Инновацион фаолиятнинг тадбиркорлик объекти сифатидаги аҳамияти - Экономика - Рефераты

Инновацион фаолиятнинг тадбиркорлик объекти сифатидаги аҳамияти

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

389 KB

Инновацион фаолиятнинг тадбиркорлик объекти сифатидаги аҳамияти Режа : 1. Инновацион фаолиятнинг тадбиркорлик объекти сифатида шаклланиши . 2. Янгилик лойиҳаларининг таркиби ва уни тайёрлаш . 3. Инновацион лизинг тушунчаси ва унинг қўлланилиши , 4. Инновацион фаолиятнинг эффективлигини баҳолаш ва тахлили .

Корхона катта ўзгаришлар қилишда стратегик жиҳатдан ҳаракатчан бўлиши , бироқ айни вақтда ўзининг асосий фаолиятини энг самарали даражада бажариш масалалари билан шуғулланиши керак . Инновация жараёнининг бошланғич босқичи ҳақиқатан ҳам ташкилотнинг стратегик реактивлиги билан боғлиқ : фирма нима қилишни мўлжалламоқда ? у янги талабларга жавобан ўз фаолиятида йирик ўзгаришларни қандай амалга оширишни режалаштирмоқда ? Сўнгра жорий этиш босқичида операцион муаммолар ҳал этилади . Қай тариқа ўзгаришларни ташкилотнинг амалдаги фаолияти билан у энг самарали ишлайдиган тарзда бирлаштириш мумкин ? Янгиликларнинг бошланиши ва жорий этилишини якунлашга имкон берувчи турли тузилмавий ( структуравий ) конфигурациялар таклиф этилади . Ташкилотларнинг турли назариётчилари айтишларича , барча масалалар учун ташкилотларни структуралаштиришнинг битта энг яхши усули мавжуд эмас . Энди инновациянинг бошланиши ва жорий этилиши босқичларига таъсир кўрсатадиган бир қатор ташкилий характеристикаларга тавсиф бериш зарур . Инновациянинг бошланишига имкон берувчи ташкилий характеристикалар инновацияларнинг жорий этилишига халал беради , ва аксинча . Шу боис янгиликлар киритишнинг икки турли босқичида ҳар хил ташкилий тузилмалардан фойдаланиш лозим . Ташкилотларнинг мураккаблик даражаси инновация киритиш жараёнига ҳар хил таъсир кўрсатиши мумкин . Мураккаблик ташкилотдаги профессионал мутахассисларнинг сони ва маҳорати , шунингдек жуда табақалашган ( дифференциаллашган ) мақсад тузилмаси нуқтаи назаридан аниқланади . Ниҳоятда мураккаб ташкилотда ё унинг маҳсули ( маҳсулоти ), ё технология ( маҳсулот чиқариладиган жараён ) унчалик аниқ белгиланмаслиги мумкин . Шу боис Уилсон (Wilson) ёзганидек , ташкилотнинг ҳар бир ходими ўз билимларини ўз эҳтиёжларига мослаштириш учун муайян эркинликка эга бўлади . Ходимларнинг топшириқлари бошқача белгиланадиган бўлса , қаттиқ

назорат қилиш ниҳоятда қийин бўлади . Раҳбар ҳар бир ходимнинг ўз ишини ўз эҳтиёжларига қай тариқа мослаштирганлигини билмаслиги мумкин . Натижада ҳар бир ходим эксперимент учун кўпроқ эркинликка ва , шу тариқа , янгиликлар соҳаларини очиш учун кўпроқ имкониятларга эга бўлади . Юқори малакали мутахассисларнинг кўплиги ташкилот ходимлари аниқ махсус билимлар ва ўз ишида фойдаланиши мумкин бўлган ахборотни юксак қадрлашларига олиб келади . Касбларнинг хилма - хиллиги ахборот манбаларининг турли - туманлигига олиб келади , бу эса инновация жараёнининг бошланғич босқичида янгиликларни билиб олиш ва тушунишга имкон беради . Ушбу хилма - хил ахборот манбалари ташкилот янгилик имкониятларини кўриб чиқаётганида унга ҳар томонлама ахборот келиб тушиш имкониятини оширади . Масалан , Dearden ахборот тизими ташкилотнинг ахборотга бўлган эҳтиёжлари мураккаблигини акс эттиришига тўла ишонч ҳосил қилиш учун ташкилотнинг ахборотга бўлган ҳар хил эҳтиёжларни тушунадиган кўплаб ходимлар талаб этилишини айтиб , бошқарув - ахборот тизимларини лойиҳалаштириш қийинчиликларига алоҳида эътибор қаратади . Бундай хилма - хиллик индивидуал даражада амал қилувчи танлаб тушуниш ва ўзига ишончсизлик каби айрим қаршилик кўрсатиш омилларини ҳам енгиши мумкин . Бироқ хилма - хиллик ( мураккаблик ) инновацияни жорий этиш босқичида ташкилот учун муаммо юзага келтиради . Корхонадаги катта хилма - хиллик корхона аъзолари кўп сонли янгиликлар топишлари ва таклиф этишларига , аммо бу янгиликларни қабул қилмасликларига олиб келади . Мазкур шарт - шароит шундан иборатки , бу даражадаги хилма - хиллик ( мураккаблик ) ҳар қандай ҳокимият манбанинг кўплаб таклифлардан қайси бирини жорий этиш кераклиги хусусида бир фикрга келишини қийинлаштиради . Шундай қилиб , афтидан , инновацияларни бошлаш ва жорий этиш жараёнлари ўртасида муҳим зиддият мавжуд . Юқорида баён этилганлардан инновация жараёнининг турли босқичларида ташкилотнинг мураккаблиги ҳам ижобий , ҳам салбий

самараларга эга бўлиши мумкинлиги келиб чиқади . Дастлабки босқичда хилма - хил ташкилотлар (the divers organizations) — турли хил тузилишга эга бўлган ташкилотлар — ахборот ва билимнинг кўп сонли манбаларини аниқ ҳаракатга келтириши мумкин , бу эса янгиликни қидириб топиш ва тушуниш имкониятини ҳамда ташкилотга жорий этиш эҳтиёжини оширади . Бироқ жорий этиш чоғида катта қийинчилик ташкилот учун — эҳтимол тутилган ихтилофлар оқибатида - инновациянинг ҳақиқатан жорий этилишини қийинлаштиради . Инновация жараёнининг бошланғич босқичида таклиф этиладиган янгиликлар сонини кўпайтириш мақсадида ташкилотлар ёки ташкилот кичик гуруҳларининг доираси кенгайтирилиши мумкин . Масалан , янги бошқарув - ахборот тизими яратиш мақсадида , лойиҳа гуруҳи бир қанча муҳандислар , ишлаб чиқариш бўйича директорлар , товарни ўтказиш ( сотиш ) бўйича директорлардан иборат бўлиши мумкин . Турли ахборот манбаларига эга бўлган бу гуруҳнинг хилма - хиллиги тизим ва унинг таркибий қисмлари учун кўплаб янги ғоялар келтириб чиқаради . Инновациянинг ҳақиқатан жорий этилишига кўмаклашиш мақсадида жуда мураккаб гуруҳга ишчи гуруҳлар ( бригадалар ) ташкил қилиш вазифасини топшириш мумкин . Ишчи гуруҳлар ( бригадалар ) ташкил қилиш бу ходимларга ўзларининг шахслараро уқувлари ва ўзаро ишончини ривожлантиришга ёрдам беради . Шундай экан , улар жорий этилаётган инновацияларнинг айрим жиҳатлари хусусида тўқнашадиган низолар ва норозиликларни ошкора ҳал қила оладилар . Ишчи гуруҳлар ташкил этишда уларнинг иштирокчилари ўзаро келишмовчиликларни яширишлари ҳамда умумий манфаатлар ва ёндашувлар соҳасини топишларига ҳам асосланиш мумкин . Бу ҳол инновацияни жорий этиш даврида ишчи гуруҳга аниқ бир янгиликни жорий этиш масаласида умумий фикрга эришишида кўмаклашиши мумкин . Ниҳоят даражада мураккаб ва хилма - хил лойиҳа гуруҳида бошқарув - ахборот тизимини ташкил қилиш ҳам яна бир муқобил вариант бўлиши мумкин . Янги тизим бўйича таклифлар ишлаб чиқилганидан сўнг товарни

ўтказиш ва ишлаб чиқариш гуруҳлари каби хилма - хиллиги кам ва анча бир хил функцияларга эга бўлган гуруҳлар тизимини уларнинг тегишли фаолият соҳаларига жорий этиш учун тегишли тузилма ташкил қилиш ишини давом эттиришлари мумкин . Инновациянинг бошланиши босқичида ташкилот ахборотнинг янги манбалари ҳамда янгиликни таҳлил қилиш чоғида ҳаракатнинг муқобил йўналишларига нисбатан иложи борича мослашувчан ва очиқ бўлиши керак . Тартиб - қоидаларнинг кўплиги ташкилот келишиб ишлашга мажбур бўладиган чекловларга айланиши мумкин . Инновацияни жорий этиш босқичида мақсадлар бирлиги бўлиши зарур ( бир қанча эмас , балки битта мақсад керак ). Янгиликни амалиётга жорий этиш учун махсус формаллашган таомиллар яратилиши лозим . Ушбу таомилларга лойиҳани формал танлаш ( сайлаш ), узоқ муддатга режалаштириш , графиклар ҳамда ишнинг мунтазам бажарилиши ҳақида ҳисоботлар тузиш каби омиллар киради . Формаллаштиришнинг ушбу таомиллари операция ( илмий бошқарув ) ни тадқиқ этиш муаммоларини камайтиради , зеро улар ахборот ҳам , ташкилот ходимларининг янгиликдан фойдаланишларига ёрдам берадиган муайян усулларни ҳам беради . Янгиликни жорий этиш босқичида ушбу анча формаллашган таомилларнинг йўқлиги , афтидан , роллар зиддиятига ҳам , уларнинг хилма - хиллигига ҳам олиб келади . Ролнинг хилма - хиллиги , ўз навбатида , ходим янгилик унинг ўз ишини бажаришига қандай таъсир этишини аниқ тушунишига олиб келиши мумкин . Янгиликни жорий этиш хусусида аниқ кўрсатмалар берувчи махсус формал қоида ва тамоилларнинг ишлаб чиқилиши ўзига нисбатан ишончсизлик оқибатида тобелик хомхаёли ( иллюзияси ) каби янгиликка индивидуал қаршилик кўрсатишнинг баъзи бир манбалари камайиши учун фойдали бўлиши мумкин . Алоҳида олинган ходим энди янгиликдан қандай фойдаланиш лозимлигини ва бу янгилик унинг ишига қай тариқа мос келиши ҳақида кўрсатмага эга бўлади . Масалан , ушбу ташкилотда ахборот каналлари номарказлашган ва норасмий ( ноформал ), ахборот тизими эса анча

структуралашмаган бўлиши мумкин . Шу боис бошқарувга оид янги , анча формаллашган ахборот тизимининг жорий этилиши эски ахборот тизимига нисбатан муҳим ўзгариш бўлади . Уни муваффақиятли жорий этиш учун ташкилот ходимларига мутлақо аниқ , махсус таомилларни кўрсатиш , улар анча марказлашган коммуникация тизимларидан самарали фойдаланишларини кутаётганликларини билишлари зарур . Шундай қилиб , уларнинг раҳбарлари уларга нисбатан эга бўлган ролни кутиш ўзгарганлигини ҳамда илгариги норасмий тизим учун бундан кейин рухсат олинмаслиги ёки қарор қабул қилишда унга бошқа асосланилмаслигини хабар қилишлари зарур . Шакллантириш янгилик киритишнинг дастлабки босқичида фойдали бўлади . Ушбу дилемманинг кескинлигини юмшатишга уриниб , янгилик киритишнинг дастлабки босқичида ва жорий этиш босқичида формаллаштиришнинг турли даражаларидан фойдаланишни таклиф қилиш мумкин . Масалан , инновация жараёнининг бошланғич босқичида формаллаштиришни камайтирадиган бир қатор операцион кўрсатмалар яратиш ва бу билан инновация таклифлари берилишини рағбатлаштириш мумкин бўлади . Бироқ таклифлар берилганидан сўнг , гуруҳ ўз эътиборини янгиликни амалда жорий этиш билан боғлиқ операцион қоидалар ва таомилларга аниқлик киритишга қаратиши мумкин . Янгиликни жорий этиш босқичида инновация жараёнини формаллаштириш ташкилот ходимлари уни бажариш давомида дуч келадиган ноаниқлик ва можаролар эҳтимоллигини камайтирган бўларди . Улар янгиликдан қандай фойдаланиш кераклигини ва уни жорий этиш ташкилотда мавжуд таомилларга қанчалик мос келишини яхшироқ тушунишлари мумкин бўларди . Дарс беришнинг янги модели жорий этилишини ўрганиш жараёнида Gross ўқитувчилар ролни бажаришнинг янгиликни амалга ошириш учун талаб этилган типини ёхуд уларнинг имкониятларига мос келмайдиган талаблар қўйилганлигини тушунмаган ва бу ҳол янги моделнинг жорий этилишига ёрдам бермаган , деган хулосага келган . Марказлашувнинг

ўлчаниши ишда ҳокимиятнинг ташкилотда қарор қабул қилишдаги ўрни каби концептуаллашади . Ҳокимият иерархияси қанчалик катта бўлса ( ташкилотда қарор қанчалик юқорида қабул қилинса ) ва ташкилотда мавжуд бўлган қарорлар қабул қилиш жараёнида иштирок этиш қанчалик кам бўлса , марказлашув шунчалик кўп бўлади . Инновация жараёнининг бошланғич босқичида ташкилот аъзолари ҳис этадиган анчагина ноаниқликлар кузатилади . Бунинг натижасида ташкилотнинг ахборотга бўлган эҳтиёжлари афтидан катта бўлади . Ҳокимият иерархиясига қатъий риоя қилиш , эҳтимол , қарорлар қабул қилувчи тузилма аъзоларини махсус алоқа йўлларидан фойдаланишга ҳамда ўз ишларидаги ижобий ахборот бўйичагина танлаб қайтма алоқага эга бўлишга мажбур этади . Шундай қилиб , улар аслида корхонага янгиликка бўлган эҳтиёжни ҳам , уни жорий этиш технологиясини ҳам яхшироқ тушунишда ёрдам бериш мумкин бўлган салбий акс алоқадан фойдаланмайдилар . Бундан ташқари , Шепард айтганидек , янгиликлар киритиш ғоялари кўпинча ташкилотда ҳокимият марказидан муайян масофада юзага келади , шу боис уларни иерархия бўйича юқорига етказиш зарур . Ҳокимиятнинг тузилиши қанчалик кўп бюроктралашган бўлса , янгилик ўтиши лозим бўлган алоқа каналларининг сони шунчалик кўп бўлади . Бинобарин , бу ҳол таклифнинг рад этилиши эҳтимоллигини кучайтиради , зеро у ташкилотда мавжуд бўлган тартибни бузади . Қарор қабул қилишда чуқур иштирок этиш инновация жараёни учун янги ғоялар ва ахборот манбалари бериши мумкин . Умумий бошқарув ахборот тизимини бутун ташкилот учун лойиҳалаштириш қийинлиги оқибатида истеъмолчилар фаолият кўрсатадиган соҳалардан чиққан кўплаб шахслар бунга киришишлари керак . Ушбу киришишлар қандай қарорлар қабул қилиниши керак , қарорлар қабул қилинишида қайси омиллар муҳим бўлади , қарорлар қай тариқа ва қачон қабул қилиниши керак ҳамда қандай ахборот фойдали бўлиши лозим , деган саволларга жавоб бериш учун зарур . Гарчи мавжуд тадқиқотлар бу масалага аниқлик киритмаса - да , марказлашув

оқибатлари корхонадаги инновация жараёнининг босқичига кўра турлича бўлиши мумкин , деб яна бир бор тахмин қилса бўлади . Ҳокимият иерархиясининг камлиги ва қарорлар қабул қилинишида иштирокнинг кўплиги корхона фойдалана оладиган ахборотни ҳамда бу билан янгиликнинг бошланғич босқичида маълумотлар ва хабардорлик даражасини кўпайтириши мумкин . Бироқ , Shepard айтганидек , корхона жорий этиш босқичига эришганида анча ўзига хос ҳокимият ҳамда янгиликни жорий этиш билан бирга келиши мумкин бўлган низоларни ёки роллар ноаниқлигини камайтириш мақсадида масъулият ( жавобгарлик ) зарур бўлади . Бундан ташқари , марказлашмаган ҳокимият ва қарорлар қабул қилиш тузилмаси ( структураси ) янгиликларнинг жорий этилишига халал беради , яъни ташкилот ( янгиликлар ) иштирокчиларига етарли таъсир кўрсатиши қийин бўлади . Янгиликка кўпроқ одамларнинг жалб этилиши уни жорий қилиш имкониятини камайтириши мумкин , чунки одамларнинг устувор ғоялари ҳар хил бўлади . Инновация дилеммасини сусайтиришга қаратилган лойиҳалаштириш стратегияси инновация жараёнининг барча ёки айрим босқичларида марказлаштиришнинг турли даражаларидан фойдаланишни ўз ичига олади . Дастлабки даврда , янгилик яратиш учун технология зарурлигини тушунишни осонлаштириш мақсадида , янгилик киритиш иштирокчиларига кўпроқ мустақиллик бериш мумкин . Яна бир тартиб янгиликнинг бошланғич даври ва жорий этиш даври учун топшириқ турлари бўйича ҳар хил гуруҳлардан фойдаланишдир . Камроқ марказлашган тузилма ўз илмий тадқиқот ва тажриба - конструкторлик ишлари ( ИТТКИ ) гуруҳига муҳитни сканирлаш ва шу тариқа мавжуд янгиликларни билиб олиш ҳамда янгиликлар зарурлигини қабул қилиш имконини берган бўларди . Сўнгра , янгилигини жорий этиш даврида янгиликдан фойдаланишда ноаниқлик , мужмалликни камайтириш мақсадида , истеъмолчиларга аниқ ишланган йўл - йўриқ ва кўрсатмалар бериш учун , янгиликни қабул қилаётган тузилмаларни марказлаштириш мумкин . Бу ҳам , ўз навбатида , янгиликка қаршилик кўрсатишнинг ўзининг

номукаммаллиги ва ўзига ишончсизлик каби индивидуал манбаларининг сонини камайтириши мумкин . Шундай қилиб , ташкилий тузилманинг икки босқичда инновация жараёнига ёрдам берадиган турли конфигурациялари мавжуд эканлиги айтилган эди . Хусусан , инновация бошланишини рағбатлантиришда мураккабликнинг юқорироқ даражаси , формаллаштириш ва марказлаштиришнинг камлиги дастлабки босқичда ниҳоятда муҳим ахборотни тўплаш ва қайта ишлашга имкон бериши таъкидланди . Шунингдек , жорий этиш босқичида формаллаштириш ва марказлаштириш даражасининг юқорироқ эканлиги ҳамда мураккаблик даражасининг камроқ эканлиги роллар ўртасидаги зиддиятларни ҳамда жорий этишга зиён етказиши мумкин бўлган ноаниқликни камайтириш эҳтимоли борлиги таъкидланди . Корхонанинг тузилиши инновация жараёнининг аниқ босқичи билан боғлиқ . Ушбу хулоса бир янгиликдан бошқасига ўтган сайин корхона ўз тузилишини ўзгартириб бориши кераклигини билдиради . 2. Инновацияни киритиш босқичларига мувофиқ тузилманинг ўзгаришига имкон берувчи омиллар Агар корхона икки инновация босқичида ўз тузилишини ўзгартириши кераклигига доир юқорида келтирилган шарт қабул қилинадиган бўлса , ташкилотлар раҳбарлари унинг тузилишини ўзгартиришни осонлаштириш учун маълум бўлиши керак бўлган ва асосланадиган ўзгарувчиларни аниқлаш энди асосий муаммо бўлади . Бу ўринда раҳбарлар учун муҳим бўлган бир қанча омиллар тавсифланади . Ушбу омиллар ёрдамида у янгилик киритишнинг икки босқичини ўтказиш учун ҳар хил тузилмалардан фойдаланишга тўғри келиш - келмаслигини билиб олади . Янгилик босқичлари учун

1. Анча янгиликнинг юқори даражадаги бошланғич тузилмаларни табақалаш - мураккаблик тиришга имкон берувчи 2. Камроқ формаллашганликбосқичи омиллар 3. Камроқ марказлашганлик Тўртта омил кўриб чиқилмоқда : низони бартараф этиш қобилияти , самарали шахслараро муносабатлар , ҳар хил тузилмалардан фойдаланиш учун зарур қоидаларни ўз ичига оладиган адекват ҳамда янгиликлар учун икки томонлама ташкилий тузилмаларни институционаллаштириш . Янгилик киритишнинг икки босқичида ҳар хил тузилмалардан фойдаланиш , афтидан , низо келтириб чиқаради . Масалан , янгилик киритишнинг биринчи босқичи бир гуруҳда , айтайлик , ИТТКИ гуруҳида юз берса , сўнгра янгилик бошқа гуруҳда , ишлаб чиқаришда жорий этилса , бир қанча ўлчовларда низо келиб чиқиши мумкин . Ушбу икки гуруҳ улар олдидаги вазифалар ва уларнинг операцион тузилишлари оқибати сифатида бир - бирларидан ниҳоятда фарқли ( ажралган ) бўлиши мумкин . ИТТКИ гуруҳи анча катта вақт доирасига эга бўлиши мумкин , чунки ушбу гуруҳ ғояларни амалга ошириш устида иш олиб боради , ишлаб чиқариш гуруҳи эса маҳсулотларга бўлган талабни қондиришга қодир бўлиши учун , буюмларни тез тайёрлаш учун анча сезгир бўлиши керак . Инновация киритишнинг бошланғич босқичида машғул бўлган гуруҳнинг пировард мақсадлари ҳақиқатан ҳам янги ва илгари ишлаб чиқарилганларидан фарқ қилувчи мукаммал товарларни ишлаб чиқариш билан банд бўлган гуруҳнинг пировард мақсадларидан фарқ қилиши мумкин . Бироқ янгиликни жорий этиш билан машғул гуруҳ янгиликни мавжуд тартиблар билан бирлаштириш мумкин бўлган осонлик ва тезликдан манфаатдор бўлади . Юқорида келтирилган мисолда ишлаб чиқариш гуруҳи , шубҳасиз , янгиликдан манфаатдор бўлади , аммо бу гуруҳ янгилик ҳаддан ташқари радикал бўлмаслиги ва уларнинг бутун иши ўзгартириб юбормаслигидан ҳам ташвишланади .

Агар инновация жараёнини бошлаш ва жорий этиш босқичларида айни ташкилий тузилма ( бирлик ) ишга жалб этиладиган бўлса , низони бартараф этиш қобилияти ҳам муҳим . Масалан , ташкилотдаги ишлаб чиқариш бўлинмаси ўзи ишлаб чиқариши мумкин бўлган янги маҳсулотларни аниқлаш билан шуғулланиши мумкин . Ушбу дастлабки босқич давомида кичик гуруҳ янги маҳсулот ғоялари устида ишлаган пайтда бўлинма ниҳоятда марказлашмаган бўлиши мумкин . Сўнгра жорий этиш босқичида , яъни муайян янги маҳсулотни қабул қилиш ёки уни такомиллаштиришга ҳаракат қилинаётганида бўлинма жорий этиш зарур бўлган операцион тартибларни аниқ ишлаб чиқиш мумкин бўлиши учун анча марказлашган тузилишда иш олиб боради . Бўлинма жорий этиш босқичида анча марказлашган тузилмага ўтган сари маҳсулотдаги танланган янгиликларни жорий этиш тартиби масаласида низолар ва келишмовчилар келиб чиқиши мумкин . Бундан ташқари , янгиликни жорий этиш давомида бўлинма тузилишига кўра анча марказлашган бўлгач , низо ва келишмовчиликлар келиб чиқиши аниқ . Ташкилотнинг бошланғич босқичда кўпроқ жалб этилган ходимлари дастлаб қоидалар , тартиблар ва қарорлар қабул қилишнинг кўпроқ марказлашувига қаршилик кўрсатадилар . Шу боис низони бартараф этишнинг адекват механизми мавжудлиги муҳим бўлиб қолади . Махсус адабиётда низони бартараф этиш учун стратегияларнинг ҳар хил турлари таклиф этилади (Burke, Lawrence & Lorsch, Robbein). Бу стратегиялар ҳар хил : низо келтириб чиқарувчи фарқларга кўл қўймаслик , уларни камайтириш ёки бартараф этиш , — ҳатто мажбурлаш чоралари ёрдамида амалга ошириладиган куч билан бажариладиган қарорларгача . Конфронтация ( адоват ) — низони бартараф этишнинг энг самарали усули эканлиги аниқланди . Конфронтацияда низо қабул қилиниши ва иш жараёнида бартараф этилиши керак бўлган қонуний ташкилий ҳодиса сифатида баҳоланади . Конфронтация жараёнида низолашувчи томонлар олдига жуда муҳим фактлар илгари сурилади , сўнгра юзага келган муаммолар бирор келишувга келинмагунича муҳокама қилинади . Агар

ходимлар низога самарали қаршилик кўрсата олсалар , ташкилот бундай низолар такрорланмайдиган қилиб келишмовчиларни ҳал этишнинг катта имконига эга бўладилар . Масалан , айрим ходимлар ўртасида янги маҳсулотни жорий этиш хусусида низо келиб чиқса , конфронтация иккала томон ўз фикрларини тасдиқловчи фактларни тақдим этишларини талаб этади . Сўнгра гуруҳлар ушбу фактларни келишув учун умумий асос топилмагунича муҳокама қиладилар . Низога қаршилик кўрсатадиган муайян механизмларни тузилма шаклида яратиш зарур бўлиши ҳам мумкин . Масалан , янгиликни жорий этувчи бўлинмалар ўртасидаги фаолиятни мувофиқлаштириш учун « боғловчи » лавозимлар яратилиши мумкин . Бу ходимлар — « боғловчилар » бўлинмаларга ёрдам берувчи ҳамда музокаралар олиб борувчи учинчи партия ( қисм ) сифатида ҳаракат қилишлари мумкин . Масалан , ИТТКИ гуруҳи ишлаб чиқариш бўлинмасида жорий этилиши мумкин бўлган янгиликни ишлаб чиқишда ўзини қатъий тутиши мумкин . « Воситачи » бу гуруҳларни жамлаши ва улар билан бир бўлинма бошқасини яхшироқ тушунишига ҳаракат қилиб иш олиб бориши мумкин . « Воситачи » ИТТКИ раҳбарлари ишлаб чиқариш унда банд бўлган одамлар янгиликни қабул қилишни истамасликларининг белгиси эмаслигини , балки энг кўп фойда олиш мақсадида уларга кўрсатилаётган босим кўрсаткичи эканлигини тушунишлари учун иш олиб бориши мумкин бўларди . Ушбу ҳолда чиқарилиши мумкин бўлган хулоса жуда муҳим . Чунки низога нисбатан конфронтация ( қарши туриш ) пешана тери билан эришиладиган маҳоратдир . Шу боис лойиҳачи ташкилот аъзоларига бу жараённи ўрганиш учун имкон беришига тўғри келади . Шу боис ташкилот аъзолари учун низоларни бартараф этиш лабораториясининг ишини ташкил қилишга тўғри келиши , у ерда улар ушбу жараёнга экспериментал равишда ўргатилишлари мумкин . Янгиликнинг бошланиши ва жорий этилиши ҳар хил ташкилий бўлинмаларда ёки айни бир бўлинмада юз беришидан қатъи назар ,

шахслараро муаммоларни ҳал этиш инновация жараёнининг икки босқичида тузилмани ўзгартириш учун муҳим . Масалан , янгиликни киритиш ИТТКИ гуруҳида бошланган , сўнгра бошқа бир гуруҳда , айтайлик ишлаб чиқарувчи бўлинмада жорий этилган тақдирда шахслараро муаммоларни кўриб чиқиш жуда муҳим бўлиб қолади . ИТТКИ гуруҳининг янгиликни бошлаган аъзолари ўз янгилигини жорий этиш учун ишлаб чиқариш бўлинмаларига келганларида уларнинг бошқа муайян янгиликлар билан жуда ўхшашлигини аниқлашлари мумкин . ИТТКИ бўлинмасининг аъзолари ишлаб чиқариш бўлимининг ходимлари билан мувофиқлашмаслик , ҳамкорлик қилмаслик мотивларига эга бўлиши мумкин . Ёки улар ишлаб чиқарувчилар айрим янгиликларнинг амалий қийматига шубҳа билдирганларида ўзларини ҳимоя қилишлари мумкин . Сўнгра тарафлар ўзлари билан боғлиқ одамларга ёрдам бериш , шу тариқа вазиятни тушунтириш учун ўзларида бир - бирларига муносабатлари билан боғлиқ муаммоларга қандай қарашларини тушунтириш қобилиятини ҳосил қилишлари жуда муҳим бўлади . Шахслараро муаммолар янгиликнинг бошланиши ва жорий этилиши айни бир бўлинмада кечган ҳолларда юзага келиши эҳтимол . Ташкилотнинг янгиликнинг бошланғич босқичига кўпроқ жалб этилган ходимлари дастлаб янгиликни жорий этиш босқичида қарорлар қабул қилишнинг кўпроқ даражада марказлашувига қаршилик кўрсатадилар . Бундай кайфиятлар ҳақиқий қаршиликка айланмаслиги учун уларни бартараф этиш жуда муҳим . Ташкилот раҳбари ходимларни шахслараро муаммоларни ҳал этишга ўргатадиган махсус тайёргарликдан ўтказишни назарда тутиши зарур бўлиши мумкин . Шу боис ишчи гуруҳлар ташкил қилиш фаолиятида гуруҳий жараёнлар шахслараро низоларни бартараф этишни тушунишга урғу берилади . Бу низолар иш топшириқларини бажаришда хатти - ҳаракатга таъсир қилган сари ушбу фаолият ташкилот тузилишини яратиш жараёнининг муҳим таркибий қисмига айланади .

Ташкилотларни лойиҳалаштиришнинг янгиликлар билан боғлиқлиги моделини яратишда ташкилотнинг тузилиши инновация жараёнининг бошланиши ва жорий этилиши босқичларида ҳар хил бўлиши кераклиги кўрсатилган . 1- қоида . Янгиликка бўлган эҳтиёж қанчалик катта бўлса , ташкилот янгиликнинг бошланғич босқичи ва жорий этилиш босқичи учун ҳар хил тузилмалардан шунчалик кўпроқ фойдаланиши керак . Ташкилотнинг эҳтиёжи қанчалик катта бўлса , тезлик билан чора кўриш заруратининг эҳтимоллиги шунчалик катта бўлади . Масалан , сўнгги пайтларда нефть етишмаслиги оқибатларида кўпчилик нефть компанияларида , имкони бўлса , ўзлари чиқараётган маҳсулотлар учун нефть ўрнини босувчи маҳсулот яратиш жуда зарур бўлиб қолди : бундай ўринбосар маҳсулотларни жуда тезлик билан яратиш керак эди . Янгилик киритишнинг бошланғич босқичида унча марказлашмаган ва норасмий тузилмадан фойдаланиш янгиликларни аниқлаш учун зарур бўлган ахборотни тўплаш ва унга ишлов беришда кўмаклашиши мумкин . Нефть ўрнини босувчи бундай маҳсулотларни жорий этиш ёки ишлаб чиқариш жараёнини янгилаш учун зарур янгиликлар аниқланганидан кейин анча марказлашган ва расмийлашган тузилмадан фойдаланиш мумкин бўлади . Жорий этишнинг ушбу анча марказлашган босқичи , афтидан , ходимлар янгиликлардан қандай фойдаланишлари кераклиги борасида мавжуд бўлган ноаниқликларни камайтиради . 2- қоида . Инновация вазияти билан боғлиқ ноаниқлик қанчалик кўп бўлса , ташкилот янгиликнинг бошланғич босқичи ва жорий этилиш босқичи учун ҳар хил тузилмалардан шунчалик кўпроқ фойдаланиши керак . Бошланғич босқич хусусидаги ноаниқлик катта бўлганда у янгиликнинг бошланғич ва жорий этилиш босқичига муҳим таъсир кўрсатади . Инновация вазияти хусусидаги ноаниқлик катта бўлганида ахборотга бўлган эҳтиёж янгиликнинг бошланиш даврида катта бўлади . Ташкилот анча мослашувчан ( паст даражадаги марказлашув ва формаллашув ) ташкилий тузилмага , шунингдек анча кўп ахборот киритиш имкониятига эга бўлиши , яъни

янгиликларни қўллашнинг янги соҳаларини аниқлаш учун зарур бўлган ахборотни бериши учун анча мураккаб бўлиши лозим . Жуда қатъий қоидалар ва тартиблар янги ахборот манбалари берувчи муҳитни сканирлашга халал беради . Инновация жараёнида ташқи муҳитни сканирлаш жуда катта ўрин тутади . Ҳар хил тадқиқотларда янгиликлар ғояларининг манбалари ташкилот доирасидан ташқарида бўлиши кўрсатилган . Янгиликлар учун ғояларнинг асосий манбаларини техникавий омиллар ( ИТТКИ бўлинмаларининг ишидан фойдаланишга интилиш ) эмас , балки маркетинг омиллари ( харидорларнинг талаби , рақобатчиларнинг босими ) ташкил қилади . Шундай қилиб , инновация жараёни бошланиши учун ташкилот муҳитни сканирлаши керак . Бироқ янгиликни жорий этиш босқичида анча аниқ , махсус қоидалар ва тартиблар бўлиши ва янгиликни жорий этиш учун стратегия ишлаб чиқишда уларга риоя этиш зарур . Жорий этишга хос бўлган бундай камайтирилган ноаниқлик катта аҳамиятга эга . 3- қоида . Янгилик қанчалик радикал бўлса , ташкилот янгиликнинг бошланғич босқичи ва жорий этилиш босқичи учун ҳар хил тузилмалардан шунчалик кўпроқ фойдаланиши керак . Доимий янгиликларга уларнинг янгилиги ва такрорланмаслиги хосдир . Янгилик мавжуд муқобилларидан , status quo дан қанчалик кўп фарқ қилса , шунчалик радикал бўлади . Ўшанда янгиликни бошлаш учун ташкилий бирлик ( бўлинма ) зарур бўлади . Бу бўлинма қандайдир махсус вазиятни ҳал қилиш учун жуда ўзига хос , ноодатий ёндашувлар таклиф этиши керак ; ахборот тўплаш ва уни қайта ишлашга бўлган эҳтиёж жуда юқори бўлади . Бироқ марказлашув , формаллашув даражаси паст ҳамда мураккаблиги юқори бўлганида анча мослашувчан ташкилий тузилма мавжуд бўлиши ахборотни тўплаш ва қайта ишлашга имкон беради . Ушбу ҳолда махсус вазифаларни бажариш ёки ушбу янги ечимларни ишлаб чиқиш учун ақллар ҳужуми уюштириш мақсадида командалар ташкил қилиш мумкин . Шундай қилиб , ташкилий тузилма ушбу ҳолда жуда мослашувчан бўлади . Бироқ янгиликни жорий этиш босқичига

ўтилганда яна бир нечта анча марказлашган ва формаллашган ҳамда унчалик мураккаб бўлмаган тузилмалар ташкил қилиш зарурати пайдо бўлади . Бу ташкилот аъзолари ушбу янгилик уларнинг иш вазифаларида қандай фойдаланилаётганини яхшироқ тушунишларига имкон берадиган қоидалар ва процедуралар ҳосил қилиш учун зарур . Бундай катта марказлашув ва формаллашув янгилик қай тариқа жорий этилиши хусусидаги ноаниқликларни камайтириш имконига эга бўлади . Албатта , юқорида келтирилган қоидалар барча муаммоларни акс эттирмайди , аммо улар икки инновация босқичида турли тузилмалардан фойдаланишга қарор қилган тадқиқотчи фойдаланиши мумкин бўлган асосий қоидалардир . Янгиликка бўлган эҳтиёж катта бўлган тақдирда ёки ушбу янгилик радикал бўлганида янгилик киритишнинг икки босқичида ҳар хил тузилмалардан фойдаланиш тўғри бўлади . Шубҳасиз , ана шу учта характеристика мавжуд бўлганида ҳар хил тузилмалардан фойдаланиш учун асослар шунчалик кўп бўлади . Агар инновация жараёнининг икки босқичи учун ҳар хил тузилмалардан фойдаланишни ифодаловчи тузилмавий янгилик радикал хусусиятга эга бўлса , ушбу жараённи ташкилот сифатида бирлаштириш муҳим бўлади . « Институционаллаштириш » деганда , бу янгилик киритишнинг ташкилот фаолиятининг жорий турларида бирлаштириладиган икки томонлама тузилмаси эканлиги тушунилади . Бу ўринда шуниси муҳимки , ташкилот ходимлари тузилманинг бундай табақаланишини ( фарқланишини ) янгилик улар ўйнаётган ролнинг қисми бўлиши учун уни қабул қилиш усули сифатида баҳолайдилар ва идрок этадилар . Ушбу тузилмани тўлиқ институционаллаштириш учун юқори даражадаги раҳбарлар бу жараённи ўз хатти - ҳаракати ҳамда мукофотлашнинг ташкилий тизими билан қўллаб - қувватлашлари зарур бўлади . Соғлиқни сақлаш ва ижтимоий таъминот ташкилотларида юқори даражали раҳбариятнинг янгиликларни қўллаб - қувватлаши янгиликларни амалга оширишда номарказлашув ёки формаллашув каби тузилмавий омилларга қараганда

муҳимроқ бўлган . Шубҳасиз , бундай қўллаб - қувватлаш янгилик киритиш учун имкон яратувчи муҳим омилдир . Бошқача айтганда , ташкилотда инновация жараёнининг икки босқичини амалга оширишда ушбу икки томонлама тузилмадан фойдаланиш учун бу жараённи қўллабқувватловчи муҳит яратиш зарур ; бунда иновация жараёни ташкилот аъзолари ишининг қонуний таркибий қисми сифатида баҳоланади . Бундай қўллаб - қувватловчи муҳит яратиш учун ташкилот аъзолари махсус тайёргарликдан ўтишлари зарур бўлишлари зарур . Бунинг натижасида улар амалий тузилмаларни янгилик киритиш учун жорий этишни билиб олишларига ёрдам берадиган усулларни ўрганадилар . Шундай қилиб , янгиликни бошлаш ва жорий этиш босқичлари ўртасида ташкилий тузилмаларнинг табақалаштирилишига имкон берувчи омиллар қуйидагилардир : ташкилий бирликнинг низони бартараф этиш қобилияти , самарали шахслараро муносабатлар , қоидалар ишлаб чиқиш ҳамда янгилик киритиш учун икки томонлама ташкилий тузилмаларни институционаллаштириш . Булар ташкилий тузилмаларни табақалаштириш учун фойдаланиш зарур бўлган тўрт омилдир . Маълумки , ҳар қандай фирма фаолиятининг муваффақияти пировард натижада фирма истеъмолчиларга таклиф этаётган маҳсулотнинг рақобатбардошлик даражасига боғлиқ . Демак , маҳсулот рақобатбардошлигини баҳолаш ва бошқаришнинг иқтисодиёт ва менежмент , психология ва социология , статистика ва эҳтимоллар назарияси ҳамда бошқа фанлардаги умум эътироф этган қонунларнинг чамбарчас боғлиқлигига асосланган аниқ методологиясини ишлаб чиқиш зарурлигини тан олишга тўғри келади . Товарнинг рақобатбардошлиги — ривожланган рақобатли бозорда тижорат муваффақиятига эришишнинг ҳал қилувчи омили . Бу товарнинг нафақат сифати , техник , иқтисодий , эстетик хусусиятлари бўйича , балки уни сотишнинг тижорат ва бошқа шароитлари ( баҳоси , етказиб бериш муддатлари , сотиш каналлари , сервис , реклама ) бўйича ҳам бозор

шароитларига , истеъмолчиларнинг аниқ талабларига мувофиқлигини билдирадиган кўп қиррали тушунчадир . Бунинг устига , товар рақобатбардошлигининг муҳим таркибий қисми ундан фойдаланиш жараёнида истеъмолчи қиладиган харажатлар даражасидир . Бошқача айтганда , рақобатбардошлик деганда , товарнинг бозордаги муваффақиятини , яъни рақобат қилувчи шундай товарлар кўплаб таклиф этилаётган шароитда айнан шу товарнинг бошқалардан устунлигини белгилаб берувчи истеъмол ва қиймат ( нарх ) хусусиятлари мажмуи тушунилади . Товарлар ортида уларни тайёрлаганлар тургани боис , тўла асос билан тегишли корхоналар , бирлашмалар , фирмалар ҳамда улар жойлашган мамлакатларнинг рақобатбардошлиги ҳақида сўз юритиш мумкин . Бозордаги ҳар қандай товар амалда у ерда ижтимоий эҳтиёжларни қаноатлантириш даражаси бўйича текширувдан ўтади : ҳар бир харидор ўзининг шахсий эҳтиёжларини энг кўп даражада қондирадиган товарни , харидорларнинг бутун мажмуи эса — ижтимоий эҳтиёжларга рақобатчи товарларга қараганда энг тўлиқ мос келадиган товарни сотиб олади . Шу боис товарнинг рақобатбардошлиги ( яъни рақобатли бозорда тижорат нуқтаи назаридан фойда билан сотиш имконияти ) ни фақат рақобатчиларнинг товарларини ўзаро солиштириш орқали аниқлаш мумкин . Бошқача айтганда , « рақобатбардошлик » муайян бозор ва сотув вақтига аниқ боғланган нисбий тушунча . Ҳар бир харидор ўз эҳтиёжларининг қондирилишини баҳолашда шахсий мезонларига эга бўлгани боис , рақобатбардошликнинг индивидуал жиҳатлари ҳам бўлади . Рақобатбардош корхона ташкил қилиш учун ишлаб чиқариш ва бошқарувни нафақат замонавийлаштириш керак , балки нима учун бундай қилинаётганлигини , қайси мақсадга эришиш лозимлигини аниқ билиш ҳам зарур . Бунда асосий нарса битта бўлиши керак : рақобатли курашда ўзининг нисбий томонларини аниқлай олиш , улардан тез ва самарали фойдалана билиш . Бутун кучни сизни имкониятдаги ёки реал рақобатчилардан ажратиб турадиган яхши томонларни ривожлантиришга қаратиш зарур . Кўпчилик

етакчи фирмалар ўзларини бошқалардан ажратиб турувчи устун томонларини ўзларининг ходимлари риоя этишлари керак бўлган шиорлар , қоидалар тариқасида ифодалагани бежиз эмас . Рақобатда ўзларининг афзал томонларига аниқ йўналганлик , уларни корхона ичида ҳам , унинг ташқарисида ҳам тинимсиз излаш етакчи компаниялар бошқарув аппарати , бошқарув ва муҳандислик бўлинмалари таркиби бажарадиган функциялар тўпламини , хўжалик стратегияларини ишлаб чиқишга ёндашувларни белгилаб беради . Агар дунё даражасидаги ишлаб чиқариш корхонасини қандай қилиб яратиш мумкин , деган саволга қисқача жавоб бериш мумкин бўлганида эди , бу жавоб қуйидагича бўларди : бунинг учун ишлаб чиқариш фаолиятининг ақалли битта муҳим йўналишида ( танланган соҳада ) дунёдаги ёки ўзингиз ишлайдиган бозордаги энг яхши фирма бўлиш керак . Бунинг учун эса , ўз навбатида , қуйидаги саволга жавоб бериш керак : рақобатли курашда корхонангизнинг нисбатан устун томонлари нимада бўлиши керак ёки нимадан иборат бўлиши мумкин , ишлаб чиқариш ёки хўжалик фаолиятининг қайси жиҳатларига биринчи навбатда эътибор қаратиш лозим ( масалан , ишлаб чиқариш харажатлари ва баҳо , сифат , ишончлилик , техник даража , хизмат кўрсатиш даражаси , ишлаб чиқаришнинг мослашувчанлиги ва ш . к .). Корхонанинг рақобатдаги устунликларининг барча турларини уларга эришиш йўллари нуқтаи назаридан икки гуруҳга ажратиш мумкин : 1) қуйи тартибдаги устунликлар ; 2) юқори тартибдаги устунликлар . Қуйи тартибдаги устунликлар арзон иш кучи , материаллар ( хомашё ), энергиядан фойдаланиш имконияти билан боғлиқ . Рақобатдаги устунликларнинг қуйи тартиби улар жуда беқарорлиги ҳамда ё нарх ва иш ҳақи кўтарилиши эвазига , ё арзон ишлаб чиқариш ресурсларидан рақобатчилар ҳам фойдалана олишлари ( ёки сотиб олишлари ) сабабли осонгина йўқотилиши мумкинлиги билан боғлиқ . Бошқача айтганда , қуйи тартиб устунликлари — рақобатчилардан узоқ вақт устун бўлишни таъминлай олмайдиган , унча барқарор бўлмаган устунликлардир . Юқори

тартибдаги устунликларга ноёб маҳсулот , ноёб технология ва мутахассислар , фирманинг яхши обрўйи ( бу рақобатдаги айниқса қадрли устунликдир ) киради . Рақобатдаги устунликка бозорга ўз конструкторлик ишланмаларига асосланган ноёб маҳсулот чиқариш эвазига эришилган бўлса , бундай афзалликни йўқ қилиш учун рақобатчилар ё шунга ўхшаш маҳсулот ишлаб чиқаришлари , ё ундан яхшироқ нарса ўйлаб топишлари , ё энг кам харажатлар эвазига унинг сирларини билиб олишлари керак бўлади . Ушбу йўлларнинг бари рақобатчидан катта харажат , куч ва вақт талаб қилади . Бу эса муайян вақт давомида фирма етакчи ва етиб бўлмас ҳолатда бўлишини , яъни у барқарор равишда рақобатбардош бўлишини билдиради . Маҳсулотнинг рақобатбардошлигини иқтисодий параметрларни ифодалайдиган кўрсаткичлар — буюм ва истеъмолнинг таннархи , баҳоси , тўлов ва товар етказиб бериш шартлари , кафолат муддатлари ва шартлари кабилар акс эттиради . 1- расм . Европа совутгичлар бозорида ишлаб чиқарувчиларнинг улуши Шундай қилиб , рақобатбардошликни белгиловчи инновацияларни сифатни кўтариш , нархни тушириш , ассортиментни кенгайтириш , дизайнни яхшилаш , савдо маркасининг оддийлиги ва машҳурлигини таъминлаш билан боғлиқ бўлган янгиликлар ташкил қилади .

2 Ишлаб чиқариш ҳажми ҳамда ишлаб чиқариш ва сотиш муомаласининг харажатларига таъсир қиладиган инновация турлари , таъсир кўрсатиш механизми Ишлаб чиқариш ҳажми ҳамда ишлаб чиқариш ва сотиш муомаласининг харажатларига таъсир қиладиган инновациялар ўзаро кўпчилик кўрсаткичлари бўйича фарқ қилади . Уларнинг ҳар хил турлари ишлаб чиқилиш , амалга оширилиш ва тарқатиш хусусиятларига эга , бошқарувга ўзига хос ёндашувларни , инновацион фаолиятнинг тегишли тузилмаларини , унинг методлари ва услубларини талаб қилади . Инновациялар типологияси инновацион менежмент назариясини ривожлантириш учун ҳам , инновацияларни бошқариш амалиёти учун ҳам муҳимдир . Ишлаб чиқариш ҳажми ҳамда ишлаб чиқариш ва сотиш муомаласининг харажатларига таъсир қиладиган инновацияларни таснифлаш мезонларига кўра уларнинг қуйидаги типлари ( синфлари , турлари ) ажратилади : МЕЗОН ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ АСОСИЙ ТИПЛАРИ Янгилик даражаси - базисли (кескин) - яхшиловчи (ўстирувчи) Амалий фаолиятнинг хусусияти - ишлаб чиқаришга оид - бошқарувга оид Технологик параметрлар - маҳсулот берувчи - жараён билан боғлиқ Инновацион менежмент бўйича кўпчилик мутахассислар ҳар хил типлардаги инновациялар динамикаси , кетма - кетлиги , амалга ошириш тезлигининг муайян қонуниятларини таъкидлайдилар . Базисли инновация ( баъзан у кескин инновация деб ҳам аталади ) — илмий кашфиётга ёки йирик ихтирога асосланган ҳамда бутунлай янги маҳсулот ва хизматлар , янги авлод технологияларини ўзлаштиришга қаратилган янгилик . Яхшиловчи инновация ( ўсиш инновацияси деб ҳам

юритилади ) — ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар ва фойдаланиладиган технологиялар параметрларини яхшилашга , маҳсулот ва технологик жараёнларни такомиллаштиришга қаратилган янгилик . Базисли ва яхшиловчи инновациялар динамикасини тадқиқ этиш ва ҳисобга олиш инновацияларни бошқариш учун ниҳоятда муҳимдир . Базисли инновацияларни амалга оширишда ташкилотларнинг уюшмалари , бирлашмаларини тузиш жиддий рағбатлантирувчи таъсир кўрсатади . Бир қанча ташкилотларнинг бирлашмаси уларнинг кучини ҳар хил ташкилотлар базисли инновацияларнинг турли таркибий қисмлари ва кичик тизимларини ривожлантирадиган қилиб тақсимлаш имконини беради . Ҳар хил ташкилотларнинг бирлашмалари яхшиловчи инновацияларни амалга оширишга базисли инновацияларга қараганда анча кам таъсир кўрсатади , чунки яхшиловчи инновациялар анча мустақил бўлиб , базислисига қараганда комплекслилик даражаси камроқдир . Ташкилотда базисли ва яхшиловчи инновациялар динамикаси ушбу ташкилотнинг тармоқ тузилишида эгаллаган ўрни , ундаги ролига жуда боғлиқдир . Одатда , тармоқдаги етакчилар ўзларининг мақомини сақлаб қолишга , тармоқ муҳитининг турбулентлигини камайтиришга ҳаракат қилиб , асосан яхшиловчи инновацияларни амалга оширадилар . Айни вақтда тармоқдаги янги иштирокчилар ва аутсайдерлар тармоқда қарор топган кучлар нисбатини бузишга , тармоқ муҳитининг турбулентлигини оширишга уриниб , кўпинча базисли инновацияларнинг ташаббускори бўлиб чиқадилар . Базисли ( кескин ) ва яхшиловчи ( ўстирувчи ) инновациялар динамикасига тармоқ ҳаётий цикли босқичи ҳам жиддий таъсир кўрсатади . Ёш тармоқларда , яъни тармоқдаги ҳаётий циклнинг илк босқичларида базисли ( кескин ) инновациялар устунлик қилади . Кейинги босқичларда , яъни эски тармоқларда асосий кўпчиликни яхшиловчи ( ўстирувчи ) инновациялар ташкил этади . Ишлаб чиқариш инновациялари янги маҳсулотлар , хизматлар ёки ишлаб чиқариш технологияларида ўз ифодасини топади , яъни улар янги билимнинг янги маҳсулот ва хизматларда амалга ошиши ёки ишлаб чиқариш жараёнига янги элементларнинг жорий

этилишидир . Бошқача айтганда , ишлаб чиқариш инновациялари дастлабки ишлаб чиқариш фаолиятида амалга ошадиган инновациялардир . Бошқарув инновациялари — янги бошқарув технологияларида , янги маъмурий жараёнлар ва ташкилий тузилмаларда ўз ифодасини топган янги билим . Улар , масалан , ишни ташкил қилишнинг , вазифаларни структуралаштиришнинг , реусурсларни тақсимлаш , мукофот белгилаш кабиларнинг янги усулларини жорий этиш бўлиши мумкин . Бошқача айтганда , бошқарув инновацияларини амалга ошириш соҳаси хўжалик юритувчи субъектнинг менежментидир . Табиийки , бошқарув инновациялари дастлабки ишлаб чиқариш фаолияти билан бевосита бўлмаса - да , билвосита боғлиқ . Инновацион менежмент соҳасида фаолият кўрсатувчи мутахассислар ишлаб чиқариш ва бошқарув инновацияларини амалга ошириш динамикаси ва кетма - кетлигида бир қатор қонуниятларни кўрсатадилар . Ишлаб чиқариш инновацияларини амалга ошириш суръатлари бошқарув инновациялариникига қараганда юқорироқдир . Бошқарув инновациялари ишлаб чиқариш инновацияларидан бироз орқада қолади . Инновацияларнинг ушбу икки турини амалга ошириш ўртасида юзага келадиган ва ишлаб чиқариш инновацияларини амалга оширишнинг бошқарув инновацияларига нисбатан юқорироқ суръатлари , бошқарув инновацияларининг кечикиши билан боғлиқ узилиш инновацион менежментда « ташкилий » номини олган . Бу тушунча кўпинча ишлаб чиқариш инновацияларининг амалга оширилиши эски бошқарув тузилмалари ва методлари амал қилаётган , яъни аввалги ишлаб чиқариш технологиялари юзага келган шароитларда юз беришини акс эттиради . Бундай вазият инновацион фаолият самарадорлигига ҳам , ташкилот фаолиятининг умумий самарадорлигига ҳам салбий таъсир кўрсатади . « Маҳсулот берувчи инновация » бозордаги муайян эҳтиёжни қондириш мақсадида янги маҳсулот олиш ёки хизмат кўрсатишни қамраб олади . « Жараён билан боғлиқ инновация » ишлаб чиқариш , бошқарув , ташкил этиш , маркетинг ва бошқа жараёнларга киритилган янги элементларни билдиради .

Маҳсулот берувчи инновациялар бозорга йўналтирилган бўлиб , улар асосан истеъмолчининг ҳукмига бўйсунади , айни вақтда жараён билан боғлиқ инновациялар асосан ички омиллар билан боғлиқ бўлиб , асосан самарадорлик мулоҳазаларидан келиб чиқади . Инновацион менежментга оид жаҳон адабиётида энг кўп келтириладиган маҳсулот берувчи ва жараён билан боғлиқ инновациялар динамикаси моделларидан бири — маҳсулот берувчи цикл моделидир . Уни кўпинча « Ишлаб чиқариш инновацияларининг моделлари » асарида биринчи марта тузган тадқиқотчиларнинг фамилиялари бўйича Абернаси – Аттербек модели деб атайдилар . Бу модель муайян маҳсулотлар сифати ривожланишининг асосий босқичлари давомида тармоқ даражасида маҳсулот берувчи ва жараён билан боғлиқ инновациялар суръатларининг ўзгаришини тавсифлайди . Ушбу моделга кўра , маҳсулот берувчи синф ривожланишининг уч босқичи ( фазаси ) ажратилади . Биринчи босқичда ( у ҳаракатчан босқич деб аталади ) маҳсулот берувчи инновациялар жараён билан боғлиқ инновациялар суръатига қараганда юқорироқ бўлади . Бу эса янги туркум маҳсулотлар пайдо бўлиши бозорда ушбу туркум маҳсулотларнинг хилма - хил турлари пайдо бўлиши билан бирга кечишини билдиради . Маҳсулот берувчи инновациялар « ёмғири » ҳукмрон дизайн пайдо бўлиши билан тугайди . Шундай қилиб , янги туркум маҳсулотлар ривожланишининг биринчи даврида ушбу туркум ичидан охирги истеъмолчининг эҳтиёжларини энг яхши қондирадиган маҳсулот қидирилади . Маҳсулот берувчи туркум ривожланишининг иккинчи — оралиқ босқичида маҳсулот берувчи инновациялар суръати пасаяди , жараён билан боғлиқ инновациялар суръати эса маҳсулот берувчи инновациялар суръатидан ортадиган даражада кучаяди . Бу босқичда ҳукмрон дизайн пайдо бўлиши натижасида маҳсулотлар хилма - хиллиги камаяди , инновацион фаолият эса стандарт маҳсулот ишлаб чиқаришнинг самарадорлигини оширишга қаратилади . Ва , ниҳоят , маҳсулот берувчи синф ривожланишининг учинчи — у муайян , аниқ фаза деб аталади — босқичида

иккала турдаги ( маҳсулот берувчи ва жараён билан боғлиқ ) инновацияларнинг суръатлари пасаяди ва уларнинг динамикаси анча мувозанатлашган хусусиятга эга бўлади . Шундай қилиб , инновация деганда , янги технологиялар , маҳсулот ва хизмат турлари , ишлаб чиқариш , молиявий , тижорат , маъмурий ёки бошқа турдаги ташкилий - техникавий ва ижтимоий - иқтисодий ечимлар кўринишидаги янгиликларни фойда олган ҳолда қўллаш тушунилади . Инновацияларнинг ҳар хил таърифларини таҳлил қилиш инновациянинг ўзига хос мазмунини ўзгаришлар , инновацион фаолиятнинг асосий функциясини эса ўзгариш функцияси ташкил қилиши ҳақидаги хулосага олиб келади . Масалан , австриялик олим И . Шумпетер бешта типик ўзгаришни ажратган . Бунда рақобатбардошликни белгиловчи инновацияларни сифатни ошириш , нархни пасайтириш , ассортиментни кенгайтириш , дизайнни яхшилаш ҳамда савдо маркасининг оддийлиги ва машҳурлигини таъминлаш ташкил қилади .

Фойдаланилган адабиётлар : 1. В. А. Чжен – “Пул ва молия бозорлари” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 2. В. А. Чжен – “Бозор очиқ иқтисодиёт” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 3. В. А. Чжен – “Бозор қонунлари асослари” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 4. Ё . Абдуллаев, Т. Бобоқулов – Кредит. Тошкент меҳнат нашриёти 1997 й. 5. Ўзбекистон Республикаси – Қонунлар ва фармонлар Тошкент адолат нашриёти 1993 й. 6. Ўзбекистон Республикаси Маразий банки фаолиятига доир меъ ё рий хужжатлар Тошкент 1996 й. 7. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг банк тизимини такомиллаштириш ва пул кредит муносабатларини барқарорлаштириш чоралари тўғрисидаги 1994 йил 18 март 146 сонли қарори.

Похожие

Инновацион фаолиятнинг асосий тушунчалари, гуруҳланиши ва тамойиллари

Инновацион фаолиятни молиявий бошқариш фанининг предмети, объекти ва методлари

Тадбиркорлик шакллари ва тадбиркорлик фаолияти.

Инновацион маркетинг

Тадбиркорлик хуқуқи