Ўзбекистонда тадбиркорликнинг ҳуқуқий асосларини яратилиши ва тараққиёти - Экономика - Рефераты

Ўзбекистонда тадбиркорликнинг ҳуқуқий асосларини яратилиши ва тараққиёти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Ўрта ва кичик бизнес ҳуқуқий асосларини яратишнинг аҳамияти. 2. Бизнес, тадбиркорлик тўғрисидаги қонунларнинг мазмуни.

www.arxiv.uz I. Тадбиркорликни ривожлантиришнинг муҳим омилларидан бири – унинг ҳуқуқий асосларини яратишдир. Ўрта ва кичик бизнесни ҳуқуқий асосларининг биринчи манбаси – Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ҳисобланади. Унинг 36 – моддасида «Ҳар бир шахс мулкдор бўлишга ҳақли ... мерос ҳуқуқи қонун билан кафолатланади 1 » деб ёзиб қўйилган. Тадбиркорлик фаолияти хусусий мулк билан боғлиқ бўлиб, мулкка эгалик қилиш (мулкдор ҳуқуқининг мулк эгаси қўлида сақланиб туриши), ундан фойдаланиш (мулк бўлган бойликни иқтисодий фаолиятда қўллаб, хўжалик жараёнига киритиб, ундан натижа олиш), уни тасарруф этиш (мулк бўлган бойлик тақдирини мустақил ҳал этиш) Асосий қонун билан кафолатланади (XII боб, 54 модда). Асосий Қонунда Ўзбекистон иқтисодиётининг негизини хилма-хил мулк шакллари ташкил этиши ёзиб қўйилган. Тадбиркорлик ҳам иқтисодий фаолият тури сифатида тахлил қилиниб, 53-моддада қуйидагича баён этилган: «Давлат истеъмолчининг ҳуқуқи устунлигини ҳисобга олиб, иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат қилиш эркинлиги, барча мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлигини ва ҳуқуқий жиҳатда баб-баравар муҳофаза этилишини кафолатлайди.» 2 Ўзбекистонда тадбиркорликни ривожлантириш соҳасидаги муаммолар тўғрисида гапириб, Республикамиз Президенти И.Каримов қуйидагиларга алоҳида эътиборни қаратди: «... тадбиркорлик соҳасининг ҳозиргача ҳам коррупция тазйиқидан, ҳуқуқ, назорат, текширув ва тафтиш тузилмаларидаги айрим мансабдорларнинг ўзбошимчалигидан ишончли ҳимоя қилинмагани ва ночорлиги бизнинг ишимизга жиддий ҳалақит бермоқда. 1 Œзбекистон Республикасининг Конституцияси. Тошкент, «Œзбекистон», 1992, 16-бет 2 Œзбекистон Республикасининг Конституцияси. Тошкент, «Œзбекистон», 1992, 18-19-бетлар.

www.arxiv.uz ... бизнинг энг катта камчилигимиз шундаки, тадбиркорларнинг ўзлари ўз ҳуқуқ ва имкониятлари ҳақида етарлича тасаввурга эга эмаслар, ўз ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилишни яхши билмайдилар. Назорат қилувчи органлар фаолиятидаги мавжуд ҳуқуқбузарлик ҳолатларини аниқлаш ва уларга қарши курашиш усулига ёпишиб олмасдан, ҳуқуқбузарлик ҳолатларининг олдини олиш ва огоҳлантириш усулига кескин равишда ўтиш зарур. Тадбиркорлар манфаатини ҳимоя қилишда аудиторлик фаолиятининг мавқеини янада кенгайтириш керак» 3 Ўзбекистонда тадбиркорлик фаолияти қуйидаги қонунлар, фармонлар ёрдамида тартибга солиниб турилади: 1. «Ўзбекистон Республикасида мулкчилик тўғрисида»; 2. «Ўзбекистон Республикасининг қонуни. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»; 3. «Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисида»; 4. «Ўзбекистон Республикасида тадбиркорлик тўғрисида»; 5. «Ўзбекистон Республикасининг қонуни. Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»; 6. «Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолияти тўғрисида»; 7. «Ўзбекистон Республикасида чет эл инвестициялари тўғрисида»; 8. «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»; 3 1. Каримов И.А. Жамиятда тадбиркорлик руќини šарор топтириш – тараššиёт гарови. Тошкент, 2001 й, Халš сœзи, 18 июл.

www.arxiv.uz 9. «Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисидаги (янги тахрири) Ўзбекистон Республикаси қонуни»; 10. Солиқ кодекси ва бошқалар. Ўзбекистонда тадбиркорликни ташкил этиш, ривожлантиришнинг хуқуқий асослари дастлаб, 1991 йил 15 февралда қабул қилинган «Ўзбекистон Республикасида тадбиркорлик тўғрисида» Қонунида белгилаб берилган. Бу қонун тадбиркорликнинг иқтисодий ва ҳуқуқий мустақиллигига кафолат беради, уларнинг ҳуқуқ ва масъулиятларини аниқлайди. Бу қонун Ўзбекистонда қабул қилинган биринчи қонунлардан бўлиб, тадбиркорликни ривожлантиришнинг ҳуқуқий кафолатларини белгилаш асосида бозор муносабатларини шакллантиришга қаратилган. Ушбу қонунда Ўзбекистон Республикасида тадбиркорликни қуйидаги асосий қоидалари кўрсатиб берилган: - қонун билан таъқиқланмайдиган ҳар қандай тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишда тадбиркорнинг ўзига тегишли бўлган мол-мулкдан фойдаланиш эркинлиги; - тадбиркорнинг хўжалик фаолиятини юритишдаги ва фаолият маҳсулотини тақсимлашдаги мустақиллиги; - тадбиркорнинг барча турдаги ишлаб чиқариш – хўжалик фаолиятини юритишда, мулк шаклларидан қатъи назар, қонун олдида тенг ҳуқуқлилиги; - тадбиркорликни амалга ошириш ва ходимлар ёллашнинг иҳтиёрийлиги; - даромад олишнинг манбалари ва усуллари қандай бўлишидан қатъи назар, солиқ идоралари хузурида ҳисоб беришнинг асослов (деклоратив) шакли, тадбиркорларнинг даромадларини

www.arxiv.uz яшириб қолганлик (пасайтириб кўрсатганлик) учун Ўзбекистон Республикаси қонунларига асосан моддий жавобгарлиги. Шунингдек, бу Қонунда давлат тадбиркорлар мулкий ҳуқуқларига кафолат бериши таъминланган, ҳамда тадбиркорларнинг ҳуқуқлари, мажбуриятлари, масъулияти кўрсатиб берилган. Тадбиркорликнинг ҳуқуқий асослари тўғрисида фикр юритар эканмиз, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодекси ҳақида ҳам билишимиз зарур. Фуқаролик Кодекси Олий Мажлис томонидан 1995 йил 21 декабрда қабул қилинган. Бу Кодексда тадбиркорлик фаолиятини, умуман мулкдорлик ҳуқуқини, интелектуал мулкка бўлган ҳуқуқларнинг кафолатлари кўрсатилган,кодексга асосан фуқаролар қонунчилигининг иштирокчилари – Ўзбекистон Республикасидаги ҳуқуқий ва жисмоний шахслар, МДҲга кирувчи давлатларнинг ва хорижий давлатларнинг фуқаролари бўлиши мумкин. Мулк фақат тадбиркорларнинг эмас, балки айрим фуқароларнинг ҳам яшашида, иқтисодий фаолиятида муҳим ўрин тутади. Ўзбекистонда мулкий муносабатлардаги ўзгаришлар иқтисодий ислоҳотларнинг асосларидан бири ҳисобланади. Иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишда ва тадбиркорликни ривожлантиришда 1990 йилда қабул қилинган "Ўзбекистон Республикасида мулкчилик тўғрисида"ги қонун ҳам муҳим роль ўйнади. Бу Қонунда Ўзбекистонда мулкчиликнинг дахлсизлиги эътироф этилган. Республикада иқтисодиётнинг самарали амал қилишига ва халқ фаровонлигини ўсишига имконият яратувчи ҳар кандай шаклдаги мулкчилик бўлишига руҳсат берилган. Республикада ҳамма мулк шакллари дахлсиз бўлишига ва уларнинг ривожланиши учун тенг шароит яратишга қонун кафолат беради. Республикада мавжуд қонунларда тадбиркорлик фаолияти билан якка фуқаролар, бир гуруҳга бирлашган фуқаролар (партнерлар), аралаш мулкка

www.arxiv.uz асосланган корхоналарда иштирок этаётган фуқаролар шуғулланишлари мумкинлиги тасдиқланган. Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш қонунларда раҳбар ҳодимларга (давлат ҳокимияти муассасаларида, давлат бошқарувида) маън этилади. Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи шахслар кўп ҳолларда фирма ташкил этади. Тадбиркорлик статуси Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексига асосан белгиланади. Мавзунинг бошида Ўзбекистонда фаолият юритувчи тадбиркорларнинг маълум ҳуқуқлари, мажбуриятлари, масъулиятлари мавжудлиги кўрсатиб ўтилган эди. Шунга биноан тадбиркорларнинг асосий ҳуқуқлари қуйидагилардан иборат: - тадбиркор турли даражада мулкий жавобгар бўладиган ўз тадбиркорлик ташкилотини таъсис этиш; - бу фаолиятни бажариш учун бошка юридик шахслар ва фуқароларнинг мол-мулкини ва пул маблағларини иҳтиёрий асосларда жалб этиш; - қонунларга мувофиқ ҳодимларни мустақил ёллаш ва ишдан бўшатиш; - тадбиркорликдан қонунларда белгиланган тартибда солиқ солинадиган чексиз миқдорда шахсий даромад орттириш; - қонунларга мувофиқ ижтимоий таъминланиш ва ижтимоий суғурта қилиниш. Тадбиркорнинг мажбуриятлари:

www.arxiv.uz - амалдаги қонунлардан ҳамда ўзи тузган битимлардан келиб чиқадиган барча мажбуриятларни бажариш; - ёлланиб ишлаётган ҳодимлар билан қонунларга мувофиқ меҳнат шартномалари тузиш; - ишга жалб этилган барча ҳодимлар билан тузилган битимларга мувофиқ, корхонанинг молиявий аҳволидан қатъи-назар тўла ҳисоб-китоб қилиш; - ёлланиб ишлаётган ҳодимларни ижтимоий ва тиббий суғурта қилиш; - қонунларга мувофиқ маҳсус билим ва кўникма талаб қилинадиган ишга фақатгина зарур тайёргарликка эга, касб- кори жиҳатидан яроқли ва тегишли маълумотларга эга бўлган шахсларнигина жалб этиш киради. Агар тадбиркор қонунларни бузса, мулкий ёки қонунларда кўзда тутилган асосларда, суд тартибида тадбиркорлик фаолиятини тўхтатишга қадар жавобгар бўлади. Мулкий даъволар тадбиркорнинг меросхўрларига ҳам тааллуқли бўлади, лекин улар мерос қилиб қолдирилган мол-мулк ҳажмидан ошмаслиги керак. 4 Тадбиркорлик фаолиятини ҳуқуқий асосларини такомиллаштиришда 2000 йил 25 майдаги қабул қилинган "Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисидаги" Қонун алоҳида ўрин тутади. Бу Қонуннинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: - фукароларнинг тадбиркорлик фаолиятида эркин иштирок этиши ва манфаатдорлиги учун кафолатлар ва шароитлар 4 1. Œзбекистон Республикаси Šонун ва Фармонлари. Тошкент, Œзбекистон, 1992 й, 162-163 бетлар.

www.arxiv.uz яратиш; - уларнинг ишчанлик фаоллигини ошириш; - тадбиркорлик фаолияти субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш. Бу қонунга биноан кичик ва ўрта тадбиркорлик субъектлари қуйидаги тартибда белгиланади: 1) якка тартибдаги тадбиркорлар; 2) ишлаб чиқариш тармоқларида банд бўлган ҳодимларнинг ўртача йиллик сони кўпи билан 10 киши, савдо, хизмат кўрсатиш ва ноишлаб чиқариш соҳасининг бошқа тармоқларида - кўпи билан 5 киши бўлган микрофирмалар; 3) саноат соҳасида банд бўлган ҳодимларнинг ўртача йиллик сони кўпи билан 40 киши, қурилиш, қишлоқ хўжалиги ва бошқа соҳаларда - кўпи билан 20 киши, фан, илмий хизмат кўрсатиш, чакана савдо ва бошқа тармоқларда - кўпи билан 10 киши бўлган кичик корхоналар. Ўрта тадбиркорлик субъектларига қуйидагилар киритилган - саноатда 100 кишидан, - қурилишда 50 кишидан, - қишлоқ хўжалиги, бошқа ишлаб чиқариш тармоқлари, улгуржи савдо, умумий овкатланиш тармоқлари - 30 кишидан, - чакана савдо, хизмат кўрсатиш соҳасининг бошка тармоқларида - 20 кишидан кўп бўлмаган кишилар банд бўлган ўрта

www.arxiv.uz корхоналар. Бу қонунга мувофиқ тадбиркорлик фаолияти субъектларининг ҳуқуқлари куйидагилардан иборат: - қонун хужжатларига мувофиқ ўзига тегишли мол-мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш; - мустақил равишда ишлаб чиқариш дастурини шакллантириш, маҳсулот етказиб берувчиларни ва ўз маҳсулотига истеъмолчиларни танлаш; - тадбиркорликдан чекланмаган миқдорда даромад олиш; - ўз маҳсулотини бозор конъюнктурасидан келиб чиқиб, мустақил равишда белгиланадиган нархлар ва таърифлар бўйича ёки шартнома асосида сотиш; - бинолар, иншоотлар, ускуналар ва бошқа мол-мулкни сотиб олиш ёки ижарага олиш; - белгиланган тартибда ташқи иқтисодий фаолиятни амалга ошириш. Қонунда тадбиркорларнинг мажбуриятлари ҳам белгиланган. Уларга қуйидагиларни киритиш мумкин: - шартномаларда белгиланган мажбуриятларни бажариш; - ёллаш асосида жалб этилган ҳодимлар билан ўз вақтида ҳисоб- китоб қилиш; - ҳавфсизлик, экология, санитария, гигиена ва меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя қилиш;

www.arxiv.uz - реализация қилинадиган товарлар учун қонун хужжатларига мувофиқ сертификатларга эга бўлиш; - бухгалтерия, тезкор ва статистика ҳисобини қонунларга мувофиқ юритиш; - почта манзили ва бошқа реквизитлари ўзгарганлиги тўғрисида тегишли давлат органларини ўз вақтида ҳабардор қилиш; - ўз фаолиятлари тўғрисидаги ҳисоботларни тегишли органларга белгиланган тартибда ва муддатларда тақдим этиш ва бошқалар.

www.arxiv.uz Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Тошкент, Ўзбекистон, 1999 й. 2. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш - фаровонлик пойдевори. Тошкент, Ўзбекистон, 2000 й. 3. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент, Ўзбекистон, 1992 й. 4."Ўзбекистон Республикасида Тадбиркорлик тўғрисида" Тошкент, 1991 й. Фуқаролик Кодекси. Тошкент, 1995 й. 5."Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида" 6.Ўзбекистон Республикаси Қонуни. Тошкент, 2000 й. "Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотномаси" №5-6. 2000 й.

Похожие

Тадбиркорликнинг моҳияти

Тадбиркорликнинг юзага келиши ва ривожланиши

Ўзбекистонда аудиторлик фаолиятини ташкил этиш ва унинг ҳуқуқий асослари

Тадбиркорликнинг ташкилий шакллари

Тадбиркорликнинг асосий турлари