банклар таъминланмаган кредит бериш ҳақида қарор қабул қилишлари мумкин. Бу кредитлар "бланкли кредитлар", яъни эҳтимолли кредитлар деб аталади. Бланкли кредитлар, қоида бўйича, банк билан чамбарчас боғлиқ бўлган ҳамда ўзининг барча банк операцияларини мазкур банк орқали амалга оширадиган мижозларга берилади;

д) банк кредитининг мақсадли йўналтирилганлиги тамойили. Бунга кўра банк кредити маълум бир мақсадлар учун берилади. Банк кредитининг мақсадга мувофиқ фойдаланилмаганлиги тегишли санкцияларни қўллашни келтириб чиқаради. Лекин баъзи ҳолларда банк кредити мақсадли йўналтирилмаган бўлиши ҳам мумкин. Бундай банк кредитлари жуда оздир. Банклар - мижозларга кредит маблағлари сарф қилинадиган тадбирлар ижобий самара беришига ишонч ҳосил қилганидан сўнг, кредит беради. Банк кредити берилгандан сўнг, уларнинг мақсадга мувофиқ фойдаланилиши устидан банк назорати ўрнатилади. Агар кредитлар мақсадга мувофиқ фойдаланилмаётганлиги аниқланса, банк кредитнинг қолган қисмини беришни рад этиб, кредит шартномасини бекор қилиши ва берилган кредитни муддатидан илгари қайтарилишини ҳамда кредит фоизларини тўлашни талаб қилиши мумкин. Банк кредитлари муддатига қараб учга бўлиниши мумкин: а) қисқа муддатли кредит. Бу кредитлар 12 ойгача бўлган муддатда берилади. Қисқа муддатли кредитларнинг муддати - кредитланадиган тадбирларни ўтказиш муддати, уларнинг ўзини ўзи оқлаши ва бошқа шартларга боғлиқ бўлади. Бу кредитлар кўп ҳолларда савдо корхоналарига товарлар сотиб олиш учун берилади; б) ўрта муддатли кредитлар, яъни бир йилдан 5 йилгача бўлган муддатга бериладиган кредитдир. Бундай кредитлар янги товарларни ўзлаштириш, технологик тадбирлар билан боғлиқ бўлган юқори самарали ва тез ўзини қоплайдиган тадбирларга берилади; в) узоқ муддатли кредитлар - 5 йилдан ортиқ бўлган муддатга берилади. Бу кредитлар ишлаб чиқариш ва объектларни қуриш, қайта таъмирлаш, техник жиҳатдан қайта таъмирлаш билан боғлиқ бўлган мақсадларга берилади.

Маблағларни етказиб бериш тартибига кўра банк кредитлари а) Алоҳида ҳисобварағидан кредит бериш. Бунда банк қарз олувчига махсус ҳисобварағи очади ва унга кредит суммасини ўтказади. Шу ҳисобварағи орқали қарз олувчига учинчи шахслар томонидан етказилган товарлар, кўрсатилган хизматлар ва бажарилган ишлар бўйича ҳисоб-китоб қилинади; б) контокоррент ҳисобварағи орқали кредит бериш. Бунда банк қарз олувчининг талаб қилингунча сақланадиган депозит ҳисобварағини ёпади ва қарз олувчининг ҳамма операцияларини ягона контокоррент ҳисобварағидан амалга оширади. Бу ҳисобварағида пул маблағлари етмаган ҳолларда, банк келишилган лимит чегарасида ўз маблағларидан ҳисоб-китобларни амалга оширади. Контокоррент кредитларининг муддати 12 ойдан кўп бўлмаслиги лозим. Лекин бу муддат томонларнинг келишувига биноан узайтирилиши мумкин. Банклар томонидан кредитлар бериш кредит шартномаси асосида амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 744- моддасига биноан кредит шартномаси бўйича бир тараф банк ёки бошқа кредит ташкилоти (кредитор) иккинчи тарафга (қарз олувчига) шартномада назарда тутилган миқдорда ва шартлар асосида пул маблағлари (кредит) бериш, қарз олувчи эса олинган пул суммасини қайтариш ва унинг учун фоизлар тўлаш мажбуриятини олади. Кредит шартномаси ёзма шаклда тузилиши шарт. Ёзма шаклга риоя қилмаслик кредит шартномасининг ҳақикий бўлмаслигига олиб келади. Бундай шартнома ўз-ўзидан ҳақиқий бўлмайди. Ўзбекистон Республикаси Марказий банки бир томондан, пул-кредит тизимини бошқариш бўйича ҳокимият ваколатига эга бўлган давлат органи сифатида; иккинчи томондан эса тижорат ва бошқа кредит муассасалари билан маълум бир фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларига кирувчи юридик шахс сифатида ҳаракат қилади.

Марказий банк Ўзбекистон Республикаси кредит тизимини бошқарувчи орган сифатида, тартибга солиш функциясини амалга ошира туриб, банк кредити соҳасига тааллуқли масалалар бўйича меъёрий актлар чиқариш ҳуқуқига эга. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг "Марказий банки тўғрисида"ги қонунига биноан Марказий банк ўз ваколати доирасида Ўзбекистон Республикаси ҳудудида барча шахслар ижро этиши мажбурий бўлган меъёрий ҳужжатлар чиқаради. Марказий банкнинг меъёрий ҳужжатлари, агар ҳужжатнинг ўзида ўзга қоида назарда тутилмаган бўлса, эълон қилинган кундан бошлаб кучга киради. Мазкур қонуннинг 52-моддасида Марказий банкнинг банклар учун мажбурий бўлган иқтисодий нормативлари кўрсатиб ўтилган. Булар қуйидагилардан иборатдир: а) капиталнинг монандлик коэффициентини; б) бир қарз олувчи ёки бир-бирига дахлдор қарз олувчилар гуруҳига таваккалчиликнинг энг кўп миқдорини; в) йирик кредит таваккалчилик ва инвестицияларнинг энг кўп миқдорини; г) ликвидлилик коэффициентларини; д) активларни таснифлаш ва баҳолашга доир талабларни, шунингдек бундай таснифлар асосида банкнинг операция харажатлари жумласига киритиладиган чегирмалардан шубҳали ва ҳаракатсиз қарзларга қарши ташкил этиладиган заҳираларни шакллантиришни; е) қарзларга доир фоизларни ҳисоблаб чиқариш ва уларни банк даромадлари ҳисобварағига киритишга доир талабларни; ж) очиқ валюта мавқеи лимитларини белгилаш. Марказий банк иқтисодий нормативларнинг ўзгариши тўғрисида камида бир ой олдин эълон қилади. Юқорида кўрсатиб ўтилган иқтисодий нормативлар Марказий банкнинг таклифига биноан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан ўзгартирилиши, тўлдирилиши мумкин.

Ўзбекистон Республикаси Марказий банки иқтисодий нормативлар ёрдамида тижорат банклари ва бошқа кредит муассасалари фаолиятига таъсир этиб, уларнинг функцияланишини, Ўзбекистон Республикаси кредит тизимининг барқарорлигини таъминлайди. Марказий банк ва банклар бир-бирларининг мажбуриятлари бўйича жавобгар эмас, улар шундай жавобгарликни ўз зиммасига ўзлари олган ҳоллар бундан мустасно. Ўзбекистон Республикаси Марказий банкига банкларнинг ҳисобварақаларини юритиш ва депозитларини қабул қилишга рухсат этилган. Марказий банк банкларга банклараро тўловларга ҳисоб-китоб-клиринг хизматини, шу жумладан чеклар ва бошқа тўлов ҳужжатлари орқали ҳақ тўлашни ташкил этишда ёрдам кўрсатиш, шундай операцияларни ўтказиш тартибини ўз ихтиерига кўра белгилаш ва тегишли кўрсатмалар беришга ҳақлидир. Марказий банк банк тизими эҳтиёжлари учун ахборот тармоғини яратади ва сақлаб туради. Марказий банк назоратни амалга ошириш жараёнида аниқланган камчиликларни бартараф этиш тўғрисида кўрсатмалар беради. Марказий банк кўрсатмалари банклар учун бажарилиши мажбурийдир. Агар Марказий банк кўрсатмалари бажарилмаса, иқтисодий нормативларнинг бузилиши сабабли банкларга ёки мижозларга зарар етканлиги аниқланса, ҳисоботлар тақдим этилмаса ёки сохта ҳисоботлар тақдим этилган бўлса ва бошқа ҳолларда Марказий банк айбдор шахсларга нисбатан қонунда белгиланган қуйидаги чора ва санкцияларни қўллайди: биринчидан, б анклар ва уларнинг филиаллари иқтисодий нормативларни белгиловчи банкларга оид қонун ҳужжатларини бузган тақдирда, Марказий банк устав капиталининг энг кам миқдоридан 0,1 фоизгача жарима ундириш ёхуд айрим операцияларни ўтказишни олти ойгача бўлган муддатга чеклаб қўйиш ҳуқуқига эга;

Иккинчидан, а гар йўл қўйилган тартиб бузилишлар ёки банк ўтказаётган операциялар омонатчилар ва кредиторларнинг манфаатларига аниқ хавф туғдирган бўлса, Марказий банк: а) банклардан устав капитали энг кам миқдорининг 1 фоизидан ошмаган суммада жарима ундиришга; б) банкдан банкни молиявий соғломлаштириш, шу жумладан активлар тузилмасини ўзгартириш, банк харажатларини камайтириш ва акциядорларга дивидендлар тўлашни тўхтатиш тадбирларини кўришни банк ёки унинг филиали раҳбарларини алмаштиришни, банкни қайта ташкил этишни, филиални тугатишни талаб қилишга; в) банк учун иқтисодий нормативларни олти ойлик муддатгача ўзгартиришга; г) банкнинг айрим банк операцияларини амалга оширишни бир йилгача бўлган муддатга, шунингдек филиаллар очишни ҳам шунча муддатга тақиқлаб қуйишга; д) банкни молиявий соғломлаштириш ёки Марказий банк кўрсатмаларини бажариш учун зарур бўлган даврда мансабдор шахслар ва акциядорлар эга бўлган барча ваколатларни васийга бериб, банкка васийлик қилиш тартибини белгилаш тўғрисида қарор қабул қилишга; е) банк операцияларини амалга ошириш ҳуқуқини берувчи лицензияни қайтариб олишга ҳақлидир; учинчидан, банк филиаллари тўловларни ўз вақтида ўтказмаган ва уларнинг вакиллик ҳисобварақалари қониқарсиз аҳволда бўлган ҳолларда Марказий банк филиали ушбу ҳаракат натижасида олган даромадини қатъий тартибда ундириб олади, шунингдек шунча миқдорда жарима солади. Марказий банкнинг назорат олиб бориш функцияси билан боғлиқ бўлган қарорлари устидан тижорат банклари Ўзбекистон Республикаси Олий Хўжалик судига шикоят қилишлари мумкин.

Қонунчиликка биноан банклар ўз зиммаларига олган мажбуриятларни бажариш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Марказий банкидан кредит олиш бўйича мурожаат қилишлари мумкин. Марказий банк тижорат банкларига кредит бериш жараёнида, улар билан фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларига, яъни томонларнинг юридик тенглигига асосланган муносабатларга киришадилар. Қарз олувчилар - юридик шахслар, шунингдек тижорат банклари ва бошқа кредит муассасалари ўзларига юкланган мажбуриятларни бажармасалар (масалан, кредитларни ўз вақтида қайтармаслик), белгиланган тартибда тўловга қобилиятсиз (банкрот) деб эълон қилинади. Тижорат банкларининг ёки бошқа кредит муассасасининг, бошқа юридик шахслар сингари, тўловга қобилиятсиз (банкрот) деб топиш Ўзбекистон Республикасининг 1998 йил 28 августда қабул қилинган "Банкротлик тўғрисида"ги қонуни асосида амалга оширилади. Қонуннинг 107-моддасига биноан банкни банкрот деб топиш тўғрисидаги ариза хўжалик суди томонидан кўриш учун Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан банк фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини берувчи лицензия қайтариб олингандан кейингина қабул қилинади. Марказий банк томонидан лицензияни қайтариб олиш фақатгина тижорат банкларининг ўз мажбуриятларини тўлиқ ва ўз вақтида бажара олмаслиги факти аниқланган ҳолларда амалга оширилади. Марказий банк томонидан лицензиянинг қайтариб олиниши, хўжалик судининг албатта тижорат банкини ёки бошқа кредит муассасасини банкрот деб эълон қилиш тўғрисида қарор чиқаришини англатмайди. Хўжалик судлари банкни тўловга қобилиятсиз (банкрот) деб топиш ҳақидаги аризани рад этиш тўғрисида ёки тегишли қайта ташкил этиш тадбирларини ўтказиш тўғрисидаги қарорни қабул қилишлари ҳам мумкин. Қарздор банкнинг ихтиёрий равишда ўзини банкрот деб эълон қилишига йўл қўйилмайди.

Қарздор банк кредиторларнинг талабларини қондиришга қодир бўлмаган тақдирда юзага келадиган муносабатлар ҳамда банкларнинг банкротлиги тўғрисидаги ишларни кўриб чиқишнинг хусусиятлари қонунларда белгиланган тарзда тартибга солинади. "Банкротлик тўғрисида"ги қонунга биноан хўжалик суди томонидан қарздорни банкрот деб топиш тўғрисидаги қарор қабул қилиниши тугатишга доир иш юритишнинг бошланишига олиб келади. Қарздор банкрот деб эълон қилинган пайтдан бошлаб қарздорнинг ўз мол-мулкини тасарруфидан чиқариши, ўзга шахсга бериш ва пул мажбуриятларини тўлаши тақиқланади, ҳисоб-китоб ҳисобварағи бўйича операциялар, дивидендлар ва мажбурий тўловлар тўлаш тўхтатиб қўйилади. Қарздорнинг барча қарз мажбуриятлари муддати ўтиб кетган деб ҳисобланади, унга янги талабларни тақдим этишга йўл қўйилмайди. Қарздор қарзларининг барча турлари бўйича пенялар ва фоизлар ҳисоблаш бекор қилинади. Қарздорнинг мол-мулкига ундирувни қаратишга нисбатан барча чеклашлар олиб ташланади. Агар қабул қилинган қарорлар қонуний кучга кирмаган бўлса, хўжалик судида кўрилаётган қарздор иштирокидаги барча мулкий низолар тугатилади. Шу пайтдан бошлаб мулкий ва молиявий тусдаги барча талаблар қарздорга фақат тугатишга доир иш юритиш доирасида қўйилиши мумкин. Ишончли шахс, кредиторлар йиғилиши (қўмитаси), қарздор ва бошқа манфаатдор тарафлар тугатишга доир иш юритишнинг иштирокчиларидир. Хўжалик суди банкротлик тўғрисида қарор қабул қилган тақдирда тугатиш комиссияси айни шу суд томонидан тузилади. Тугатиш комиссиясининг ҳатти-ҳаракатлари устидан хўжалик судига шикоят қилиш мумкин. Юридик шахсни, шу жумладан банклар ва бошқа кредит муассасаларини банкрот деб эълон қилиш тартиби "Банкротлик тўғрисида"ги қонунда батафсил кўрсатиб ўтилган.

Юридик шахс давлат рўйхатидан тегишли равишда чиқарилгандан сўнг тугатилган ҳисобланади.

Фойдаланиладиган адабиётлар: 1. М.Н. Муминова, М.А. Максумова «Касбий этика ва этикет», услубий қўлланма, Т.,2006. 2. И.А.Каримов «Истиқлол ва маънавият» Т.,1994. 3. И.А.Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т.,1998. 4. Н.Э.Муҳаммадиев «Касб этикаси ва эстетик маданияти»- Тошкент,1998 й. 5. М.Абдуллаев, Э.Хакимов «Введение в этику»-Наманган, 1998. 6. Абдулла Шер «Ахлоқшунослик» Маърузалар матни, Тошкент, 2000 7. В.Г. Федцов «Культура сервиса» Учебно-практическое пособие - М., «ПРИОР», 2001. 8. А.А. Авлоний «Туркий гулистон ёҳуд аҳлоқ», Т. 1992. 9. Ю.Ю.Петрунин, В.К. Борисов «Этика бизнеса» М., «Дело»,2000. 10. С.С.Гуломов «Тадбиркорлик ва кичик бизнес» - Т., «Шарк», 2002.

Похожие

Банк хавфсизлигини таъминлашнинг ҳуқуқий асослари

Тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий - иқтисодий асослари

Республикамизда божхона идоралари фаолиятининг ҳуқуқий асослари

Ўзбекистон Республикаси давлат божхона органлари фаолиятининг ҳуқуқий асослари

Суғурта фаолиятининг молиявий асослари