Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятининг молиявий таҳлили

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

133 KB

Скачать

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятининг молиявий таҳлили Режа: 1. Молиявий таҳлилнинг турлари ва уларни ўтказиш услуби. 2. Капитал таркиби кўрсаткичлари. 3. Тўлов қобилияти (ликвидлик) кўрсаткичлари таҳлили. 4. Иш фаоллиги кўрсаткичлари таҳлили. 5. Рентабеллик кўрсаткичлари таҳлили .

Молиявий таҳлилнинг турлари ва уларни ўтказиш услуби Корхона молиявий ҳолатининг таҳлили нафақат ушбу корхонанинг ўзи учун, балки унинг турли туман шериклари, мулкдорлари ва молиявий идоралар учун ҳам катта аҳамиятга эга. Баланс ликвидлигининг таҳлили жорий тўлов қобилиятини баҳолаш, келгусида молиявий мувозанатни ва тўлов қобилиятини сақлаб қолишнинг имконияти ҳақида хулоса бериши керак. Молиявий коэффицентларнинг таҳлили бу корхонанинг молиявий ҳолатини рақибларнинг молиявий ҳолатига солиштириш, ҳамда бир қатор ҳисобот йиллари учун молиявий ҳолат динамикасининг тадқиқотини ўтказишга имкон беради. Молиявий таҳлил тизими ва унинг асосий усуллари . Бозор шароитида корхоналарнинг аниқ молиявий қарорларини қабул қилишда қатор молиявий таҳлил тизими ва усуллари кенг қўлланилади. Юқори самарали молиявий қарорларга эга бўлиш молиявий менежментнинг қўйидаги таҳлил тизими ва усуллари таркибига боғлиқ бўлади: - ҳисоботни ўқиш; - горизонтал(ёки трендли) молиявий таҳлил; - вертикал(ёки таркибий) молиявий таҳлил; - таққосли молиявий таҳлил; - интеграл молиявий таҳлили; - молиявий коэффициентлар таҳлили. Ҳисоботни ўқиш ва ушбу шаклларда берилган мутлақ миқдорларни ўрганиш таҳлилнинг энг муҳим усулларидан биридир. Ҳисоботни ўқиш ёки у билан оддий танишиш корхона томонидан жалб қилинган маблағларнинг, уларни киритиш йўналишлари, ҳисобот даврида олинган фойданинг, пул маблағларини олишнинг асосий манбалари, ҳисобда қўлланилаётган усуллар ва улардаги ўзгаришлар, корхонанинг ташкилий тузилиши ва фаолияти

йўналишлари, дивиденд сиёсати ва бошқалар ҳақида хулоса чиқаришга имкон беради. Горизонтал (ёки трендли) молиявий таҳлил корхонанинг олинган даврдаги алоҳида молиявий кўрсаткичларини ўрганиш асосида шаклланади. Ушбу таҳлил тизимидан фойдаланиш жараёнида алоҳида молиявий кўрсаткичларнинг ўсиш сурати ҳисобланиб, уларнинг умумий ўзгаришлари аниқланади. Молиявий менежментда горизантал молиявий таҳлилнинг қўйидаги шакллари мавжуд: - ҳисобот даври молиявий кўсаткичини ўтган давр кўрсатгичлари билан таққослаш; - ҳисобот даврини молиявий кўрсаткичларни ўтган йилнинг шу даври бўйича таққослаш; - молиявий кўрсаткичларни ўтган даврлар динамикаси билан таққослаш. Вертикал (ёки таркибий) молиявий таҳлил корхонанинг алоҳида молиявий ҳисобот кўрсаткичлари таркиби бўйича шаклланади. Бу таҳлилдан фойдаланишда барча алоҳида таркибларнинг молиявий кўрсаткилари жами салмоғи олиб ҳисобланади. Бунда, таҳлил айрим молиявий кўрсаткичларнинг 100 фоизга қабул қилинган умумий якуний кўрсаткичдаги салмоғини аниқлаш мақсадида ўтказилади. Молиявий менежментда таҳлилнинг қўйидаги шаклларига асосланади: - активларнинг таркибий таҳлили; - капиталларнинг таркибий таҳлили; - пул оқимларининг таркибий таҳлили. Таққосли молиявий таҳлил корхонанинг алоҳида бўлган бир таркибдаги кўрсаткичларни ўзаро боғлиқликда мазмунига қараб солиштиришлар асосида амалга оширилади. Молиявий менежментда фойдаланиш учун қўйидаги таҳлил шакллари мавжуд: - молиявий кўрсаткичларни тармоқлараро таққослаш; - молиявий кўрсаткичларни рақобатбордошлиги билан таққослаш;

- молиявий кўрсаткичларни корхона ички таркибий бўлим бирликлари билан таққослаш; - молиявий кўрсатгичларни ҳисобот ва режа бўйича таққослаш. Молиявий коэффициентлар таҳлили (R-таҳлил) корхонанинг умумий молиявий кўрсаткичлари турли хил ҳисоблашишлар бўйича ўзаро солиштирилишига асосланади. Айниқса, нисбий ёки бошқа кўрсаткичлар билан корхонанинг молиявий ҳолати ва молиявий фаолияти натижалари аниқланади. Бу таҳлилнинг қўйидаги шакллари мавжуд: - молиявий барқарорлик таҳлили; - тўлов қобилиятининг таҳлили; - активларнинг айланиши таҳлили; - капиталнинг айланиши таҳлили; - рентабиллик таҳлили. Капитал таркиби кўрсаткичлари таҳлили Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятининг иқтисодий самарадорлиги улар билан ҳамкорлик қилувчи ташқи субъектлар, яъни моддий-техника таъминоти корхоналари, турли иш ва хизматлар кўрсатувчи корхоналар, маҳсулот сотишга кўмаклашувчи, тайёрлов ва қайта ишлаш корхоналари, кредиторлар ва инвесторлар учун ҳам муҳим аҳамиятга эга. Ташқи субъектлар, биринчи навбатда, хўжаликнинг молиявий ҳолатини ифода этувчи кўрсаткичларга эътибор қаратадилар. Бу кўрсаткичларга қуйидагиларни киритиш мумкин: - капитал таркиби кўрсаткичлари; - тўлов қобилияти (ликвидлик) кўрсаткичлари; - иш фаоллиги кўрсаткичлари; - рентабеллик кўрсаткичлари. Капитал таркиби кўрсаткичлари корхоналарга узоқ муддатли молиявий маблағлар (қуйилмалар) киритган кредиторлар ва инвесторларнинг

ҳимояланиш даражасини акс этиради. У корхонанинг узоқ муддатли молиявий мажбуриятларини бажариш қобилиятини ифодалайди. Мулк коэффиценти ( К м ) корхона жами капиталида ўз хусусий капиталининг улушини кўрсатади: Бу ерда: ХК – корхонанинг хусусий капитали қиймати; ЖА йк – корхона жами активларининг йиллик қиймати. Молиявий қарамлик коэффиценти ( К мк ) корхонанинг ташқи қарзларга боғлиқлик даражасини ифодалайди: Бу ерда: КК – қарз эвазига жалб этилган капитал қиймати; ХК – корхонанинг хусусий капитали қиймати. Бу кўрсаткич қанча юқори бўлса, корхонанинг қарзлари шунча кўп ва банкротлик хатари шунча юқори бўлади. Рақобатли бозор муҳитида бу кўрсаткич бирдан юқори бўлмаслиги мақсадга мувофиқ. Қарздорлик коэффиценти ( К қ ) корхонанинг жами активлари суммасидан кредиторларга тўланиши лозим пул маблағлари ҳажмини ифодалайди: Бу ерда: КК – қарз эвазига жалб этилган капитал қиймати; ЖА йк – жами активларнинг қиймати. Бу кўрсаткич қанча юқори бўлса, корхонанинг қарзлари шунча кўп ва банкротлик хатари шунча юқори бўлади. Рақобатли бозор муҳитида бу кўрсаткич 0,5 дан юқори бўлмаслиги мақсадга мувофиқ.йк м ЖА ХК К  ХК КК Кмк  йк к ЖА КК К 

Кредиторларнинг ҳимояланганлиги коэффиценти ( К кх ) кредиторларнинг берилган кредитлар фоизлари тўланмаслигидан ҳимояланганлиги даражасини белгилайди: Бу ерда: СФ – солиқлар ва фоизлар тўлангаунга қадар соф фойда; ФХ – ҳисобот даврида фоизларни тўлаш харажатлари. Бу кўрсаткич хўжаликнинг ҳисобот даврида фоиз харажатларини тўлаш учун қанча маблағ ишлаб топганини кўрсатади ва қанча юқори бўлса, кредиторлар учун шунча муҳим ҳисобланади . Тўлов қобилияти (ликвидлик) кўрсаткичлари таҳлили Тўлов қобилияти (ликвидлик) кўрсаткичлари корхонанинг кредиторлар олдидаги қисқа муддатли мажбуриятларини бажариш учун зарур бўлган маблағлари нисбатини ифода этади. Бунинг учун зарур бўлганда тезлик билан пул маблағларига айлантириш имконияти (ликвидлиги) юқори бўлган айланма маблағлар асос қилиб олинади. Жорий ликвидлик коэффиценти (Кжл) корхонанинг йил давомидаги қисқа муддатли мажбуриятларини қоплаш учун маблағлари етарли ёки етарли эмаслигини аниқлаш учун ишлатилади. Бу коэффицент 1 ва 2 сонлари оралиғида бўлиши мақсадга мувофиқ:Мкм TM З ДКс МКк ПМ Кжл     Бу ерда: ПМ – корхонанинг пул маблағлари; МКк – қисқа муддатли молиявий қуйилмалар; ДКс – соф дебиторлик қарзи; ТМЗ – товар-моддий заҳиралари; ФХ СТФ Ккх 

Мкм – корхонанинг қисқа муддатли мажбуриятлари. Тезкор ликвидлик коэффиценти (Кшл) корхонанинг қисқа муддатли мажбуриятларини қоплаш учун ликвидлиги юқорироқ маблағлари нисбатини акс эттиради: Мкм ДКс МКк ПМ Кшл    Бу кўрсаткичнинг моҳияти шундан иборатки, айрим ҳолларда қисқа муддатли мажбуриятларни қайтариш муддати тугаб, тезда қарзни узиш зарурати туғилганда товар-моддий қийматликларни пулга айлантириш имконияти бироз чегараланган, яъни уни сотиш жараёни чўзилиб кетиши мумкин. Ҳисоб рақами ва кассадаги пул маблағлари, қисқа муддатли молиявий қуйилмалар ва соф дебиторлик қарзлари эса нисбатан юқори ликвидли молиявий ресурслар ҳисобланади. Абсолют ликвидлик коэффиценти (Кал) корхонанинг қисқа муддатли мажбуриятларини қоплаш учун абсолют ликвидликка эга бўлган пул маблағлари нисбатини акс эттиради: Мкм ПМ Кал  Соф айланма капитал корхонанинг қисқа муддатли мажбуриятларини қоплаш учун зарур бўлган айланма маблағлари нисбатини акс эттиради: САК = ЖА қ – ҚММ Бу ерда: САК – соф айланма капитал; ЖА қ – жорий активлар қиймати; ҚММ – қисқа муддатли мажбуриятлар суммаси. Иш фаоллиги кўрсаткичлари таҳлили Иш фаоллиги коэффицентлари корхонанинг ўз маблағларидан қанчалик самарали фойдаланаётганини аниқлаш мақсадига хизмат қилади. Иш фаоллиги коэффицентлари корхонанинг маблағлари айланиши тезлиги, яъни маблағларнинг пул кўринишига ўтиши тезлигини ифодалайди ва

хўжаликнинг тўловга қобиллигини ифодаловчи муҳим кўрсаткичлар сифатида юзага чиқади. Шунингдек, маблағлар айланишининг тезлашуви корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати ошишига ҳам сабаб бўлади. Иш фаоллиги кўрсаткичларига қуйидагилар киради: Активларнинг айланиши (АА) – бу корхона активларига қўйилган маблағларнинг ҳар бир сўми қанча сўмлик сотилган маҳсулот қийматини келтирганини кўрсатади. Бу ерда: ССТ - маҳсулот сотишдан соф тушум; ЖА йк – корхона жами активларининг ўртача йиллик қиймати. Дебиторлик счетидаги маблағларнинг айланиши ( ДА ) корхонада бир йилда неча марта дебиторлик қарзлари ундирилаётгани ва пул маблағларига айлантирилаётганини кўрсатади: Бу ерда: ДК – соф дебитор қарзлари ўртача йиллик қиймати. Дебиторлик қарзларининг ўртача ундирилиши муддати ( УМ дк ) Дебитор қарзларнинг ўртача қопланиш муддати корхонага дебиторлар қарзларни ундириш учун ўртача неча кун кераклигини кўрсатади. Кредиторлик қарзларнинг айланиши ( КА ): Бу ерда: СМТ - сотилган маҳсулот таннархи;йк ЖА ССТ АА  ДК ССТ ДА  ДК ССТ УМ дк : 365 КК СМТ КА 

КК – мол юборувчиларга кредитор қарзларининг ўртача йиллик қиймати. Корхонага мол юборувчилардан кредиторлик қарзларини узиши учун неча оборот зарурлигини кўрсатади. Кредиторлик қарзларини ўртача тўлаш муддати ( ТМ кқ ): Бу ерда: СМТ - сотилган маҳсулот таннархи; КК – мол юборувчиларга кредитор қарзларининг ўртача йиллик қиймати. Кредитор қарзларини ўртача тўлаш муддати (кунда) хўжаликнинг мол юборувчилардан ўз қарзини узиш учун ўртача кун кераклигини кўрсатади. Товар - моддий заҳиралари айланиши ( ЗА ): Бу ерда: ТМЗ – товар-моддий заҳираларининг ўртача йиллик қиймати. Товар-моддий заҳиралари айланиши моддий-ишлаб чиқариш заҳираларини сотиш тезлигини (оборотини) кўрсатади. Товар - моддий заҳираларни ўртача сақлаш муддати ( ЎСМ з ): Бу ерда: ТМЗ – товар-моддий заҳираларининг ўртача йиллик қиймати. Товар-моддий заҳираларнинг ўртача сақлаш муддати моддий-ишлаб чиқариш заҳираларининг омборда ўртача неча кун туриб қолаётганини кўрсатади. Операцион циклнинг узунлиги ( ОЦ ):КК СМТ ТМ кк : 365 ТМЗ СМТ ЗА  ТМЗ СМТ УСМ з : 365

ОЦ = Дебитор қарзларниг ўртача ундирилиши муддати ( УМ дк ) + Товар- моддий заҳираларнинг ўртача сақлаш муддати ( ЎСМ з ) Операцион циклнинг узунлиги корхонага маҳсулотни ишлаб чиқариш, сотиш ва олинадиган товар-моддий заҳиралар учун ҳақ тўлашга неча кун кераклигини кўрсатади. Рентабеллик кўрсаткичлари таҳлили Рентабеллик кўрсаткичлари барча корхоналар фаолиятининг энг асосий ва якуний кўрсаткичидир. Корхона фаолиятини таҳлил қилишда фойданинг умумий суммаси билан бирга, у қандай харажатлар эвазига олинаётганлини, маблағлар қандай даражада айланаётланлигини билиш мулкдорлар, шериклар ва кредиторлар учун ўта аҳамиятли ҳисобланади. Шунинг учун корхонанинг молиявий ҳисоботида фойдалилик даражаси ва маблағлар айланишини ифода этувчи қуйидаги кўрсаткичлар акс эттирилади: Активлар рентабеллиги. (РА): ЖAйк СФ РА  Бу ерда: СФ – соф фойда; ЖАйк – корхона жами активларининг ўртача йиллик қиймати. Корхонанинг жами активлари рентабелиги корхона активларига қўйилган маблағларнинг бир сўмига тўғри келадиган соф фойда, активлардан қанчалик даражада фойдаланилганлигини ифода қилади. Сотилган маҳсулот рентабеллиги (РСМ) : РСМ ЯФ ССТ ёки ССТ СФ РСМ  Бу ерда: РСМ – сотилган маҳсулот рентабеллиги; ЯФ – ялпи фойда;

СФ – соф фойда; ССТ – маҳсулот сотишдан соф тушум. Сотилган маҳсулот рентабеллиги сотилган маҳсулотнинг ҳар бир сўми қанча ялпи фойда ёки соф фойда келтирганини кўрсатади. Хусусий капитал рентабеллиги (РХК) : ХК СФ РХК  Бу ерда: СФ – соф фойда; ХК – хусусий капитал ўртача йиллик қиймати. Мулкдор томонидан киритилган капиталдан фойдаланиш самарадорлигини аниқлашда фойдаланилади ва бу кўрсаткич бошқа қимматли қоғозлар киритилганда олиниши мумкин бўлган даромад билан солиштириш имконини беради. Хусусий капитал ҳар бир сўми қанча соф фойда келтирганини кўрсатади. Маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари рентабеллиги (РИХ), бу айрим турдаги маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун қилинган харажатларнинг бир сўмига олинган ялпи фойда ёки соф фойдани ифода қилади. Бу кўрсаткичдан турли маҳсулотлар ишлаб чиқарининг солиштирма самарадорлигини аниқлашда кенг фойдаланилади. МИТ ЯФ РИХ  ёки МИТ СФ РИХ  Бу ерда: ЯФ – ялпи фойда; СФ – соф фойда; МИТ – маҳсулот ишлаб чиқариш танна

$Адабиётлар 1. Узбекистон Республикасининг «Фермер хужалиги ту\рисида»ги конуни. Узбекистон,1998. 2. Каримов И.А. кишлок хужалиги тараккиёти - тукин хаёт манбаи: Биринчи чакирик Узекистон Республикаси Олий Мажлиси Х-сессиясида сузлаган нутк,1997йил 25-декабрь - Т.: «Узбекистон», 1998. 3. Салимов Б.Т., Хамдамов к.С., Юсупов М.С., Уроков Н.И. ва бошкалар. Дехкон ва фермер хужаликлари иктисоди. Укув кулланма. – Т.:Узбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жам\армаси, 2004. 4.Уральскиевуставки. www.uv2000.ru 5. Петранева Г.А. Экономика и управление в сельском хозяйстве, Академия, 2003. http://textbook.ru/catalogue/book/33320.html6. Попов Н.А. «Основу руночной агроэкономики и сельского предпринимательства», М.: Тандем, 2002, http://rbip.bookchamber.ru/description7897.htm$

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятининг молиявий таҳлили

20.09.2019

0

133 KB

Похожие