Сервис корхоналарида хизмат кўрсатиш ва ишлаб чиқариш фаолиятининг мақсадлари ва вазифалари - Экономика - Рефераты

Сервис корхоналарида хизмат кўрсатиш ва ишлаб чиқариш фаолиятининг мақсадлари ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

201 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Асосий турдаги сервис хизматлари таснифи. 2. Моддий хизматлар. 3. Ижтимоий-маданий хизматлар. 4. Сервис корхона ва ташкилотларида ишлаб чиқариш соҳасининг ўзига хос хусусиятлари. 5. Сервис соҳаси корхоналарида истеъмолчилар билан шартномалар тузиш хусусиятлари.

www.arxiv.uz Асосий турдаги сервис хизматлари таснифи. Жахон тажрибасида хизмат соҳаси тармоқларини таснифлаштиришни ишлаб чиқариш-техник ва функционал ёндошишларнинг бир бирига қўшиш асосида ўтказиш қабул қилинган. Ишлаб чиқариш ёндошиши хизматлар соҳасидаги тармоқ йўналишларининг ишлаб чиқариш-техник ва технологик умумийлиги принцпларидан келиб чиқади. Функционал ёндошиш турли хил кўринишли йўналишларни амалга ощиради. Ушбу йўналишлар жумласига ишлаб чиқаришга, жамиятга, уй хўжалигига хизмат кўрсатиш, шахсга хизмат кўрсатишгача тақсимлаш, сақлаш, ресурслар ва товарлар билан таъминлаш функциялари киради. Ушбу принцпга кўра хизматлар қуйидаги гуруҳларга бўлинади: - савдо хизматлари; - озиқ-овқат билан таъминлаш ва яшаш бўйича хизматлар (меҳмонхоналар, оммавий овқатланиш корхоналари ва ҳокозолар); - транспорт хизматлари; - алоқа хизматлари ва ахборот хизмат кўрсатилиши; - таъминот, тайёрлов ва моддий-техник ресурсларни сақлаш бўйича хизматлар; - бозорнинг харакат қилишини (кредит, молия ва суғурта, кўчмас мулк бўйича олди-сотдилар ва бошқалар) таъминлаш бўйича хизматлар; - таълим, маданият ва санъат хизматлари; - фан ва фан хизматлари; - соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия ва спортни қўшган холдаги хизматлар;

www.arxiv.uz - уй хўжалигига хизмат кўрсатиш бўйича хизматлар (уй хўжалигини сақлаш ва таъмирлаш, ишлаб чиқариш-маиший ва коммунал хизматлар); - шахсий тавсифдаги хизматлар (ноишлаб чиқариш маиший хизматлар, сартарошхоналар, фотоателе, оёқ кийимини таъмирлаш ва ҳокозолар); - давлат бошқаруви хизматлари. Ҳозирги кунда иқтисодий адабиётда ва классификаторларда турли янги критерийлар ва уларга таалуқли равишда хизматларнинг турли хил таснифланиши таклиф этилмоқда. Жумладан қуйидаги хизматлар таснифлари: моддий даражаси бўйича инсонларнинг шахсий алоқалари даражаси, хизматлар меҳнат сиғими, хизмат соҳасида ижтимоий ва шахсий боғланишлар нисбати бўйича. Ҳар бир таснифлаштириш тармоқни маълум мақсадда ўрганишга мўлжалланган. Хизматлардаги фарқ уларнинг таснифи, мақсадли белгиланиши, тақдим этиш шакллари ва ҳақ тўлаш усулидан келиб чиқади. Таснифи бўйича кўрсатилаётган хизматлар аниқ ифодаланган тармоқ йўналишига эгадир: - маиший машиналар ва асбоб-ускуналарни таъмирлаш, янги маҳсулотни ишлаб чиқариш; - қишлоқ хўжалиги, гигиеник тавсифдаги хизматлар; - транспорт, савдо, ахборот, ижарага бериш хизматлари; - қурилиш, уйларни таъмирлаш, бадиий ишлар ва халқ ижди маҳсулотларини ишлаб чиқариш; - таълим, тиббий ва бошқалар.

www.arxiv.uz Мақсадли белгиланиш бўйича хизматлар қуйидаги гуруҳларга бўлинади: - маиший белгиланишдаги предметларнинг истеъмол хусусиятларини таъминлаш мақсадида аҳоли буюмларини таъмирлаш ва қараш хизматлари (кийим-кечакни, оёқ кийимини таъмирлаш, кимиёвий тозалаш ва буюмларни бўяш ва бошқа хизматлар); - аҳоли буюмлари бўйича янги маҳсулотни тайёрлаш, яъни янги истеъмол қийматларини яратиш (кийим-кечакни тикиш,трикотаж маҳсулотларини тикиш, мебел тайёрлаш, уй қуриш ва ҳокозолар); - турмушда қулайликларни яратиш бўйича хизматлар, жисмоний шахс сифатида инсоннинг эҳтиёжларини қондириш, шунингдек уй хўжалигини юритиш билан боғлиқ хизматлар (сартарошхоналар, санитар-гигиеник ва тиббий хизматлар, маданий-маиший белгиланишдаги буюмларни ижарага бериш ва ҳокозолар); - маълумот-ахборот ва воситачилик, сайёҳлик ва бошқа хизматлар; - шахс сифатида инсоннинг эҳтиёжни қондириш бқйича (таълим, маданий). Хизматларни пуллик, бепул ва аралашларга бўлиш алоҳида аҳамиятга эга. Ушбу тасниф қабул қилинган иқтисодий кенгликни иқтисодиётнинг хисусий (бозор) ва ижтимоий (нобозор) секторларига бўлинишларига асосланади. Бепул хизматлардан фарқли равишда пуллик хизматлар қуйидаги хусусиятларга эга:

www.arxiv.uz - истеъмолнинг якка тартибдаги тавсифи, бўлиниш ва сайланиш билан; - рақобатлилик, монопол ҳолатнинг бўлмаслиги билан. Тўлаш услуби билан хизматларни қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин: - олдин ва тўлиқ тартибда тўланадиган ёки буюртмани қабул қилишда қисман аванслаштирилган ва буюртма топширилишида охирги ҳисоб-китобларни амалга ошириш тартиби хизматлари; - аҳолига бепул кўрсатилган хизматлар (маиший белгиланишдаги машина ва аппаратларни кафолатланган таъминлаш); - кечиктирилиб тўланадиган хизматлар, яъни кредитга бериладиган. Хизматлар йўналтирилган фаолиятнинг турлари бўйича функционал таснифлаштириш, хизматларни беш гуруҳга бўлишни кўзда тутади: - ишлаб чиқариш - лизинг, инжиниринг, ишлаб чиқариш асбоб-ускуналарига техник хизмат кўсатиш, техник коммуникацияларни таъмирлаш ва ҳокозолар; - истеъмол-уй хўжалигига мўлжаллаштирилган оммавий хизматлар (турар жой ва унда мавжуд бўлган узоқ муддатли фойдаланишдаги буюмларни нормал ҳолатда сақлаш); - профессионал- суғурта, молия, банк, реклама, маслаҳат; - тақсимот-транспорт, алоқа, савдо хизматлари; - шахсий тавсифдаги ноишлаб чиқариш (сартарошхоналар, фотоателе ва хокозолар) хизматлари. Хизматларнинг системалироқ таснифи уларни буюмлаштирилган принцп бўйича бир неча классларга бўлади:

www.arxiv.uz - товарлар ва бошқа физик объектларга йўналтирилган ҳис этиладиган ҳаракатлар (кимёвий тозалаш, асбоб- ускуналарни сақлаш ва таъмирлаш, қўриқлаш ва бошқа хизматлар); - инсон танасига йўналтирилган ҳис этиладиган ҳаракатлар (фитнес марказлар, ресторанлар ва кафелар, гўзаллик салонлари); - инсоннинг онгига йўналтирилган ҳис этилмайдиган ҳаракатлар (таълим, театрлар, музейлар, ахборот хизматлари). Компекслик бўйича хизматлар оддий ва қийинларга (комплекс хизмат кўрсатиш) бўлинади. Кўпчилик хизматлар комплекс тавсифга эга. Масалан, меҳмонхоналар хизматлари-бу нафақат турар жойни тақдим этиш, балки овқатланиш, маиший хизмат кўрсатиш, истеъмолчилар ходиғини чиқаришни тақдим этиш бўйича хизматлар ҳамдир, Уларни қанақанга тавсифлаштиришдан фойдаланилмасин, бирор бир аниқ кичик гуруҳга киритиш қийин. Аралаш хизмат товар-моддий бойликларга ҳамроҳлик қилади, уларнинг айланишини енгиллаштиради ва уларни истеъмолчи учун жозибадор қилиб кўрсатади. Ушбу хизмат жумласига товар олди-сотдисига ҳамроҳ бўладиган сотишдан олдинги ва сотишдан кейинги сервисни келтириш мумкин. Моддий хизматлар. Ўзбекистонда аҳолига тақдим этилаётган маиший хизматлар қуйидаги гуруҳларга бўлинади: - оёқ кийимини таъмирлаш ва тайёрлаш;

www.arxiv.uz - тўқув, мўйна ва чарм маҳсулотлари, бош кийими ва тўқимачилик атторлик маҳсулотларини таъмирлаш ва тайёрлаш, трикотаж маҳсулотларини таъмирлаш ва тайёрлаш (тўқиш); - турар жойларни (хонадонларни) аҳолининг буюртмаси бўйича таъмирлаш ва қуриш; - маиший техника ва ускуналарни, соатларни таъмирлаш, заргарлик маҳсулотларини таъмирлаш ва тайёрлаш, радиоэлектрон аппаратура, компютерлар, телевизорлар, магнитафонлар, мусиқа товарларини таъмирлаш ва уларга техник хизмат кўрсатиш; - фуқороларга тегишли бўлган транспорт воситаларини (енгил машиналар, мотоцикллар ва ҳокозолар) таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш; - мебелни тайёрлаш ва таъмирлаш; - кимиёвий тозалаш ва бўяш; - қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва хом-ашёсини қайта ишлаш хизматлари, қолган қишлоқ хўжалиги хизматлари; - фотоателе ва фотолабаратория хизматлари, шунингдек овоз ёзиш хизматлари; - сартарошхоналар хизматлари. Ҳозирги кунда маиший хизматлар кўрсатиш бўйича фаолият Ўзбекистон Республикасида аҳолига маиший хизмат кўрсатиш қоидалари билан тартибга солинади. Истеъмолчиларнинг якка тартибдаги буюртмаларини таъмирлаш, техник хизмат кўрсатиш, тайёрлаш бўйича хизматлар ўз ичига қуйидагиларни олади: - кийим-кечак ва оёқ кийимини таъмирлаш ва тайёрлаш; - метал ва заргарлик маҳсулотларини таъмирлаш ва тайёрлаш;

www.arxiv.uz - мебелни таъмирлаш ва рестоврация қилиш; - техника, бино ва қурилмаларни таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш. Таъмирлаш бўйича хизматлар замонавий техник воситалардан фойдаланилган ҳолда бажарилади. Улар жумласига: - ихтисослаштирилган ишлаб чиқариш-асбоб-ускуна ва инструментлар; - маҳсулот носозликлари ва камчиликларини аниқловчи диагностика воситалари; - сифат назоратининг техник воситалари; Ишлаб чиқариш- технологик жараён таъминланади: -малакали ходимлар билан; - хом-ашё материаллари ва ярим фабрикатлар билан; - ёқилғи-мойлаш материаллари билан; - таъмирлаш, эҳтиёт қисимлари, ускуна ва агрегат қисимлари учун керакли материаллар билан. Истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари учун корхоналар эгалик қиладилар: - маъмурий бинолар; - ташриф буюрувчиларни қабул қилиш учун бино (салонлар); - таъмирлаш ишлари учун бинолар (таъмирлаш бўйича цехлар); - ёқилғи материаллари, эҳтиёт қисимлари, таъмирланган ва таъмирлашга келиб тушган маҳсулотларни сақлаш учун омборлар; - гараж ва ҳокозолар. Таъмирлаш-бу товарнинг ишлаш қобилияти ва хусусиятларини тиклаш бўйича операциялар комплексидир.

www.arxiv.uz Техник хизмат кўрсатиш-бу товарнинг белгиланиши бўйича фойдаланишда унинг иш қобилияти ва созлигини қўллаб- қувватлаш бўйича операция ёки операциялар комплекси. Маҳсулотни якка тартибдаги буюртма бўйича тайёрлаш- бу буюртманинг якка тартибдаги эҳтиёжи асосида маҳсулотни яратиш бўйича операциялар комплекси. Маҳсулотни таъмирлаш турлар, тавсифи ва кўрсатилиш муддатлари бўйича тавсифлаштирилади. Савдо олди таъмирланиши-бу сотувчидаги асбоблар иш қобилиятини тиклаш бўйича чора-тадбирлар комплекси. Ишлаб чиқарувчи ёки унинг функциясини бажарувчи корхона томонидан белгиланган кафолат муддатида таъмирлаш- бу ишлаб чиқарувчи томонидан ўрнатилган муддатда асбобни таъмирлаш. Ушбу даврда таъмирлаш корхонаси кафолат мажбуриятларини бажаради. қайта тикланувчи таъмирлаш-бу истеъмолчининг айбисиз ва ишлаб чиқариш томонидан белгиланган кафолат муддатида иш қобилиятини йўқотган ва сотувчига қайтарилган асбобнинг таъмирланиши. Хизмат муддати давомида таъмирлаш-бу маҳсулот учун норматив ҳужжатларда белгиланган муддат давомида, ёки агарда у ўрнатилган бўлмаса, асбобни эксплуатация қилиш бошидан 10 йил давомида асбобни таъмирлаш. Белгиланган хизмат муддати тугагандан кейин таъмирлаш- норматив ҳужжатларда белгиланган муддатлар тугагандан кейин, агарда хизмат муддати белгиланмаган бўлса, маҳсулотни сотишдан бошлаб 10 йил давомида асбобларни таъмирлаш. Истеъмолчиларга хизмат кўрсатишнинг асосий шакллари бўлиб, стационар ва кўчма хизмат кўрсатиш ҳисобланади.

www.arxiv.uz Стационар хизмат кўрсатишни бажариш учун истеъмолчилардан буюртмаларни моделлар уйлари, мода уйлари, ателе ва устахоналарда қабул қилишга асосланган. Кўчма хизмат кўрсатиш буюртмаларни қабул қилиш ва уларни эгаларига беришни истеъмолчи кўрсатган жойларда беришни, маҳсулотларни таъмирлаш ва тикишни-стационар шароитда амалга оширишни кўзда тутади. Кийим-кечак ва оёқ кийимини таъмирлаш ва тайёрлаш бўйича сервис ташкилотлари ташриф буюрувчиларни қабул қилиш учун бинолар ва ишлаб чиқариш биноларига эгадирлар. Улар жумласига: - матоларни бичиш цехлари; - тикиш ва таъмирлаш бўйича цех; - хом-ашё ва матолар, таъмирланган ва тикилган матоларни сақлаш учун омборлар. Ташриф буюрувчиларни қабул қилиш учун бино-бу буюртмаларни қабул қилиш ва тайёр маҳсулотларни қлчаш салонидир. Ушбу салон витриналар, маҳсулот намуналари ва қлчаш кабиналари билан жиҳозланган бўлиши лозим. Маҳсулотларни таъмирлаш ва тикиш учун ихтисослаштирилган ишлаб чиқариш-технологик асбоб-ускуна ва инструментлардан фойдаланади. Улар жумласига, тикув машиналари, тўқув машиналари, матоларни бичиш учун столлар, қайчилар, ўлчаш инструментлари, кийим-кечакни лоиҳалаштириш дастурига эга бўлган шахсий компютерлар, дазмоллаш машиналари ва ҳокозолар киради. Кийим-кечак оёқ кийимини тайёрлаш учун буюртмачи билан келишилган ҳолда буюртмачининг ёки хизмат бажарувчисининг материалларидан фойдаланилади.

www.arxiv.uz Истеъмолчи ёки хизмат бажарувчиси материали бўлиб ҳисобланган табиий мўйналарни таъмирлаш ёки ундан маҳсулот тикиш бўйича ишларни бажариш тўғрисида шартнома имзоланишида, мўйна ярим фабрикатлар ва териларга корхона ва буюртмачи вакилининг иштирокида белги қўйилади. Сервис фаолияти ўз ичига қуйидагиларни олади: - истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш (маҳсулотларни тайёрлаш ёки уни таъмирлашга буюртма олиш, ярим фабрикатлар ва буюртмаларни ўлчаш, буюртмани бериш, истеъмолчи билан ҳисоб-китоб қилиш); - хизматни бажариш (кийим-кечак ва оёқ кийимини тайёрлаш, тикиш, тўқишнинг технологик жараёни). Маҳсулотларни таъмирлаш бўйича хизматлар истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш ва маҳсулотларни тадқиқот қилишни ўз ичига олади. Кийим-кечак ва оёқ кийимини таъмирлашга қабул қилишда қабул қилувчи маҳсулотнинг нуқсонларини кўздан кечиради, нуқсонлар сабабларини таҳлил қилади ва шартнома (квитанция) тузади. Унда маҳсулот номи ва нуқсонлари қайд этилади. Кейин маҳсулот таъмирлаш цехига тушади, нуқсонлар бартараф этилгандан сўнг таъмирланган маҳсулот истеъмолчига берилади. Истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш жумладан, кийим-кечак ва оёқ кийимини тикиш бўйича буюртмаларни қабул қилувчи амалга оширади. У буюртмачи эҳтиёжи, бўлғуси маҳсулотни эксплуатация қилиш тавсифи ва шароитларини ўрганади. Моделлар уйи, модалар уйлари каби олий разряддаги ателеларда истеъмолчилар билан юқори малакали бўлган ходимлар-дипломли рассом-моделерлар ишлашадилар. Улар

www.arxiv.uz истеъмолчиларга маҳсулот модели ва материалларини танлаш бўйича керакли маслаҳатлар беришадилар. Контакт зонасида истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш ўз ичига нусхаларни тақдим этиш, албом ва журналлардаги моделларни намоиш этиш кийим-кечак ва оёқ кийимини намоиш этишларини олади.Истеъмолчиларнинг хохишларига моделлари ўзгартиришлар киритилади.Истеъмолчилар буюртмаларига кўра якка тартибдаги маҳсулотларни лоихалаштиришда кийим-кечак ва оёқ кийимини лоихалаштиришнинг амалий дастурни шахсий компютерлардан фойдаланилади.Таёрлангандан кейин таёр маҳсулотлар сифат назоратига тутилади ва ўлчанишдан ўтилади. Агарда маҳсулот сифат талабларига, шартнома шартларига ва истеъмолчи талабларига мос келадиган бўлса, хизматларга ҳақ тўланади ва истеъмолчига берилади. Тайёр маҳсулот ташқи кўриниши, фигурага ўтириши, размерга, инструктив қарорлар ва бадиий безатилиши бўйича шартномада кўрсатилган истеъмолчининг якка тартибдаги хусусиятларига, унинг хохишларига мос келиши шарт. Истеъмолчига топширилиши лозим бўлган тайёр маҳсулотлар этикетка ва маркировка ленталарига эга бўлиши лозим. Этикеткада бажарувчининг фирмали номи ва юридик манзили акс эттирилган бўлиши керак. Ўлчаб кўриш назоратида шартномада кўрсатилган, истеъмолчиларнинг талабларини инобатга олган ҳолда тикилган ва таъмирланган маҳсулотларнинг норматив ҳужжатлар талабларига мос келиши текширилади. Агарда ушбу назоратда алоҳида кўрсаткичларнинг норматив ҳужжатлар талабига мос келмаслиги аниқланса, мос келмасликлар бартараф этилиши учун маҳсулот қайтарилади.

www.arxiv.uz Фуқороларга тегишли бўлган транспорт воситаларини таъмирлаш ва хизмат кўрсатиш (енгил автомобиллар ва мотоцикллар ва ҳокозолар) сервис марказларида, транспорт воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш станцияларида амалга оширилади. Сервис марказлари ва станциялари таъмирлаш ва транспорт воситалари ишини диагностика қилиш учун асбоб-ускуналари билан жиҳозланмоқдалар. Республикамиз дунёда автомобил ишлаб чиқарувчи давлатлар қаторидан жой эгаллаганлиги туфайли, турли русумдаги ишлаб чиқарилаётган автомобиллар сони йил сайин ортиб бормоқда ва ушбу турдаги хизматлар сони ва турлари ҳам кенгайиб бормоқда Транспорт воситаларини таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш бўйича сервис фаолияти наряд-буюртма, квитанция ва шартномалар асосида амалга оширилади. Транспорт воситаларини таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш пайтида истеъмолчиларга қулайликларни таъминловчи қўшимча хизмат сифатида, айрим сервис ташкилотлари оммавий овқатланиш хизматлари ва дам олиш хоналарини таклиф этишадилар. Эҳтиёт қисмлар ва комплекслаштирувчи деталларга ҳақ тўлаш, томонларнинг келишуви холда шартнома шартларига мос равишда амалга оширилади. Яъни тўлиқ ёки қисман (қисимларга бўлиб, тўлиқ ёки кредит). Хизматлар кўрсатишга харажатлар сметаси ҳам тузилиши мумкин. Таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш боъекти бўлиб, истеъмолчининг автотранспорт воситаси ҳисобланади. Сервис фаолияти қуйидагиларни ўз ичига олади:

www.arxiv.uz - истеъмолчига хизмат кўрсатиш (транспорт воситасини қабул қилиш ва расмийлаштириш, таъмирланган транспорт воситасини истеъмолчига бериш, истеъмолчилар билан ҳисоб- китоб қилиш); - хизматни бажаришнинг технологик жараёни (таъмирлаш ва технологик ҳисоб-китоб бўйича ишларни бажариш ёки маҳсулотни тайёрлаш). Автотранспорт воситаларини таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш бўйича хизматларнинг бевосита ижрочиси бўлиб таъмирлаш бўйича мастерлар (автомеханиклар, автослесарлар, электриклар), бўёқчилар ҳисобланишадилар. Сервис ташкилотлари ташриф буюрувчиларни қабул қилиш учун салон, маъмурий бўлинмалар учун бинолар ва автосервиснинг асосий майдонини эгаллайдиган ишлаб чиқариш биноларига эгалик қилишадилар. Ишлаб чиқариш бинолари таркибига қуйидагилар киради: - кузов ишлари цехи; - бўяш ишлари цехи; - кузовни коррозияга қарши қайта ишлаш цехи; - электр таъминотини таъмирлаш бўйича цехи; - двигателларни таъмирлаш бўйича цех; - автомобилларнинг юриш қисмини таъмирлаш цехи; - вулканизация ва ғилдираклар шиналарини ўрнатиш бўйича цех; - носозликларни диагностика қилиш бўйича лабаратория; - автомобилларни ювиш жойи; - ёқилғи қуйиш (колонкалари) шаҳобчалари. Хизмат кўрсатиш зонаси қуйидагилардан ташкил топади: - ташриф буюрувчиларни қабул қилиш салони;

www.arxiv.uz - кутиш хонаси ва кафе; - эҳтиёт қисимлари билан савдо қиладиган савдо шаҳобчаси. Маиший машиналар ва асбоблар,соатлар, радио апаратуралар, теливизорлар,магнитофонлар,мусиқа марказлари, маҳсулотларни тамирлаш ва техник хизмат кўрсатиш истеъмолчиларга истеъмолда бўлган маҳсулотларнинг истеъмол хусусиятларини тиклаш имкониятлари таьмирлайди ёки уларнинг якка тартибдаги буютмаси бўйича яратилган янги маҳсулотларни харид қилиш имконини беради. 1. Ижтимоий-маданий хизматлар. Ижтимоий-маданий хизматлар ўз ичига жуда кўп сонли хизматларни олади, улар ичида асосий ўринни сайёҳлик ва экскурсион, санитария-соғломлаштириш хизматлари эгаллайди. Сайёҳлик ва экскурсион хизматлар. Сайёҳлик ва экскурсион хизматлари кўрсатиш бўйича сервис хизматлари, жозибадор геоиқлимий шароитлари мавжуд бўлган жойлар ва сайёҳат жараёнида истеъмолчиларга дам олишлари учун имкониятлар билан таъминлайди. Сайёҳлик-бу фуқороларнинг ўзларининг доимий яшаш жойларидан, соғломлаштириш, ўрганиш, касбий иш юзасидан, спорт ёки бошқа мақсадларда вақтинчалик чиқишларидир (сайёҳатлари). Сайёҳ бўлиб соғломлаштириш, ўрганиш, касбий иш юзасидан, спорт ёки бошқа мақсадларда давлатга (жойга) вақтинчалик (24 соатдан 6 ойгача ёки бир оқшом тунаш) ташриф буюрувчи фуқоро ҳисобланади.

www.arxiv.uz Экскурсия-бу фуқороларнинг ўзларининг доимий яшаш жойларидан, соғломлаштириш, ўрганиш, касбий иш юзасидан, спорт ёки бошқа мақсадларда, вақтинчалик ташриф буюриладиган давлатда (жойда) 24 соатдан кам ва тунашсиз давр моьайнида вақтинчалик чиқишлари (сайёҳатлари). Экскурсант бўлиб соғломлаштириш, ўрганиш, касбий иш юзасидан, спорт ёки бошқа мақсадларда 24 соатдан кам ва тунашсиз давлатга (жойга) вақтинчалик ташриф буюрувчи фуқоро ҳисобланади. Сайёҳлик хизматлари истеъмолчиларга турли хилдаги турларни таклиф этади: - соғломлашриш (курортда дам олиш ва даволаниш тавсифидаги соғломлаштириш гуруҳлари); - ўрганиш (экскурсия дастурли турлар-музейларга ташриф буюриш, диққатга сазовор жойларни кўриш, маданий чора-тадбирларда иштирок этиш); - касбий-иш (мажлислар, конференциялар, конгресслар, савдо ярмаркалари ва кўргазмалар ишларида қатнашиш, концерт, маърузаларда чиқиш қилиш, касбий чора- тадбирларда қатнашиш, шартномаларни тузиш бўйича музокараларда иштирок этиш, ўрганиш ва тадқиқот фаолиятларида, махсус курсларда қатнашиш ва ҳокозолар); - спорт турлари (нопрофессионал спорт турлари бўлиб ҳисобланган пиёда, от, сув, чанғи, велосипед, сув ости сузиш ва бошқа сув спорти, балиқ овлаш, ов ва бошқаларда, шунингдек спорт мусобақаларида қатнашиш мақсадида тақдим этилган турлар); - диний (хаж мақсадларида, диний тадбирларда иштирок этиш, азиз жойларга ташриф буюриш маршрутлари). .

www.arxiv.uz Фойдаланиладиган транспорт воситаларига боғлиқ ҳолда сайёҳлик шакллари авиасайёҳлик, автобус, темир йўл, автомобил ва денгиз сайёҳлигига бўлинади. Йилнинг вақтига боғлиқ ҳолда қишки ва ёзги сайёҳлик фарқланади. Сайёҳлик хизматларига талаб, йил давомидаги мавсумий ўзгаришларга боғлиқ. Максимал даражада ташрифлар амалга ошириладиган вақт сайёҳлик мавсуми деб аталади, ташриф буюришлар камайган давр эса мавсум ўртаси деб номланади. Турли худудлардаги сайёҳлик мавсуми бир бирига мос келмайди. Халқаро сайёҳликда сайёҳни жўнатувчи ва уни қабул қилувчи томонлар мавжуд. Жўнатувчи томон-бу сайёҳ ва қабул қилувчи томон билан тузилган шартномалар асосида ҳаракат қиладиган сайёҳларни уларнинг вақтинчалик ташриф буюрадиган давлатга (жойга) йўналтириладиган ташкилот ёки якка тартибдаги тадбиркор. қабул қилувчи томон-бу сайёҳ ва жўнатувчи томон билан тузилган шартномалар асосида, давлатга (жойга) вақтинчалик ташриф буюрувчи сайёҳларни қабул қилувчи ташкилот ёки якка тартибдаги тадбиркор. Сайёҳлик ички, кирувчи, чиқувчи, мустақилларга бўлинади. Ички сайёҳлик - бу ушбу давлатда доимий равишда яшовчи шахсларнинг, давлат худудидаги сайёҳатлари. Кирувчи сайёҳлик - бу шахсларнинг бошқа давлатга сайёҳатлари. Чиқувчи сайёҳлик - бу ушбу давлатда доимий равишда яшамайдиган шахсларнинг давлат худудидаги сайёҳатлари Мустақил сайёҳлик - бу сайёҳлар томонидан тақдим этилган, ҳаракатнинг актив усулларидан фойдаланилган сайёҳатлар.

www.arxiv.uz Сервис фаолияти доирасида ташкилотлар сайёҳлик- экскурсион хизмат кўрсатишни таклиф этишадилар. Улар аҳоли ва чет эл фуқороларининг сайёҳлик ва экскурсион хизматларга бўлган талабларининг қондирилишига йўналтирилган. Истеъмолчиларга таклиф этилаётган хизматлар комплекси сайёҳлик маҳсулоти деб номланади. Сайёҳлик маҳсулоти сифатида сайёҳлик тури намоён бўлади. Сайёҳлик маҳсулотини истеъмолчиларга туроператорлар ва турагентлар сотишадилар. Сервис фаолияти қуйидаги турдаги хизматларни кўрсатишни ўз ичига олади: - туроператорнинг ички, кирувчи, чиқувчи сайёҳликни тақдим этиш бўйича хизматлари; - турагент хизматлари; - мустақил сайёҳликдаги хизматлар; - экскурсион хизматлар. . Сайёҳлик хизмати - бу ташкилотлар ёки якка тартибдаги тадбиркорларнинг, сайёҳларнинг турни ёки унинг алоҳида таркибларини тақдим этиш ва амалга ошириш эҳтиёжларини қондириш бўйича фаолиятларининг натижасидир. Экскурсион хизмат - бу экскурсион хизмат ёки алоҳида экскурсияларнинг дастурларини ишлаб чиқариш ва жорий этиш, экскурсияларни тақдим этиш ва амалга оширишни қўшган ҳолда, сайёҳларнинг (экскурсантларнинг) ўрганишга қизиқишларини қондириш бўйича сайёҳлик хизмати. Сайёҳлик ва экскурсион хизматларни амалга ошириш бўйича фаолиятни туроператорлар ва турагентлар бажарадилар. Туроператор - бу лицензия асосида турни шакллантириш, силжитиш ва амалга ошириш бўйича фаолиятни олиб борувчи ташкилот ёки якка тартибдаги тадбиркор.

www.arxiv.uz Турагент - бу лицензия асосида турни силжитиш ва сотиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи ташкилот ёки якка тартибдаги тадбиркор. Сайёҳлик сайёҳатлари ва экскурсиялар, сайёҳат маршрути бўйича тақдим этилади, унга мос келган ҳолда сайёҳлар турли географик пунктлар ва жойларга ташриф буюришадилар. Сайёҳлик сайёҳатлари, хизматлар турлари ва хизмат кўрсатиш шароитлари, сайёҳат дастурида кўрсатилади. Сайёҳат маршрутида сайёҳга тақдим этиладиган хизматлар, уларнинг вақти тўғрисида батафсил ахборотни ўз ичига олади. Сайёҳлик хизматлари туроператор ёки турагент билан сайёҳ ўртасида тузиладиган шартнома асосида кўрсатилади. Турга ҳақ тўлашни тастиқловчи ҳужжат бўлиб сайёҳлик путевкаси ҳисоьланади. Тур таркибига кирувчи хизматлардан сайёҳнинг фойдаланиш хуқуқини ўрнатувчи ва уларнинг кўрсатилганлигини тастиқловчи ҳужжат бўлиб, сайёҳлик ва ваучери ҳисобланади. Туроператор ва турагентлар турли давомийликдаги турларни ташкил этишадилар. Бир кунлик сайёҳатлар 3 соат, 3-5 соат, 6-8 соат, 9-11 соат, 12 ва ундан кўпроқ соат. Бир кундан кўпроқ сайёҳатлар 1 дан 3 суткагача, 4 дан 7 суткагача, 8 дан 28 суткагача, 29 дан 91 суткагача, 92 дан 365 суткагача тақдим этилиши мумкин. Узоқ давом этадиган сайёҳатлар, одатда транспорт ва экскурсия хизматлари билан қўшилади. Туроператор ва турагентнинг алоҳида хизматлари қуйидагиларни қўшиши мумкин: - сайёҳларнинг яшашини тақдим этиш бўйича хизматлар; - сайёҳларга овқатланишни тақдим этиш бўйича хизматлар;

www.arxiv.uz - сайёҳларни турли хил транспорт воситаларида ташишни тақдим этиш бўйича хизматлар; - спорт, хордиқ чиқариш, ўрганиш, экскурсион соғломлаштириш ва бошқа чора-тадбирларни тақдим этиш бўйича хизматлар; - гид таржимонлар хизматлари. Мустақл сайёхликдаги хизматлар ўз ичига қўидагиларни қўшиши мумкин: - ахборот материалларини, сайёхлик схемаларини тақдим ётиш, маршрутлар, табиий тўсиқлар, обеклар ва бошқаларнинг ёзилиши; - сайёхликни тақдим этиш , сайёхлик маршрутларида хавсизликни тамирлаш масалаларни ўз ичига олувчи консалтинг хизматлари; - сайёхлик маршрутларида хавсизликни таминлаш бўйича воситачилик хизматлари; - сайёхлик кўникмалари асосларига ўрганиш. Экскурсион хизматлар экскурсияларни тақдим этиш ва экскурсаводлар хизматларини ўз ичига олиши мумкин. Сайёхларга хизмат кўрсатиш доирасида, уларга трансфер тақдим этилиши мумкин. Трансфер-сайёхни келадиган жойидан, вақтинчалик бўладиган жойга жойлаштириш ва ўз яшаш жойига етказиш учун ташиш бўйича хизмат, шунингдек сайёхат дастурида кўзда тутиладиган вақтинчалик бўладиган давлат (жой) худудидаги хар қандай қушимча ташишлар. Ташувчи сифатида турли хил транспорт воситалари ёрдамида сайёхларга ташиш бўйича хизматлар тақдим этувчи ташкилот ёки якка тартибдаги тадбиркор бўлиши мумкин. Санатория-соғломлаштириш хизматлари.

www.arxiv.uz Санатория-соғломлаштириш хизматларини тақдим этиш бўйича сервис фаолияти истеъмолчиларга дунёнинг энг қулай рекрацион зоналарида дам олиш ва соғлиқларини тиклаш имкониятларини таминлайди. Санатория соғломлаштириш хизматларига эҳтиёж турлари худудлардаги иқлимий шароитларнинг инсон соғлиғига ижобий тасирини исботлаб берган тиббиётнинг ривожланиши орқали вужудга келади. Курорт - бу иқлимий шифобахш ресурсларга эга бўлган инфро тузилма обектларини қўшган холда уларни эксплататция қилиш учун зарур бўлган бино ва қурилмаларга эга бўлган, ўзлаштирилган ва даволаш-профелактика мақсадларида фойдаланиладиган алохида қўриқланадиган табиат худуди. Табиат-даволаш ресурсларига минерал сувлар, даволовчи балчиқлар, шифобахш иқлим, касалликларни даволаш ва профилактика қилиш, дам олишни ташкил этиш мақсадлари учун зарур бўлган, фойдаланилаётган қолган табиий обьетлар ва шароитлар киради. Санатория-соғломлаштириш хизматлар бир-бирларига ўзаро монан хизматлар комплексида ифодаланилади: - яшаш бўйича; - санатарияларда даволаниш бўйича; - санатория профилакторияларда; - понсионатларда даволаниш билан; - курорт поликлиникаларида; - балнеологик даволаниш хоналарида; - йул давомида фаолият юритадиган балчиқ билан даволаш жайларида.

www.arxiv.uz Санатория соғломлаштириш хизматлари санаториялар, санатория-профилакторияларда, пансионатларда, балнеологик даволаш хоналарида тақдим этилади. Санаторий - бу қўлай табиий шароитлардан фойдаланилган холда, инсонларнинг даволанишлари ва дам олишлари учун муассаса. Пансионат - бу инсонларнинг яшаш ва дам олишларига мўлжалланган муассаса (меҳмонҳона). Балнеологик даволаниш хона бу минерал табиий манбалардаги сувлардан фойдаланилган холда инсонларниг даволанишлари ва дам олишлари учун муассаса. Санатория соғломлаштириш хизматларининг истеъмоли мавсумий тавсифга эга. Ушбу турдаги хизматларниг истеъмолига катта тасирини уларниг бахолари ва хизмат қўрсатиладиган жойгача йўл нархи кўрсатилади. Санатория-соғломлаштириш хизматларини кўрсатувчи ташкилоти истеъмолчиларига қўшимча хизматлар билан ҳам таминлашадилар улар жумласига: - тиббий; - транспорт; - сарторошхона; - тозалаш бўйича хизматлар; - кимёвий тозалаш ва кирханалар хизматлари; - прокат ва ижара бўйича хизматлар; - оммавий овқатланиш хизматлари. Оммавий овқатланиш хизматлари санаторияларда ресторан ва ошхоналарда таклиф этилади. Кўпчилик санаторийлар, пансеонатлар ва дам олиш уйларида чакана савдо хизматлари тақдим этилади. Ташриф буюрувчиларга кундалик эҳтиёж моллари, шахсий қулайлик ва гигиена учун товарлар, кийим,

www.arxiv.uz совғалар, китоблар ва даврий нашриёт маҳсулотлари таклиф этилади. Дам олувчиларга таклиф этилаётган хизматлар турлари таркибига, ижтимоий-маданий хизматлар ҳам киради: - видио фильмларни кўриш; - биллиард, ўйин автоматлари хизмат турлари. Санатория-соғломлаштириш хизматларини тақдим этиш путевкалар асосида амалга оширилади. Дам олиш давомийлиги 12 дан 24 суткагача ташкил этилади. Меҳмонхона хизматлари иш хизмат сафарлари, дам олиш ва бошқа ҳолатларда инсонларнинг вақтинчалик яшашлари учун шароитлар яратади. Асосий хизмат бўлиб, инсонларнинг вақтинчалик яшашларини таъминлаш бўйича хизмат ҳисобланади. Меҳмонхона хизматлари меҳмонхона объектлари (меҳмонхоналар) базасида тақдим этилади. Яъни инсонларнинг вақтинчалик яшашлари учун махсус мослаштирилган турли типдаги ва турлардаги бинолар. Меҳмонхона хизматларини тақдим этиш бўйича фаолият Ўзбекистон Республикасида меҳмонхона хизматларини тақлим этиш бўйича қоидалар билан тартибга солинади. Белгиланишига кўра меҳмонхоналар 5 типга бўлинади: - дам олувчилар учун меҳмонхоналар; - шаҳар ташқарисидаги сайёҳлик меҳмонхоналари; - курорт меҳмонхоналари; - пансионатлар; - мотеллар. Дам олувчилар учун меҳмонхоналар дам олаётган инсонлар учун мўлжалланган. Бундай меҳмонхоналар, қулай тиббий

www.arxiv.uz шароитларга эга бўлган аҳоли пунктларида (денгиз, дарё, кўл, ўрмон массивлари) ёки меморий-тарихий обидаларга, маданий марказлар мавжуд жойларда жойлашади. Сайёҳлар учун меҳмонхоналар темир йўл ёки автомобилларда сайёҳат қилувчи инсонларга кундузги ва кечки вақтда дам олишлари ва вақтинчалик бўлишларини таъминлайди. Сайёҳлик меҳмонхоналари автотранспорт магистраллари, аэродромлар, темир йўл вокзаллари ёнида жойлашади. Мотеллар сайёҳлар ва автосайёҳларнинг автотўхташлари ва вақтинчалик яшашларини таъминлайди. Мотелларда автосервис хизматлари кўрсатилиши мумкин. Мотел ўз ичига меҳмонхона ва автотўхташ жойини олади. Автотўхташ жойи размери, мотелнинг жойлаштириш имкониятларига боғлиқ бўлади. Курорт меҳмонхоналари вақтинчалик яшашни таъминлайди ва санаторий-соғломлаштириш хизматларини таклиф этади. Меҳмонхоналар қулай табиий-иқлимий шароитларга эга бўлган курорт жойларда жойлашади. Сервис фаолияти муҳмонхона хизмат кўрсатиш технологиясига асосланади. Меҳмонхона хизмат кўрсатиш технологияси-ташриф буюрувчиларга жойлаштириш хизматларини тақдим этиш бўйича операциялар ва жараёнлар йиғиндиси, меҳмонхоналар бинолари, қурилмалари, асбоб-ускуналаридан рационал фойдаланиш услубларининг тизимидир. Сервис корхона ва ташкилотларида ишлаб чиқариш соҳасининг ўзига хос хусусиятлари Сервис фаолиятининг турлари асосан айрим нормаларни кўзда тутади. Улар жумласига қуйидагилар киради:

www.arxiv.uz - сервиснинг қулайлиги (хизматлар ўз вақтида, истеъмолчиларга маъқул бўладиган ва керакли жойда тақдим этилиши лозим); - ишлаб чиқаришнинг сервисга кафолатланган мос келиши (яъни истеъмолчи «ўз ўзинга ўзинг хизмат кўрсат» шароитига қўйилмаслиги лозим); - сервиснинг ахборот қайтими (сервис ахборотига корхона рахбарлари, менежерлари, маркетологлари диққат билан қулоқ солишлари лозим). Сервис тизимининг функционал белгиланишидан келиб чиққан холда қуйидаги вазифаларни ифодалаш мумкин: - мумкин бўлган истеъмолчиларни улар томонидан ушбу корхона маҳсулотларини харид қилишларидан олдин консултация ўтказиш. Бу истеъмолчиларнинг онгли равишдаги танловини енгиллаштиради; - истеъмолчини у томонидан харид қиладиган маҳсулотларини самарали ва бехатар эксплуатация қилишга тайёрлаш; - истеъмолчига маҳсулотдан тўғри фойдаланишга ёрдам берадиган зарурий техник ҳужжатларни бериш; - мумкин бўлган истеъмолчига маҳсулотни намоиш қилиш пайтида, у томонидан воз кечишнинг олдини олиш мақсадида, маҳсулотни сотишдан олдин тайёрлаш; - йўлда бузилишнинг минимал эхтимолида маҳсулотни эксплуатация жойига етказиш; - маҳсулотни экспуатация жойида иш ҳолатига келтириш ва истеъмолчига унинг ҳаракатини намоиш этиш; - маҳсулотнинг истеъмолчи ихтиёрида бўлинадиган тўлиқ муддати давомида эксплуатацияга тўлиқ тайёргарлигини таъминлаш;

www.arxiv.uz - эхтиёт қисимларни оператив равишда таъминлаш, уларни ишлаб чиқарувчилар билан яқин алоқаларни ўрнатиш; - маҳсулотларни истеъмолчилар томонидан эксплуатация қилиниши тўғрисида (уларнинг мулоҳазалари, таклифлари, шикоятлари) маълумот тўплаш ва уни системалаштириш; - тўпланган маълумотлар таҳлили натижалари бўйича истеъмол қилинаётган маҳсулотларни такомиллаштириш ва модернизация қилишда қатнашиш; - рақобатчиларнинг сервис фаолиятлари тўғрисида маълумот тўплаш ва уларни системалаштириш; - корхона маркетинг хизматига бозорлар, истеъмолчилар ва товарларни таҳлил қилиш ва баҳолашда ёрдам бериш; - «сиз бизнинг товарни харид қиласиз ва ундан фойдаланасиз, биз қолган барча нарсаларни қиламиз» принцпи бўйича доимий истеъмолчилар сегментини шакллантириш. Сервис хизмат кўрсатиш бўйича фаолият мазмунига кўра интеллектуал хизматлар кенг тарқалиб бормоқда. Бу ўз навбатида сервисни бир неча турларга бўлишни асослади: - дағал сервис. У ўз ичига товар харакатининг белгиланган параметрлар, тўхтамасдан ишлаши ва иш қобилиятини қўллаб-қувватлашга боғлиқ бўлган барча хизматларни ўз ичига олади; - юмшоқ сервис. Якка тартиблаштириш билан боғлиқ бўлган интеллектуал хизматларнинг барча комплексларини ўз ичига олади, яъни истеъмолчида конкрет шароитда бўлган товарни самарали эксплуатация қилиш ёки товарнинг фойдалилик соҳаларини кенгайтириш; - тўғри сервис-харид қилинган товарни эксплуатация қилиш билан бевосита боғлиқ бўлган хизматлар комплекси;

www.arxiv.uz - қия (билвосита) сервис-харид қилинган товарга бевосита алоқаси бўлмаган, лекин харидорнинг хизмат кўрсатувчи фирмага бўлган ишончини ўрнатишга имконият яратади. Бу ўз навбатида фирмага муваффақият келтиради; - диллерлик сервиси. Чет эл фирмаси-ишлаб чиқарувчиси билан маиший техникага кафолатланган техник хизмат кўрсатиш ва ушбу типдаги (моделдаги) маиший техникани таъмирлаш бўйича маълум доирадаги хизматларни бажариш учун тузилган тўғри шартнома. Шу тариқа сервис маркази билан шартномага қўл қўйиб, фирма-ишлаб чиқаривчи унга маиший техникага тез ва сифатли хизмат кўрсатиш учун барча зарурий нарсаларни тақдим этади: - норматив-техник ҳужжатларнинг қисқача тавсифини, харакат принцпни, синов методикасини ва ҳокозоларни; - махсус технологик асбоб-ускуна ва диагностик назорат- ўлчов ускуналарни таъминланаётган техниканинг барча турлари учун эҳтиёт қисимларини; - ишлаб чиқарилаётган ва таъминланаётган маиший техниканинг янги, замонавий типлари ва моделларини ўзлаштириш ва техник хизмат кўрсатиш учун сервис марказлари мутахассисларини ўқитиш, қайта тайёрлаш ва малака оширишини ўтказади. Ҳозирги кунда Ўзбекистоннинг катта шаҳарларида диллерлик сервиси юқори потенциалга, кўпроқ ривожланиш истиқболларига эга, чунки у оддий истеъмолчи талаби ва таклифига яхши мўлжалланган. Сервис соҳаси корхоналарида истеъмолчилар билан шартномалар тузиш хусусиятлари.

www.arxiv.uz Сервис ташкилотлари (бажарувчи) истеъмолчига (буюртмачига) хизмат кўрсатиш (ишларни бажариш) шартномасига асосан хизмат кўрсатади. Ушбу шартнома ёзма шаклда (квитанция ёки бошқа хужжат) расмийлаштирилади. Шартномада (квитанцияда) қуйидаги маълумотлар кўрсатилади: - хизматларни бажарувчи ташкилотнинг (якка тартибдаги тадбиркор учун фамилия, исми, шарифи, давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисида маълумот) фирмали номланиши (номланиши) ва жойлашиши (юридик манзили); - хизмат тури; - хизмат бахоси; - материаллар (буюмлар)нинг аниқ номи, таърифи ва бахоси. Бу шундай ҳолатда содир бўладики, агарда хизмат бажарувчи материалларидан ёки истеъмолчи материалларидан (буюмидан) тайёрланадиган бўлса; - истеъмолчи томонидан хизматлар бахосини тўлиқ тўланганлиги тўғрисида белги ёки хужжатларни расмийлаштириш пайтида олдиндан қисман тўлаш (аванс); - қабул қилиш ва буюртмани бажариш муддатлари; - иш натижаларига кафолатланган муддатлар; - кўрсатилган хизматларнинг ўзига хослиги билан боғлиқ бўлган қолган зарурий маълумотлар; - буюртмани қабул қилган шахснинг амали, унинг имзоси, шунингдек буюртмани топширган истеъмолчининг имзоси. Шартноманинг бир нусхаси хизмат бажарувчиси томонидан истеъмолчига берилади.

www.arxiv.uz Истеъмолчининг қатнашган холдаги бажарган хизмат кўрсатиш тўғрисидаги шартнома касса чеки, чиптаси ва хокозолар йўли билан расмийлаштирилиши мумкин. Хизматлар кўрсатиш тўғрисидаги шартномани тастиқловчи хужжат йўқолган бўлса, истеъмолчининг шахсини тастиқловчи паспорт ёки бошқа хужжат тақдим этилиши, ва у томонидан ёзилган ёзма ариза асосида хизматлар кўрсатилади. Хизматларни кўрсатиш учун олдиндан берилган буюртма хужжатини тузиш (буюртма ёки квитанция) орқали расмийлаштирилади. Олдиндан берилган буюртмалар сервис ташкилоти ходими томонидан шахсан истеъмолчидан, телефон бўйича, почта ва электрон почта орқалт қабул қилинади. Сервис ташкилоти (бажарувчи) хизматни шартнома шартларига таалуқли равишда бажаради. Хизмат сифати шартномада кўрсатилган сифатга мос келиши лозим. Агарда шартномада хизмат сифати кўрилмайдиган бўлса, сервис фирмаси ушбу мақсадларга тўғри келадиган ва одатда фойдаланиладиган ушбу турдаги хизматни кўрсатишга мажбур. Агарда истеъмолчи шартномани тузиш пайтида бажарувчига хизмат кўрсатишнинг аниқ мақсадлари ҳақида хабардор қилса, бажарувчи ушбу мақсадларга мос келадиган хизматларни бажаришга мажбур. Агарда Ўзбекистон Республикаси қонуни ёки норматив, хуқуқий хужжатларда хизмат сифатига мажбурий талаблар кўзда тутилган бўлса, унда тақдим қилинаётган хизмат ушбу талабларга мос келиши лозим. Сервис ташкилоти (бажарувчи) хизматни истеъмолчисига у билан келишган вақтда кўрсатишга мажбур. Хизматни бажариш муддатлари шартномада кўрсатилган муддатларга мос келиши лозим. Шартномада хизмат кўрсатишнинг ҳақиқий муддати ҳақида белги қўйилади.

www.arxiv.uz Истеъмолчининг уйида хизмат кўрсатишда, сервис ташкилоти ўзининг сервис бўйича мутахассисини истеъмолчи билан келишилган вақтда келишини таъминлайди. Буюртмани бажариш учун материаллар белгиланган талабларга мос келиши лозим ва у таалуқли хужжат билан (сертификат, мос келиш деклорацияси) тастиқланиши лозим. қуйидагилар аниқланган ҳолатларда сервис (хизмат бажарувчиси) истеъмолчини огохлантириши зарур ва хизмат кўрсатишни унинг кўрсатмаларигача тўхтатишга мажбур: - истеъмолчи томонидан бажарувчига берилган материаллар, асбоб- ускуна, техник хужжатлар ёки қайта ишлаш учун буюмнинг яроқсизлиги ва паст сифатли бўлганида; - ишлар (хизмат кўрсатиш) ни бажариш услуби тўғрисида истеъмолчи кўрсатмаларидан кейин ҳам, унинг учун мумкин бўлган нохушликлар вужудга келган бўлса; - бажарилаётган ишнинг натижасига салбий таъсир кўрсатадиган ёки уни ўз вақтида тугаллашга имкон бермайдиган, бажарувчига боғлиқ бўлмаган бошқа шароитларнинг мавжудлигида. . Агарда истеъмолчи, ўз вақтида ва асосланган огохлантиришларга қарамасдан, яроқли бўлмаган ва паст сифатли материалларни, асбоб- ускуналарни, техник хужжатларни ёки бажарувчига берилган буюмни алмаштирмаса, ишларни бажариш (хизмат кўрсатиш) усули бўйича кўрсатмаларни ўзгартирмаса, ундан ташқари буюм яроқлилигининг бузилишига олиб келиши мумкин бўлган ҳолатларни бартараф этиш учун зарурий чора- тадбирларни қўлламаса, сервис ташкилоти (бажарувчи) ишларни бажариш (хизмат кўрсатиш) шартномасини бекор қилиши ва уни бекор

www.arxiv.uz қилишда унга етказилган зарарни қоплашни талаб қилиши мумкин. Агарда иш тўлиқ ёки қисман истеъмолчи материалида бажарилган бўлса, бажарувчи ушбу материалнинг (буюмнинг) сақланишига ва ундан тўғри фойдаланишга жавоб беради. Иш тугагандан сўнг, бажарувчи истеъмолчига материал харажатлари тўғрисида ҳисобот бериши ва қолган материални қайтариши лозим, ёки истеъмолчининг розилиги билан бажарувчида қолган фойдаланилмаган материал ҳисобига иш бахосини камайтириши мумкин. Агарда истеъмолчидан қабул қилинган материал (буюм) тўлиқ ёки қисман йўқотилган ёки бузилган бўлса, сервис ташкилоти (бажарувчи) уч кунлик муддат ичида худди шундай сифатдаги ва ўхшаш материалга (буюмга) алмаштириши ва истеъмолчининг хохишига кўра ўхшаш материал (буюм) дан керакли муддатда маҳсулот тайёрлаши лозим. Худди шундай сифатдаги ва ўхшаш материал (буюм) бўлмаган тақдирда, истеъмолчига йўқотилган (бузилган) материал (буюм) нинг икки баробар бахосини тўлаши, шунингдек истеъмолчи кўрган зарарларни қоплаши лозим. Бажарувчи истеъмолчидан қабул қилиб олган материал (буюм) нинг тўлиқ ёки қисман йўқотилиши (бузилиши) учун жавобгарликдан озод бўлади, қачонки тўлиқ ёки қисман (бузилиш) йўқотишга олиб келиши мумкин бўлган материалнинг (буюмнинг) алохида хусусиятлари тўғрисида истеъмолчини огохлантирган бўлса. Истеъмолчи томонидан материалнинг (буюмнинг) ўзига хос хусусиятларини билмаслиги, уни жавобгарликдан озод қилмайди. Истеъмолчи унга ишни топширилганга қадар хохлаган пайтда ишларни бажариш тўғрисидаги шартноманинг

www.arxiv.uz бажарилишидан воз кечиши мумкин. Бундай ҳолатда у сервис ташкилотига белгиланган бахонинг бир қисмини тўлайди, яъни муносиб равишда шартноманинг бажарилишини тўхтатиш бўйича хабар бергунча берилган ишларнинг қисми учун. Истеъмолчи шунингдек бажарувчига шартномани бажариш мақсадида ушбу пайтгача қилинган харажатларни қоплаши лозим, агарда улар бажарилган иш бахосининг кўрсатилган қисмига кирмаса. Истеъмолчи хизматлар кўрсатиш бўйича шартноманинг бажарилишидан воз кечиши мумкин, қачонки у бажарувчига ҳақиқий етказилган харажатларни тўлаган бўлса. Истеъмолчи шартномада кўрсатилган муддатларда бажарувчининг иштирокида бажарилган ишни (унинг натижасини) кўздан кечиришга мажбур. Иш натижасини ёмонлаштирадиган ёки ишдаги қолган камчиликлар туфайли шартномадан четланиш ҳолати аниқланганда, истеъмолчи зудлик билан бу ҳақида бажарувчига билдириши лозим. Акс эттирилган камчиликлар акт ёки бошқа қабул қилишни тастиқлайдиган хужжатларда ёзилиши лозим. Истеъмолчи томонидан бажарилган иш (хизмат) натижаларини олишга келмаслик ёки қабул қилишдан бош тортиши ҳолатларида, сервис ташкилоти истеъмолчини ёзма равишда огохлантириши ва ушбу огохлантиришдан икки ой ўтгач иш натижасини қулай нархда сотиши мумкин. Бажарувчи томонидан барча тўловларни ажратиб ташлаган холдаги, сотишдан келиб тушган маблағлар Ўзбекистон Республикаси Фуқоролик Кодексида кўзда тутилган тартибда депозит рақамига ўтказилади. Хизматлар кўрсатиш (ишларни бажариш) бўйича шартномадаги мажбуриятларни бажармаслик ёки керакли

www.arxiv.uz даражада бажармаслик учун сервис ташкилоти Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида ва шартномада кўзда тутилган жавобгарликка эгадир. Кўрсатилган хизматларда камчиликлар аниқланган ҳолатларда истеъмолчи ўз хохишига кўра сервис ташкилотидан қуйидагиларни талаб қилишга ҳақлидир: - кўрсатилган хизматлардаги камчиликларни пулсиз бартараф этишни; - кўрсатилган хизмат бахосини таалуқли равишда камайтириш; - ўхшаш материалдан ва бир хил сифатдаги бошқа буюмни пулсиз тайёрлашни ёки ишни қайтадан бошлашни. Шу билан бирга истеъмолчи бажарувчи томонидан унга берилган буюмни қайтаришга мажбур; - кўрсатилган хизматлардаги камчиликларни ўз кучи билан ёки учинчи шахс томонидан бартараф этиш учун сарфланган харажатларнинг қопланишини. Истеъмолчи хизмат кўрсатиш бўйича шартномани бузишга ва етказилган зарарни тўлиқ қоплашни талаб қилишга ҳақли, қачонки сервис ташкилоти ишловчилари томонидан шартномада кўрсатилган муддатда камчиликлар бартараф этилган бўлмаса. Истеъмолчи хизмат кўрсатиш бўйича шартномани бузиши мумкин, агарда у томонидан кўрсатилган хизматда жиддий камчиликлар бўлса ёки шартнома шартларидан жиддий четланиш аниқланган бўлса. Ундан ташқари истеъмолчи кўрсатилган хизматдаги камчиликлар орқали етказилган зарарларни тўлиқ қопланишини талаб қилиш хуқуқига эга. Зарарлар истеъмолчининг таалуқли талабларини қондириш учун белгиланган муддатларда қопланади.

www.arxiv.uz Истемочи ишни қабул қилгандан сўнг, шартномадан четланиш ёки оддий қабул қилиш услубида (яширин камчиликлар) аниқлаш имкони бўлмаган, шу жумладан бажарувчи томонидан атайин яширилган четланишларни аниқласа, бу ҳақда бажарувчини хабардор қилиши лозим. Истеъмолчи кўрсатилган хизматдаги камчиликлар билан боғлиқ бўлган талабларни кафолат муддати давомида талаб қилиши мумкин. Агарда ушбу кафолат бўлмаса, кўрсатилган хизматлар қабул қилинган кундан бошлаб, икки йил давомида. Ушбу камчиликлар қурилиш ёки бошқа кўчмас мулкда аниқланса, беш йил давомида талаб қилиш мумкин. Сервис ташкилоти кафолат муддати белгиланмаган хизматдаги камчиликлар учун жавоб беради, қачонки ушбу камчиликлар у томонидан хизматни қабул қилишгача вужудга келганини ва бошқа сабабларни исботлай олса. Кафолат муддати ўрнатилган хизматларга нисбатан сервис ташкилоти (бажарувчи) унинг камчиликлари учун жавоб беради, агарда истеъмолчи томонидан хизмат натижасида фойдаланиш қоидаларини бузиш натижасида ушбу камчиликлар хизмат қабул қилингандан сўнг содир бўлганлигини ва учинчи шахслар харакатлари борлигини исботлай олмаса. Агарда кафолат муддати икки йилдан (кўчмас мулк учун беш йил) кам муддатни ташкил этса ва истеъмолчи томонидан хизматлар камчилиги кафолат муддатидан кейин, лекин икки йил (кўчмас мулк учун беш йил) доирасида аниқланган бўлса, истеъмолчи сервис ташкилотига даво талабларини қўйишга ҳақлидир, агарда исботласа, ушбу камчиликлар у томонидан хизмат натижасини қабул қилгангача вужудга келганлигини ёеи ушбу пайтгача пайдо бўлган бошқа сабабларни.

www.arxiv.uz Агарда сервис ташкилоти (бажарувчи) хизматлар кўрсатиш муддатларини бузса, ёки хизмат ўз вақтида кўрсатилмаслиги аниқ бўлса, истеъмолчи ўз хохишига кўра бажарувчига янги муддат белгилаши, тўғри келадиган нархларда хизмат кўрсатишни учинчи шахсларга топшириши, уни ўз кучи билан бажариши ва бажарувчидан етказилган зарарнинг қопланишини талаб қилишга ёки хизмат кўрсатиш бўйича шартномани бекор қилишга ҳақлидир. Истеъмолчи шунингдек хизмат кўрсатиш муддатларининг бузилиши сабабли унга етказилган зарарларнинг тўлиқ қопланишини талаб қилишга ҳақли. Хизмат кўрсатиш белгиланган муддатларининг ёки истеъмолчи томонидан белгиланган янги муддатларнинг бузилиши ҳолатида, сервис ташкилоти (бажарувчи) истеъмолчига хар бир ўтиб кетган кун (соат, агарда муддат соатда белгиланган бўлса) учн хизмат кўрсатиш бахосининг уч фоизи, агарда хизмат кўрсатиш бахоси шартномада белгиланмаган бўлса, буюртма умумий бахосининг уч фоизи миқдорида неустойка тўлайди. Истеъмолчи ва бажарувчи ўртасида хизматлар кўрсатиш бўйича тузиладиган шартномада неустойканинг юқори фоизи белгиланиши мумкин. Хизмат кўрсатиш бўйича шартнома бекор қилинганда, бажарувчи хизмат кўрсатиш жараёнида вужудга келган ўз харажатларининг қопланишини, шунингдек кўрсатилган хизматлар учун тўловни талаб қилишга ҳақли эмас, истесно сифатида фақат шундай ҳолатдаки, агарда истеъмолчи кўрсатилган хизматларни қабул қилса. Ўз материалидан фойдаланилган холда хизматларни бажарувчи сервис ташкилоти (бажарувчи) унинг сифати учун фуқоролик қонунчилигига таалуқли равишда керакли даражада

www.arxiv.uz сифати бўлмаган товарлар учун сотувчи жавобгарлиги қоидалари бўйича жавоб беради. Бажарувчи томонидан истеъмолчи талабларини қондиришнинг тартиби ва муддатлари, шунингдек ушбу муддатларнинг бузилиши бўйича жавобгарлик Ўзбекистон Республикасининг «Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида» ги қонуни билан тартибга солинади. Истеъмолчи сервис ташкилоти (бажарувчи) билан келишилган муддатлар ва тартибларда кўрсатилган хизматларга ҳақ тўлашга мажбур. Кўрсатилган хизматлар учун истеъмолчи билан ҳисоб- китобларда бажарувчи истеъмолчига уларнинг тўловини тастиқловчи ҳужжат беради (касса чеки, счет ва бошқалар). Ўзбекистон Республикасида хизматларни тақдим этиш қоидалари ва уларга талаблар Ўзбекистон Республикасининг «Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида» ги қонунида, алоҳида хизмат турларини кўрсатиш қоидалари хизмат турлари учун стандартлар ва бошқаларда акс эттирилади.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. Виноградова М.В., Панина З.И. – «Организация и планирование деятельности предприятий сферы сервиса». М.: Дашков и К к, 2005. 2. Власова Т.И., Крутин А.Б., Мхайленко В.А. – «Предпринимательская деятельность в сфере услуг». Санкт-Петербург, 2005. 3. Морозов М.А. Экономика и предпринимательство в социальнокультурном сервисе и туризме: Учебник для студ.вузов. – 2-е изд., испр. И доп. – М.: Изд. Центр «Академия», 2006. – 166 с. 4. Бреславцева Н.А. Бухгалтерский учет на предприятиех сферы услуг. – Ростов на Дону: Феникс, 2006. – 441 с. (Высшее образование). 5. Соболева Е.А., Соболев И.И. Финансово – экономический анализ деятельности турфирмы: Учебное пособие. – 2 – е изд., перераб. и доп. – М.: Финансы и статистика, 2006. – 112 с. 6. Грибов В.Д., Леонов А.Л. Экономика предприятия сервиса: Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2006. – 280 с. 7. Романович Ж.А., Калачев С.Л. Сервисная деятельность: Учебник – 2-е изд. – М.: Изд-ско-торговая корпорация «Дашков и К 0 », 2007. – 268 с. 8. Морозов М.А., Морозова Н.С. Информационные технологии в социально- культурном сервисе и туризме. Оргтехника: Учебник для студ.вузов – 3-е изд., стереотип. – М.: Издат. центр «Академия», 2005. – 240 с. 9. Аванесова Г.А. Сервисная деятельность: Историческая и современная практика, предпринимательство, менежмент: Учебное пособие для студентов вузов – Аспект Пресс, 2004. – 318 с. 10. Руденко А.М., Довгалева М.А. Психология социально-культурного сервиса и туризма: Учебное пособие для студентов вузов (Серия «Высшее образование»).-Ростов н/Д.: Феникс, 2005.-256 с.

Похожие

Сервис корхона ва ташкилотларининг асосий фондлари ва ишлаб чиқариш қувватлари

Сервис соҳаси корхона ва ташкилотларида ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари

Сервис фаолиятининг иқтисодий ва ижтимоий самарадорлиги

Миллий иқтисодиётнинг хизмат кўрсатиш соҳасида режалаштириш фаолиятининг хусусиятлари

Меҳмонхона ва ресторанларда хизмат кўрсатиш тизими