Инновацион фаолиятнинг асосий тушунчалари, гуруҳланиши ва тамойиллари - Экономика - Рефераты

Инновацион фаолиятнинг асосий тушунчалари, гуруҳланиши ва тамойиллари

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

176 KB

Инновацион фаолиятнинг асосий тушунчалари , гуруҳланиши ва тамойиллари Режа: 1. Инновацияларнинг турлари , кодлаштирилиши , гуруҳланиши ва моҳияти . 2. Замонавий технологияларнинг характеристикалари , инновацион фаолиятда янгиликлар , патент , лицензиялар , товар белгилари , авторлик хуқуқлари , кашфиётлар , ихтиролар , экспериментал ишларнинг ўрни . 3. Қўлланилиши ва жорий қилинишига қараб инновацияларнинг гуруҳланиши .

Инновацияларнинг асосий принципларини кўриб чиқайлик . 1. Инновацион ишлаб чиқаришнинг анъанавий ишлаб чиқаришдан устунлиги . Бу принцип , биринчидан , ишлаб чиқариш кучлари тизимида фаннинг етакчи ўрин тутишига ; иккинчидан , тараққиётда ишлаб чиқариш кучларининг ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлишига асосланади . Инновацион жараёнларнинг устунлиги ишлаб чиқаришни илмий - техникавий тайёрлаш ролининг кучайиши , иш кучи даражасининг корхона технологик ва ишлаб чиқариш базасининг ҳолатига мувофиқлиги натижасида келиб чиқади . 2. Инновацион фаолиятнинг тежамкорлиги . Ушбу принцип бошқарув амалиётида амалий фан фаолиятининг ишлаб чиқариш хусусиятини изчил ҳисобга олишни тақозо этади . Бу хусусият эса нафақат инновацион жараённинг ўзини ўзи қоплашини , балки унинг фойда келтиришини , бозор тижоратида муваффақият қозонишини ҳам белгилаб беради . 3. Инновацион фаолиятнинг ўзгарувчанлиги ( мослашувчанлиги ) . Бошқарув бу принцип асосида инновацион фаолият субъектлари ҳаракатларининг эркинлиги кенг бўлишини , уларнинг устомонлик ( манёвр қилиш ) имкониятига эга бўлишини , қаттиқ тартибга солишдан воз кечишни , ташаббускорликнинг рағбатлантирилишини таъминлаши керак . 4. Инновацион жараёнларнинг цикллилик ( даврийлик ) хусусияти . Тадқиқотчилар орасида янгиликлар ривожланишининг тўлқинсимон , цикллилик концепцияси борган сари кенг тарқалмоқда . Цикл бошида янгиликнинг техник салоҳияти аста - секин ўсиб боради , сўнгра ундан тижорат мақсадида кенг фойдаланилади , сўнгра унинг суръати пасаяди . Ҳар бир « тўлқин » асосида ҳукмронлик қилувчи базисли технологиялар ётади . Мазкур катта цикллар концепциясини (« Кондратьев цикллари » ни ) биринчи бўлиб Н . Д . Кондратьев таклиф қилди . Унга кўра , юксалиш ва пасайиш тамойил ( тенденция ) ларининг алмашиб туриши хос бўлган катта цикллар мавжуд .

5. « Зарарсизлик » Бизнингча , бу нафақат тиббиёт учун , балки жамият , ташкилот , инновацион фаолият билан шуғулланаётган индивидуум учун ҳам асосий принципдир . Янгиликни ақлсизлик билан , пухта ўйламай яратиш ва жорий этиш умуман жамият учун ҳам ( оммавий қирғин қуролларининг янги турлари ), муайян ташкилот учун ҳам хавфли бўлиши мумкин ( тижорат салоҳиятига эга бўлмаган янгиликка маблағ сарфлаш ташкилотни ҳалокатга олиб келиши мумкин ). 6. Инновацион фаолият ва унинг натижаларининг ( янги маҳсулотнинг ) муайян вақт доираларига мувофиқлиги . Муайян жамият ёки ташкилотга ривожланишнинг маълум бир босқичида мос келмайдиган янгилик фойда келтириши ва талаб келтириб чиқариши мумкин эмас . 7. Инновацион фаолият ва унинг натижаларининг бозорнинг маданий даражасига мувофиқлиги . Бозорга жорий этилаётган янги маҳсулот шу бозорнинг маданий даражасига мос келиши керак , акс ҳолда у тижорат салоҳиятига эга бўлмайди ва унга талаб бўлмайди . 8. Янгиликнинг молиявий жиҳатдан таъминланганлиги . Инновацион фаолият ташкилотнинг молиявий имкониятларига мос бўлиши ҳамда ( муваффақиятли якунланиши ва бозорни таҳлил қилиш , янги маҳсулот киритишга тайёрлаш чора - тадбирларини амалга ошириш учун ) ҳар бир босқичда пул ресурслари билан таъминланиши керак . 9. Ижтимоий фойдалилик . Янгилик уни ишлаб чиқиш билан шуғулланаётган муайян тузилмагагина эмас , балки умуман жамиятга ҳам фойда келтириши , яъни ижтимоий - ахлоқий маркетинг принципларига асосланиши керак . 10. Иқтисодий - жуғрофий принцип .

Унга кўра янгилик киритиш натижаси ва жараёнининг ўзи ҳам амалга оширилиши , иқтисодиётнинг муайян даражасига ҳамда жуғрофий , иқлимий ва бошқа шароитларга мос бўлиши керак . 11. Фундаментал фанни қўллаб - қувватлаш . Амалий фан ўзини ўзи молиялаштириш имконига эга . Бундай имконият фундаментал фанда мавжуд эмас . Чунки фундаментал фан умуман фан - техника тараққиёти учун асос ҳисобланади . Давлат органлари ва инновацион фаолият билан шуғулланаётган тадбиркорлик тузилмаларининг вазифаси ушбу фаолиятнинг моддий асоси бўлган фундаментал фанни қўллаб - қувватлашдан иборат . 12. Инновацион фаолиятнинг ҳимояланганлиги . Бу принцип инновацион фаолият соҳасида ишлаётган ташкилотларнинг муаллифлик ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоялаш учун қонунлар ва бошқа норматив - ҳуқуқий ҳужжатларнинг қабул қилиниши ва амал қилишини билдиради . 13. Қайтма алоқани йўлга қўйиш ( ташкил қилиш ) . Янгилик киритиш жараёни бозорда янги маҳсулотнинг пайдо бўлиши билан якунланади . Бу ҳол ҳаётий ( муҳим ) циклнинг муайян босқичида кейинги янги маҳсулот ( ғоя ) яратиш эҳтиёжини келтириб чиқариши ва бу жараён учун молиявий имконият бериши керак . 14. Кадрлар бўйича мувофиқлик ( кадрларнинг мувофиқлиги ). Янгилик киритиш жараёнини муваффақиятли амалга ошириш учун ташкилот янгилик ярата оладиган ва буни истайдиган кадрларга эга бўлиши керак . 15. Рақобатбардошлик . Янгилик киритиш сиёсати бозордаги рақобатчиларнинг фаолиятини ҳисобга олиш , уларнинг имкониятлари , кучли ва ожиз томонларини таҳлил қилиш , рақобатчиларнинг ютуқларидан ўз манфаатлари йўлида фойдаланиш ( бенчмаркетинг ) асосига қурилиши , шунингдек илгарилама ( олдинроқдан

мўлжал олиш ) хусусиятга эга бўлиши керак . 16. Умумий ( ягона ) инновацион стратегия . Ташкилот инновацион фаолият соҳасида иқтисодий , молиявий ва кадрлар билан боғлиқ доир имкониятларни , жамиятга кўрсатиладиган ижтимоий таъсирни ҳамда ташқи муҳит омилларини инобатга олувчи стратегия ишлаб чиқади . 17. Янгиликнинг тижорат соҳасидаги самараси . Тижорат салоҳиятига эга бўлган , янги маҳсулот эса инновацион фаолиятни жорий этиш учун кетган харажатни қоплашга , ташкилотнинг ҳаёти ва фаолиятини таъминлашга ва ташкилотни кейинги янгиликларни яратишга рағбатлантиришга етадиган фойда келтирган тақдирдагина инновацион фаолият жараёни бўлиши мумкин ва маънога эга бўлади . 18. Экологик хавфсизлик . Ҳар қандай янгилик атроф муҳит учун зиён бўлмаслигини кафолатлаши керак . Ташкилот зиён етказилиши мумкинлигини назарда тутади ва унинг олдини олиш чораларини кўради . Пировард натижада табиатга ва инсонга зиён етказувчи янги маҳсулотни жамият рад этади ва у ташкилотга фойда келтирмайди . 19. Бозор эҳтиёжи ( талаби ) нинг устунлиги . Инновацион фаолият билан шуғулланувчи фирма тижорат соҳасида самара олиш учун истеъмолчининг эҳтиёжларини қондиришга ҳаракат қилиши ҳамда ўзи ишлаб чиқара оладиган янгиликларни эмас , балки унга ҳақиқатан ҳам керак бўлганини таклиф этиши керак ( бу — маркетингнинг асосий принципи ). Энди янгиликларга ёндашувни унинг замиридаги концепция нуқтаи назаридан кўриб чиқишимиз лозим . Янгилик иқтисодий ҳаётнинг борган сари муҳимроқ жиҳатига айланмоқда . Ўзбекистон саноатининг Россия , АҚШ , Япония ва Германия каби мамлакатларникига нисбатан самарасиз эканлиги ушбу мамлакатлар янги техникани қўллаш соҳасида анча илғор эканликлари билан боғлиқ . Ҳозирги шароитда ташкилотлар техника соҳасидаги ўзгаришлар билан

баравар ёки ҳатто улардан олдинда боришлари ва янгиликларни муваффақиятли жорий этишлари ниҳоятда муҳимдир . Янгиликлар диффузиясидаги муҳим омиллардан бири , афтидан , унинг мураккаблиги билан ушбу даврдаги билимлар даражасининг ўзаро боғлиқлигидир . Янгилик биринчи жорий этилганида кўпинча муваффақиятсиз чиқади ва фақат кейинроқ « иккинчи марта кашф қилинади » ва кенг жорий этилади . Бу ҳол маданий иқлим билан янгиликнинг муваффақияти ўртасида ўзаро алоқадорлик мавжудлиги ҳақида ўйланишга мажбур этади . 2. Инновацияларнинг моҳияти ва таснифланиши Жаҳон иқтисодий адабиётида « инновация » имкониятдаги илмий техникавий тараққиётнинг янги маҳсулотлар ва технологияларда ўз ифодасини топадиган ҳақиқий тараққиётга айланиши сифатида талқин этилади . « Инновация » термини Ўзбекистон Республикасининг ўтиш давридаги иқтисодиётида мустақил равишда ҳам , « инновацион фаолият », « инновацион жараён », « инновацион қарор » ва бошқа бир қатор турдош тушунчаларни ифодалаш учун ҳам қўлланилади . « Янгиликлар конвейери » деб аталувчи режимда ишлайдиган янги авлод ишлаб чиқариш тизимларининг яратилиши . Ушбу ёндашувнинг моҳияти корхоналарни , биринчидан , янги , янада мукаммал буюмларни ишлаб чиқаришни доимий равишда жорий этишга ; иккинчидан , маҳсулот ишлаб чиқаришга харажатларнинг барча турларини оғишмай камайтириб боришга ; учинчидан , ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг нархини пасайтира бориб уларнинг сифат ва истеъмол хусусиятларини кўтаришга йўналтиришдан иборат . « Янгилик » тушунчасини инглизча «innovation» сўзининг ўзбекча варианти деб ҳисоблаш қабул қилинган . Инглиз тилидан сўзма - сўз таржимаси « янгиликлар киритиш » деган маънони билдиради . Янгилик

( новшество ) деганда , янги тартиб , янги одат , янги усул , ихтиро , янги ҳодиса тушунилади . Шундай қилиб , янги маҳсулотлар тарқатиш учун қабул қилинган пайтидан бошлаб янги сифатга эга бўлади — янгилик ( инновация ) га айланади . Янги маҳсулотни бозорга чиқаришни савдо - сотиқ ( коммерциализация ) жараёни деб аташ қабул қилинган . Янгиликнинг пайдо бўлишидан жорий этилишигача ўтган вақт инновацион лаг деб аталади . Кундалик амалиётда , одатда , янги маҳсулот , янгилик , янгиликни жорий этиш , инновация тушунчалари бир хил маънода қўлланилади ва буни тушуниш мумкин . Ҳар қандай ихтиролар , янги ҳодисалар , хизмат турлари ёки усуллари тарқалган ( савдога чиққан ) тақдирдагини эътироф этилади ва энди янги сифатда улар янгилик ( инновация ) ҳисобланади . Кенг маънода инновация деганда , янги технологиялар , маҳсулот ва хизмат турлари , ишлаб чиқариш , молия , тижоратга оид , маъмурий ёки бошқача хусусиятга эга бўлган ташкилий - техникавий ва ижтимоий - иқтисодий ечимлар кўринишидаги янгиликлардан даромад олиб фойдаланиш тушунилади . Ғоя пайдо бўлган , янги маҳсулот яратилиб тарқатилган пайтдан бошлаб ундан фойдаланишгача бўлган даврни янгиликнинг ҳаётий цикли деб аташ қабул қилинган . Ишларни амалга ошириш кетма - кетлигини инобатга олган ҳолда янгиликнинг ҳаётий цикли инновацион жараён ҳисобланади . Барчага маълумки , бир сифат ҳолатидан бошқасига ўтиш ресурслар ( энергия , вақт , молия ва бошқаларни ) сарфлашни талаб этади . Товарлар олди - сотдисидан иборат иқтисодий муносабатлар тизими бўлган ҳамда талаб , таклиф ва баҳони шакллантирадиган бозор шароитида инновацион фаолиятнинг асосий таркибий қисмларини янги маҳсулотлар , инвестициялар ва янгиликлар ташкил қилади . Янги маҳсулотлар — ушбу маҳсулотлар бозорини , инвестициялар — капитал ( инвестициялар ) бозорини , янгиликлар ( инновациялар ) — янгиликларнинг соф рақобати бозорини шакллантиради . Ушбу учта таркибий қисм инновацион фаолият соҳасини ташкил қилади .

Янги маҳсулотлар ( новациялар ) бозори . Бозорнинг асосий товарини илмий ва илмий - техникавий натижа ташкил қилади . У интеллектуал фаолият маҳсули бўлиб , унга амалдаги халқаро , миллий , корпоратив ва бошқа қонун ҳужжатлари ва норматив актларга мувофиқ расмийлаштирилган муаллифлик ҳуқуқлари ва ўхшаш ҳуқуқлар қўлланилади . Жаҳон амалиётида илмий ( илмий тадқиқот ), илмий - техникавий фаолият , шунингдек экспериментал ( тажриба - конструкторлик ) ишлари ( ишланмалари ) фарқланади . Илмий ( илмий тадқиқот ) фаолияти янги билимлар олиш , тарқатиш ва ишлатишга қаратилган . Янги маҳсулотлар бозорини илмий ташкилотлар , олий ўқув юртлари , вақтинчалик илмий жамоалар , илмий ходимлар бирлашмалари , тижорат ташкилотларининг илмий тадқиқот бўлинмалари , мустақил лабораториялар ва бўлимлар , мамлакатимиздаги ва хориждаги новаторлар шакллантирадилар . Янгиликларнинг соф рақобат бозори . Соф рақобат бозори деб ҳеч бир харидор ёки сотувчи жорий нархлар даражасига катта таъсир кўрсата олмайдиган ҳолда ўхшаш товарлар хусусида битимлар тузаётган сотувчилар ва харидорлар мажмуига айтилади . « Соф » рақобат тушунчасидан фойдаланиш бизга ишлаб чиқариш муносабатлари субъектлари ўртасида капитални энг фойдали тарзда ишлатиш соҳалари , товар сотиладиган бозорлар , ресурслар манбалари ҳамда илмий ва илмийтехникавий фаолият натижалари учун мусобақа ва курашнинг нарх билан боғлиқ ҳамда боғлиқ бўлмаган , инсофсиз ва бошқа турларини кўриб чиқмасликка имкон беради . Илгари айтилганидек , илмий ва илмий - техникавий фаолият натижаси бўлган янги маҳсулот яратилишидан янги технологиялар , товарлар , хизмат турлари , янги усуллар ва бошқаларнинг жамият томонидан тан олиниши бўлмиш янгиликларгача ( киритилгунича ) вақт ва ресурслар сарфлаш жараёни юз беради . Соф рақобат бозори бу жараёнда қарама - қаршиликлар бирлиги ва кураши бўлган икки томонлама позицияга эга бўлади .

Ташкилотнинг янги маҳсулотлар бозорида иштирок этиш шакллари хилма - хил бўлса - да , илмий ва илмий - техникавий фаолият соҳасига ҳам , янги маҳсулотни жорий этилган янгиликка айлантириш жараёнига ҳам инвестициялар киритиш ҳажми ҳал қилувчи шарт ҳисобланади . Капитал ( инвестициялар ) бозори . Янгиланиш ва ривожланишни истамайдиган ташкилотни топиш қийин . Уй хўжалиги учун мебель , видеотехника , автомобиль , гиламлар , ёритиш аппаратлари кабиларни харид қилиш ва / ёки янгилаш зарур . Корхона учун янги технологиялар , ташқи ва ички бозорларда рақобатбардош бўлган маҳсулот ( хизматлар ) сотиб олиш , ўз маҳсулотларини сотиш учун янги бозорлар , янги таъминотчилар ва харидорлар топиш мақсадга мувофиқ бўлади . Давлат учун қурол - яроғларнинг янги турлари , экологик жиҳатдан соф энергия турлари , ресурсларни тежовчи технологиялар ва бошқа нарсалар керак . Жаҳон ҳамжамияти Ер шари атрофидаги маконни ўзлаштиришни давом эттириш , Марсга учиш , Жаҳон океани ресурсларидан фойдаланиш каби лойиҳаларни кўриб чиқмоқда . Фан ва техниканинг ҳозирги тараққиёти буларнинг барига бугуннинг ўзида эришиш имконини беради . Бироқ ҳар қандай хўжалик юритувчи субъект эҳтиёжларининг қондирилиши асосан капиталнинг барча ( ссуда , айланма , акционерлик , венчур , устав ) турлари билан чекланади . Инновация соҳасида узоқ муддатли ва ўрта муддатли инвестициялар ҳал қилувчи аҳамиятга эга . Чунки инновация жараёни ўртача 3–5 йил ва ундан ортиқ вақт давом этади . Чуқур иқтисодий инқироз шароитида молиялаштиришнинг давлат манбалари кескин камаяди , шу боис Ўзбекистон Давлат сиёсатининг концепциясида инвестиция сиёсатининг қуйидаги асосий нормаларини қонунчилик даражасида мустаҳкамлаш назарда тутилган : • бюджетдан фақат фундаментал илмий тадқиқотлар , шунингдек нотижорат хусусиятига эга бўлган республика аҳамиятидаги объектлар ва миллий хавфсизликни сақлаш билан боғлиқ объектларгина қайтармаслик асосида молиялаштирилиши мумкин ;

• марказлашган инвестицияларнинг қолган барча турлари фақат қайтариш ва танлов асосида амалга оширилиши мумкин ; • қайтариш асосида давлат ресурслари беришнинг асосий шакллари қимматбаҳо қоғозлар сотиб олиш ёки эмитация қилинувчи қимматбаҳо қоғозлар бўйича давлат кафолатларини бериш орқали инвестиция киритишдан иборат . Энг умумий кўринишда инвестициялар иқтисодиётнинг турли тармоқларига фойда олиш мақсадида узоқ муддатга мўлжаллаб маблағ сарфлашдир . Иқтисодий моҳияти ва мақсадларига кўра инвестициялар реал ва молиявий инвестицияларга бўлинади . Реал инвестицияларни ташкилотлар ва бошқа хўжалик юритувчи субъектлар ер , ишлаб чиқариш воситалари , номоддий ва бошқа активлар сотиб олиш орқали амалга оширадилар . Молиявий инвестициялар — хўжалик юритиш субъектлари ва хусусий шахсларнинг турли эмитентларнинг қимматбаҳо қоғозларини сотиб олишидир . Ушбу ҳолда капиталнинг бизнесга оқиб келиши маблағларни қимматбаҳо қоғозларга инвестициялаш орқали юз беради . Янги маҳсулотлар бозори , соф рақобат бозори ва капитал ( инвестициялар бозорини инновацион соҳанинг асосий таркибий қисмлари сифатида кўриб чиқиб , « инновацион соҳа » тушунчасининг мазмунини ифодалаймиз , инновацион фаолиятининг ижтимоий меҳнат тақсимотининг шакли сифатидаги соҳасини аниқлаймиз ва инновацион жараённинг асосий босқичларини кўриб чиқамиз . Инновацион соҳа инноваторлар , инвесторлар , рақобатбордош маҳсулот ишлаб чиқарувчилар , хизмат кўрсатувчилар ва умуман ташкилотдан иборат тизимдир . Шу билан инновацион жараён якунланади . Инновацияларнинг ҳар хил таърифларини таҳлил қилиш асосида инновациянинг ўзига хос мазмунини ўзгаришлар ташкил этади , инновацион фаолиятнинг асосий функцияси эса ўзгаришларни шакллантириш ҳисобланади , деган хулоса чиқариш мумкин . Масалан , австриялик олим И . Шумпетер бешта типик ўзгаришларни ажратган :

1) янги техника , технология ёки ишлаб чиқаришни таъминловчи янги бозордан фойдаланиш ( олди - сотди ); 2) янги хусусиятларга эга бўлган маҳсулотни жорий этиш ; 3) янги хомашёдан фойдаланиш ; 4) ишлаб чиқаришни ташкил қилиш ва моддий - техник таъминлашдаги ўзгаришлар ; 5) маҳсулот сотиладиган янги бозорларнинг пайдо бўлиши . Инновацион жараён инновациялар яратиш , ўзлаштириш ва тарқатиш билан боғлиқ : ФТ — АТ — И — Л — Қ — Ўз — СИ — М — Ў Бу ерда ФТ — фундаментал тадқиқотлар ; АТ — амалий тадқиқотлар ; И — ишланмалар ; Л — лойиҳалаштириш ; Қ — қурилиш ; Ўз — ўзлаштириш ; СИ — саноат ишлаб чиқариши ; М — маркетинг ; Ў — ўтказиш . Шундай қилиб , инновацион жараёнда қуйидаги босқичларни ажратиш мақсадга мувофиқ бўлади : — фундаментал фан ютуқлари ; — амалий тадқиқотлар ; — тажриба - конструкторлик ишланмалари ; — бирламчи ўзлаштириш ( жорий этиш ); — кенг жорий этиш ; — фойдаланиш ; — эскириш . Ушбу моделни таҳлил қилиш учун унинг турли элементлари ўртасидаги қайтма алоқа омилларидан мавҳумлашиш ( уларни эътиборга олмаслик ), ФТ — Ўз циклининг узоқ ( ҳатто ўн йилдан ортиқ ) давом этишини ҳамда ҳар бир босқич ( ФТ — АТ ; Л — Қ ) нинг нисбатан мустақиллигини ва бошқаларни инобатга олиш лозим . Инновацион жараённинг дастлабки босқичи « илмий фаолият » тушунчаси билан боғлиқ фундаментал « назарий » тадқиқотдир . Албатта ,

циклнинг ҳар бир алоҳида элементи ( ФТ , АТ , И , Л , Қ , Ўз ва СИ ) ФТ билан боғлиқ илмий фаолият билан йўғрилган . Шу муносабат билан ушбу йўналишдаги илмий ишнинг моҳиятини аниқлаб олиш зарур . Илмий иш — янги , оригинал , исботловчи маълумотлар ва ахборот олишга қаратилган тадқиқот фаолияти . Ҳар қандай илмий иш янги , оригинал , исботланадиган бўлиши керак . Назарий тадқиқот ( ФТ ) бевосита муайян амалий вазифаларни ҳал қилиш билан боғлиқ эмас . Фундаментал тадқиқотлар одатда амалий тадқиқотларда ўз ифодасини топади , аммо бу жараён дарров юз бермайди . Ривожланиш муайян схема бўйича амалга оширилиши мумкин . Инновацияларни таснифлаш . Таснифлашда инновацияларнинг янгилиги кўрсаткичи муҳим ўрин тутади . У технологик параметрлар , шунингдек бозор позициялари бўйича баҳоланади . Инновацияларнинг таснифланиши ана шуларни инобатга олган ҳолда амалга оширилади . Инновациялар технологик параметрларига кўра маҳсулот берувчи ва жараён билан боғлиқ ( продуктовые и процессные ) турларга бўлинади . Маҳсулот берувчи инновациялар янги материаллар , янги яримфабрикатлар ва бутловчи қисмларни қўллаш ; мутлақо янги маҳсулотлар ҳосил қилиш кабиларни ўз ичига олади . Жараён билан боғлиқ инновациялар ишлаб чиқаришни ташкил қилишнинг янги усуллари ( янги технологиялар ) ни билдиради . Жараён билан боғлиқ инновациялар корхона таркибида янги ташкилий тузилмалар яратиш билан боғлиқ бўлиши мумкин . Бозор учун янгилиги бўйича инновациялар қуйидагиларга бўлинади : тармоқ учун дунёда янги ; тармоқ учун мамлакатда янги ; ушбу корхона ( корхоналар гуруҳи ) учун янги . Корхона ( фирма ) га тизим сифатида қарайдиган бўлсак , қуйидагиларни ажратиш мумкин :

1) корхонага кириш чоғидаги янгиликлар ( хомашё , материаллар , машина ва ускуналар , ахборот кабиларни танлаш ва қўллашдаги ўзгаришлар ); 2) корхонадан чиқиш чоғидаги ( буюмлар , хизматлар , технологиялар , ахборот ва бошқалардаги ) янгиликлар ; 3) корхона тузилишидаги ( бошқарув , ишлаб чиқариш , технология соҳасидаги ) янгиликлар . Киритилаётган ўзгаришларнинг чуқурлигига кўра янгиликларнинг қуйидаги турлари фарқланади : кескин ( базавий ); яхшиловчи ; модификацион ( жузъий ). Янгиликларнинг мазкур турлари бир - биридан ҳаётий цикл босқичларини қамраб олиш даражасига кўра фарқ қилади . Россия системали тадқиқотлар илмий тадқиқот институтининг олимлари корхона фаолиятининг соҳаларини инобатга олган ҳолда янгиликларнинг кенгайтирилган таснифини ишлаб чиқдилар : технологик ; ишлаб чиқариш ; иқтисодий ; савдо ; ижтимоий ; бошқарув соҳасидаги . Янгиликларнинг анча тўлиқ таснифини А . И . Пригожин таклиф қилди : 1. Тарқалганлиги бўйича : кам учрайдиган диффуз ( аралаш ). Диффузия — илгари бир марта ўзлаштирилган янгиликнинг янги шароитларда ёки янги жорий этиш объектларида тарқалиши . Айнан диффузия туфайли кам учрайдиган янгилик бутун иқтисодиёт миқёсидаги янгиликларга айланади . 2. Ишлаб чиқариш циклидаги ўрни бўйича : хомашё таъминловчи ( боғловчи ) маҳсулот берувчи . 3. Ворисийлиги бўйича : ўринбосар бекор қилувчи қайтарувчи очувчи ретро ( эски ) тартибида жорий этилувчи . 4. Қамраб олишига кўра : локал ( маҳаллий ) системали стратегик

5. Инновацион салоҳияти ва янгилик даражаси бўйича : кескин ( радикал ) комбинатор такомиллаштирувчи . Таснифлашнинг инновациялар миқёси ва янгилигини , инновацион ўзгаришларнинг жадаллигини инобатга олувчи иккита охирги йўналиши янгиликларнинг миқдор ва сифат хусусиятларини энг кўп даражада акс эттиради ҳамда уларнинг оқибатларини иқтисодий баҳолашда ва бошқарув қарорларини асослашда аҳамият касб этади . Н . Д . Кодратьев 20- йилларда ноёб инновацион кузатувни амалга оширган . У ўзига хос « катта цикллар » ёки , хорижда аталганидек , « узун тўлқинлар » мавжудлигини аниқлаган . Н . Д . Кондратьев илмий - техникавий кашфиётлар ҳақидаги маълумотларни таҳлил қилиб ва улар ҳаракатининг тўлқинсимон хусусиятини кўрсатиб , узун тўлқинлар билан ишлаб чиқаришнинг техник ривожи ўртасида ўзаро алоқадорлик мавжудлигини айтган . У янгиликларни кашфиётлар ва ихтиролардан фарқлаган ҳолда уларнинг динамикасини тадқиқ этган . Янгиликлар динамикаси катта цикл босқичлари ( фазалари ) асосида текширилади . Н . Д . Кондратьевнинг тадқиқотларида кластерли ёндашув асослари биринчи марта кўзга ташланади . У янгиликлар гуруҳлар , замонавий тилда айтганда , кластерлар тарзида пайдо бўлиб , вақт бўйича нотекис тақсимланишини кўрсатди . Н . Д . Кондратьевнинг тавсияларидан инновацион стратегияни ишлаб чиқишда фойдаланиш мумкин . Энди « инновацион лойиҳа » тушунчасини , унинг яратилиш ва амалга оширилишидаги асосий босқичларни кўриб чиқамиз . « Инновацион лойиҳа » тушунчаси икки маънода ишлатилади : 1) муайян мақсадларга эришишни таъминловчи ҳаракатлар комплексини амалга оширишни талаб қиладиган иш , фаолият , тадбир сифатида ; 2) ҳар қандай ҳаракатни амалга ошириш учун зарур бўлган ташкилий - ҳуқуқий ва ҳисоб - молия ҳужжатларининг тизими сифатида . Лойиҳани яратиш ва амалга ошириш қуйидаги босқичлардан ўтади : 1) инвестицион фикр ( ғоя ) ни шакллантириш ;

2) инвестицион имкониятларни ўрганиш ; 3) контракт ҳужжатларини тайёрлаш ; 4) лойиҳа ҳужжатларини тайёрлаш ; 5) қурилиш - монтаж ишлари ; 6) объектдан фойдаланиш ; 7) иқтисодий кўрсаткичлар мониторинги . Шундай қилиб , инновациялар ( янгиликлар ) — истеъмол товарларининг янги турлари , янги ишлаб чиқариш корхоналари ва транспорт воситалари , бозорлар ва ташкил қилиш шаклларини жорий этиш ва қўллаш мақсадида амалга ошириладиган ўзгаришдир . Инновациянинг муқаррар хусусияти илмий - техникавий янгилик ва ишлаб чиқаришда қўллаш имкониятидир .

Фойдаланилган адабиётлар : 1. В. А. Чжен – “Пул ва молия бозорлари” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 2. В. А. Чжен – “Бозор очиқ иқтисодиёт” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 3. В. А. Чжен – “Бозор қонунлари асослари” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 4. Ё . Абдуллаев, Т. Бобоқулов – Кредит. Тошкент меҳнат нашриёти 1997 й. 5. Ўзбекистон Республикаси – Қонунлар ва фармонлар Тошкент адолат нашриёти 1993 й. 6. Ўзбекистон Республикаси Маразий банки фаолиятига доир меъ ё рий хужжатлар Тошкент 1996 й. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг банк тизимини такомиллаштириш ва пул кредит муносабатларини барқарорлаштириш чоралари тўғрисидаги 1994 йил 18 март 146 сонли қарори

Похожие

Инновацион менежментнинг асосий тушунчалари, мақсадлари ва вазифалари

Инновацион фаолиятнинг тадбиркорлик объекти сифатидаги аҳамияти

Маркетингнинг моҳияти, асосий вазифалари ва тамойиллари

Реал инвестицияларни молиялаштиришнинг асосий тамойиллари ва манбалари

Истеъмол иктисодининг асосий ўзига хос категориялари ва тушунчалари