Тадбиркорларнинг жавобгарлиги - Экономика - Рефераты

Тадбиркорларнинг жавобгарлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97.5 KB

Тадбиркорларнинг жавобгарлиги Режа: 1. Давлат бошқаруви органлари олдидаги жавобгарлик 2. Хўжалик шартномалари бўйича шериклар олдидаги жавобгарлик 3. Ишловчиларнинг меҳнат ҳуқуқлари бузилиши бўйича жавобгарлик 4. Корхона мулкининг эгаси олдидаги жавобгарлик 5. Тадбиркорлар низоларини кўриб чиқувчи органлар 1. Давлат бошқаруви органлари олдидаги жавобгарлик

Тадбиркорликнинг ҳуқуқий статуси унинг ҳуқуқларини кўзда тутиш билан бир қаторда хўжалик фаолиятининг турли соҳаларидаги мажбуриятларини ҳам белгилайди. Бу мажбуриятларни тўрт гуруҳга бўлиш мумкин: давлат бошқарув органлари олдидаги мажбуриятлари: хўжалик шартномалари бўйича шериклари олдидаги мажбуриятлари: корхона мулки эгасининг олдидаги мажбуриятлари ва ишчиларни ёллаш борасида меҳнат муносабатлари бўйича мажбуриятлар. Давлат бошқарув органлари олдидаги мажбуриятлар, ички хўжалик фаолияти билан боғлиқ мажбуриятларни ўз ичига олади (давлат корхоналари учун). Мулкчиликнинг турли шаклидаги корхоналарни ташкил этилиши ва фаолиятини давлат томонидан бошқарилиши билан боғлиқ маж-буриятлар корхонани ташкил этиш учун зарур шартларни бажариш алоҳида корхоналарни монопол ҳолатига йўл қўймаслик ва уларни товар бозорида инсофсиз рақобат юритишини олдини олишни; экологик ҳавфсизлик талабларига риоя қилинишини, атроф муҳитни ифлосланишига йўл қўймасликни; қонунчилик билан белгиланган солиқларни ўз муддатида ва ўлчамларда тўланишни, ўз вақтида даромадлар декларациясини тақдим этилишини, стандартлаштириш ва сертификация талабларини бажарилишини кўзда тутади. Бу мажбуриятларни бажарилмаслиги тадбиркорларни жавобгар-ликка тортилишига олиб келади. Мулкий жавобгарлик иқтисодий жавобгарликни англатади. Мулкий жавобгарлик тадбиркорнинг иқтисодий фаолияти натижаларига у ёки бу даражада таъсир кўрсатади. Бу иқтисодий жавобгарлик бўлсада, ҳар доим юридик кўринишга эга, яъни қонуний ва

меъёрий актлар орқали кўзда тутилган бўлади. Хўжалик муносабатлари бўйича шерикларига, ўз ҳолига мулкий санкцияларни қўлланилиши ҳуқуқий давлат принципларига зиддир. Тадбиркорнинг жавобгарлиги — қўлланилиши ва олиб келган оқибатлар характерига қараб маъмурий, ҳуқуқий, жиноий бўлиши мумкин. Тадбиркор жавобгарлиги аксарият ҳолларда маъмурий қонун бузарликларда (қасддан ёки эҳтиётсизлик оқибатида) намоён бўлади. Тадбиркорнинг — бошқарув соҳасидаги қонунбузарликлари учун маъмурий жавобгарлйги меъёрий актлар, қонунлар Президент фармонлари орқали назорат қилинади. Маъмурий, шу жумладан молиявий жавобгарлик кимнингдир .субъектив ҳуқуқларини бузганлиги учун эмас, жамият ва давлат манфаатларига зид келганлиги учун тадбиқ этилади, шу сабабли мос келувчи давлат бошқаруви органига қўлланилади. Одатда у жарима солиш кўринишида бўлиб, соф фойда ҳисобидан бюджетга ўтказилади. Маъмурий жаримани ундириб олиниши сўзсиз амалга оширилади. Бироқ шу билан бирга қатор ҳолларда қонунчилик тадбиркорга маъмурий орган ҳаракати устидан судга шикоят аризаси билан мурожаат қилиш ҳуқуқини кўзда тутади. Тадбиркорликни давлат томонидан бошқарилишувининг асосий йўналишлари. 1. Тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан бошқарилиши корхоналарни ташкил қилиш тартибини алоҳида тадбиркорлик фаолияти турларига лицензия берилишини, шунингдек бу қоидаларни бузилиши ҳолларида жавобгарликни кўзда тутади. Жумладан, рўйхатдан ўтмаган корхонани фаолият юритиши тақиқланади. Рўйхатдан ўтмаган корхонанинг даромади суд орқали маҳаллий бюджетга ўтказилади.

2. Тадбиркорлик фаолияти ёритишнинг зарур шартларидан бири, кўп ҳоллорда лицензия олиниши ҳисобланади. Айрим турдаги тадбиркорлик фаолияти юритиш учун лицензия берилиши ва лицен- зияни бекор қилиниши тартиби махсус қонунчилик актларида белгилаб қўйилади. 3. Тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан бошқарилшининг энг муҳим йўналишларидан бири Ўзбекистон Республикасининг «Товар бозорларида монополистик фаолиятни чеклаш ва рақобат тўғрисида»ги 1996 йил 27 декабрь қонунида белгиланган бўлиб, унда бу борадаги чеклашлар ва огоҳлантиришлар кўрсатиб ўтилган. 4. Давлат томонидан белгиланган нарх интизомини бузилиши жавобгарлиги бир қатор меъёрий актлар билан кўзда тутилган нарх ва таърифларни давлат бошқаруви томонидан белгиланади. 5. Стандартлаштириш ва сертификация қонунчилигига риоя қилиш жавобгарлиги «Стандартлаштириш ва сертификация» тўғрисидаги қонунда белгилаб қўйилган. Давлат стандарти масъул ходимларига корхоналарда назорат олиб бориш ҳуқуқи бериб, қуйидагилар к и ради: — текширилган маҳсулотни сотиш ёки уни ишлатишни таъқиқлаш ҳақида кўрсатма бериш; — маҳсулотни яратиш, ишлаб чиқаришга тайёргарлик кўриш, сотиш, сақлаш, ташиш, чиқитга чиқариш, иш бажариш ва хизмат кўрсатиш жараёнида давлат стандартлари талаби бузилганда аниқланган камчиликларни бартараф этиш кўрсатмаларини бериш; — давлат стандартларининг мажбурий талабларини бузилиши ҳолларида жарималар солиш;

— давлат рўйхатидан ўтмаган ва стандарт талабларига жавоб бермайдиган импорт маҳсулотларни сотилишини таъқиқлаш. 6. Ўзбекистон Республикасининг солиқ қонунчилиги бўйича жавобгарлик. Солиқ санкциялари қуйидагича ифодаланади: — яшириб қолингач ёки камайтириб кўрсатилган даромад суммасини бюджетга ўтказилади ва шу суммага тенг миқдорда жарима солинади, шунингдек корхона раҳбарларига нисбатан маъмурий жарима қўлланилади. Солиқ ўз муддатида тўланмаганлиги учун белгиланган тартибда ус т ама жаримага тортиш. Тўланмаган солиқларни ва жарима суммаларини ундириб олиниши юридик шахслардан тортишувсиз тартибда тўғридан-тўғри, жисмоний шахслардан эса суд орқали амалга оширилади. 2. Хўжалик шартномалари бўйича шериклар олдидаги жавобгарлик Жавобгарлик кўринишлари. Шартнома мажбуриятларини бажар-маслик жавобгарлиги зарарни ундириб олинишда намоён бўлади. Зарарни ундириб олиниши - фуқаролик ҳуқуқий жавобгарликни асосий шаклидир. Зарар икки хил кўринишда бўлади. - ҳуқуқи бузилган, мулки йўқотилган ёки ишдан чиққан шахс томонидан қилинган харажатлар. - Оддий шароитдаги оборот орқали шахс олиши лозим бўлган даромадни олинмай қолиши. Жарима, устама жарима (неустойка) — қонун орқали белгилаб қўйилган пул суммаси бўлиб, шартнома талаблари бажарилмаган тақдирда қарздор томонидан тўланади. Ўтган даврларда томонлар шартномада кўрсатилган, қонунларда

белгиланган санкциялар бўйича боғланган бўлсалар, ҳозирга келиб, улар ўзлари учун маъқул бўлган, шартномавий мажбуриятларни бажармаганлик учун санкцияларни қўллашга келишиб оладилар. Фуқаролик — ҳуқуқий жавобгарлик шартлари. Шартномани бажармаслик ёки талаб даражасида бажармаслик борасида жавобгарлик автоматик тарзда, ўз-ўзидан юзага келмайди. Бунинг учун қуйидаги шартлар бўлиши зарур: - зиммасига мажбурият юклатилган шахс томонидан ҳуқуқи бузилиши: зарарни мавжудлиги: кўрилган зарар билан ҳуқуқ бузулиш ҳаракати ўртасидаги сабабий боғланиш; ҳуқуқни бузувчининг айби. Сабабий боғланиш жавобгарлик шарти сифатида амалда муҳим ўрин тутади. Жумладан, товар етказиб берилмаган тақдирда ва бунинг натижасида режани бажарилмай қолганлиги ва кўзланган даромад олинмай қолгани исботланса, тадбиркор таъминотчи томонни судга бериши мумкин. Шартнома мажбуриятлари ичида бажариш муддати ҳам муҳим ҳисобланади. Шартномада кўрсатилган муддатларда ўз мажбуриятини бажара олмаган қарздор, кредиторнинг кўрган зарари бўйича жавобгар бўлади. Яъни қарздор бўлиб қолган тадбиркор ҳар қандай ҳолда ҳам кўрилган зарарни қоплаш мажбуриятидан озод бўлмайди. Кредитор томонидан тўлов ёки бажариш муддати узайтирилиши мумкин. Лекин узайтирилган муддат давомида ишнинг бажарилиши (қарзни берилиши) кредитор учун манфаатли бўлмай қолса, кредитор ишни бажарилишидан воз кечиши ва зарарни қопланишини талаб этишга ҳақлидир. Алоҳида ҳолларда (масалан, транспортда) бунга истесно берилиши мумкин. Шартномавий интизомни бузилганлиги учун санкциялар қўлла-нилиши, тадбиркорга иқтисодий манфаат келтирган тақдирдагина самарали бўлади.

Маълумки турғунлик даврида, яъни давлат мулкчилиги шароитида давлат корхоналарига солинган жарима, корхона иқтисодиётига таъсир кўрсатмас эди, аксарият ҳолларда жарималар зарар кўрган корхона ҳисобига эмас, балки давлат бюджетига ўтказилар эди. Ўзбекистон Республикасининг «Банкротлик тўғрисида»ги 1996 йил 5 май қонуни бозор иқтисодиётига ўтиш анъаналарига тўлиқ мос келиб, кредиторлар ва солиқ органларидан бўлган қарзларини, айтиб ўтилган қонун билан белгилаб ўтилган тартибда, корхона мулки сотилган тақдирда ҳам тўлай олмасалар, уларни беркитиш кўзда тутилади. Юридик жавобгарликнинг кўриб чиқилган шаклларидан ташқари қонунчилик, қонунбузар - тадбиркорга шартнома мажбуриятларини тезкорлик билан бажарилишини таъминлашни суд органларини четлаб ўтиб, таъсир кўрсатиш чораларини кўзда тутади. Бундай чораларга қуйидагилар киради: - олди-сотди шартномасида — сотиб олувчига сифатсиз товарни сотиб олиш ва пул тўлашдан бош тортиш ҳуқуқи берилади, агар олдиндан пул тўланган бўлса, уни қайтариб олиш ёки сифатли товар берилишини талаб этиши мумкин: - ташиб бериш шартномасида — барча тўловлар тўлангунга қадар юкни бермаспик: - кафолатли олди-сотди шартномасида — сотувчининг товар камчилигини бартараф этиши ёки алмаштириб бериш мажбурияти. 3. Ишловчиларнинг меҳнат ҳуқуқлари бузилиши бўйича жавобгарлик Тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишнинг ажралмас қисми — тадбиркор- корхоналарнинг амалдаги қонунлар ва корхона уставига асосан меҳнат шартномаси тузиш орҳали ишчи-хизматчиларни ишга ёллаш ва ишдан

бўшатиш ҳуқуқидир. Мулкчилик шаклидаи қатъий назар барча корхоналарда ишлов-чилар учун меҳнат қонунчилигини тенг тадбиқ этилиши ва иш вақтининг давомийлиги, дам олиш, меҳнатга хақ тўлаш, хавфсиз меҳнат шароитини яратиш, ижтимоий тиббий ва бошқа кўринишдаги суғурта қилиш соҳасида ижтимоий кафолат берилиши умумий қоида сифатида белгилаб қўйилган. Корхона мустақил равишда ўз ишчилари учун қўшимча меҳнат таътили бериши, иш куни вақтини қисқартириши, рағбатлантириш чораларини кўриши меҳнатга ҳақ тўлашни шакллари, тизими ва ўлчамларини белгиланиши мумкин. Меҳнат шартномасини тузилиши тадбиркор корхона зиммасига маълум мажбуриятлар юклайди ва уларни бажармаслик юзасидан жавобгар ҳисобланади.- Бу жавобгарлик фақат корхонанинг мулкчилик ҳуқуқларига эмас, балки унинг мансабдор шахслари, биринчи ўринда корхона раҳбарига тааллуқлидир. Давлат назорат органлар {меҳнат бўйича техник инспекция, ҳуқуқий инспекция, давлат энергия назорати, санитария эпидемия назорати, органлари ва қ.к.) томонидан ўтказиладиган текширувтюр натижасида аниқланган, ишловчилар қаёти ва соқлиги учун қавфли шароитларни юзага келтирувчи қонунбузарликлар учун корхоналарга нисбатан чоралар кўрилади, ишни тўхташиши дастгоқлар ва жиқозлардан фойдаланишни таъқиқлаш борасида маъмурият учун бажарилиши мажбурий бўлган ҳарорлар чиҳарилади. Меҳнат шароитини бузилиши бўйича жавобгарликнинг асосий шакли — айбдор мансабдор шахслар жавобгарлиги қисобланади. Уларга нисбатан интизомий, маъмурий, моддий жиноий чоралар (қонун билан белгиланган тартибда) қўлланилади.

Интизомий жавобгарлик Ўзбекистон Республикаси Меҳнат қонунлари Кодексида белгиланган тартибда қўлланилади. Мансабдор шахсларга нисбатан интизомий жавобгарлик меҳнат қонунлари, шу жумладан меҳнат муқофазаси талаблари бузилганда жарима кўринишида қўлланилади. Жамоа шартномалари бажарилмаганда, уларни лойиҳасини ишлаб чиқишда жамоа билан музокара олиб бориш. тартиби бузилганда, зарур ахборотлар берилмаганда, суд томонидан белгиланган жарималар тўланмаганда маъмурий чоралар қўлланилади. Фуқаролар ҳуқуқлари бузилган бир қатор ҳолларда айбдор шахслар жиноий жавобгарликка тортилади. Ноқонуний тарзда ишдан бўшатилгани ёки бошқа ишга ўтказилгани ва кейинчалик ўз ишига тикланган шахсларнинг мажбурий ишга келллаган кунлари билан боқлиқ харажатлар учун айбдор мансабдор шахслар моддий жавобгарликка тортиладилар. 4. Корхона мулкининг эгаси олдидаги жавобгарлик Тадбиркорлик, тадбиркорлик жараёнида фойдаланиладиган мулк-нинг эгаси ёки эгаси бўлмаган шахслар томонидан амалга оширилиши мумкин. Мулк эгаси бўладиган тадбиркор ўз фаолиятини хўжалик юритиш ҳуқуқи асосида юритади. Тадбиркорликни мана шу асосда олиб борувчи корхонага, ўзига топширилган мулкни бошқариш ва фойдаланиш борасида кенг ваколатлар берилади. Бу кўпроқ давлат ва маҳаллий ҳокимият корхоналарига тааллуқли бўлиб, улар давлат органлари (вазирликлар, маҳаллий маъмуриятлар) томонидан асосий ва оборот маблағлар билан таъминланадилар. Уларнинг фаолияти назорат қилинади.

Тадбиркорга ўз мулкини хўжалик юритиш учун бериб қўйган мулк эгаси олинадиган даромаднинг корхона уставида белгиланган қисмини олади. 5. Тадбиркорлар низоларини кўриб чиқувчи органлар Хўжалик судлари. Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи юридик шахслар ўртасида юзага чиқувчи низолар хўжалик судларида кўрилиб ҳал этилади. Ўзбекистон Республикаси хўжалик судлари тизимига Республика Олий Хўжалик суди, Қорақал п оғистон Республикаси ва вилоятларнинг хўжалик судлари киради. Хўжалик судлари мулкчиликнинг барча шаклларига мансуб корхоналар муассасалар ва ташкилотлар, Республиканинг ҳам д а бошқа мамлакатларнинг халқаро бирлашмалари ва ташкилотлари, давлатлар ва бошқ а органлар ўртасидаги хўжалик ишлари соҳасига оид жанжалли масалаларни ҳал қилиш йўли билан суд ҳокимиятини амалга оширадилар. Хўжалик судларининг вазифаларига қуйидагилар к и ради: одил судловни амалга ошириш йўли билан корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг хуқуқлари ҳамда уларнинг қонун муҳофазасидаги манфаатлари ҳимоя қилинишини таъминлаш, ваколатли воситалар ёрда м ида иқтисодий муносабатларда қонунчиликка риоя қилинишига кўмаклашиш. Олий Хўжалик суди хўжалик ишларидаги судлов соҳасида суд ҳ оки м иятининг олий органи ҳисобланади. Агар низода иштирок этаётган томонлар н инг бир и юридик тадбиркорлик бўйича статусга эга бўлмаган фуқаро бўлса, бу низони умумий суд кўриб чиқади.

Адабиётлар 1.С.Н.Усмонов, Ю.Т.Додобоев, А.Худойбердиев. “Тадбиркорлик асослари”. “Фарғона”, 2000 2.С.С.Ғуломов.“Тадбиркорлик ва кичик бизнес”. Т.:”Шарқ”, 2002. 3.Э.Эгамбердиев, Ж.Хўжақулов.”Кичик бизнес ва тадбиркорлик”. Т.:”Маънавият”, 2003. 4.В.В.Волгин. “Торгов ы е о перации ”. Москва, 2004 5.Н.В.Ласкина. “Международн ое торговое дело ”. М.:”Экзамен”, 2004 6. www.cer.ru 7. www.uz.bussines.unitech.uz 8. www.torg.uz 9. www.edu.ru

Похожие

Тадбиркорларнинг хўжалик алоқалари.

Шартнома томонларининг моддий жавобгарлиги

Солиқ қонунларини бузганлик учун юридик, жисмоний ҳамда мансабдор шахсларнинг жавобгарлиги

Солиқлар ва йиғимлар соҳасидаги ҳуқуқий ҳужжатларни бузганлик учун жисмоний шахсларнинг жавобгарлиги

Ўзбекистонда тадбиркорликнинг ҳуқуқий асосларини яратилиши ва тараққиёти