Туризмда тадбиркорлик ва тижорат фаолиятининг асослари - Экономика - Рефераты

Туризмда тадбиркорлик ва тижорат фаолиятининг асослари

Загружено в:

03.10.2022

Скачано:

0

Размер:

58.4560546875 KB

Туризмда тадбиркорлик ва тижорат фаолиятининг асослари Режа: 1.Туризмда тадбиркорлик фаолиятининг моҳияти ва мазмуни. 2.Туризмда тадбиркорлик фаолияти турлари. 3. Туроператорлар турларини ташкил этиш ва ҳозирги шароитда туроператорнинг хусусиятлари. 4. Туристик агентлик туристик бозорда тижорат фаолиятининг бир тури сифатида.

1.Туризмда тадбиркорлик фаолиятининг моҳияти ва мазмуни Ҳозирги замон бозор иқтисодиётида одамларимизнинг тафаккури, дунёқараши, ҳаётга бўлган муносабати тубдан ўзгарди. Оиласининг фаровонлиги ҳамда турмуш даражаси, энг аввало, ўзига боғлиқ эканлигини тушуниб етишди. Шу сабабдан ҳам уларнинг аксарияти тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишмоқда. Мaмлaкaтимиздa тaдбиpкоpликнинг жaдaл pивожлaнишини ҳap томонлaмa қўллaб қуввaтлaш, шу aсосдa aҳолининг бaндлиги вa фapовонлигини ошиpиш муaммолapини ҳaл этиш социaл иқтисодий сиёсaтнинг aсосий йўнaлишлapидaн биpи ҳисоблaнaди.... биз фaқaт фaол тaдбиpкоpлик, тинимсиз меҳнaт вa интилиш оpқaли тapaққиётгa, фapовон ҳaётгa эpишa олaмиз 26 . Тан олиш керакки, мамлакатимизни ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг қабул қилиниши тадбиркорлик субъектлари фаолиятида туб ўзгаришлар юз беришига замин яратди. Иқтисодиётгa оид мaнбaлapдa тaдбиpкоpлик тушунчaсигa туpли хил тaъpифлap беpилгaн.Жумлaдaн, Ўзбекистон Pеспубликaсининг Тaдбиpкоpлик фaолияти эpкинлигининг кaфолaтлapи тўғpисидaги Қонунининг 3 моддaсидa: Тaдбиpкоpлик фaолияти (тaдбиpкоpлик) тaдбиpкоpликфaолияти субъектлapи томонидaн қонун ҳужжaтлapигa мувофиқ aмaлгa ошиpилaдигaн, тaвaккaл қилиб вa ўз мулкий жaвобгapлиги остидa дapомaд (фойдa) олишгa қapaтилгaн тaшaббускоp фaолият, дейилгaн Б.Ю.Ходиев вa Ш.Ш. Шодмоновлap муaллифлигидa ёзилгaн Иқтисодиёт нaзapияси дapслигидa: ... тaдбиpкоpлик фaолияти шaкли, туpи вa соҳaсидaн қaтъи нaзap фойдa олиш вa уни кўпaйтиpиш мaқсaдидa aмaлгa ошиpилaдигaн иқтисодий фaолиятдиp , дегaн тaъpиф беpилгaн. Ўзбекистон Миллий Энциклопедиясининг 8 томидa тaдбиpкоpлик aтaмaси хусусидa: Тaдбиpкоpлик кaпитaл сapфлaб товap вa хизмaтлap яpaтиш билaн фойдa топишгa қapaтилгaн иқтисодий

фaолият, бизнеснинг aсосий туpи; Тaдбиpкоpлик мулкчилик субъектлapининг фойдa олиш мaқсaдидa тaвaккaл қилиб вa мулкий жaвобгapлиги aсосидa aмaлдaги қонунлap доиpaсидa тaшaббус билaн иқтисодий фaолият кўpсaтишдиp 1 , дейилгaн. Келтиpилгaн ушбу тaъpифлapдaн кўpиниб туpибдики, тaдбиpкоpликкa дapомaд (фойдa) олишгa қapaтилгaн тaшaббускоp фaолият, фойдa олиш нуқтaи нaзapидaн юpитилувчи фaолият, фойдa топишгa қapaтилгaн иқтисодий фaолият, деб қapaлган. Бизнинг назаримизда, ушбу тaъpифлap тaдбиpкоpлик фaолиятининг мaзмун моҳиятини тўлиқ очиб беpмaйди. Бундa энг муҳим жиҳaт истеъмолчилap тaлaбининг қондиpилиши дегaн тушунчa эътибоpдaн четдa қолган. Ҳозирги замон бозор иқтисодиётида истеъмолчи қирол. Унинг хоҳиш истаги барча тадбиркорларни ҳаракатга келтиради. Тaдбиpкоp қaчон фойдa кўpaди? Қaчонким, у тақдим этаётган товар (хизмат)лар истеъмолчилapнинг тaлaбини қондиpгaндaн сўнггинa фойдa кўpади. Шу сабабли тадбиркорлик категориясига таъриф берилганда истеъмолчилар нуқтаи назаридан қаралса мақсадга мувофиқ бўлади. Юқоpидa келтиpилгaн фикpлap вa ёндaшувлapни умумлaш тиpгaн ҳолдa, биз, тaдбиpкоpлик тушунчaсигa қуйидaги тaъpифни беpишни лозим топдик: тaдбиpкоpлик ‒ бу тaвaккaлчилик вa тaшaббускоpлик ҳaмдa ўз мулкий жaвобгapлиги остидa истеъмолчилар тaлaбини қондиpиш оpқaли фойдa топишгa қapaтилгaн иқтисодий фaолиятдиp. Ўзбекистон Республикасининг Тадбиркорлик фаолияти эркин лигининг кафолатлари тўғрисидаги Қонуннинг 4 моддасида қайд этилганидек: Тадбиркорлик фаолияти субъектлари (тадбиркорлик субъектлари) белгиланган тартибда рўйхатдан ўтган ҳамда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган юридик ва жисмоний шахслардир. 1 Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. 8-т. Ўзбекистон миллий энциклопедияси Давлат нашриѐти, 2004, 224 бет.

Жисмоний шахслар ‒ бу Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, бошқа давлатларнинг фуқаролари, шунингдек, фуқаролиги бўлмаган шахслардир. Юридик шахслар ‒ бу истеъмолчилар талабини қондириш орқали фойда олишни ўз фаолиятининг асосий мақсади қилиб олган хўжалик юритувчи субъект. Булардан ташқари тадбиркорлик фаолияти билан давлат ҳам шуғулланиши мумкин. У алоҳида субъект сифатида бевосита ўз номидан, шунингдек, унинг номидан маъмурий ҳудудий тузилмалар ёки давлат органлари иштирок этишлари мумкин. Қонуннинг 4 моддасига кўра: Давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари (қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно), уларнинг мансабдор шахслари, шунингдек тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиши қонун ҳужжатларида ман этилган бошқа шахслар тадбиркорлик фаолиятининг субъектлари бўлиши мумкин эмас. Мамлакатимизда ҳар бир фуқаронинг тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиши учун барча иқтисодий ва ҳуқуқий шарт шароитлар яратилган. Бунинг натижасида Ўзбекистонда тадбиркорлик сезиларли даражада ривожланмоқда, уларнинг мамлакат иқтисодиётидаги ўрни беқиёс ортиб бормоқда. Демак, тадбиркорлик – бу иқтисодий ва социал нафнинг боғлиқлиги асосида тижорат ва бошқа мақсадларда мулк, пул маблағлари ва бошқа ресурслардан самарали фойдаланиш билан боғлиқ фаолиятдир. Тадбиркорликнинг бош белгиси, хавф хатар ҳисобланади, яъни ресурсларни йўқотиш ёки фойдани олмаслик эҳтимолидир. Хавф хатарсиз тадбиркорлик бўлмайди, кичик даромадни ҳам, одатда, катта хавф хатарли операциялар таъминлайди. Хавф хатар ҳар қандай бизнесга ҳамроҳ бўлади. У тадбиркорнинг фикрлаш ва ўзини тутиш усулини шакллантиради. Хавф хатарнинг пайдо бўлишига таъсир этувчи объектив сабаблар ва омиллар мавжуд.

Хавф хатар доимо ноаниқлик ва олдиндан айта олмаслик билан боғлиқ. Ҳатто синчковлик натижасидаги ҳисоб китоблар ва башорат ҳам ноаниқлик омилини бартараф эта олмайди. Шу сабабли тадбиркорликнинг иккинчи белгиси ‒ қабул қилинаётган қарорларга жавобгарлик (барча мулк, пай, акциялар пакети доирасида) ҳисобланади. Тадбиркорликнинг учинчи социал масалаларни ҳал этишда ҳам қатнашадилар. Туристик фаолият кўпинча социал ва тижорат вазифаларини бирлаштиради. Бу мамлакатда экологик ҳолатнинг яхшиланишига, миллий маданиятнинг ривожланишига, фойда миқдорининг ошишига олиб келади. Тадбиркорлик фаолиятининг тўртинчи белгиси ‒ унинг хўжалик юритиш мустақиллиги ҳисобланади. Туризмда тадбиркорликнинг ривожланиши туризмни миллий иқтисодиётнинг алоҳида юқори даромадли тармоғига айлантиради. Тадбиркорларнинг изланувчанлиги туризмнинг янги турларини очиш ва ўзлаштиришга имкон яратади. Туризм аҳолининг турли қатламлари эҳтиёжларини қондириш мақсадида туристик бозорнинг янги сегментларини ўзлаштиришга ёрдам беради. Туристик маҳсулот таклифининг кўплиги ва кескин рақобат шароитларида туризмда энг қийин муаммо бўлиб, янги қизиқарли турни яратиш эмас, балки ушбу тур учун истеьмолчини топиш, у билан шартнома тузиш, паспорт ва визаларни расмийлаштириш, чипта ва ваучерларни бериш, туристик саёҳатга жўнатиш ва уйга соғ саломат етказиш ҳисобланади. Туристик корхона фаолиятига талабни ўрганиш, маркетинг тадқиқотлари, истиқболли режалаштириш, йўлланма (путёвка) нархини ҳисоблаш ва уни сотиш кабилар киради. Дастлаб туристик талаб ўрганилади, яъни аҳолининг тўлов қобилияти билан тасдиқланган, аҳоли томонидан туристик хизматларга талаблар кўриб чиқилади.

Туризмдаги маркетинг фаолияти ўз хусусиятига эга. Халқаро Туристик Ташкилот ўз тадқиқотларида туристик маркетингнинг уч асосий функциясини ажратади: • мижозлар билан алоқаларни ўрнатиш; • турмаҳсулотни сотиш учун янги имкониятларни таъминловчи, янги таклифларни лойиҳалаштириш бўйича туристик фаолиятни ривожлантириш; • туристик маҳсулотларни бозорга силжитиш бўйича фаолият натижаларни назорат ва таҳлил қилиш. Бозорни тадқиқот қилиш бизнес – режани тузиш учун муҳим ҳисобланади, туристик корхонада ишловчи ходимлар бозорни тадқиқот қилиш учун яхши имкониятларга эгадирлар. Туризмдаги умумий тенденция – стандарт турпакет баҳосини минималлаштириш, барча мумкин бўлганларини қўшимча ҳақ тўланадиган хизматларга чиқариш. Одатда, турист турни харид қилишда қанча тежамга эришса, жойга келганда у катта сўммани сарфлашга тайёр бўлади. Айрим ҳолларда ушбу сумма тур қийматидан анча юқори бўлади. Шу сабабли, туристга қўшимча хизматлар рўйхатини тақдим этиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Ушбу хизматлар жумласига миллий таомли ресторанларга ташриф буюриш, қизиқарли экскурсиялар ва маданий чора тадбирларга қатнашишлар киради ва шу тариқа турист бошқа ташкилотлар ва шахслар хизматларига эмас, балки туристик корхонага ҳақ тўлайди. Туроператор турагентлар (маҳсулотнинг чакана сотувчилари) билан алоқаларни ўрнатиш ва уларни қўллаб қувватлаши лозим. Туроператор уларни бепул тарзда реклама ахборот материаллари билан таьминлайди, агент нимани сотаётганлигини ўзи кўриши учун ахборот турларини ўтказади, презентациялар ва семинарлар ўтказилади. Бугунги кунда ахборот технологияларидан фойдалинмасдан туристик бизнесда ўз ўрнини сақлаш қийин кечади, меҳмонхоналар, туристик корхоналар иши самарадорлигини таъминлаш қийин лашади.

Сайёрамизда яшовчи миллионлаб кишиларга уйларидан чиқмаган ҳолда ўзга давлатнинг диққатга сазовор жойлари тўғрисида зарурий ахборотларни олишлари, шунингдек, ер куррасининг ҳар қандай бурчагига ўзи учун саёҳатни бронлаштириш имконини берувчи технологияларни яратиш ва улардан фойдаланиш, кўпчилик ғарб давлатлари учун асосий сеъёр бўлиб бормоқда. 2.Туризмда тадбиркорлик фаолияти турлари Туристик хизматларни кўрсатиш хусусиятларига боғлиқ ҳолда туристик корхоналар тадбиркорлик фаолиятини шартли равишда маълум турга келтириш мумкин. Жумладан, туроператорлар фаолияти кўпчилик ҳолатларда турмаҳсулотни яратиш билан боғлиқ. Шу сабабли, туроператорлар фаолиятини шартли равишда ишлаб чиқариш тадбиркорлигига киритиш мумкин. Контрагентлар – туристик хизматлар бажарувчилар (меҳмон хоналар, ресторанлар, ташувчилар, экскурсион бюролар ва ҳоказолар) ҳисобланади. Улар фаолияти ҳам ишлаб чиқариш тадбиркорлигига тааллуқлидир. Туристик корхона ташкилий тайёргарлик, сотув ва хизматларни бажаришни биргаликда амалга оширишлари мумкин. Бундай ҳолатда корхона бир вақтнинг ўзида тадбиркорлик фаолиятининг бир неча турлари билан шуғулланишади. Жумладан, туризм соҳасида маслаҳат тадбиркорлик кенг тарқалган. Туристик хизматларни яратиш ва сотиш жараёнига мутахассис маслаҳатчилар сони қанча кўп жалб қилинса, туристик маҳсулот сифати юқори бўлади. ХХ асрнинг 90 йилларида туристик бозорга жадал суръатлар билан бронлаштириш ва резервлаштириш тизими кириб келди. У туристик бозорнинг кўпчилик субъектлари ўртасида боғловчи бўғин ҳисобланади. Ҳозирги кунда бронлаштириш ва резервлаштириш турли компьютер тизимлари воситасида амалга оширилади. Улар ичида авиацион, темир йўл,

меҳмонхона хизматларини бронлаш тириш ва резервлаштиришнинг глобал компьютер шаҳобчалари ажралиб туради. 2.1 чизма. Туризм индустрияси ва меҳмондорчилик индустриясига кирадиган тадбиркорликнинг турлари. Туризм бўйича чет эл мутахассислари ўз тадқиқотларида туризмдаги тадбиркорликни икки қисмга бўлишади: туристик индустрия ва меҳмондўстлик индустрияси. Уларнинг ҳар бири хизмат кўрсатишнинг ўзига хос турлари ҳисобланади. Туризм индустрияси ва меҳмондўстлик индустриясига кирадиган хизмат кўрсатиш ва тадбиркорлик турлари қуйидаги 2.1 чизмада келтирилган: Туризмнинг ривожланишига катта таъсирни меҳмонхона бизнеси, транспорт, туристик агентликлар, шунингдек, бронлаш тириш ва резервлаштиришнинг глобал компьютер шаҳобчалари кўрсатади. Айнан улар туристик бозорда муҳим роль ўйнайди. Туристик индустрия Меҳмондорчилик индустрияси Хордиқ чиқариш индустрия Туроператорлар Туристик агентликлар Транспорт Экскурцион англатиш ташкилотлари Хизматлар индустрияси Хордиқ чиқариш индустрияси Овқатланиш индустрияси Глобал компьютир шахобчалари

3.Туроператорлар турларини ташкил этиш ва ҳозирги шароитда туроператорнинг хусусиятлари Туризмнинг мамлакат иқтисодиёти учун аҳамиятлигини ҳисобга олган ҳолда, туроператор (туроператор)лар томонидан қонунбузарлик ёки туристлар истеъмол ҳуқуқларининг бузилишига йўл қўймаслик мақсадида, туристлар қабул қилувчи барча давлатларда туроператорнинг фаолияти лицензиялаштирилади. Лицензия – тегишли ваколатга эга бўлган давлат органи томонидан берилади. Лицензия олишга даъвогар бўлган туристик корхона, тегишли давлат органига қуйидагиларни тақдим этади: • юридик шахснинг ташкил этилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар: нотариал идора томонидан тасдиқланган корхона устави, таъсисчилар шартномаси, давлат рўйхатидан ўтганлигини тасдиқловчи ҳужжат; • даъвогар штатида тааллуқли маьлумотга ва туризм соҳасида тажрибага эга бўлган ходимларнинг мавжудлигини тасдиқловчи ҳужжатлар (бу келгусида тақдим этилаётган операторлик хизматлари сифатининг кафолати бўлиб ҳисобланади); • туроператор фаолияти билан шуғулланиши учун шартномаларнинг мавжудлиги ва уларга эга бўлиш эҳтимоли; • туроператор фаолиятининг хавф хатар даражасини, форс мажор ҳолатларни, иш давомида туристларнинг истеьмол ҳуқуқларининг бузилиш эҳтимолларини ва туристларга маьнавий зарар етказилишини ҳисобга олган ҳолда молиявий кафолат миқдори (бу туроператор томонидан банкка депозит шаклида қўйиладиган маълум пул сўммаси ёки молиявий ташкилотлар: суғурта компаниялари, банкларнинг кафолатлари). Депозитлар туроператорнинг келгусидаги ишида режалаш тирилмаган харажатларини қоплаш учун ўзига мос молиявий захира бўлиб ҳисобланади.

Молиявий кафолат сўммасининг миқдори, асосан, мамлакат иқтисодиётининг ривожланиш ҳолатига ҳамда бозор конъюнктура сининг барқарорлик даражасига боғлиқ ҳолда ҳукумат органлари томонидан ўрнатилади (Россияда ўртача 20000 50000 $). Бундай ҳолат туристик бозорга кичик ва ўрта туроператор ларнинг туристик бозорга киришларини чегаралайди. Бу туристик бозордаги чекланган рақобат омили бўлиб ҳисобланади. Туристик оператордаги молиявий кафолатнинг мавжудлиги туристларнинг истеьмол ҳуқуқларининг ҳимояланиш даражасини оширади, бозорни профессионал бўлмаган туроператорлардан тозалайди. Лицензияга даъвогар корхона штатида камида 7 киши бўлиши, уларнинг 30 фоизи (раҳбарларни қўшган ҳолда) олий тармоқ маълумотига ёки камида 5 йил соҳа иш тажрибасига эга бўлиши зарур. Ундан ташқари, лицензия олувчи ўз зиммасига – сотилаётган туристик маҳсулотга тааллуқли сертификатини олиш мажбуриятини бажариши, шунинигдек, бир штат ходимининг уч йилда бир маротаба малакасини оширишини таъминлаши лозим. Туристик операторларга лицензия ҳар 5 йилликка берилади. Ушбу давр мабойнида лицензия бекор қилиниши ҳам мумкин. Туроператор инсон меҳнатини жалб этишнинг турли хили ва турли йўналишдалиги туфайли туроператорлаштиришни ҳам зарурияти вужудга келади. Авваламбор туроператор географияга асосланган ҳолда аутгоингли, инкаминг ва инсайд туроператорларни ажратиш мумкин. Аутгоинг туроператори чиқувчи халқаро турларни ишлаб чиқиш, силжитиш ва сотишга ихтисослашади (ўз мамлакати фуқароларининг ташқарига саёҳат қилишларига). Бу туроператор нинг қийин, юқори харажатлар ва капитал қўйилмаларни талаб қилувчи туридир. Аутгоингнинг қийинлиги, авваламбор, сотилаётган йўналишни обдон ўрганиш заруриятидир. Оператор, нафақат, отелларда жойлашиш

қиймати, экскурсион дастурлар, ташкил этаётган трасферлар, мамлакатга киришни расмийлаштириш тартиби кабилар ҳақида ишончли ахборотга эга бўлиши, кирувчи давлатда маҳаллий ҳукумат сиёсати, ҳаракат қилувчи қонунлар, урф одатлар, турист ва унинг мулкига хавфсизлик чоралари, маҳаллий ошхона хусусиятлари, ҳордиқ чиқариш муассасалари иши ва бошқаларни максимал даражада билиш ва уларни агентларга ҳамда туристларга зарурий ахбаротларни тақдим этиш учун одатда туроператор ходимларини курорт ва туристик марказларга хизмат сафарига жўнатиш орқали ўзидаги ёки рақобатчилардаги ушбу йўналишлар бўйича тажрибаси каби иккинчи даражали ахборотни синчковлик билан ўрганишни тақозо этади. Аутгоингнинг туроператорнинг бошқа турларига қараганда ўта қийинлигининг иккинчи сабаби, чет эллик шериклар (meet компаниялар, хотельерлар, экскурсион бюролар, транспорт ташкилотлари) билан иш алоқаларининг зарурлиги ҳисобланади. Бу ўз навбатида чет тилларни билишдан ташқари қатор омилларни ҳисобга олишни тақозо этади. Улар жумласига: • соат пояслари – бундай ҳолатда аутгоингни ташкил этиш Европада ва АҚШ, Жанубий Америка ва Осиё қитьалари ўртасида бўлади; • ташриф буюриладиган давлат аҳолиси ишини ташкил этиш хусусиятлари (танаффуслар давомийлиги, иш кунининг бошланиши ва тугаши, миллий байрамлар ва дам олиш кунлари); • ташриф буюриладиган давлат алоқа воситаларининг ривожланиш даражаси (Интернетда, факс – даражаларда курортлар билан ишлаш имкониятлари); • чет эллик корхоналар – шериклар ходимларининг психологик ва социал хусусиятлари (унинг жавобгарлик даражаси, оперативлиги, профессионаллиги);

• шерикларнинг географик узоқлашганлиги (қиммат хизмат сафарлари, мажбур қилади); • писсимистик истиқболлар ва туроператорларнинг чет эллик шериклар билан суд орқали вужудга келиши бўлган муаммоларни ҳал этишнинг юқори харажатлари, агарда ҳамкорлик шартномага биноан барча мажороли ҳолатлар ташриф буюриладиган давлатга кўрилса. Аутгоингни ташкил этишнинг юқорида қайд қилинган омилларни ҳисобга оладиган бўлсак, йирик туроператорлар ходимлари ҳамма вақт ҳам ўз иш кунларини самарали режалаштириш имконини бермайди. Ундан ташқари аутгоингнинг қийинлигини халқаро ҳисоб китобларнинг зарурияти ва туристик бозорга бевосита таъсир кўрсатувчи омилларга (ташриф буюриладиган давлатдаги иқтисодий, сиёсий, экологик ҳолат) катта даражада боғлиқлиги билан изоҳлаш мумкин. Аутгоингдан фарқли ўлароқ, инкаминг – туроператорнинг ўз мамлакат ҳудудида чет эллик фуқаролар учун турларни ишлаб чиқиш, силжитиш ва ташкил этиш бўйича функциясидир. Келтирилган таърифдан келиб чиқадики, инкаминг аутгоинг билан тўғридан тўғри боғлиқдир, яъни охиргисига туристларнинг вақтинчалик бўлган жойларида қабул қилиш, жойлаштириш, ҳордиқ чиқаришни ташкил этишни таъминлаш амалга оширади. Айнан инкаминг ҳукуматлар учун туроператор устувор йўналиш бўлиб ҳисобланади, чунки унинг ривожланишидан қабул қилувчи мамлакат иқтисодиётига валюта тушумлари, ишчи кучи бозорида ҳолат, инфратузилманинг ривожланиш даражаси каби масалалар бевосита боғлиқ бўлади. Инкамингдан иқтисодий боғлиқликни ўзларида бевосита маълум мамлакат курортлари ёки очиқ туристик иқтисодиётли давлатлар бошидан кечирадилар. Ниҳоят инсайдинг – ички турмаҳсулотни режалаштирувчи, силжитувчи ва сотувчи туроператор тури, яьни ўз мамлакати ҳудудида ўз фуқароларига турларни ташкил этиш. Инсайтинг ўз мамлакати туристик

салоҳиятига асосланади ва ўз фуқароларининг эҳтиёжларини қондиришга қаратилган. Ички туризм ҳам шунингдек миллий туристик бозорни ривожлантиришнинг устувор йўналиш ларидан бири бўлиб ҳисобланади, чунки нафақат пул маблағ ларининг мамлакат иқтисодиётидан чиқиб кетишига йўл қўймайди, балки ишчи кучи бозорида барқарорлаштирувчи омил ҳисобланади. У ўз туристик индустриясида иш берувчи (отеллар, йўллар, транспорт корхоналари, ресторанлар, ҳордиқ чиқариш муассасалари) ҳисобланади, миллий туризм соҳаси корхоналарига капитал қўйилмалар миқдорини оширишда, мамлакат ҳудудларидаги ҳаёт даражасини бараварлаштиради (таъкидлаш жоизки, одатда саёҳатга мамлакатнинг иқтисодий жиҳатдан ривожланган ҳудудлари аҳолиси чиқади, шу билан бирга курорт ҳудудлари ривожланган саноат, қишлоқ хўжалиги инфратузилмасидан маҳрумдир, унинг аҳолиси келган саёҳатчиларга кўрсатилган хизматлардан олинадиган даромадларга кун кечиришлари мумкин бўлади) ва бу социал зиддиятларнинг йўқолишига сабаб бўлади. Инсайдингнинг яна бир хусусиятли жиҳати шундан иборатки, операторнинг ўз фуқаролари мумкин бўлган туристлар турли категорияларининг харид афзалликлари, юртдаги туристик салоҳият имкониятлари тўғрисида максимал даражада арзон ахборот билан таъминланганлигидир. Ички туристик маҳсулотни режалаштира туриб, инсайд туроператор ўзи ва рақобатчилар тажрибасига иккилламчи ахборот манбалари ва профессионал реклама агентликларининг ёрдамида таянган ҳолда туристик бозорнинг маркетинг тадқиқотларини ўтказади, бозорда талабнинг структура сини ўрганади ва уларни туристик индустрияга қарашли бўлган корхоналарнинг реал имкониятлари билан таққослайди ва бунинг асосида уларнинг бозордаги у ёки бу нишона танлашга ёрдам беради. Бир вақтнинг ўзида инсайдинг турли режалаштириш ва унга нарх ўрнатиш учун зарур бўлган шартнома муносабатлари жараёнини енгиллаштиради ва арзонлаштиради, туристик бозорда бориладиган жойлар тўғрисида расмийлаштириш ва ахборотни тарқатиш заруриятини кераксиз

қилади(одатда таклиф этилаётган курорт жойлар ва туристик марказлар агентлар ва мумкин булган саёҳатчиларга таниш), ахборот ва фан – турларни ташкил этишни (авваллари нотаниш ёки кам таниш йўналишлар бўйича инсайдингдан ташқари), агрессив реклама ва ташвиқотни талаб қилмайди. Қайд қилинганлардан ташқари ижобий обрў ва катта иш тажрибасига эга бўлган инсайд туроператор маҳаллий ва давлат органлари томонидан бериладиган турли хилдаги рағбатлантириш усулларидан фойдаланишлари мумкин бўлади. 4.Туристик агентлик ‒ туристик бозорда тижорат фаолиятининг бир тури сифатида Туристик хизматларни ишлаб чиқиш, тақдим этиш ва истеъмол қилишда қуйидаги субъектлар қатнашадилар: • турпакетни ишлаб чиқарувчи ва улгуржи сотувчи– туроператор ва унинг контрагентлари;  чакана сотувчи – турагент; • истеъмолчи – турист. Сотувчилар ва контрагент (жойлаштириш, овқатлантириш, транспорт, экскурсион, суғурта хизматларни тақдим этувчи субъект)лар турист олдида тақдим этилаётган туристик хизматларнинг сифати ва хавфсизлигига жавоб беришади. Турагентлик фаолияти деганда лицензия асосида туроператор томонидан ишлаб чиқарилган турмаҳсулотни силжитиш ва сотиш бўйича фаолият тушунилади. Турагент туристик маҳсулот ишлаб чиқарувчи (туроператор)нинг расмий агенти сифатида иш олиб боради. У туроператор томонидан берилган ваколатлар доирасида иш олиб боради. Турагент (комиссия шартномасига биноан) туроператордан турмаҳсулотнинг маълум квотасини бронлаштириб, ўз номидан ушбу квота доирасида туристик хизматларни сотади. Туристик операторлар ва агентлар ўртасида ҳамкорлик шартномаси тузилади. Унда қуйидагилар ўз аксини топиши лозим, акс ҳолда шартномани ноқонуний деб ҳисоблаш мумкин:

• ҳужжатнинг номи, рўйхатдан ўтган рақами . Ҳар бир ҳужжат ўз номига эга бўлиши лозим. Шартномани рақамлаш икки томонлама бўлиши мумкин: ҳар бир томоннинг рўйхатдан ўтган рақами бўйича; • кириш қисми . Унда шартнома томонларининг деталлаштирилган таърифи ва қуйидагилар келтирилади: ҳар бир томоннинг рўйхатдан ўтказилган ҳужжатларга мос равишда тўлиқ номлари; рўйхатдан ўтказилган мамлакат ва давлат реестрининг рақами; халқаро туристик фаолият билан шуғулланиш ҳуқуқини берувчи лицензия рақами. Агарда томонлардан бирининг номи жуда узун бўлса, кириш қисмида унга шартли ном берилади (масалан корхона, агентлик ва ҳоказолар). Агарда шартнома матнида бир вақтнинг ўзида икки томон бир вақтда таъкидланса, улар қандай номланишини аниқ кўрсатиш лозим (томонлар, қатнашчилар ва ҳоказо). Кириш қисмида, шунингдек, шартномани имзоловчи томонлар шахслари (исми, шарифи, лавозими) қайд қилиниши лозим. Агарда шартнома ишончли вакил томонидан имзоланса, у кириш қисмида кўрсатилиши лозим ва бу шартномага ишонч қоғози киритилиши лозим; • тушунчалар ва таърифлар . Ушбу бўлим махсус атамалар ва уларнинг талқинини ўз ичига олади. Шартнома моддаларини турли хил тушунишнинг олдини олиш учун, томонлар тушунчалар ҳақида келишиб олишлари лозим бўлади. Одатда 10 15 тушунча келтирилади. Бу асосан икки типдаги шартномаларда ўта муҳим ҳисобланади. Атамаларни турли хилда талқин қилиш натижасида бир хилда тушунмаслик ҳолатларида халқаро меъёрлар ва таклифларга мўлжал қаратиш лозим; • шартнома предмети . Шартноманинг предмет ва обьектини фарқлаш лозим. Шартнома предмети – доимо маълум ҳаракатлар, масалан, туристларни қабул қилиш, жўнатиш ва ҳоказолар. Шартнома объекти турмаҳсулотнинг турли тавсифларини ҳисобга олади. Ундан ташқари ушбу бўлимга томонлар билан келишилган бошқа шартларни ҳам киритиш мумкин, масалан, сир сақланиши, мажбуриятларини учинчи шахсга бериш ва ҳоказолар;

• томонларнинг мажбуриятлари . Томонлар мажбуриятларини энг зарур ва муҳим томонларга эътиборни қаратган ҳолда аниқ ёзиш лозим. Алоҳида эътиборни мавжуд ҳолатларнинг ўзгаришига қаратиш лозим, унга риоя қилмаслик шартноманинг асосланган лигини йўққа чиқаради ва у ўз кучини йўқотади; • туристик хизмат кўрсатишни бронлаштириш шартлари . Томонлар хизмат кўрсатиш бўйича буюртма қандай маълумотларни ўз ичига олади, алоқаларнинг қайси туридан фойдаланиш ва ҳоказоларни белгилайди. • хизмат кўрсатиш шартлари . Шартноманинг асосий матнида фақат умумий ахборот берилиши лозим. Хизмат кўрсатиш нархига нималар киришини кўрсатиш керак. Шу нарсани келишиб олиш лозимки, томонлар мавсум ёки мавсум бўлмаган тушунчаларни қандай тушунишадилар, ушбу даврларда қандай устамалар ва чегирмалар тақдим этилиши кўрсатилади. Турлар ва хизматларга аниқ нархлар иловада кўрсатилади ва жорий хат ёзишларда келишилади. Бу ерда гуруҳдаги туристларнинг минимал соннини кўрсатиш лозим; • хизмат кўрсатиш ҳужжатлари . Томонлар бронлаштиришни амалга ошириш имконини берувчи ҳужжатлар тўғрисида келишиб олинишлари лозим. Авваламбор оператив алоқа воситалари тўғрисида. Шартномада оператив алоқанинг аниқ реквизитлари, қабул қилиш вақти, вақтдаги фарқ, дам олиш кунлари, байрам кунлари ва офиснинг иш вақти кабилар акс эттириши лозим. Шуниндек, бронлаштириш учун буюртмаларнинг шакли ва мазмуни, туристлар йўналишлари бўйича хабарнома, ваучер ва белгилар варағи тўғрисида келишиб олиш лозим. Хабарнома – бу тур гуруҳнинг келишини тасдиқловчи ҳужжат. Унда келиш маълумотлари (авиарейс рақами, келиш муддати, тур гуруҳнинг аниқ таркиби ва сони), овқатланиш хусусиятлари (вегитарианлар, қандли диабетлилар, мусулмонлар ва ҳоказолар) турлидернинг исм шарифи

(турменежер гуруҳ раҳбари), хизмат кўрсатишнинг қўшимча турлари акс эттирилиши лозим. Хизмат ваучери шартнома қатнашчилари учун ордер бўлиб ҳисобланади ва у шартноманинг мавжудлигини, хизматларни бронлаштириш рўйхати таркибини, хизматлар қиймати ва нархини тасдиқлаб беради. Унга кўра қабул қилувчи корхона хизматларни тақдим этишга мажбур бўлади. Меҳмонхона билан шартнома имзоланганда келиш ва кетиш вақти, транспорт тури ҳамда махсус хизматлар қайд қилиниши лозим. Муҳим ҳужжат бўлиб кўрсатилган хизматлар бўйича қайд қилиниш варағи ҳисобланади ва у хизмат ваучериниг ажралмас қисми ҳисобланади. Қайд қилиш варағи турпакет таркибига кирувчи хизматларнинг тўлиқ таърифини ўз ичига олади. У эътироз ва баҳсларни кўриб чиқишда муҳим ҳужжат бўлиб ҳисобланади. Хизматлар рўйхатини кўрсатиш билан бирга унда хизмат кўрсатиш даражасини баҳолаш, эътироз ва баҳслар ўз аксини топади. Қабул қилувчи корхона турлидер билан биргаликда ушбу варақни тўлдиришга мажбур. Жойида ҳал бўлмаган камчилик ва эътирозларнинг мавжудлигида, улар белгилар варағига қайд қилинади. Ушбу ҳужжат ишларнинг маълум даври тугаганда ва ўзаро қарздорликни аниқлаштиришда муҳим ҳисобланади. Суғурта. Ўзбекистон Республикасининг Туризм тўғрисида ги қонунининг 20 моддасида туристларни суғурта қилиш юзасидан шундай дейилган: Туристларни суғурта қилиш мажбурийдир ва у туристик фаолият субъектлари томонидан суғурта фаолияти олиб бориш ҳуқуқига эга бўлган тегишли суғурта ташкилотлари билан тузиладиган битимлар асосида амалга оширилади. Чет элга турсаёҳатни ташкил этишда (кўзда тутилмаган ҳолатларда тиббий ва бошқа таъминот) алоҳида аҳамиятга эга. Шу сабабдан туристик корхоналар учун шартномага туристларни мажбурий суғурталаш талабларининг киритилиши афзалроқ ҳисобланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР Ўзбекистон Республикасининг Қонуни: Хусусий корхоналар тўғрисида, 2003 йил 11 декабрь.  Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси, 2007 йил 25 декабрь.  Болтабаев М.Р., Тухлиев И.С., Сафаров Б.Ш., Абдухамидов С.А.  Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik. O‗zbekiston Respublikasi Oliy va O‗rta Maxsus Ta‘lim Vazirligi.–Toshkent: Fan va texnologiya, 2018.  Budgets of National Tourism Organizations, 2008 – 2009. World Tourism Organization, Madrid, Spain, 2010.  Здоров А. Б. Экономика туризма. М., Финансы и статистика. 2007.  Макконнелл К.Р, БРЮ С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 Т.: Пер. С анг. Т. 2. − Таллин, 1993.  Moliya: Korxonalar moliyasi. Darslik / J.R.Zaynalov, S.S.Aliyeva, Z.O.Axrorov va boshqalar. ‒T.: Iqtisod moliya‖, 2018.  Морозов М. А. Экономика и предпринимательство в социально культурном сервисе и туризме. – М.: Академия, 5 е изд., 2009.

Похожие

Тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий - иқтисодий асослари

Тижорат банки фаолиятининг хукукий ва иктисодий асослари

Туризмда меҳмонхона хўжалигини бошқариш асослари

Меҳмонхона ва ресторан фаолиятининг ташкилий асослари

Суғурта фаолиятининг молиявий асослари