Маркетинг тадқиқотлари ва маркетингда назорат - Экономика - Рефераты

Маркетинг тадқиқотлари ва маркетингда назорат

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Маркетинг тадқиқотлари ўтказишнинг мақсади ва йўналишлари 2. Маркетинг тадқиқотлари ўтказиш усуллари ва босқичлари 3. Маркетингда назорат

www.arxiv.uz Маркетинг тадқиқотлари ўтказишнинг мақсади ва йўналишлари Маркетинг тадқиқотлари деганда маркетинг фаолиятининг турли жиҳатлари б ў йича маълумотларни системали йиғиш, тартибга солиш ва таҳлил қилиш тушунилади. Маркетинг тадқиқотлари маркетологларни ахборотлар орқали бозор, истеъмолчилар, рақобатчилар ва маркетинг ташқи муҳитининг бошқа элементлари билан боғловчи функция ҳисобланади. Айниқса, бозор муносабатлари тобора чуқурлашиб бораётган бугунги кунда ҳар бир корхона учун маркетинг тадқиқотлари ў тказишнинг аҳамияти беқиёсдир. Чунки, маркетинг тадқиқотларига асосланиб, корхоналар маҳсулотларига б ў лган талабни ва бу маҳсулотнинг рақобатбардошлиги қандай эканлиги ҳақида маълумотлар оладилар. Умуман олганда, маркетинг тадқиқотлари корхона фаолияти ҳақидаги ноаниқликларни камайтиришга ёрдам бериб, корхонанинг самарали фаолиятини таъминлайди. Маркетинг тадқиқотларининг й ў налиши кенгайиб бормоқда. Лекин, қуйидаги й ў налишларидаги тадқиқотлар корхона учун энг муҳим ҳисобланади: 1. Бозор сиғими ва унинг потенциали. 2. Аҳоли даромадлари. 3. Истеъмолчиларнинг ҳулқ атвори. 4. Бозор улушларининг фирмалар ў ртасида тақсимланиши. 5. Реклама ва унинг самарадорлиги. 6. Нарх сиёсати ва нарх эгилувчанлиги. 7. Ахборот оқимлари. 8. Товар ҳаракати каналлари. 9. Янги маҳсулотларга истеъмолчиларнинг муносабати. 10. Халқаро бизнес ва экспорт. 11. Ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг асосий тенденциялари. 12. Сотишни рағбатлантириш. 13. Маҳсулот ва фирмаларнинг рақобатбардошлиги. 14. Фирма ходимларининг фаолияти.

www.arxiv.uz 15. Маркетинг инфраструктураси. Юқорида келтирилганлардан к ў риниб турибдики, маркетинг тадқиқотлари корхона фаолияти билан боғлиқ ҳамма й ў налишларда олиб борилади ва пировардида корхонанинг кучли ва кучсиз томонларини аниқлашга имкон беради. Корхоналар маркетинг тадқиқотларини олиб боришлари ва маркетинг тадқиқотлари ў тказиш учун ихтисослашган компанияларга буюртмалар беришлари ҳам мумкин. Одатда, йирик ва етарли молиявий ресурсларга эга б ў лган корхоналар маркетинг тадқиқотларини мустақил ў тказадилар. Бундай корхоналарга Республикамизда фаолият к ў сатаётган “УзДЭУ”, “UzBAT”, “CoCa-Сola” каби қ ў шма корхоналарни к ў рсатиш мумкин. 1. Маркетинг тадқиқотлари ўтказиш усуллари ва босқичлари. Маркетинг тадқиқотларини ў тказиш асосан беш босқичдан иборат б ў лади. Қуйидаги 5-чизмада маркетинг тадқиқотлари ў тказишнинг ана шу беш босқичи келтирилади. Ìóàììîíè àíèšëàø âà òàäšèšîò ìàšñàäèíè òàúðèôëàø Àõáîðîò ìàíáàëàðèíè òàíëàø Àõáîðîòëàðíè ò ў ïëàø Îëèíãàí àõáîðîòëàðíè òàëèë šèëèø

www.arxiv.uz 5-чизма . Маркетинг тадқиқотлари ў тказиш босқичлари Бирламчи ахборотни олиш учун маркетинг тадқиқотларини ў тказишнинг т ў ртта услуби мавжуд: кузатиш, синаш, фокуслаш ва с ў ров. Кузатиш маркетинг тадқиқотларининг энг к ў п тарқалган усулларидан ҳисобланади. Кузатиш бевосита ёки яширин, структуралаштирилган ёки структуралаштирилмаган турларига б ў линади. Бевосита кузатишга харидорнинг д ў конда бирон-бир товарни сотиб олишдаги хатти-ҳаракатини сотувчилар томонидан ў рганиш киради. Билвосита кузатув деганда эса, хатти-ҳаракатнинг ў зи эмас, балки маълум бир ҳатти-ҳаракатнинг натижаси ў рганилади. Масалан, ахлат ташланадиган яшикларнинг ичидаги ахлатларнинг турига қараб (бутилкалар, банкалар ва ҳоказолар) қайси фирма ёки ишлаб чиқариш корхонаси атроф-муҳитни ифлослантираётганлиги ҳақида хулоса қилиш мумкин. Кузатишнинг очиқ усулида одамлар уларни кузатиб турганлигини биладилар, яширин турида эса билмайдилар. Синов - олдиндан “ҳолатни яратиш асосида олинган натижаларни ў лчаш билан бирор жараённи амалга оширишдир”. Бу услуб асосан сабаб- натижавий алоқаларни ў рганишда ишлатилади. Масалан, товарларни ҳар хил ў рамларда таклиф этишга харидорларнинг муносабатини ў лчаш, ёинки хусусияти ў згартирилган товарларнинг анаънавий товарларга нисбатан сотилиш миқдорини баҳолаш ва ҳоказо. Синовнинг асосий камчилиги унга Îëèíãàí íàòèæàëàðíè ðàáàðèÿòãà òàšäèì ýòèø

www.arxiv.uz кетадиган харажатларнинг юқорилиги, шароитнинг сунъийлиги ва маркетинг режасига таъсир к ў рсатадиган ҳамма омилларни ҳисобга олишнинг имконияти й ў қлигидадир. Фокус-гуруҳ - ў рганиладиган муаммони атрофлича махсус танланган респондентлар томонидан муҳокама қилиш ва шу асосда қарорлар қабул қилиш тушунилади. К ў пчилик ҳолларда фокус гуруҳининг оптимал сони 8- 12 кишидан иборат б ў лади. Фокус-гуруҳни шаклллантиришда уларнинг иш фаолияти, ёки оилавий аҳволлари бир хил б ў лишига эътибор қаратилиши мақсадга мувофиқдир. Иккинчидан, гуруҳ қатнашчиларини танлашда маркетинг тадқиқотларини ў тказишдан мақсад нима эканлигини ҳисобга олиш ҳам зарур ҳисобланади. Фокус-гуруҳнинг ютуғи к ў п томонлама бу гуруҳни бошқарувчисининг билимига ва самарали фаолиятига ҳам к ў п даражада боғлиқ б ў лади. Фокус-гуруҳнинг афзаллиги унда иштирок этувчиларнинг ў з фикр ва мулоҳазаларини эркин баён қила олиши, музокараларда буюртмачининг ҳам иштирок этишига шароит мавжудлиги ва бу усулни турли й ў налишларда қ ў ллаш мумкинлигидадир. С ў ров маркетинг тадқиқотларини ў тказишнинг универсал усулларидан бири б ў либ, бунда ахборотлар етарли даражада к ў п сонли респондентлар гуруҳининг бевосита фикри асосида т ў планади. С ў ровлар оғзаки, почта орқали савол-жавоб қилиш, телефон орқали с ў ровлар тарзида ў тказилиши мумкин. Оғзаки с ў ровлар бошқа с ў ров турларига қараганда бирмунча устунликка эга, чунки улар шахсий мулоқотга асосланади. Фирмалар ва корхоналар инсонларнинг билими, дунёқараши, истеъмолчиларнинг қандай талаблари мавжудлиги, к ў рсатилаётган хизматлардан қониқиш даражаси ва бошқа масалаларни билиш учун с ў ровлар ў тказадилар. С ў ровларни ў тказишда с ў ров варақаларини ишлаб чиқиш энг қийин ва масъулиятли жараён ҳисобланади. С ў ров варақаларидаги саволларни тузишда саволларнинг ахборотнинг энг муҳим жиҳатларини акс эттиришига, саволларда уларга жавоб беришнинг принципиал имконияти б ў лишлигига,

www.arxiv.uz саволларнинг шакли с ў ралувчиларда жавоб бермаслик иштиёқини уйғотмасликка, саволларнинг мазмуни с ў ралувчиларнинг тайёргарлиги, маълумоти, билимларининг ҳажмига мос келишига алоҳида эътибор қаратилиши лозим. Почта орқали савол-жавоб ў тказиш эса ахборотни олишнинг нисбатан арзон усули ҳисобланади. Бу усул билан ахборот олишнинг камчилиги шундан иборатки, биринчидан, юборилган анкеталарнинг қайтарилиш даражаси жуда паст б ў лса (тахминан 10-15 %), иккинчидан, анкета жавобларини олиш к ў п вақт талаб этади. С ў ров ў тказишнинг энг тезкор ва арзон усулларидан яна бири юқорида қайд этиб ў тганимиздек, телефон орқали интервьюлар олиш ҳисобланади. Бу усулнинг қулайлиги шундаки, берилган саволларга 80-90 фоиз жавоб олиш мумкин б ў лади. Бу усулнинг камчилиги эса, саволлар сонининг бошқа усуллардагига нисбатан чекланганлигидир. Шундай қилиб, маркетинг тадқиқотлари давомида олинган ахборотлар математик-статистик й ў л билан таҳлил қилиниб, хулосалар шаклланади ва шу асосда манфаатдор шахсларга тавсиялар берилади. Анкета с ў ровларининг якуний босқичи б ў либ с ў ров натижалари б ў йича ҳисоботни тузиш ва таклифларни ишлаб чиқиш ҳисобланади. Одатда, ҳисобот уч б ў лимдан ташкил топган б ў лади: кириш, с ў ров натижалари, хулосалар ва таклифлар. Маркетингда назорат Маркетинг назорати - бу маркетинг мақсадларига эришишни таъминлайдиган стратегия ва маркетинг режаси натижаларини ў лчаш, баҳолаш ва уларга ў згартиришлар киритиш жараёнидир. Назорат маркетинг бошқаруви босқичини тугаллайди ва бир вақтнинг ў зида маркетинг фаолиятини режалаштиришнинг янги босқичини бошлашга имкон яратади. Шунингдек, маркетинг фаолиятининг кучли ва кучсиз томонларини аниқлаш,

www.arxiv.uz маркетинг режасининг бажарилиши даражасини таҳлил қилиш, келгуси режалаштирилаётган даврга маркетинг фаолияти стратегияси ва мақсадларини т ў ғри танлашда қ ў лланилади. Назорат натижалари б ў йича маркетинг фаолиятига ў згартиришлар киритилади. Масалан, сотилган товар кутилганидан кам б ў лса, у ҳолда сабаби аниқланиб, бу ҳолатни ижобий томонга ў згартириш учун нималар қилиш кераклиги аниқланади. Агар сотилган товар кутилганидан к ў п б ў лса, бу ҳолда ҳам унинг сабаби аниқланади. Бу ҳолатда, товарга мумкин қадар юқорироқ нарх белгилаш зарурдир. Бу эса сотиш ҳажмини камайтириб, юқорироқ даражада фойда олишни таъминлайди. К ў пчилик ҳолларда маркетинг назоратининг т ў ртта тури к ў рсатиб ў тилади. Масалан, Е.П. Голубковнинг “Основы маркетинга” дарслигида (Е.П. Голубков. Основы маркетинга. М.: Издательство “Финпресс”, 1999) ҳам айнан маркетинг назоратининг т ў ртта тури келтирилган. Ана шу манбага таяниб 1-жадвалда маркетинг назоратининг турларини ва уларнинг тавсифини келтирамиз. 1-жадвал Маркетингда назорат турлари ¹ Назорат тури Бош жавобгар Назоратдан мақсад Мазмуни 1 Йиллик режа назорати Раҳбарият- нинг бош ва ў рта б ў ғини Режадаги натижаларга эришилганлиги ёки й ў қлигини текшириш Сотув ҳажми таҳлили Бозор ҳиссаси таҳлили Сотув ҳажмининг хара- жатларга нисбатан таҳлили Молиявий таҳлил

www.arxiv.uz Истеъмолчилар ва бозорда бошқа иштирок этувчи-ларнинг фикрларини ў рганиш 2 Фойда даражаси назорати маркетинг фаолияти назоратчис и Компаниянинг сармояни қаерда й ў қотаётганлиги ёки олаётганлигини текшириш Фойдалилик даражасини товарлар, минтақалар, истеъмолчилар, савдо каналлари ва ҳоказолар б ў йича аниқлаш 3 Самара- дорликни назорат қилиш Тармоқлар б ў йича раҳбарлар. Маркетинг фаолияти назоратчис и Маркетинг фаолияти самарадорлигини баҳолаш ва юксалтириш Сотиш билан шуғулланувчи ходимлар иши таҳлили Реклама фаолияти самарадорлиги таҳлили Сотишни рағбатлантириш самарадорлиги таҳлили Товар тарқатиш самарадорлиги таҳлили 4 Страте- гик назорат Бош раҳбарият, маркетинг аудитор- лари Компания бозорга, товарларга ва товар тарқатиш каналларига нисбатан ў з имкониятларидан т ў ла фойдаланаёт- ганлигини ёки фойдаланмаётган- лигини текшириш Маркетинг фаолияти самарадорлиги таҳлили, маркетинг фаолиятининг аудитор назорати

www.arxiv.uz Йиллик режа назорати - айрим олинган бозор ва товарлар учун товар сотиш ҳажми, фойдаси ва бошқа к ў рсаткичлари б ў йича йиллик топшириқларнинг бажарилиш даражасини баҳолашдан иборатдир. Йиллик режа назоратида сотув ҳажми, бозор ҳиссаси, сотув ҳажмининг харажатларга нисбати билан боғлиқ таҳлиллар, молиявий таҳлил, истеъмолчилар ва бозорда фаолият к ў рсатувчи бошқа субъектларнинг фикрларини ў рганиш билан боғлиқ таҳлил ишлари ў тказилади. Сотув ҳажми таҳлили ҳар бир товарнинг маълум бир бозорда ҳақиқатда қанча сотилганлиги ва бу борада к ў зда тутилган мақсадга эришилган ёки эришилмаганлигини билиш учун ў тказилади. Бозор ҳиссаси таҳлили эса муайян корхонанинг бозордаги бошқа рақобатчиларга нисбатан эгаллаган ў рнини билишга қаратилган б ў лади. Маркетинг ҳаракатларининг сотилган товарлар ҳажмига нисбатини таҳлил қилиш корхонага маркетинг харажатларининг самарадорлигини баҳолаш ва харажатларнинг қабул қилиш мумкин б ў лган миқдорини белгилашга имкон беради. К ў пинча бундай таҳлиллар маркетинг ҳаракатларининг ҳар бир элементига нисбатан қ ў лланилади (реклама харажатлари, маркетинг тадқиқотлари харажатлари, сотишга б ў лган харажатлар ва бошқалар). Молиявий таҳлил сарфланаётган маблағларнинг қопланишига таъсир этувчи омилларни ў рганишни мақсад қилиб қ ў яди. Умуман олганда, бу таҳлил натижасида корхонанинг молиявий барқарорлигини таъминлашда маркетинг омилларининг роли аниқланади. Истеъмолчилар ва бозорда фаолият к ў рсатувчи бошқа субъектлар фикрларининг таҳлили мижозлар, дилерлар ва бошқа маркетинг фаолияти иштирокчиларининг корхонага нисбатан муносабатларининг ў згаришини кузатишга асосланади. Бунинг учун с ў ровлар, суҳбатлар ў тказилади, оғзаки ва ёзма шикоятлар қайд этилиб, таҳлил қилинади.

www.arxiv.uz Фойда даражаси назорати - ҳар хил товарлар, минтақалар, истеъмолчилар гуруҳлари, товар тарқатиш каналларининг фойдали ишлашини таъминлаш мақсадида баҳолаш ва бу борада ў згартиришлар киритиш билан боғлиқ ҳаракатларни мужассамлаштиради. Бу назорат тури ҳар ҳафтада, ойда ёки ҳар кварталда бир марта ў тказилади ва йиллик режа назоратининг бир қисми ҳисобланади. Самарадорликни назорат қилиш. Корхонанинг маркетинг фаолиятининг самарадорлик даражасини фақатгина қисқа даврдаги фаолият натижаси билан аниқлаш шарт эмас. Юқори самарадорлик корхона ў зининг маркетинг сиёсатини стратегик масштабда т ў ғри олиб борганлиги билан ҳам тушунтирилади. Шу сабабли к ў пгина корхоналар вақти-вақти билан бирваракайига корхонанинг маркетинг фаолияти самарадорлигини танқидий баҳолайдилар, яъни маркетинг фаолияти б ў йича стратегик назоратини амалга оширадилар. Бу ерда маркетинг аудити асосида атрофлича баҳолашни ў тказиш катта аҳамият касб этади. Маркетинг аудити деганда корхонанинг бутунлай ва унинг айрим субъектларининг мақсади, стратегияси ва маркетинг фаолиятининг айрим турларини атрофлича, систематик, ҳеч кимга боғлиқ б ў лмаган, холисона текширувини амалга ошириш тушунилади. Маркетинг аудитининг асосий мақсади маркетинг фаолиятининг самарадорлигини ошириш учун қаерда, қандай муаммолар ва имкониятлар борлигини аниқлашдан иборатдир. Маркетинг аудити асосан ў зида т ў ртта муҳим хусусиятларни мужассамлантиради. Бу хусусиятлар аудит қамраб оладиган маркетинг фаолиятининг кенглиги, назоратнинг систематик тарзда олиб борилиши, назоратни ў тказишда ҳеч кимнинг монелик қилмаслиги ва назоратнинг доимийлигидадир. Умуман олганда, маркетинг назорати корхонанинг рақобатбардошлигини таъминлашга ва самарали фаолият к ў рсатишига хизмат қиладиган муҳим омиллардан бири саналади.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. У збекистон Республикаси Конститутцияси. Тошкент, У қитувчи, 1992. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон – бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос й у ли. Тошкент, 1992. 3. Каримов И.А. Тадбиркорлик – юксалиш гарови. Т.8. Тошкент, У збекистон, 2000. 4. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш – энг муҳим вазифамиз. Т.8. Тошкент, У збекистон, 2000. 5. Котлер Ф. Основы маркетинга. Новосибирск, «Наука» Сибирское отделения, 1992 (перевод с английского). 6. Ибрагимов Р.Г. Маркетинг. Тошкент, Шарқ-Матбаа акциядорлик компанияси бош таҳририяти, 2002. 7. Войе Х., Якубсен У. Маркетинг. М.: Прогресс, 1991. 8. Голубков Б.П. Маркетинг: выбор лучшего решения. М.: Экономика, 1998. 9. Солиев А., Усмонов А. Маркетинг. Тошкент, У қитувчи, 1997. 10. Қосимова М.С., Ахмедов О.М., Ёдгоров М. Ќ . Маркетинг тадқиқоти. Тошкент, У қитувчи, 1998. 11. Merder, David. Market inp. Oxford: Blenchwea, 1992. 12. www. Classis.ru/Pages/classis/6/48/.

Похожие

Маркетинг тадқиқотлари

Савдо соҳасида маркетинг тадқиқотлари

Ишлаб чиқариш менежментида маркетинг тадқиқотлари тизими

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги иқтисодиётида маркетинг тадқиқотлари ҳамда хавф хатарларни бошқариш

Маркетинг ва маркетинг хизмати