Бошқарув қарорларини қабул қилиш - Экономика - Рефераты

Бошқарув қарорларини қабул қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

Бошқарув қарорларини қабул қилиш Режа: 1. Бошқарув қарорларининг моҳияти ва уларнинг таснифи. 2. Бошқарув қарорларига қўйиладиган талаблар. 3. Бошқарув қарорларини тайёрлаш жараёни ва қабул қилиш босқичлари. 4. Бошқарув қарорларини (оптимизациялаш) усуллари ва уларни бажарилишини ташкил этиш.

1. Бошқарув қарорларининг моҳияти ва уларнинг таснифи. Бошқарув фаолиятининг самарадорлиги купинча қабул қилинаётган қарорларга боғлиқ корхонадаги бутун савол ва муаммолар занжири уларнинг аниқ ечими ва бошқарувчига юкланган, ишлаб чиқариш, техник, ижтимий, иқтисодий, маркетинг ва хуқуқий вазифалар қарорларни тўғри қабул қилиш ва ўз вақтида бажарилишига боғлиқ. Ечилаётган муаммоларнинг ҳаммаси ҳар-қандай бошқарувчи томонидан хисобга олинади ва бу нарса унинг бошқарув услубида ҳамда бутун бошқарув жараёнида акс этади. Иқтисодиётни бошқаришдаги ечимларнинг моҳияти кўпгина объектив омилларга боғлиқ. Улардан энг асосийси - ишлаб чиқариш воситаларига турли мулкчилик; ишлаб чиқариш ва меҳнатни чуқур тақсимланиши ва ихтисослашувига; меҳнат ва материал техник ресурсларни бошқариш; сохалараро, ишлаб чиқаришлараро алоқаларни кенгайиши; қўшма корхона тузиш; маркетингни амалда қўллаш; корхона ва оҳаларни ташқи иқтисодий алоқаларга чиқиш, бошқарув қарорларини қабул қилишдаги таваккалчиликлар. Бошқарув қарори - кенг маънода жамиятдаги моддий ва маънавий эхтиёжларнинг реал қондирилиш имкониятлари билан бир нуқтада кесишуви халқ хўжалигидаги бир нуқтада кесишуви. Халқ хўжалигидаги бу муаммонинг ечими мавжуд қонунлар, фармонларнинг бизга боғлиқ булмаган қонуниятларнинг бизга боғлиқ бўлмаган қонуниятларнинг бир-бирига мувофиқ келишишидир. Бошқарув қарори - шунингдек корхона олдида турган мақсадлар ва миссиясини амалга ошириш демакдир. Айнан шу жараёнда юзлаб, минглаб инсонлар ўз эхтиёжларини қондиради, мавқега эга бўлади, ҳар томонлама ўсади ва умуман жамият ўсади. қарорларни ишлаб чиқариш ва амалда қўллаш раҳбарнинг кейинги фаолиятидаги силжишларига боғлиқ. Битта муаммо бўйича бир неча

қарорлар ишлаб чиқилади ва улардан биттаси амалда қўлланилади. Бу қарорлар таснифи муҳим назарий ва хаётий аҳамиятга эга. Бошқарув фаолиятининг самарадорлиги нуқтаи назаридан қарорлар қуйидаги турларга бўлинади: стратегик ва оператив. Стратегик қарор - бу корхонанинг фаолияти билан боғлиқ булган мақсад ва миссияларнинг шаклланиши. Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида бу қарорлар корхонанинг фаолиятидаги янгича ёндашувлар, кескин бурилишларни силлиқ ўтишини таъминлайди. Стратегик қарорлар корхона, ҳудуд, соха даражасида қарорлар жамиятдаги янги манбаалар хисобига бутун иқтисодий ва ижтимоий муаммоларни ечишга ёрдам беради. Оператив қарорлар бу мохияти буйича хўжалик бошқарув қарорларидир. Улар бошқариладиган объектни узлуксиз ишлаш жараёнини қўллаб- қувватлаши учун жорий шахсий муаммолар буйича қабул қилинади. Яъни, унинг мураккаб механизмини структура ва узаро алоқаларни ўзгартирмасдан ушлаб туришдир. Бу қарорларни раҳбар махсус тайёргарликсиз етарлича тез қабул қилади. Бундай қарорларга ходимларни ишга олиш ва бўшатиш, уларнинг иш хақларини ўзгариши, корхонани қишга тайёрлаш хақидаги ва шу каби хужжатларни киритиш мумкин. Харакат доираси бўйича бошқарув қарорларини иқтисодий, ташкилий, ижтимоий, техник ва технологик қарорларга бўлиш мумкин. Шунингдек, бошқарув қарорлари бошқарув даражаси бўйича ҳам қуйидаги босқичда бўлинади: уста, участка бошлиғи, цех бошлиғи, ишлаб чиқариш бошлиғи, корхона ва бирлашва раҳбари, вазир .... қарорлар таъсир қилиш йўналиши бўйича ташқи ва ички бўлади. Ташқи қарорлар бошқа даражага қаратилади, ички қарорлар эса алохида бўлимлар ёки қаратилади, ички қарорлар эса алохида бўлимлар ёки корхонани қамраб олади.

Бошқарув қарорлари функционал мазмуни бўйича иқтисодий, ташкилий, координацион, рағбатлантирувчи, бошқарувчи ва назорат қарорларга бўлинади. қайта ишлашни ташкиллаштириш бўйича шахсий, ҳамкасбий ва малакавийларга бўлинади. Шахсий қарорлар раҳбарнинг жамоадаги келишувисиз ва мухокамасиз ёки алохида шахслар томонидан ишлаб чиқарилади. Кўпинча булар корхона тараққиёти йўлидаги принципиаль муаммоларга дахли бўлмаган оператив қарорлардир. Ґамкасб қаролари асосан моддий тайёргарлик талаб қиладиган, бир гуруҳ мутахассислар ва раҳбарлар томонидан ишлаб чиқариладиган ва қабул қилинадиган қарорлардир. Улар ҳар томонлама мазмунга эгадирлар. Жамоа қарорлари мансаб ёки ходимлардан қатъий назар бугун иштирокчилар томонидан умумий мажлисда ишлаб чиқарилади. Бундай қарорлар ишлаб чиқаришнинг баҳоли саволларини кўриб чиқишда қабул қилинади. Меҳнат тури буйича қарорлар стандарт ва ностандарт қарорларга бўлинади. Стандарт, баъзан дастурий қарорлар - бу қарорларнинг ўзини ишлаб чиқиш ва уни қабул қилиш жараёнидаги қарорлардир. Дастурлаш ва уни қабул қилиш жараёнидаги қарорлардир. Дастурлаш мумкин бўлган қарорлар орасида шундай стандарт босқичга етдики, уларни математик модел шаклида тасвирлаш мумкин. Яъни ЭХМнинг техник ишига аҳамиятли қисмни киритиш имконияти туғилади. Ностандарт қарорлар - бу энг мураккаб, асосий қарорлар. Ґам қилинадиган муаммога ижодий ёндашиш учун кенглиги билан ажралиб туради. Ижодий қарорлар ҳар доим жадаллик ва янгиликда намоён бўлади. Бироқ ностандартликнинг характерини диққат билан тахлил қилиш зарур. Чуқур , кенг тахлилда бу холларни унчалик ва янги эмаслигини кўриш мумкин, агарда уни бир қатор алохида муаммоларга бўлиб чиқса. Шу тариқа бошқарув қарорлари инсон фаолиятининг ҳар қандай доирасида ташкилий бошланиши булиб хисобланади. Унинг асосида қонунлар тасдиқланади.ю материал-техник, молиявий ва меҳнат ресурслари

ишлатишни режалаштириш, ижрочилар ва раҳбарлар маъслияти оширилади ва мақсадга етишиш йўлида уларнинг ўрни белгиланади. 2. Бошқарув қарорларига қўйиладиган талаблар. Бозор муносабатлари мезонида бошқарув қарори менежментнинг бош омили хисобланади, қайсики унда корхона, тармоқ тараққиётининг бутун иқтисодий ва ижтимий муаммолари кесишадиган ва бир жойда тўпланади. Бошқарув қарорларининг самарасига бир қатор омиллар таъсир кўрсатади: – Раҳбариятнинг ёки гуруҳнинг шахсий сифатлари; – қарорни ишлаб чиқишдаги шароитнинг ахборот таъминоти; – Ташкилий характер омиллари (қарорни ишлаб чиқишда мутахассисларни таклиф қилиш, усуллар тизими ва қабул қилинган қарорни бажарувчиларга етказиш шакли, назорат тизими ва х.к.); – Техник омиллар (ЭХМ техник воситаларидан фойдаланиш ва х.к.); – қарорни ишлаб чиқиш, қабул қилиш ва амалга оширишдаги вақтинчалик омиллар. Бундан келиб чиққан холда бошқарув қарорларига асосий талаблар қуйидагилардир: 1. қабул қилинадиган қарорнинг демократлиги; 2. Илмий асослаш; 3. Аниқ йўналганлик; 4. Аниқ йўналтирилганлик; 5. Вақт бўйича қисқалик ва конкретлик; 6. қарорни бажариш оперативлиги. 3. Бошқарув қарорларини тайёрлаш жараёни ва қабул қилиш босқичлари.

Менежмент амалиётида бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш ва амалиётга қўллашнинг кўплаб шакл ва методлари йиғилган. Саволлларнинг мураккаблиги ва мазмунига қараб, бошқарув қарорларини тайёрлаш ва қабул қилишда, иқтисодий тахлил, экспорт бахоларни каби усуллардан фойдаланишдан раҳбар фаолият харакатинниг кетма-кетлигини умумий схемаси мавжуд, уни билиш конкрет қарорлини кўриб чиқишга ёрдам беради. қарор қабул қилишдан олдин раҳбар қуйидагиларни аниқлаб олиш шарт. 1. Харакат мақсади ва унга эришиш йўллари. 2. Муаммонинг мухим тарафларини; 3. Керакли моддий, пулли ва меҳнат ресурсларини; 4. Бажарувчиларнинг вазифаларини; 5. Взифа бажарилишини ташкил этиш тартибини. Менежментга қарорларни қабул қилиш хос, чунки ҳар бир раҳбар фаолияти, у қабул қилган қарорларда акс этади. Бошқарув қарорлари жамоа демократияси ва ўзини бошқариш принципи асосида коллективни қарор қабул қилишда қатнашувида амалга ошади. Ўзини бошқариш асосида ишлаб чиқариш кучларининг бирлаштириши ва улар фикрларни ривожига олиб келади. Ташкилот фаолияти билан боғлиқ бошқарув қарорлари бевосита раҳбар томонидан ишлаб чиқилади, бу қарорлар ташкилот мезони ва қонунчиликка зид келмаслиги керак. Жамоа «совети» қабул қилинадиган қарорларни ишлаб чиқилишининг барча босқичларида фаол иштирок этади. Ґар бир муракаб қарорларни қабул қилиш жараёни ўз ичига қуйидагиларни олади: 1. Мақсадни аниқланиши, муаммони тушуниш ва керакли ахборотни йиғиш; 2. Йиғилган ахборотни классификация қилиш, тахлил қилиш ва бахолаш, яъни ахборотни қайта ишлаш; 3. қарорларни турли вариантларини ишлаб чиқиш; 4. Вариантларни тахлил қилиш, мухокама қилиш ва бахолаш;

5. Охирги ва оптимал вариантни қабул қилиш; 6. Ґар бир қарорни керакли шаклда хужжатлаштириш; 7. қарорларни мухрлаб қўйиш; 8. қарорни бажарувчига қўйилиши; 9. қабул қилинган қарорлар бажарилишини ташкил қилиш; 10. қарорни бажарилишини назорати ва хисоби. Ґар бир босқични кўриб чиқамиз: 1) Биринчи босқичда коллективдаги ижтимоий-иқтисодий жараёни тахлил қилиш асосида амалга ошади. Бу босқичда раҳбар ва коллектив орасидаги ўзаро муносабатига боғлиқ, раҳбарни бу босқичда ишлаб чиқариш узлуксизлигини таъминлаш мақсадида раҳбар ижтимоий- иқтисодий муаммоларни ечишга катта эътибор бериши керак; 2) Иккинчи босқичда йиғилган ахборот классификацияланади, тахлил қилинади ва бахоланади. Бу босқич мураккаб жараён бўлби малака, билим ва тадбиркорликни талаб қилади; 3) Учинчи боқичда ахборотни йиғиш давом этиб, унинг хақиқий имкониятлари баҳоланиб, бир неча ўзаро алмашувчан вариантлар, ъни альтернативалар ишлаб чиқилади. Альтернатив вариантлар масъул шахслар томонидан ишлаб чиқилиб бевосита раҳбар назорати остида бўлади. 4) Тўртинчи босқичда альтернатив қарорларнинг таҳлили ва ҳар томонлама мухокамасида қарорлар ишлаб чиқиилади. қанчалик альтернатив кўп бўлса, шунчалик қарорни оптимал вариантини тайёрлаш самарали бўлади. Бошқарув қарорларнинг турли вариантларини таҳлил ва баҳолаш одатда уларнинг таҳлили ва хисобини ЭХМда таққослаш орқали келад. Кейин диққат билан ҳар бир вариантнинг баҳосини кўриб чиқишади, шунинг асосида охирги ва оптимал вариант танланади. (5- босқич); 6-7- босқичларда, шунингдек кам аҳамиятли мазмунга эга бўлган, танланган қарорни аниқ тасвир бериладиган босқичдир. Бу жараёнда

хужжатнинг икки қисми кўриб чиқилади.: аналитик ва конструктив. Аналитик қисмида муаммони келиб чиқиш сабаблари, консруктивликда эса муаммони ечиш учун воситалар ва ресурслар, асосий йўллар ва услублар кўрилади. қарор ишбилармон хусусиятига эга бўлиши керак. Бошқарув қарорлари амалиётда умумий сўзлар билан кўпинча ишланади (мажбур қилмоқ, талаб қилмоқ, кўрсатмоқ, назарда тутмоқ ва х.к.). Охиги ва энг зарур боқич бу 8.3. ва 10 босқичлар бўлиб, улар қабул қилинган қарорни батафсил жараёнини ташкил этиш билан бевосита боғлиқдир. Бошқарув қарорларини тайёрлаш ва қабул қилиш жараёнини аниқ тизимли ёндашишни назорат қилишни талаб қилади: – ахборотнинг ягона комплекс тизимини яратиш. У ишлаб чиқариш жараёнининг таркибий қисмларини қамраб олади, ўз вақтида ва аниқ корхонанинг иқтисодий. Ижтимоий-психологик ахволини тавсифлаш; Бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш, қабул қилиш ва амалга ошириш схемаси Љарорга оид бњлган бош маљсад ва вазифани аниљлаш Аввалги тажрибадаги љабул љилинадиган љарорни текширишЉњйилган вазифанинг маљсад ва етишиш йњлини танлаш Љарор моделининг ахволи ва ишлаб чиљиш учун зарур бњлган ахборот йиіимиЕчиладиган муаммоларга оид илмий ва тажрибавий маълуотларни њрганиш Љарор моделини ишлаб чиљишИшлатиладиган, фойдаланиладиган ресурслар Љарор вариантларини ишлаб чиљишХа Йњљ Šа- рор моде - лини яхши лани -ши

– муаммолар ечишни тезлаштириш иқтисодий ишлаб чиқариш ва ижтимоий психологик мухитлар унинг ўзгариши билан боғлиқ; – алохида бўлмаган ва шу билан биргаликда барча вариантли ечимлар тахлили; – ишлаб чиқаришга таъсир қиладиган кучларни аниқлашгина эмас, балки улар самарадорлигини ҳам; – тахлил қилиш учун оператив, хисоб-китоб ва статистикадан фойдаланиш (схемага қаралсин). 4. Бошқарув қарорларини (оптимизациялаш) усуллари ва уларни бажарилишини ташкил этиш. Бошқарув қарорларининг асоси деб оптимал вариантга энг яқин бўлган, энг зўр вариант қабул қилинади. Бу вариант меҳнатни, молиявий-техник Љарор вариантини бахолаш ва тахлил љилиш Љњйилган маљсад ёки вазифалар бажарилиши мумкин бњлган натижаларини текшириш Аниљ вазият Хавф хатарли вазият Ноаниљ вазият Вариантни оптимал бахоси билан таъминлаш Вариантнинг књп фойдали ёки энг зњр бахосини танлаш Маљсадга етишиш йњлига жавоб берадиган вариантни танлаш Šарор вариантини бахолаш критериясининг якуний танлови. Асосий альтернатив вариантини танлаш Љарорларни тасдиљлаш, маъмурий актларни чиљариш ва уларни ижрочиларга етказиш Šарор бажарилишини назорат šилиш, унинг амалга ошишини самарасини бахолаш Режалаштирилган даражадан холи бњлган бњйсунувчи объектларнинг ахволини бахолаш. Кейинги љарорлар эхтиёжини аниљлаш

ресурсларни ва вақтни энг кам сарф қилинган холда, корхонадаги мавжуд холат ҳақидаги мантиқий ахборотларни йиғиб, таҳлил қилиш орқали келиб чиқади. Оптимал қарорни ёки унга яқин қарорни танлашда керакли усул ва услубни қўллаш даркор. Бошқарув амалиётида қарорларни қабул қилиш ва улар билан ишлашнинг қуйидаги усуллари мавжуд: * тизимли-иқтисодий ва ижтимоий тахлил, статистик жавоблар ва бахолар усули; * вариантли қаторларнинг, яъни режа - ишлаб чиқариш каби моделларни таҳлили, ривожланиш тенденцияларини ва ишлаб чиқаришнинг мавсумий характерини аниқлаш усули; * тажриба жавобларини статистик таҳлилини ўз ичига олган, тажрибавий моделлаштириш усули. Ечилаётган муаммоларни, жараёнларни моделлаштириш усули, ЭХМ ва иқтисодий-математик методлар орқали бажарилса, хўжалик юритувчи субъектнинг фаолиятидаги камчилик ва ютуқлари оптимал равишда кузатиш мумкин; * математик дастурлаш усули; * мақсадларни баҳолаш ва кутилаётган хавф назарияси усули. Бу усул ўқитиш ва мотивация назариясини хисобга олиб табиатни ўлчаш ва башорат қилиш учун ишлатилади; * моделлаштириш ва тадбиркорликка оид ўйинлар усули. Бу усул ЭҐМ ишлатилишини тақозо этади; * Ноаниқлик шароитида индивидуал қарор қабул қилишга ҳар-ҳил ёндашишларни ўз ичига олган қидиришлар назарияси; * харажатлар усули. Бу усул яъни, ахборотлар йиғиш, тахлил қилиш ва ишлатиш жуда кўп маблағ талаб этади, бунда бошқарувчи агар бу усул оптимал жавоб топишга ёрдам берса харажатлар олдида тўхташи керак эмас; * номаълум ва ноаниқ вазиятларни баҳолаш ва таҳлил қилиш, одатда, мавжуд ишончли маълумотлар орқали амалга оширилади. Бу ҳолда қабул қилинадиган қарор корхона ўз олдига қўйган мақсадга боғлиқ. Баъзан қарор

қабул қилиш иқтисодий-ижтимоий тизимининг ривожланиш қонуниятига ва тенденцияси, шунингдек тахлилий ҳисоб-китоблар асосида амалга ошириш мумкин бўлади. Бошқа ҳолларда албатта муаммонинг чуқур таҳлили ва ҳар томонлама бирлашуви керак бўлади, яъни муаммонинг турлича қараб керакли таҳлил ва ҳисоб-китоблар ўтказилади; * қарор қабул қилиш жараёнини соддалаштириш бошқарув жараёнидаги меҳнат доирасини пасайтиради. Агар тизимли таҳлил доимо ўтказилса, қарорларни ишлаб чиқиш усули борган сари соддалашиб аниқ ҳолатга келади. Соддалашган ҳолдаги қарорлар қабул қилиш ва уларнинг самарасини баҳолаш кўпинча корхона фаолиятининг таҳлили такрорланувчи ҳолатида қўлланилади. * мутахассислар баҳоси, мутахассислар таҳлили асосида олинади. Бу нарса ҳатоларни олдини олиш учун қилинади. Шундан сўнг мутахассислар мавжуд мавжуд қарорлар рўйхати мавжуд фикрлар, таклифлар ва хулосалар билан танишиб чиқадилар ва ўзларининг якуний хулосаларини этадилар; * Бир гуруҳ мутахассилар томонидан қандайдир қийин муаммони ижодий муҳокама қилиш. Бу усул жамоа тажрибалари ва жамоанинг билимлари Бошқарувнинг ечимларига асосланиши ва шу билан бирга яхши ғояларнинг юзага келишига муҳит яратиш ҳамда муҳокамадаги иштирокчиларнинг яхши танланганлиги альтернатив ечимни топишга ва муаммони тўғри ҳал қилишга катта таъсир кўрсатади. қабул қилинган қарорларнинг мақсадга мувофиқ ҳолда бажарилиши учун ишлаб чиқариш жараёнида махсус мақсадга йўналтирилган дастурлар, тармоқли графикларни, матрицали бошқарув тизимини ишлаб чиқариш зарур. Бу маросимларнинг 3 та гуруҳга ажратиш мумкин: 1. қарорларни ўз вақтида бажарувчиларга етказиб бериш; 2. Кадрлар ва ресурслар оптимал жойлаштириш оператив заҳираларни шакллантириш; 3. қарорларни бажарилишини назорат қилиш.

Биринчи гуруҳ маросим. қарорларни ўз вақтида бажарувчиларга етказиб бериш. Бу ерда уни ўз ҳолига ташлаш мумкин эмас. қарорларни бажарувчиларга бир ой-икки ойда етиб боришини кузатиш мумкин. Бу ҳолда у ўз фаоллигини ва мазмунини йўқотади. чунки у кеч етиб боради. Бажарувчиларнинг фикрларини кенг тарқалган шаклларидан бири уларни қарор қабул қилишга жалб шилиш. Шу асосда ишлаб чиқаришнинг иштирокчилари қарор концепцияси ва масалалар ечимлари билан танишадилар. Баъзан шу мақсадда ишлаб чиқариш новаторлари ва сардорларидан комиссия тузилади. Келгусидаги ижро этувчилар қарорларни тайёрлашда иштирок этишади ва бу ечимларни хақиқатга яқинроқ қилишади. Чунки улар ишлаб чиқариш жараёнини четдагиларга қараганда яхшироқ билишади. Шунингдек, коллектив ишчиларининг мухкамада, семинарларда, ёки лойиха режалаштирини қабул қилишда қатнашишганида ижобий натижаларга эришадилар. Лекин, бу коллектилилик фақатгина айрим шартлар бажарилганда амалга оширилади. қачонки яккабошчилик ва аниқ персонал жавобгарликка эга бўлганда.. Иккинчи гурух маросими - бу кадрлар ва ресурслар манёври шунингдек оператив резервлар. Ґар бир ечим моддий таъминотга муҳтож бўлиб, одамларнинг қайта ориентацияси ва уларнинг қайта тайёрлашга ва алмаштиришга тўғри келади. Шунинг учун ишлаб чиқаришдаги йирик дастурларнинг реализацияси ва ишлаб чиқаришни қайта қуриш ишларининг услуб ва формаларини кескин ўзгаришига олиб келади. Бу кадрлар структурасига ҳам таъсир кўрсатади. Учинчи маросимлар гуруҳи - бу назорат, яъни чуқур малакали таҳлил. Тизимли назоратсиз юқори натижаларга эришиб бўлмайди. Бошқарувнинг юқори даражасида, бундай назоратни ташкилот аниқ мақсадга ва керакли механизмга эришиш учун талаб қилади.

Асосий Адабиётлар 1. Узбекистон Республикаси конституцияси. Т.: Узбекистон, 1992. 2. Каримов И.А. Узбекистон иктисодий ислохатларни чукурлаштириш йулида. Т.: узбекистон, 1995. 3. Зайнутдинов Ш.Н., Муракаев И.У. Основў менеджмента. Т.: Укитувчи, 1996. 4. Мескон М., Альберт М., Хедоури Ф. Основў менеджмента. Пер.с англ. М.: Дело, 1995.

Похожие

Бошқарув қарорларини қабул қилиш

Бошқарув қарорларини асослаш, қабул қилиш ва уларнинг бажарилишини ташкил этиш жараёнларининг тахлили

Тадбиркорлик фаолиятида қарор қабул қилиш таваккалчилиги

Меҳмонхоналарда қабул қилиш ва жойлаштиришни ташкил этиш

Меҳмонларни қабул қилиш ва жойлаштирув хизмати кўрсатилишини ташкил этиш