Менежметнинг турлари ва типлари - Экономика - Рефераты

Менежметнинг турлари ва типлари

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

117.5 KB

Менежметнинг турлари ва типлари Режа: 1. Менежментнинг турлари 2. Менежментнинг типлари

Менежментнинг турлари Менежментнинг турлари - бошқарув фаолияти билан боғлиқ вазифаларни ҳал қилувчи махсус йўналишлари ҳисобланади. Бу йўналишлар объектнинг белгилари ва мазмуни бўйича менежментнинг таснифида ажратилган. Менежмент объектнинг белгилари бўйича умумий ва функционал менежментга бўлинади. Умумий (ёки Бош, асосий) менежмент ташкилот бошқарувидаги барча фаолиятни ёки унинг мустақил хўжалик бўлимларини бошқаришни қамраб олади. Функционал менежмент (ёки махсус) ташкилот бошқарув фаолиятидаги аниқ бир тармоғи, соҳаси ёки йўналиши, бўлими билан шуғулланади. Функционал менежментнинг асосий турлари қуйидагилар: 1. Инновацион менежмент. 2. Персонал менежменти. 3. Таъминот менежменти. 4. Ишлаб чиқариш менежменти. 5. Сифат менежменти. 6. Молия менежменти. 7. Халқаро менежмент. 8. Маркетингли менежмент. 9. Инвестиция менежменти. 10. Стратегик менежмент. 11. Савдо менежменти. 12. Экологик менежмент ва бошқ… Ҳар қандай ташкилотда умумий ва функционал менежмент ташкилий бирликда мавжуд бўлади ва менежментнинг бутун тизимини ҳосил қилади. Уларнинг бир-бирига нисбатлари ташкилот таркибини расмийлаштиришга боғлиқ ҳисобланади. Менежмент мазмуни ва моҳияти бўйича қуйидаги турларга бўлинади: 1. Меъёрий менежмент.

2. Стратегик менежмент. 3. Оператив менежмент. Меъёрий менежмент, ташкилот фалсафасини ишлаб чиқиш ва жорий қилишни, унинг тадбиркорлик сиёсатини, бозордаги рақобатбардошлигини ташкил қилишни аниқлаш, ташкилотнинг умумий стратегик мақсад ва вазифаларини шакллантиришни назарда тутади. Стратегик менежмент , стратегиялар тўпламини ишлаб чиқиш, уларнинг вақт бўйича тақсимланиши, ташкилотнинг салоҳиятли ютуқларини шакллантириш ва уларни жорий қилишнинг стратегик таъмилашини ҳисобга олади. Оператив менежмент , тактик ва оператив тадбирларни ишлаб чиқишни, ташкилотни ривожлантиришда қабул қилган стратегияларини амалда бажариш йўналишларини ташкил қилиш билан шуғулланади. Юқорида қайд қилинганидек, ҳозиргача менежментнинг кўплаб турларини таърифлашган. Бу рўйхат замонавий технологиялар, халқаро илғор тажрибалар, янги турдаги ишлаб чиқариш соҳалари, тармоқлари ва йўналишлари келиб чиқиши сабабли янада тўлдирилмоқда. Қуйида менежментнинг ҳозирги бошқарувда оммавий равишда қўлланилаётган бир неча турларининг мазмуни ва моҳияти билан танишамиз. Молиявий менежмент. Менежментнинг илмий адабиётларида, молиявий менежментнинг бир қанча таърифлари мавжуд20. Қуйида улардан баъзилари келтирилди: • Молиявий менежмент - бошқарувни молиявий шаклланти риш тизимини, хўжалик субъектларининг молиявий ресурсларидан фойдаланиш, тақсимлаш ва ташкилотнинг пул воситаларининг самарали айланмасини ишлаб чиқиш, ташкил қилиш; • Молиявий менежмент - молиявий ресурсларни жалб қилиш ва фойдаланиш бўйича ҳар хил субъектлар ўртасидаги муносабатлар тизими; • Молиявий менежмент - корхоналарнинг стратегик ва тактик мақсадларига эришишга йўналтирилган, молиявий ресурслар

бошқарувининг фани ва амалиёти; • Молиявий менежмент - корхонанинг мол-мулки ва молиявий ресурсларини бошқариш; • Молиявий менежмент - корхонанинг молиявий оқимларини бошқариш; • Молиявий менежмент - корхонанинг зарурий ликвид-лигини таъминлаш ва тўлов балансини қувватлаш мақсадларида активлар ва пассивларни бошқариш; • Молиявий менежмент - даромад (фойда) кўринишларига айланаётган пул муносабатларини (молиявий), харажатларни (фондлар, ресурсларни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш), фондлар ва ресурсларни самарали назорат қилишни бошқариш тизими. Молиявий менежментнинг таърифларидан маълум бўладики, молиявий менежмент корхонанинг пул воситаларининг айланмасини ташкиллаштириш, корхонанинг молиявий ресурсларини шакллантириш, фойдаланиш ва тақсимлаш, билан боғлиқ бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш, амалга ошириш тамойилларини, усулларини ишлаб чиқиш тизими ҳақидаги фан ҳисобланади. Стратегик менежмент. Илмий адабиётларни таҳлил қилишдан маълум бўладики, бугунги кунда стратегик менежментнинг етарли даражалардаги аниқ «тушунчасини» берадиган, енгил тушуниладиган таърифлари ишлаб чиқилган эмас. Чунки, стратегик менежментнинг ҳозирги таърифлари ҳам анча тушунарсиз жараёнларни, механизмларни ўзининг таркибига олган. Стратегик менежментнинг энг оммавийлашган таърифларини келтирамиз. Стратегик менежмент - бу ташкилотни қамраб олувчи муҳит деб тушуниладиган, танланган мақсадлардан фойдаланиш орқали ва ташкилотнинг ресурсларини тақсимлаш йўли билан узоқ муддатдаги самарали режа ҳаракатларига мувофиқ кутиладиган натижаларга эришишдир. Стратегик менежмент - бу менежернинг ташкилотни узоқ муддатларда ривожлантириш йўналишларини белгилайдиган, ўзига хос бўлган

мақсадларини, ички ва ташқи томонлардаги барча имкониятлардан фойдаланган ҳолларда мақсадларга эришиш стратегиясини ривожлантирувчи ва танланган режанинг бажарилишини қабул қилувчи бошқарув жараёнидир. Стратегик менежмент - бу ташкилотнинг шундай бошқарувики, бунда ташкилотнинг асоси, таянчи инсон салоҳияти деб қаралувчи, ишлаб чиқариш фаолиятини истеъмолчиларнинг эҳтиёжларига мўлжалловчи, ташқи коммуникациянинг чақирувига жавоб берувчи ва рақобатда устунликка имкон берувчи жараёнларнинг умумлашганлиги ташкилотга мақсадларига эришишни ва узоқ муддатли истиқболда яшаб қолиш имкониятларини беради. Маълумки, моддий ва номоддий ишлаб чиқариш ёки ташкилий стратегияни ишлаб чиқариш ёхуд тадқиқотларни амалга ошириш стратегияларини ишлаб чиқишда албатта узоқ муддатли стратегик режа тузилади. Бу стратегик режани амалга ошириш эса, қисқа муддатли - тактик режалар орқали бажарилади. Менежментнинг стратегиясини тушуниб олишнинг мураккаблиги шундан иборатки, стратегик менежментда ички ва ташқи томонлар мавжуд. Бу томонларни тушуниб олиш учун стратегик менежментнинг мазмунини билдирувчи омилларни келтирамиз. Улар қуйидагилар: • фирма бизнесининг бош мақсадлари ва вазифаларини аниқлаш; • фирманинг ташқи муҳити таҳлили; • фирманинг ички шароити ва вазияти таҳлили; • фирманинг стратегиясини танлаш ва ишлаб чиқиш; • диверсификациялашган фирма портфелининг таҳлили, унинг ташкилий таркибларини лойиҳалаштириш; • бошқарув тизимида интеграция даражасини танлаш; • «стратегия-таркиб-назорат» мажмуасида бошқариш; • фирманинг алоҳида соҳадаги сиёсати ва муомала меъёрларини аниқлаш;

• фирма стратегияси ва натижаларида қарама-қарши, тескари алоқаларни таъминлаш; • стратегияни, таркибни, бошқарувни такомиллаштириш. Инновацион менежмент - тамойиллар, усуллар ва шаклларни умумийлаштириб инновацион жараёнларни, инновацион фаолиятларни, бу фаолиятларда банд бўлган ташкилий таркибларни ва персонални бошқариш. Инновацион менежмент ишлаб чиқаришни ташкил этиш билан истеъмолчилар ўртасида истиқболли маҳсулотлар ва хизматларга боғлиқ фаолиятларни самарали бошқариш жараёнларига ёрдам беради. Инновацион менежментнинг бошқарув объекти илмий ишланмалар ва илмий тадқиқотларга ва бошқарув органларига инновацияни жорий қилиш жараёнлари ҳисобланади. Инновацион менежмент бошқаруви ўзига хос хусусиятларга ва мураккабликларга эга. Бу ўзига хослик ва мураккабликлар қуйидагилардан иборат. Биламизки, қоида ва талаб бўйича ташкилотга ва унинг бошқарувига янги ёндошувлар ва янги ғояларни излаш махсус техник ва иқтисодий билимларни талаб қилади; инновацияни амалга ошириш учун инновацион лойиҳа ишлаб чиқиш керак. Инновацион менежер илмий-техник ва иқтисодий-руҳий салоҳиятга, иқтисодий-муҳандислик билимларига эга бўлиши, малакали иқтисодчи бўлиши, янгиликлар бозорида ишлашга, янгиликларнинг самарадорлигини баҳолаш қобилиятига эга бўлиши керак. Инновацион менежернинг бош мақсади - фирманинг фаолият давридаги хавф-хатарни пасайтириш ва ходимлар учун комфорт (қулай) иш шароитларини яратишдан иборат: • режалаштириш: стратегияни амалга ошириш режасини тузиш; • ташкиллаштириш ва шароитни аниқлаш; инновациянинг ҳар-хил фазаларини жорий қилиш учун ресурсларга эҳтиёжларни аниқлаш, ходимлар олдига вазифаларни қўйиш, ишни ташкил қилиш; • бажариш: ишланмалар ва тадқиқотларни амалга ошириш, режани жорий қилиш;

• раҳбарлик: таҳлил ва назорат, ҳаракатларни тўғрилаш; тажрибаларни тўплаш; инновацион лойиҳаларнинг самарадорлигини баҳолаш; инновацион бошқарув қарорларини қабул қилиш; янгиликни жорий қилиш. Халқаро менежмент. Менежмент тури ҳисобланиб, унинг бош мақсади турли мамлакатлардаги бизнеснинг бошқарилиши ва улардаги иқтисодий, демографик, маданий ва бошқа ўзига хос бўлган хусусиятларни ва давлатлараро ўзаро ҳамкорликни ўрганиш имкониятлари ҳисобига рақобатбардошликда устунликларга эришишни шакллантириш ва ривожлантириш ҳисобланади. Халқаро менежментнинг таркиби миллий менежмент таркибларига ўхшаш бўлиши керак ва ўз таркибига фирма бизнесидаги бошқаришни халқаро миқёсда ривожлантиришга асос бўлувчи қуйидагиларни ҳам қўшиши лозим: • тадқиқотлар, ташкилотнинг ички муҳити ва бизнеснинг ташқи муҳитини таҳлил қилиш ва баҳолаш; • коммуникация жараёнлари ва қарорлар қабул қилиш (моделлар ва усулларни қўшиш ҳисобидан); • бошқарувнинг таянч функциялари (стратегик режалаштириш ва стратегияни амалга ошириш; ташкиллаштириш; мотивация; мувофиқлаштириш ва назорат); • раҳбарлик ва гуруҳ динамикаси масалалари; • фирма фаолиятининг самарадорлиги масалалари (персонални, ишлаб чиқаришни, маркетингни, унумдорликни бошқариш). Савдо менежменти. Савдо инсон ҳаётидаги энг қадимий ва энг муҳим фаолият ҳисобланади. Ҳозирги замонавий шароитда савдо ҳар қандай давлатнинг иқтисодиёт соҳаларида, персоналнинг бандлиги миқдори жиҳатидан ҳам, фаолиятлар ҳажмининг катталиги жиҳатидан ҳам энг юқори ўринларда туради. Савдо корхоналарининг фаолияти ҳар бир инсоннинг эҳтиёжларини ҳар куни қондириш талаблари билан боғлиқ. Бу талабларни

бажариш учун ташкилий - технологик, иқтисодий ва молиявий хусусиятларга эга бўлган жуда кўп омиллар ва саволарга жавоб беришга тўғри келади. Савдо корхонасининг бошқарув фаолияти мураккаб жараёнлардан иборат. Савдо менежментининг (СМ) турли хил усуллари ёрдамида бошқарув қарорларини амалга ошириш савдо корхоналарининг фаолияти билан узвий боғланган. Ҳозирги вақтда савдо - тадбиркорлик фаолиятлари йўнали-шида ва меҳнат қилиш соҳасида ўзининг ривожланишидаги янги тезкорликга эга бўлиб бормоқда. Бунга жуда кўп янги тад-биркорлар ўзларининг хусусий ва бошқа турдаги корхоналарни ташкил қилиш йўли билан кириб келмоқда. Бу корхоналарнинг менежерлари ҳар куни, ҳар соатда кўплаб ташкилий- иқтисодий-молиявий муаммоларга дуч келмоқда. Кўп ҳолатларда у аста-секинлик билан тажриба ошириб, бу муаммоларни “синов ва хатолар” га бой бўлган шахсий усуллари билан ечишга мажбур бўлади. Бугунги кунда савдо корхонасини бошқариш компьютерлашган энг янги инновацион технологиялардан фойдаланишга шунингдек, олдинги амалиётимиздаги ноанъанавий молиявий воситалардан, эркин бозор шароитларидаги механизмлардан фойдаланишга асосланган. Савдонинг мақсади - жамиятни ҳар хил даражадаги барча ноз-неъматлар билан ҳар куни таъминлаш ҳисобланади. Савдо менежменти ўзининг бош мақсадларига эришиши жараёнини қуйидаги асосий вазифаларни амалга оширишга йўналтиради: 1. Харидорларнинг талабларини истеъмол бозори сегментида танланган маҳсулотлар доирасида қондириш. 2. Харидорларга хизматлар кўрсатишнинг юқори даражаларини таъминлаш. 3. Корхонанинг савдо-хўжалик ва савдо-технологик жараён-ларини етарли даражаларда иқтисодий жиҳатлардан тежамли амалга оширишни таъминлаш. 4. Савдо корхонасининг ихтиёрида қоладиган даромад сум-масини

максималлаштириш ва ундан самарали фойдаланишни таъминлаш. 5. Савдо корхонасининг фаолияти билан боғланган хўжалик хавфларини минималлаштириш даражаларига тушириш. 6. Савдо корхонасининг бозор баҳоси кўтарилишини дои-мий таъминлаш. Савдо менежментининг функциялари. Савдо менежери ўзи-нинг бош мақсадлари ва вазифаларини қуйидаги аниқ функ-цияларни қўллаш орқали амалга оширади: 1. Савдо корхонасининг фаолиятида таркибий бирликларни ва ташкиллаштиришнинг энг самарали шаклларини танлаш. 2. Технологик жараёнларни бошқариш. 3. Харидорларга хизмат қилиш жараёнларини бошқариш. 4. Персонал ва ишчиларни бошқариш. 5. Товарлар айланмасини бошқариш. 6. Фойдани бошқариш. 7. Товарлар айланмасининг ҳажмига нисбатан жорий харажатлар даражасини доимий пасайтириш шароитларини шакллантириш, муомала харажатларини бошқариш. 8. Даромадларни бошқариш. 9. Активларни бошқариш. 10. Капиталларни бошқариш. 11. Инвестицияларни бошқариш. 12. Хўжалик хавфларини бошқариш. 13. Молиявий ҳолатларни бошқариш. Экологик менежмент. «Экологик менежмент» фанидан Т. Жумаев, З. Ҳошимов ва О. Рўзиевларнинг ўқув қўлланмаси нашр қилинган. Ушбу ўқув қўлланманинг аннотацияси қўйидагича: «Эколо гик менежмент» фанидан тузилган ўқув дастури асосида тайёр-ланган бўлиб, унда бозор иқтисодиёти шароитида бошқарувнинг турли иерархия даражасидаги хусусиятлари, қонуниятлари ва тамойиллари, асосий инструментлари, бошқарув тизимларининг ташкил этилиши, корхоналар

«Экологик менежменти», стра-тегик экологик менжмент каби мавзулар батафсил ёритилган. Биз экологик менежментнинг мазмуни ва моҳиятини янада тўлиқроқ тушуниб олиш учун ушбу қўлланмага қўшимча сифа-тида қуйида экологик менежмент билан экологик бошқарув тушунчаларининг ўртасида фарқлар мажудлигини илмий ада-биётлардаги маълумотлар асосида келтирдик (жадвал). жадвал Экологик менежмент ва экологик бошқарув тушунчаларидаги фарқланишлар Экологик бошқарув Экологик менежмент 1.Давлат ҳокимияти органлари ва иқтисодий субъектлар амалга оширади 1.Фақат иқтисодий субъектлар амалга оширади 2.Ташқи мотивлаштириш фаолияти табиатни муҳофаза қилиш қонунлари асосида 2.Ички мотивлаштириш фаолияти биринчи ўринда экосамарадорлик ва экоҳақиқат асосида 3. Фаолияти қонун асосида 3.Фаолияти ташаббускорлик ва ихтиёрий-лик асосида 4.Фаолияти кўрсатмалар ва вазифавий жавобгарлик асосида амалга оширилади 4.Фаолият менежернинг шахсий қизиқиш-ларига боғлиқ бўлиб, охирги натижа бўйича унинг малакаси, тажрибаси ва санъати асосида амалга оширилади 5.Натижалар устидан бошқариш жараёнининг устунлиги 5.Менежмент натижаларининг жараёнлар ва уларга эришишнинг устунлиги. Салбий натижалардан фаол фойдаланиш 6.Бошланишидан расмиятчилик, консервативлик ва чегаралан- ганлик 6.Бошланишидан фаоллик, янги имконият-ларни ва йўлларни, ижодий томонларни изл а ш н ин г з ар у рий л иги 7.Самарали фаолиятни бир мунча қалбакилаштириш енгил ясамалаштиришнинг мумкин- лиги 7.Самарали фаолиятни қалбакилаштириш ва ясамалаштириш имкониятининг умуман йўқлиги Жадвалдаги маълумотларни ва асосларни ўрганишдан маълум бўладики, ҳозирги давримизга келиб маъмурий экологик бошқарув албатта, ўзининг таркибига экологик менежмент бошқарувини киритиши керак. Чунки, маъмурий экологик бошқарувда табиатни ўрганувчилар ва табиатга қизиқувчилар учун анча тўсқинликлар ва маъмурий ҳуқуқий меъёрлар

халақит беради. Шунинг учун ҳам, БМТ нинг қарорлари бўйича бутун соҳани экологиялаштириш аҳолида экологик билимлар ва экологик маданиятларнинг шаклланишида экологияни замонавий экологик менежмент асосида бошқариш кутиладиган самараларни беради. Маркетинг-менежмент. Маркетинг-менежмент - ташки-лотни маркетинг тамойиллари асосида бошқариш фалсафаси. Маркетинг- менежментга фақат маркетинг жараёнлари доирасидаги вазифаларнинг ўзаро боғланганлиги сифатида қараш эмас, балки корхонанинг мақсадларига эришишга масъул бўлган кишилар ва жамоага раҳбарликдаги вазифаларнинг ҳам ўзаро боғланганлиги сифатида қараш талаб қилинади. Маркетингли менежмент фирманинг барча тадбирларини мақсадга йўналтирилган бозор даражаларида ва жамият даражаларида шакллантириш ва мувофиқлаштиришни назарда тутади. Маркетинг-менежментнинг мақсади - бошқарув таъсири-нинг узоқ ва қисқа (оператив) муддатли мажмуасини шакллантириш, маркетинг йўналишида ўзаро ҳаракатланувчи шахслар ва барча бўлимлардаги маркетинг масалаларини ечиш. Маркетинг-менежментнинг вазифалари: • корхонанинг тактик ва истиқболли маркетинг сиёсатини ишлаб чиқиш; • маркетингли дастурлар билан бошқаришни ташкил қилиш; • меҳнат воситалари билан бошқарувни ташкил қилиш; • маркетинг соҳаси муносабатлари билан бошқарувни ташкил қилиш. Маркетинг-менежментнинг концепцияси стратегия ва назо-ратни шакллантириш, атроф-муҳит ва тадбиркорлик фаолияти-нинг таҳлили ва асосий ғоялар тизими сифатида аниқланади. Маркетинг-менежмент концепциясининг асосий элементлари қуйидагилардан иборат: • маркетингни режалаштириш; • маркетинг жараёнларини ташкиллаштириш; • маркетинг мақсадлари учун турли бўлимларни

мувофиқлаштириш; • фаолият назорати ва аудит; • корхонанинг барча бўлимларини рағбатлантириш. Маркетинг-менежмент жараёнлари қуйидаги беш босқичдан иборат: 1. бозордаги имкониятларнинг таҳлили; 2. мақсадли бозорни танлаш; 3. маркетинг мажмуасини ишлаб чиқиш; 4. маркетинг тадбирларини амалга ошириш; 5. рақобатни тадқиқ қилиш. Персонал менежмент . Персонал менежмент кадрлар малакаларини ошириш, ўқитиш, танлаш, жой-жойига қўйиш вазифаларини ечади; рағбатлантириш ва тақдирлаш тизимини ишлаб чиқади; меҳнат ва маиший шароитларини яхшилаш ва жамоада одоб-руҳий муҳитни яратади; касаба уюшмалари ташкилотларини қўллаб-қувватлаб, жамоадаги низолар ва тортишувларни ечади. Корхонанинг персонал таркиби кўп жиҳатларда қуйи-дагилар билан боғлиқ ҳисобланади: меҳнатни жамоавий тақсим-лашни аниқлашда у ёки бу гуруҳнинг ишлаб чиқариш жараёни-даги роли, корхона фаолиятининг охирги натижаларига турли гуруҳ персоналининг ўзига хос бўлган таъсирлари. Ишлаб чиқариш менежменти . Ишлаб чиқариш менеж менти, ресурслар ва объектларни мувофиқлаштиришни, корхонанинг асосий фаолиятларини, ҳаракатларини керакли томонга йўналтириб, унинг самарадорлигини таъминлайди. Бунда «ишлаб чиқарувчи» атамасини ҳар қандай соҳанинг корхоналарига (завод, банк, агрофирма) тааллуқли, кенг маъноларда тушуниш мумкин. Ишлаб чиқариш менежменти турининг объекти корхона (ташкилот) ни ўрганиш ҳисобланади. Бунда ташкилотнинг ўлчами, унинг ташкилий- ҳуқуқий шакли ва тармоқ ёки соҳаники эканлиги муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун ҳам, менежментнинг бу турини ўрганишда барча корхоналар

учун хусусиятли бўлган белгилар ажратилади ва бу белгилар асосида корхоналарнинг ўзига хослиги аниқланади. Ишлаб чиқариш менежментининг ўрганиш предмети корхонанинг ишлаб чиқариш (жараёнли) фаолиятини бошқариш усуллари ва тамойиллари ҳисобланади. Моддий ишлаб чиқаришдаги соҳа тармоқлари корхоналари учун уларнинг асосий фаолиятларини ишлаб чиқарувчи деб, хизмат соҳаси тармоқлари корхоналари учун уларнинг асосий фаолиятларини жараёнли деб номлаш қабул қилинган. Ташкилий менежмент. Ташкилий менежмент ташкилотни яратиш, шакллантириш ёки унинг таркибларини қайта тузиш, бошқарув механизмини, меъёрларни, регламентлар, қоидалар, кўрсатмалар ва бошқ a ишлаб чиқиш жараёнларини бошқаради. Ташкилий менежмент ўзида ташкилий функцияларни жорий этишга йўналтирилган, шунингдек, умумташкилий тамойилларнинг устуворлигини ҳисобга олиб ва менежментнинг назарияси ва амалиётига таяниб, ташкилий муаммоларни ечиш ва бошқарув ҳаракатлари, қўлланмалар ва ҳолатлар тизимини тақдим қилади. Бу тизим ўзига қуйидагиларни киритади: лойиҳалаштириш, ташкилий таркибни яратиш ва такомиллаштириш, функцияларни аниқ чегаралаш, жавобгарлик ва ташкилий вазифаларни тақсимлаш, алоҳида ижрочилар ва таркибий бўлимларнинг мажбуриятлари ва ҳуқуқларини, улар ўртасида ўзаро алоқаларни белгилаш, белгиланган ташкилий-этик қоидаларга қаттиқ риоя қилиш, бошқарув қарорларини қабул қилиш. Ташкилий менежментнинг корхоналарга йўналтирилган ҳаракатлари, танланган стратегик ўсиш хусусиятларини (ривожланиш) ҳисобга олиш ва уларнинг салоҳиятини жорий қилишнинг заруриятини англатади. Менежментнинг типлари Менежментнинг типларини таснифлаш бир томондан, олдинги таҳлил ва тасниф учун муҳим омилларни ажратишни, иккинчи томондан,

менежментнинг ҳар-хил типлари учун бу омилларнинг турли даражаларидаги бирикишига асосланади. Бу эса аниқ менежмент типини (унинг асосларини ташкил қилган аниқ омилларни ривожлантириш ҳисобига) амалий ва назарий жиҳатдан ривожлантириш имкониятларини баҳолаш имконини беради. Бу таснифдан фойдаланиш менежерга менежмент типининг аниқ вазифалари шароитларига мувофиқ, энг қулай амалий вазифаларини ечишни танлаш имкониятларини ҳосил қилади. Менежмент типларининг таснифи услубиятлар бўйича бошқарув объекти билан қуйидагича ўзаро боғлиқдир: Анъанавий. Анъанавий ёндошув бошқарувнинг қоидалари ва тамойилларидан фойдаланиб, ҳар қандай ташкилотлар учун ёндошувни ишлаб чиқади. Анъанавий ёндошувни менежмент, ташкилот ва одамларнинг етарли даражадаги бир ўлчамли ўзаро ҳаракатлари деб тушунади. Моҳияти бўйича бундай менежмент бошқарувнинг барча объектлари бир хилдаги таъсирларга бир хилда жавоб бериши билан ифодаланади. Тизимли. Тизимли ёндошув ташкилотда бўлимларнинг ўзаро ҳаракатларини тўплайди ва бир бутунликни сақлаш учун ҳар бир алоҳида қисмларни ўрганишнинг муҳимлигига эътибор беради. Тизимли ёндошувнинг асосий элементлари қуйидагилар ҳисобланади: • тизимга кириш (келаётган ресурслар); • қайта ташкиллаштириш жараёни (маҳсулотга кетган ресурслар); • тизимдан чиқиш (маҳсулот); • қайта алоқа (қайта йўналишлар занжирига таъсир қилувчи натижаларни билиш). Вазиятли. Вазиятли ёндошувнинг моҳияти шундан ибо-ратки, у ташкилотнинг бошқаруви фақатгина битта қоида ёки тамойилга асосланиб ва бу битта қоида ва тамойилни барча вазиятларда фойдаланишини олдини олади. Вазиятлар қуйидаги уч тизимга бўлинади: “бошқарув объектининг ҳолати”, “бошқарувчи таъсирига эгалик”, “бошқарувчи таъсирининг оқибатлари”.

Ижтимоий-этик(одоб) менежментининг фаолияти, қабул қилинадиган қарорларнинг таъсири соҳасига тушиб қоладиган объектларнинг ташқи ва ички таркибларига, кадрлар, техник, технологик, молиявий таркибларга зарарлар, шикастлар етказиш эҳтимолини пасайтирувчи қарорлар қабул қилишга йўналтирилган. Бунда объект фаолияти ижтимоий-этик маркетинг натижалари бўйича танланади ва ўзининг мақсади фойда келтириш бўлган жараёнларни кўриб чиқади. Қабул қилинадиган қарорларга таъсир қилиш соҳасига тушадиган объектлар қуйидагилар бўлиши мумкин: шахс (истеъмолчилар, воситачилар ва персонал), юридик шахс (келтирувчилар, воситачилар, истеъмолчилар), табиат, жамият. Ижтимоий-этик менежментнинг бошқарувдаги мақсади кутилмаган зарарларнинг бозор тизимидаги бошқа элементларига таъсирларини чегаралаш чора-тадбирларини ҳисобга олиш зарурлигидир. Бу талаблар бошқарув мақсадларини шакллантиришда, қабул қилинадиган қарорларнинг самарадорлигини оширишда, баҳолаш мезонларининг синтез жараёнларида ҳисобга олиниши керак. Ижтимоий-этик менежментдан ижтимоий жараёнларни, ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш, тартибли бошқариш ва ижтимоий-иқтисодий фаолиятларнинг бошқа йўналишларида фойдаланиш мумкин. Стабиллаштириш (барқарор, турғун). Стабиллаштириш ташкилотнинг техник, технологик, молиявий, ташқи ва ички таркибларини стабиллашувига йўналтирилган. Менежментнинг типлари билан режалаштиришнинг ўртасидаги мувофиқликнинг зарурийлиги шундаки, менежмент тузувчи сифатида ўзига режалаштириш, мотивлаштириш, ташкиллаштириш, назоратни олади. Муҳит ва бошқарув объекти учун оқибатларнинг ҳужуми вақти бўйича менежментнинг типлари қуйидагилар: Истиқболли (бизнес-режа, истиқболли режа). Истиқбол-ли менежмент бизнес ёки истиқболли режани амалга оширишга йўналтирилган. Бизнес

режалаштиришнинг мақсади корхонанинг имкониятлари ва ташқи муҳитни чуқур тадқиқ қилишни ҳисобга олиб аниқ йўналишларнинг мақсадлари ва вазифаларини аниқлаш ҳисобланади. Корхонанинг истиқболли режасини ишлаб чиқиш аниқ маҳсулот, ишлаб чиқариш ҳажми ва бошқалар бўйича қарорлар қабул қилгандан кейин амалга оширилади. Бунда бошқарув объекти маҳсулотни ишлаб чиқариш жараёнлари ҳисобланади. Оператив. Менежментнинг оператив типи вазифаларни оператив ечишга йўналтирилган концепциялар ва ҳаракатлар йиғиндисидан иборат бўлиб, бу бирлашиш мураккаб вазифалар ни алоҳида қисмларга бўлиш бўйича қарорлар қабул қилади ва тезкор натижаларга эришишини ўзида мужассамлаштиради. Жорий. Жорий менежмент типи ўзида корхона раҳбарияти-нинг айнан ҳозирги вақтидаги фаолияти, қарорлари ва ҳаракат-лари тўпламини ўзида мужассамлаштиради. Қарорларни қабул қилиш тезлиги ва давомийлиги бўйича менежментнинг типлари қуйидагилар: Бир маротабалик қарорлар. Менежментнинг бир марота-балик қарорлар типи йирик муаммони ечиш учун қарорлар қабул қилишда (шу муаммо бўйича иккинчи қарорни қабул қилишнинг вақтини белгилашнинг имкони йўқ) қўлланилади. Бундай қарорларга давлатлар даражаларида масалан, НАТО га ёки МД Ҳ га қабул қилиш қарорлари, ёки МСОП (Бутунжаҳон табиатни муҳофаза қилиш иттифоқи)-миллий парклар ва табиат қўриқхоналарини яратиш ёки тугатиш ҳақидаги қарорлар. Циклли (давр) қарорлар. Циклли қарорлар менежменти маълум бир циклдаги муаммони ечишда қўлланилади. Циклли қарорлар менежментига мисол: жорий йил бюджетининг бажарилиши бўйича йилда бир маротаба ва келгуси йил бюджети бўйича бир маротаба қарор қабул қилинади. Узлуксизлик занжири. Узлуксизлик занжири қарорлари -жараёнли ёндошув қарорлари деб ҳам номланади. Жараёнли менежмент (менежмент жараён сифатида) қачонки, бири-бирига боғланмаган муаммолар бўйича

кутилмаган, қандайдир сабаб ёки сабабларнинг юзага келиб чиққан онларида (дақиқаларида) бутун жараённинг тўхтаб қолмаслиги учун қарорлар қабул қилади. Менежментнинг типларини ўрганишдан келиб чиқадиган хулосалар шундан иборатки, менежмент ўзида ва таркибларида жараён, жараёнлар, воқеъликлар, ҳодисалар ва ўзгаришларни бириктирган ва ушбулар билан фаолият кўрсатган ҳолда менежмент, менежментнинг турлари ва менежментнинг типлари ҳамиша бири-бирини қўллаб-қувватлаган тартибда ишлайди. Менежментни такомиллашган тартибини қўллаш албатта самарадорликни исботлайди.

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон,1992. 2.Ахунова Г.Н. Йўлдошев Н.Қ. Иқтисодиёт ва менежмент. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2008. -175 б. 3.Абдураҳмонов Қ.Ҳ., бошқ. Персонални бошқариш. Т.: O ’ qituvchi , 2010й. 4.Веснин, В.Р. Основы менеджмента: Учебник.М.: Проспект, 2017. -320 c. 5.Глухов, В. В. Менеджмент: для экономических специальностей Санкт- Петербург: Питер Пресс, 2017. -600 с. 6.Зайнутдинов Ш.Н. Менеджмент. Т.: Издат.-по-лиг. творч-й дом им. Чулпана, 2011г. 7.Йўлдошев Н.Қ. Менежмент. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2006. -150 б. 8.Йўлдошев Н. Қ. , Набоков В.И. “Менежмент назарияси”. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2013. -433 б. 9.Қосимов F .М., Менежмент, “Ўзбекистон”, 2002,-312 б. 10.Мескон, М.Х. Основы менеджмента.МХ Мескон, М. Альберт, Ф.

Похожие

Ракобат ва унинг турлари

Шахсий суғуртанинг мазмуни ва турлари

Шартнома тушунчаси, турлари ва вазифалари

Савдо шартномалари ва уларнинг турлари

Кредитнинг турлари ва асосий шакллари