Инновацион менежментнинг асосий тушунчалари, мақсадлари ва вазифалари - Экономика - Рефераты

Инновацион менежментнинг асосий тушунчалари, мақсадлари ва вазифалари

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

269.5 KB

Инновацион менежментнинг асосий тушунчалари, мақсадлари ва вазифалари Режа: 1. Инновацион менежментнинг асосий тушунчалари 2. Инновациянинг турланиши 3. Инновацион менежментнинг ташкилий тузилиши

Инновацион менежментнинг асосий тушунчалари Ҳозирги даврда иқтисодий манбаларимизда “инновация”, “инновацион жараён”, “инновацион менежмент” ва “инновацион корхона” тушунчалари кўп учраб қолмоқда. Айниқса, бу тушунча иқтисодиётни модернизация қилиш даврида кенг кўламда талқин етилмоқда. Шу боисдан инновация тушунчаси моҳиятини ўқувчиларга таништиришда унга атрофлича ёндашиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Иқтисодий манбаларда инновацияга турлича тарифлар берилган. Бу йерда асосий урғу унинг мазмуни, моҳияти, ички тузилиши (техник, иқтисодий, ташкилий, бошқарув ва ҳоказо) га қаратилиши билан бир қаторда инновация кўлами, ҳаётийлик сикли ўлчамлари, жорий этиш жараёнини мажбурийлиги каби унинг ўзига хос жиҳатларига ҳам еътибор қаратилади. Кўплаб хорижий иқтисодчи олимлар ушбу тушунчани тадқиқот обйекти ва предметига боғлиқ деб ҳисоблайди (Н.Мончев, И.Перлаки, В.Д.Ҳартман, Е.Менсфилд, Р.Фостер, Б.Твисс, И.Шумпетер, Е.Роджерс ва бошқалар). Масалан: Б.Твисс инновацияни – жараён, қайсики кашфиёт ёки ғоя иқтисодий мазмунга ега бўлади деб ҳисоблайди. Ф.Никсон еса «инновация – бу техник, ишлаб чиқариш ва тижорат тадбирларининг мажмуи бўлиб, янги бозорда янгиланган ишлаб чиқариш ва қурилмаларни юзага келишидир. Б.Санто инновацияни шундай ижтимоий – техник – иқтисодий жараён, ғоя ва кашфиётларни амалиётда фойдаланиши маҳсулот, технологияларни яхши сифат фазилатларига ега бўлишига олиб келади, яни инновация юқори самарани кўзда тутади. Унинг юзага келиши бозорда қўшимча даромад келтириши мумкин, – деб ҳисоблайди. И.Шумпетер фикрича, «инновация ишлаб чиқариш омилларининг илмий – ташкилий умумлашуви бўлиб тадбиркорлик руҳиятига ундайди».

Инновациянинг турли таърифлари таҳлили шуни кўрсатадики, инновациянинг ўзига хос хусусияти инновацион фаолиятнинг бош функсияси – ўзгаришдир. Бу масала юзасидан Австриялик олим И.Шумпетер инновациянинг бешта умумий жиҳатини ажратиб кўрсатади:  янги техника ва технологик жараёнлардан фойдаланиш ёки янги бозорларни ишлаб чиқарилган маҳсулотлар билан таъминлаш;  маҳсулотларни янги хусусиятларини жорий этиш;  янги хомашёдан фойдаланиш;  ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва унинг моддий-техник базасини таъминлашдаги ижобий ўзгаришлар;  янги савдо – сотиқ бозорларини юзага келиши. Шундай қилиб, ХХ асрнинг 30 – йилларга келиб инновация янги истеъмол товарларини яратиш ва фойдаланиш, саноат ишлаб чиқариши ва транспорт воситалари бозори янги ташкилий шаклларнинг юзага келишидаги ўзгаришларидир, деб талқин етила бошланди. Бозор иқтисоди жараёнида инновациянинг методологик(услубий) тизими ҳалқаро стандартларга асосланади. Ишларни мувофиқлаштириш, материал тўплаш, қайта ишлаш, таҳлил этиш юзасидан инновация доирасида ривожланиш ва иқтисодий алоқаларни ташкил этиш учун (РИОТ) фан – техника кўрсаткичлар бўйича Експертлар гуруҳи ташкил етилди. Улар томонидан Фроскати йўриқномаси ишлаб чиқилган. Йўриқнома доимий равишда тўлдирилиб борилади. Унинг охирги тахрири 1993 – йилда қабул қилинган. Унда: • илмий ишланма ва изланишларга таалуқли асосий тушунчалар; • уларнинг таркиби ва чегаралари; • тадқиқотлар билан банд бўлган ходимлар сонини аниқлаш усули белгилаб ўтилган.

Дэмак, ҳалқаро стандартлар асосида Инновация бу – инновацион фаолиятнинг охирги натижаси (маҳсули), янги ёки такомиллаштирилган маҳсулотнинг бозорга кириб келишидир. Бошқача қилиб айтганда, инновация деганда янги ва такомиллаштирилган технологик жараёнлардан амалий фаолиятда фойдаланиш ёки махсус хизматларга янгича ёндашиш тушунилади. Инновацияни стратегик ва динамик нуқтайи – назардан кўриш мумкин. Бир сўз билан айтганда у илмий ишлаб чиқариш сиклининг охирги натижасидир. "Инновация" ва "инновацион жараён" тушунчаси бир – бирига яқин бўлсада, бир хил мазмунга ега эмас. "Инновацион жараён" – бу инновацияни яратиш, уни амалиётга татбиқ этиш ва тарқатиш билан боғлиқ фаолиятдир. Инновацияни яратувчилари (Новаторлар), еса маҳсулотнинг ҳаётийлик даври ва иқтисодий самараси каби мезонларга таянишади. Инновациянинг муҳим ўзига хос хусусияти – бу илмий – техник янгилик ва уни ишлаб чиқаришда қўлланилишидир. Амалиётда “янгилик, “янгиланиш” бир-бирига яқин, турдош ҳисоблансада, улар орасида бир қатор фарқлар мавжуд. “Янгилик” (Новшество) - бу янги тартиб, янги усул ва кашфиёт бўлиши мумкин.“Янгиланиш” бу янгиликдан фойдаланганлигини ифодаловчи жараёндир. Янгиликни амалиётга жорий этиш учун қабул қилиниши бу инновацион жараёндир. Ўз ўрнида илмий – техник инновациянинг зарурий ҳарактери бу: • янгиликни ифода этиш; • бозордаги талабни қондириш; • ишлаб чиқарувчига фойда келтиришдир. Янгиликни яратилиши, унинг тарқатилиши кабилар инновацион жараённинг ажралмас қисмларидир. Инновацион жараённи учта мантиқий шакли мавжуд:

• оддий ички ташкилий (табиий) инновацион жараён; • оддий ташкилий оралиқ (товар) инновацион жараён  кенгайтирилган инновацион жараён. Оддий ички ташкилий инновацион жараён бу янгиликни бир корхона доирасида яратилиши ва фойдаланилиши, бу йерда янгилик товар ҳарактерига ега бўлмайди. Оддий ташкилий оралиқ инновацион жараёнда янгилик олди – сотди предмети ҳисобланади. Кенгайтирилган инновацион жараёнда янгиланиш, янги ишлаб чиқарувчилар кўринишида намоён бўлади. Ишлаб чиқарувчини монопол ҳарактери бузилади, томонлар орасидаги боғлиқлик бузилиб рақобат кучайиб, ишлаб чиқарилаётган товарларни истеъмол хусусияти такомиллашиб боради. Товар инновацион жараёни шароитида енг камида иккита хўжалик субъекти ҳаракат қилади: ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчи. Агар янгилик – технологик жараён бўлса, у ййерда ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчи битта хўжалик юритувчи субъект бўлиши мумкин. Оддий инновацион жараён Товар инновацион жараёнга икки фазада ўтади: 1. Янгиликни яратилиш ва тарқатилиш фазаси; 2. Янгиланиш диффузияси фазаси; Биринчи фаза – бу илмий изланишларнинг босқичма – босқич бажарилиши бўлиб, тажриба – конструкторлик ишлари, тажриба ишлаб чиқаришни ташкил етилиши ва сотиш, тижорат ишлаб чиқаришни ташкил этишдир. Иккинчи фазада ижтимоий унумли (фойдали) самара ишлаб чиқаришни янгиловчилар орасида тақсимланади. Инновацияни тарқатиш – бу ахборот жараёни, шакл ва тезлик, коммуникация воситалари қувватига, маълумотларни қабул қилувчи хўжалик

юритувчи субъектлар ўзига хос томонларига ва амалиётда қўлланилишига бевосита боғлиқдир. Инновация диффузияси – жараён, бу йерда янгиланиш коммуникация воситалари орқали ижтимоий тизим аъзоларига вақтида берилишидир. Янгилик бу ғоя, буюм, технология ва бошқа бўлиши мумкин, лекин у ўша хўжалик юритувчи субъектларга янгилик ҳисобланади. Бир сўз билан айтганда, диффузия бу бир вақтларда ўзлаштирилган ва фойдаланилган инновацияни янги шароит, янги жойларда қўлланилишидир. Диффузия жараёнида ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар сони ортади. Янгилик киритиш жараёнининг доимийлиги бозор иқтисодиёти шароитида янгилик киритиш диффузияси тезлиги ва чегарасига боғлиқ. Аниқ инновацион жараёнда янгилик киритиш диффузияси тезлиги қуйидаги омилларга боғлиқ бўлади: a) қарор қабул қилиш шаклига; b) маълумотларни йетказиб бериш имкониятига; c) социал тизим хусусиятига; d) янгилик киритишнинг ўзига хос хусусиятига. Янгилик киритиш хусусияти деганда анъанавий қарорга нисбатан амалиётда юзага келган имкониятлар (технологик тузилишнинг мураккаблиги, йиғилган тажриба ва ҳоказо) тушунилади. Ҳар қандай инновацияни тарқалишининг асосий омили атрофни ўраб турган ижтимоий – иқтисодий муҳитга боғлиқ бўлиб, унинг асосий елементи рақобатбардош технологиядир. Инновацион жараён субъектларини қуйидаги гуруҳларга бўлишимиз мумкин: • новаторлар; • олдинги реципидентлар; • олдинги кўплик ва қолоқлар.

Новаторлар илмий-техник – билимларни яратувчиси ҳисобланади. Улар якка тадқиқотчилар, изланувчи ташкилотлар бўлиши мумкин. Новаторлар кашфиётдан фойдаланиш евазига олинган даромадни тегишли бир қисмидан манфаатдордир. Олдинги реципидентларга мисол қилиб янгиликни биринчилардан бўлиб жорий етган тадбиркорларни олишимиз мумкин. Олдинги ишлаб чиқаришга янгиликни биринчилардан татбиқ етганлар бўлиб, уларни фойда билан таъминлайди. Қолоқлар – бу шундай ҳолатга тушиб қолган корхоналарки, уларни янгилик киритиш ҳисобига ишлаб чиқарган маҳсулотлари маънавий жиҳатдан ескирган бўлади. И.Шумпетер фикрича, юқори самарани кутиш бу бош ҳаракатга боғлиқ бўлади. расм. Инновацион менежмент схэмаси Юқорида келтирилган сиклнинг ҳар бир босқичи маълум вазифаларни бажаради. Масалан, режалаштиришда мақсадга еришиш режаси тузиб Режалаштириш Мақсадни қўйиш ва стратегияни топиш Шартларни аниқлаш ва ташкил эт иш Ра ҳ барлик Ижро этиш

чиқилса, шартларни аниқлаш ва ташкил этиш босқичи инновацион жараённи турли фазаларда манбаларга бўлган эҳтиёжини аниқлаш, ходимлар олдига вазифани қўйиш, ишни ташкил этишдан иборатдир. Ижро этиш босқичи режани амалга ошириш, тадқиқот олиб бориш ва янгилик яратишдан иборат. Раҳбарлик деганда ҳаракатни мувофиқлаштириб бориш, тажриба тўплаш тушунилади. (расм). Инновацион лойиҳаларни самарадорлигини баҳолаш, инновацион бошқарув қарорларини қабул қилиш, янгиликни қўллаш ва кучли янгилик киритишни таъминловчи омиллар билан белгиланади. Ҳар қандай ташкилотга янгилик киритиш доимо фойдали лекин ўта қийин жараёндир. Барча ҳолатларда қарор қабул қилишда ҳар бир субъект алтернатив технологияни олдинги рецептлар асосида таққослайди. Шу сабабли инновацияларни тез тарқалиши учун инфратузилмани доимо ривожлантириб бориш зарур. Инновацион жараён сиклик ҳарактерга ега бўлади. Шу боисдан инновацион жараёнони – умумий кўринишини қуйидагича ифодалаш мумкин. ФТ-АТ-ИЧ-Л-Қ-Ў-СИЧ-М-С Бу йерда: ФТ – фундаментал тадқиқотлар; АТ – амалий тадқиқотлар; ИЧ – ишлаб чиқариш; Л – лойиҳалаш; Қ – қуриш; Ў – ўзлаштириш; СИЧ – саноат ишлаб чиқариш; М – маркетинг; С – сотиш.

Бу жараёнда инновацион менежерлар фаолият юритиб, улар инновацион жараённи турли фазаларида иш олиб боради ва шу асосда ўзининг бошқарув фаолиятини шакллантиради. Инновацион менежмент – бу инновацион жараёнларни бошқаришнинг тамойиллари, усуллари ва шакллари мажмуидир. Маълумки, инновацион фаолият, ушбу фаолият билан банд бўлган ташкилот ва уларнинг ходимлари ҳаракатида намоён бўлади. Менежментнинг бошқа соҳалари сингари инновацион менежментга қуйидаги хусусиятлар хосдир: • вазифани қўйиш ва стратегияни танлаш; • жараённи 4 та босқичи: режалаштириш, шарт аниқлаш ва ташкил этиш, бажариш, раҳбарлик. Инновациянинг турланиши Инновацион фаолиятни муваффақиятли бошқарилиш инновацияни чуқур ўрганишга боғлиқ. Бу йерда уларни турлаб олиниши мақсадга мувофиқ бўлади. Янгиликлар технологик ўлчамлари ва бозор ҳолатидан келиб чиқади. Маҳсулли инновация ўз ичига 3 та янги маҳсулотни олиши зарур: янги материал, янги ярим фабрикат ва бутловчи материалларни олади. Прогрессив инновация бу ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг янги усулидир. Прогрессив инновация шароитида корхона(фирма) ташкилий бошқарув тузилишида алоҳида бўлим ташкил етилиши мумкин. Инновациялар бозорга янгилигига қараб қуйидагиларга бўлинади: 1. Жаҳонда тармоқ учун янги; 2. Мамлакатда тармоқ учун янги; 3. Аниқ корхона учун янги. Тизимдаги ўрни бўйича инновацияни қуйидагиларга бўлиш мумкин:

1. Инновациянинг корхонага кириб келиш даври (хомашё, материал, машина ва қурилма, ахборот ва бошқаларни танлаш ва фойдаланишдаги ўзгаришлар). 2. Инновация корхонадан чиқиб кэтиш даврида (маҳсулот, хизмат, технология, ахборот ва бошқалар). 3. Корхона тизими таркибидаги инновация (бошқарув, ишлаб чиқариш ва технология). Киритилаётган ўзгаришларнинг мураккаблигига қараб: 1. Радикал (базис). 2. Яхшиланган. 3. Модификациялашган инновацияларга бўлинади. Илмий текшириш институтларида тадқиқотлар тизими юзасидан корхона фаолияти доирасида инновацияни кенгайтирилган турларини ишлаб чиқилган. Шунга кўра юқоридаги белгилари бўйича инновация қуйидагиларга бўлинади: 1. Технологик инновация. 2. Ишлаб чиқариш жараёнидаги инновация. 3. Иқтисодий инновация. 4. Тижорат (савдо) инновация. 5. Ижтимоий инновация. 6. Бошқарув соҳаси даражасида инновация. Инновацияни тўлиқ турланишини рус олими А.И.Пригожин йетарли даражада ифода этади. 1. Тарқалиши (тарқалувчанлиги) бўйича. 2. Ягона диффуз (сингдириш, йейилиш) бўйича. 3. Ишлаб чиқариш сиклидаги ўрни бўйича: • хомашё; • боғловчи;

• маҳсулли. 4. Ворислик бўйича (аралашуви, бекор қилиниши, қайтарилиши, очилиши, ретроведение). 5. Бозор улушини кутилган даражада егаллаши бўйича: • локал; • тизимли; • стратегик; 6. Инновацион имкониятлари бўйича ва янгилик даражаси: • радикал; • комбинациялашган;  такомиллашган. Охирги 4 ва 5 йўналиш инновациянинг масштаби, янгилиги, ўзгаришининг жадаллиги ва маълум бир миқдорда сон ва сифат жиҳатлари фазилатларни ифодалай олиши бу бошқарув қарорларини қабул қилишда иқтисодий аҳамият касб этади. Бу борада Н.Д.Кондратъев 1920-йилларда алоҳида изланишлар олиб борган, У кўплаб жараёнларни асослаб берган, қисқа сикллик 3-3.5, (ўрта) савдо саноати (7-11), катта сикл (48-55) йилга мўлжалланган моделларни яратиб берди. Кондратъевнинг катта сиклга мўлжалланган консепцияси қуйидаги асосий қисмлардан иборат. Катта сиклни асослашда Кондратъев кенг доирадаги маълумотларни таҳлил етиб чиқди. Бу жараёнда Англия, Франсия, Германия, АҚШ каби йирик тўрт давлатнинг статистик маълумотлари таҳлил етилди. Бу йерда баҳонинг динамикаси, капитал фарқи, иш ҳақи, ташқи савдо ҳажми, асосий фондлар каби кўрсаткичлар ўрганилди. Кўмир ва пўлат ишлаб чиқариш динамикаси умумжаҳон ишлаб чиқариши индексида ўрганилди. Таҳлил етилган давр 140 йилни ўз ичига олди, натижада шуни кўрсатдики сиклнинг еркин давомийлиги 48-55 йилга тўғри келди. Н.Д. Кондратъев иқтисодий конъюнктуранинг тебраниш

даврини емпирик қонуниятларини аниқлади. Бу йерда бош еътиборни илмий- техник инновацияга қаратди. Н.Д Кондратъевнинг тавсиялари келгусида инновацион стратегияларни ишлаб чиқишда фойдаланиш мумкин. Инновацион менежментнинг ташкилий тузилиши Инновацион менежмент ташкилий тузилиши жиҳатидан инновацион фаолият, илмий тадқиқот ва ишланмалар билан шуғулланувчи ташкилот бўлиб, улар фаолиятининг асосий қисмини янгиликлар яратиш ва илмий изланишлар ташкил этади. Россияда илмий ташкилотларнинг қуйидаги турланиши ҳаракат қилади: Сектор Мазмуни Давлат Бутун жамият эҳтиёжларини таъминловчи давлат томонидан бошқариладиган вазирлик ва маҳкамалар, (давлат бошқарув аппарати, мудофаа, соғликни сақлаш, маданият, ижтимоий таъминот) федерал ва маҳаллий органлар. Давлат томонидан тўла молиялаштириладиган ва назорат килинадиган фойдасиз ташкилотлар Бу йерда олий таълим тасарруфидаги ташкилотлар инобатга олинмаган. Улар ўз олдига фойда олишни мақсад қилиб қўймайди, давлатга хизмат қилади. Тадбиркорл ик Бу асосий фаолияти маҳсулот ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишга қаратилган корхона ва фирмалар, шу жумладан давлат тасарруфидаги корхоналар ҳам.

Олий таълим Университет ва бошқа олий таълим муассасалари, (молиялаштириш манбаи ва юқори бошқарув органидан қатъий назар). Олий таълим вазирлиги назорати тасарруфидаги илмий текшириш институтлари, тажриба станциялари, Олий таълимга хизмат қилувчи ташкилотлар. Хусусий Ўз олдига фойда олишни мақсад қилиб қўймаган (профессионал жамиятлар, иттифоқлар, ассоциациялар, жамоатчилик фондлари). Бунга ярми давлат буджети томонидан молиялаштириладиганлари кирмайди. Якка хусусий корхоналар. Инновацион менежментнинг таркибий тузилишида кичик фирмалар алоҳида рол ўйнайди. Кичик жамоа янги ғояларни ўзига олиш ва унга еътибор қаратишда қулайроқ ҳисобланади. Ўтган асрнинг 60-йилларида кичик тадқиқотчилик бизнеси юзага келди. Улар йирик университетлар атрофида университет техникаси ва тажриба участкаларидан фойдаланиб йерларни ижарага олиб тадқиқот ишлари олиб бора бошладилар. Ўша даврларда АҚШнинг Стенфорд университети атрофида 3000га яқин кичик ва ўрта електрон фирмалар тўпланиб, уларда қарийиб 200 минг киши фаолият юритган. Уларнинг ҳар бири битта ёки иккита маҳсулотни яратиш ва ишлаб чиқариш бўйича изланишлар олиб борган. Улар жаҳоннинг компъютер ва айрим турдаги електрон қисмларга бўлган эҳтиёжини 20 фоизини таъминлаб берган. Хорижий амалиётда кичик ва ўрта бизнес субъектларида ходимлар сони 500 кишигачани ташкил этади. “МакТроу Хилл” компаниясида кичик бизнес 50 кишигача, ўрта бизнес 99 кишигача, йирик бизнес 100 кишидан ортиқни ташкил этади.

Яна бир автомобил шиналари ишлаб чиқарувчи “Гудвир” заводининг ташкилий ишлаб чиқариш тузилиши 194 та алоҳида олинган иш жойларидан иборат бўлиб, уларда 5 тадан 27 тагача киши ишлайди. Инновацион масалаларга Япония корхоналари алоҳида еътибор билан қарайдилар. Улар илмий тадқиқот ишларига маҳсулот сотиш ҳажмининг 8-10 фоизи миқдорида маблағ ажратиб борадилар. Америка Қўшма Штатлари амалиётида изланувчанлик ишларини ташкил этиш борасида ўзига хос тадбиркорлик шакли сифатида Венчур бизнес ташкил етилган. Венчур бизнес – бу мустақил, унча катта бўлмаган фирмани янги маҳсулот яратиш юзасидан иш олиб боришга ихтисослашган туридир. Бундай фирмаларни олимлар, мутахассислар ва новаторлар ташкил этиши мумкин. Венчур бизнес АҚШ, Ғарбий Йевропа ва Японияда кенг тарқалган. Венчур фирмалари маҳсулот ишлаб чиқармайди, ўзининг илмий янгиликларини бошқа фирмаларга беради. Венчур фирма маълум бир йирик фирмаларнинг қошида ташкил етилиши ҳам мумкин. Бундай ҳолатда инновацион менежернинг функсиясини корхона менежери ёки махсус маслаҳат марказлари (консалтинг фирма) ходимлари бажариши мумкин. Венчур корхоналари ташкил этишда қуйидаги талаблар бажарилиши керак: • янги маҳсулот ва технология бўйича инновацион ғоя мавжуд бўлиши; • улар таклиф етилган ғоя бўйича янги фирма ташкил этишга хоҳиши бўлган тадбиркор бўлиши; • таваккал қилувчи капитал учун молиялаштиришнинг мавжудлиги. Венчур бизнес асосан икки шаклда молиялаштирилади: – янги фирма аксияларини сотиб олиш йўли билан; – ҳар хил турдаги кредитларни бериш орқали. Венчур бизнесда инвестициялаш компания капиталида инвесторларни ҳисса кўринишида иштироки, маблағни узоқ муддатга берилиши, инвесторни

молиялаштирилаётган фирма бошқарувида фаол иштирок этиши билан бошқа фирмаларга нисбатан фарқ қилади. Венчур корхоналар икки кўринишда бўлиши мумкин: – шахсий таваккал қилинган бизнес; – йирик корпарация лойиҳаларининг ички таваккал қилиши. Ўз навбатида, шахсий таваккал қилинган бизнеснинг ўзи ҳам икки асосий хўжалик юрутувчи субъект сифатида намоён бўлади: – кичик инновацион фирмаларга бўйсунмаган; – молиявий муассасалар капиталига таянган. Кичик инновацион фирмаларга, одатда, илмий ходимлар, муҳандислар ва изланувчилар асос солади. Уларнинг мақсади янги техника ва технологиялар яратиш ҳисобига ҳаётда янги ютуқларга еришиш ҳисобланади. Венчур капиталининг бош манфаати муваффақиятли фаолият юритиб юқори даромад олишдир. АҚШда Венчур корхоналарнинг даромадлилик даражаси ўртача 20 фоизини ташкил этади, у бутун АҚШ иқтисодиётидаги кўрсаткичдан тахминан 3 баробар юқоридир. Янги ёки ески бозор сегментини қайта ташкил этишга ихтисослашган фирма – експлерент дейилади. Улар асосан бозорга янгиликларни олиб киришга ҳаракат қилади. Бундай (експлерент) фирмаларда таваккалчиликни пасайтириш мақсадида маълум муддатга молиялаштиришнинг намунавий схэмаси ишлаб чиқилади. Бу муддатда експлерент фирма муваффақиятга еришиши керак. Масалан: Агар молиялаштириш 48 ойга мўлжалланган бўлса капитални жалб этиш 5 та давр оралиғида амалга оширилади. Бундай ҳолатда ҳар бир янги маблағ ажратилиши олдинги маблағ самара берган ҳолдагина амалга оширилади. Шунингдек, ҳар бир ажратилган маблағ олдингисига нисбатан катта ҳажмда бўлади.

Ғарб мамлакатларида инновацион фирмаларда лойиҳанинг техник томонларини унинг муаллифи бўлган ва йетарли тижорат тажрибасига ега бўлган менежер бошқаради. Дастлабки ташкил етилган фирма – експлерент “Пионер” номини олган. Експлерент фирмалар ҳажми венчур фирмалар сингари унча катта бўлмайди. Кейинги пайтларда Россияда ҳам кичик илмий – техник тадбиркорлик инновацион жараён ҳар томонлама қўллабқувватланиши натижасида кенг тараққий етди. Уларнинг аксарияти Давлат таълим вазирлиги тасарруфидаги Олий таълимдаги технопаркига бирлашган 800 дан зиёд кичик фирмаларда фаолият юритади. Технопаркларнинг асосий мақсади кичик инновацион тадбиркорликни ривожлантириш ҳисобланади. Технопарклардан ташқари бизнес инкубаторлар ҳам ташкил етилиб, уларнинг мақсади фойда келтирувчи ҳар қандай лойиҳани амалга оширишдир. Ўзбекистонда ҳам мустақиллик йилларида жойларда кўплаб бизнес инкубаторлари ташкил етилган. Маҳсулот ишлаб чиқаришда експлерент (Пионер) фирмалар олдида муаммо юзага келган пайтда улар йирик корхона билан ҳамкорлик шартномасини имзолайдилар. Бозорнинг тор сегментига қаратилган фирма – патиент деб аталади. Бундай фирма бозорнинг тор сегментида иш юритади, мода, реклама ва бошқа воситалар орқали ўз эҳтиёжни таъминлайди. Улар асосан ишлаб чиқаришнинг ўсиши, изланувчанлик активлигининг пасайиши жараёнида ҳаракат қилади. Бу корхоналар, одатда, фойдали ҳисобланади. Йирик бизнесда Виолент фирмалар ҳаракат қилади. Улар йирик капиталга ва юқори технологияга асосланади ва йирик партиядаги ва кенг истеъмолга асосланган ҳолда ялпи маҳсулот ишлаб чиқариш билан шуғулланади ҳамда юқори фойдали ҳисобланади. Виолент корхоналар ҳам юқори фойдали ҳисобланади.

Кичик ва ўрта бизнесда маҳаллий ва миллий эҳтиёжни таъминлашга ихтисослашган фирма – Коммутант деб юритилади. Ушбу фирмалар маҳсулот ишлаб чиқаришни сикли (жараёни)да ҳаракат қилади. Бу йерда корхона истеъмолчи ҳолатидан келиб чиқиб илмий – техник сиёсатини амалга оширади.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланган. 1995 - йил 21 - декабр № 163-1 ва 1996-йил 29-август №256-1 [кўчирма] –Т.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999- йил. 2. Ўзбекистон Республикаси «Ихтиролар моделлар ва саноат намуналари ҳақида» ги Қонуни 1994-йил 6- май, – Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999 йил. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Маъсулиятлар ва хизматларни сертификатлаш тўғрисида» ги Қонуни 1993-йил 28-декабр №1006-хи, Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш тўғрисида» ги Қонуни 1993-йил 28-декабр №1002-хи, -Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 5. И.А.Каримов. Истиқлол имкониятлари ва ислоҳотлар самаралари. Халқ сўзи. 2009-йил. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармойиши “Баркамол авлод йили” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ташкилий чора тадбирлар тўғрисида. Тошкент 2009йил 9-декабр. 7. А.Абдуллаев, Қ.Муфтайдинов, Х.Айбешов “Кичик бизнесни бошқариш” дарслик. Тошкент Молия 2003й.

Похожие

Инновацион менежментнинг методологияси

Инновацион фаолиятнинг асосий тушунчалари, гуруҳланиши ва тамойиллари

1. Менежментнинг мохияти ва вазифалари

Сервис корхоналарида хизмат кўрсатиш ва ишлаб чиқариш фаолиятининг мақсадлари ва вазифалари

Менежметнинг турлари ва типлари