Xizmatlar ko’rsatish faoliyatida tizimli tahlilni amalga oshirish metodlari - Информатика и ИТ - Рефераты

Xizmatlar ko’rsatish faoliyatida tizimli tahlilni amalga oshirish metodlari

Загружено в:

05.10.2022

Скачано:

0

Размер:

20.3388671875 KB

Xizmatlar ko’rsatish faoliyatida tizimli tahlilni amalga oshirish metodlari Reja: 1. Tizimli tahlilni amalga oshirish metodlari. 2. Umumilmiy va xususiy metodlar .

1. Tizimli tahlilni amalga oshirish metodlari. Tizimli tahlilni umumiy va xususiy jihatlarini inobatga olib, faoliyat doirasida uni amalga oshirish uchun to’rttadan ortiq usullardan vosita sifatida foydalanish maqsadga muvofiqdir. Garchi, faoliyat doirasida tizimli tahlil usulidan foydalanishga oid aloxida yondashuv bulmasada, ammo reallikni amaliy jixatlaridan kelib chikkan xolda mazkur masalaga funksional tarzda yondashish maqsadga muvofiqdir. Usul, biron bir natijaga erishish vositasi hisoblanib, reallikni amaliy yoki nazariy jixatdan o’rganish tarzi. Muammoni alohida tartib asosida o’rganish uchun qo’llaniladigan harakatlar ketma-ketligini ta’minlash uchun, aniq o’lchov birligiga (son, foiz, ball, gramm, kilogramm, shakl, rang, koeffitsent, o’rin va b.) ega bo’lgan majmuadir. Tizimli tahlilni amalga oshirish uchun turli usullar tanlanishi mumkin. Nisbatan ko’prok qo’llaniladiganlari sifatida quyidagilarni ko’rsatib o’tish mumkin: - so’rov (anketa tarzida yozma, ogzaki savol-javob (masofali)) usuli; - hujjatlarni o’rganish (DTS, hisobot, xulosalar va b.) usuli; - faoliyat mahsulini o’rganish (insho, maqola, talabalarning bilimi va b.) usuli; - alohida holatlarni o’rganish (aloxida pedagogik vaziyatni. Masalan, a’lochilar guruhini, faollarni va b.) usuli; - qiyoslash (rakamlar, dalillar, bildirilgan fikr va munosabatlarni kiyoslash) usuli; - suhbat ( nutq muloqoti yordamida bevosita yoki bilvosita ma’lumot olish) usuli. - biografik (kishini uning tarjimai xoli bilan bog’lik bo’lgan hujjatlar orkali o’rganish) usul; - intervyu (muammoga oid bo’lgan savollarga berilgan javob tariqasida axborot to’plash) usuli; - kuzatish (kishining harakatlarida namoyon bo’ladigan turli holatlarni hisobga olish, biron bir jarayonni kechishiga oid axborot olish) usuli;

sotsiometriya J. Moreno tomonidan tavsiya etilgan bulib, o’zaro munosabatlar tuzilishi bilan psixologik qovushuvchanlikni aniqlash maqsadida guruh va jamoalardagi shaxslararo munosabatlarni o’rganish. Bugungi kunda sotsiometriyani turli variantlari ishlab chikilgan usuli: - test (standartlashtirilgan sinov bo’lib, uning yordamida u yoki bu xildagi psixik jarayon baholanib, shaxsni bir butunligicha o’rganish mumkin) usuli; - eksperiment ( muammoli vaziyatni xal kilish jarayoni, xattoki shaxsning histuyg’ulari, xarakteri, kobiliyati, akl-zakovatini o’rganish mumkin. Bunda, ob’ektga ta’sir etadigan barcha omillar qat’iy nazorat kilgan holda ko’zatiladi) usuli; - modellashtirish (jarayonni bilvosita o’rganishga asoslangan bo’lib, bunda biron ob’ektning xususiyatlarini o’rganish uchun maxsus ravishda tuzilgan boshqa ob’ektda qayta hosil qilish tushuniladi) usuli; - prognozlash (biror-bir hodisaning kelajakdagi holati haqidagi mulohaza) usuli; - ekstrapolyasiya (lot. ekstra-tez, polio-silliqlayman, to’g’rilayman) biror hodisaning alohida qismini kuzatish natijasida olingan xulosani shunga o’xshash hodisaning boshqa bir qismiga, boshqa hududiga (manzilga, joyga) tadbiq etish) usuli. Shu bilan birga biografik va tarixiy-qiyosiy usullarni xam ko’rsatib o’tish mumkin . Biografik metod (yunon tilida bios - xayot, graho - yozayapman) - shaxs hayot yo’lini tadqiq etish, tashxislash, korreksiyalash, rejalashtirish uslubi. Biografik usul XX asrning birinchi choragida tatbik etila boshlandi. Birlamchi biografik usullardan yordamida siyosatchilar, tarixiy shaxslar o’tmishdagi siyosiy hayotni retrospektiv tahlil etish maqsadida foydalanilgan. Keyinchalik bunga muhim va kelajakda bo’lishi mumkin bo’lgan xodisalarni (bo’lajak avtobiografiya, boshqariladigan fantaziya, hayotni rejalashtirish, kao’zometriya)ni, shuningdek, shaxsning muloqot doirasini (qo’shimcha biografiya, sub’ektning munosabatlar doirasini) kushishdi. Zamonaviy biografik

metodlar siyosatchi shaxsini tarixiy, ijtimoiy va individual borliq doirasida o’rganishga asoslangan bo’lib, shaxs rivojining ssenariysi va hayotiy dasturlari, uning kasbiy, oilaviy, ma’naviy, tabiiy va ijtimoiy makonda «makon-vaqt» doirasida tahlil etadi. Biografik metodlarni qo’llashda so’rovnoma, intervyu, test, yaqinlarining ko’rsatmalari, zamondoshlarining xotiralari, faoliyat mahsulini o’rganish (xatlari va kundaliklarini, ma’ruzalari nutqlarining kontent- tahlili va b.)dan manba va vosita sifatida foydalaniladi. Tarixiy-qiyosiy usullarga tarixiy tavsif, aniq tahlil, qiyoslash, davriylashtirish, xronologik, muammoli-xronologik, retrospektiv, istikbolni belgilash, tarixiy analogik va boshqa uslublar kiradi. Qiyosiy- tarixiy uslublar siyosiy-psixologik dalillar va hodisalar yuzaga kelganda hamda amalga oshganda, rivojlanishning turli bosqichlarida sifat ko’rsatkichi jihatidan o’zgarib borishini tarixiy muhit bilan uzviy bog’liq holda o’rganish imkonini beradi. Shu asnoda tizim deganda, nafaqat tizimning (boshqarish ob’ektining) o’zaro bog’langan tarkibiy kismlarini yig’indisi va uning o’zaro ichki bog’liklik darajalari tushunilishi lozim. Balki tashqi aloqadorliklarni darajalari xam uning tarkibiga kirishini inobatga olish maqsadga muvofiqdir. Bu o’z navbatida tizimli tahlilni amalga oshirish yo’lini, ya’ni yondashuvni belgilab olishni taqozo etadi. Tahlil, bu turli hajm va mazmundagi axborotni jamlab, manba shakliga keltirish bo’lib, bunga tizimli yondashish maqsadga muvofiqdir. Tizimli yondashish, bu ob’ektni yaxlit majmua sifatida o’rganishga asoslangan metodologiya, ilmiy anglashni ta’minlovchi “yo’l”dir. Fanda tizimli yondashuv turli fan sohalarining vakillari tomonidan shakllantirilgan. Tizimli yondashuv, bu o’zaro aloqador bo’lgan jihatlarni qamrab olgan majmua bo’lib, tahlilni amalga oshirishda metodologiya vazifasini bajara oladi. Bular: - tizimli - xossaviy (elementli), tizim nimalardan tarkib topgan? degan savolga javob topish uchun xizmat qiladi;

- tizimli - strukturaviy, tizimni ichki to’zulishini, uning tarkiblarini ta’minlashuvini belgilash uchun xizmat qiladi; - tizimli - funksional, tizim va uni vujudga keltiruvchi qanday vazifalarni bajarishini ajratib berish uchun xizmat qiladi; - tizimli - kommunikativ, tizimning boshqa tizimlar bilan gorizontal va vertikal alokadorliklarni mohiyatini belgilash uchun xizmat qiladi; - tizimli - integrativ, tizimni saklanish mexanizmi, saklanish omillari va takomillashuvi belgilash uchun xizmat qiladi; - tizimli - tarixiy, “tizim qanday shakllangan?”, “rivojlanish davomida qanday bosqichlardan o’tgan?”, “tizimni istiqboli qanday?” degan savollarga javob berish uchun xizmat qiladi. Ko’rinib turibdiki, tizimli yondashuv, bu tizimli tahlilni amalga oshirish yo’lini belgilab berish uchun xizmat qiladigan majmua hisoblanadi.Tizimni (ob’ektni) boshqaruvi bilan bog’lik bo’lgan masalani xavfsizlikni ta’minlash nazari asosida tizimli tahlil qilishni tadqiqotchi quyidagi ketma-ketlikda amalga oshirishi maqsadga muvofiq: - o’zining ilmiy saloxiyatini inobatga olib, tadqiqotning vazifa va maqsadini (ya’ni, istiqboldagi istakli holatini) belgilab olishi; - tahlil uchun tanlangan tizimni (bunda faoliyat sohalari nazarga olingan) xamda tashqi muhitning rivojlanish tarzi va prognozini tadqiqotda belgilanishi; - tashqi muhit omillarini (iste’molchilar bozori, mol etkazib beruvchi xamda raqobatchilar va boshqalar) tadqiq qilib, uning istiqbolini belgilashi; - maqsad va vazifalarning tizim tuzilishi(yaratilishi)da ifodalanishini belgilab olishi lozim. - 2. Umumilmiy va xususiy metodlar. Ijtimoiy-iktisodiy rivojlanish jarayoni davomida tabiiy tarzda vujudga keladigan har qanday mazmundagi muammolarni/o’zgarishlarni tizimli

o’rganish galdagi rivojlanish bosqichiga, ya’ni mikdoriy ko’rsatkichdan, sifat ko’rsatkichiga o’tishni ta’minlash uchun xizmat qiladi. Bu o’z navbatida jarayonni ilmiy o’rganishni (bilishni) taqozo etadiki, bunda abstraksiya, induksiya va deduksiya kabi metodlardan foydalanishni taqozo etadi. Bilish , olamning inson ongida aks ettirish jarayoni hisoblanib, inson o’zini qurshab olgan atrof-muxit tugrisida bilim va tasavvurga ega bulmay turib, faoliyatning biron-bir turi bilan shug’ullana olmaydi. Buning mahsuli, natijasi bilim bo’lib, bilimlar maishiy, ilmiy va maxsus kabi turlarga ajratiladi. Har qanday muammoni o’rganish uchun bilim kerak bo’ladi va tahlilni amalga oshirish davomida ehtiyoj sifatida, kasbiy zaruriyat ko’rinishida namoyon bo’ladi. Har qanday bilish mavhumlik jarayonlari bilan zaruran bog’liq. Bu jarayonlarsiz narsa(jarayon)ning mohiyatini ochib berish, uning “ichi”ga chuqur kirish mumkin emas. Narsa(jarayon)ni bo’laklarga bo’lish, undagi muhim jihatlarini qismlarga ajratish, ularni “sof” holida har tomonlama tahlil kilish, tafakkurning mavhumlashtiruvchi faoliyati natijasidir. Shu sababli muammoni o’rganishda jarayonida abstraksiyaning axamiyati juda katta. Abstaksiya nechog’lik chinakam ilmiy bo’lishiga qarab amaliyot mezoni tarzida xizmat qiladi. Abstraksiya ( lot. abstaktio - mavxumlik) bilish shakllaridan biri bo’lib, u narsa(jarayon)larning bir qancha xossalarini va ular o’rtasidagi aloqadorlilarni fikran nazardan soqit qilishdan hamda biron bir xossa yoki munosabatni ajratib ko’rsatishdan iborat. Nazardan chetlatish jarayoni abstraksiyalash mahsuli hisoblanib, voqea, hodisa, predmetlar kuzatilayotganda nihoyasizlik abstraksiyasi, “sanab chiqilgan”, “tugallangan” abstraksiyalaridan foydalanish mumkin. Har bir muammoni o’rganishda abstraksiyasiz biror bir natijaga erishib bo’lmaydi. Uningsiz predmet(jarayon)ni mohiyatini ochish, uning ichki

tabiatiga kirish mumkin emas. Narsa, hodisa, predmetni bo’laklarga bo’lish, ularni muhim tamoyillarini o’rganish, bo’laklarga ajratish abstraksiya metodi orqali bajariladi. Tizimli tahlil etish jarayonida, fikr, murakkablikdan oddiylikka, tasodifdan zaruratga qarab, xilma-xillikdan ayniyatga va birlikka qarab harakat qiladi. Shu sababli, tizimli idrok alohida o’rin tutadi. Chunki, tizili tahlilning maqsadi kismlarni, murakkab butunning unsurlari sifatida o’rganib, ular o’rtasidagi aloqa va qonuniyatlarni aloqadorlik darajasini belgilab olishdan iborat. Biroq, tizimli tahlil jarayonning mohiyatini ajratib, mavhum holda qolayotgan birlik, xilmaxillikdagi birlikni ochish uchun xizmat qiladi. Bunda sintezlashuv jarayoni vazifadorligi jixatidan muhim urin tutib, tahlil davomida ajratilgan qismlar, xossalar, munosabatlarni yagona bir butunlikka keltirish uchun xizmat qiladi. Sintez birlikdan, tafovutga va xilma-xillikka karab yunaltirilgan bulib, umumiylik va xususiylikni, birlik va xilma-xillikni muayyan organik yaxlitlikga birlashtiradi. Maydonini kegaytirishi bo’yicha murakkab vaziyatga tushirsada, ammo tadqiqotchining tahliliy faoliyatining mazmundorligini ta’minlaydi. Chunki o’rganilayotgan jarayonga ta’sir ko’rsatadigan barcha omillar (sub’ekti, ob’ektiv)ning ta’sir ko’rsatishini darajaviyligini (ular, kuchli ta’sir ko’rsatadi, to’ldiruvchi tarzida amal qilishi mumkin) belgilab olish imkoniyatini yaratadi. Bu o’z navbatida tizimli tahlil turining tuzulishiga oid tasavvurga ega bo’lishni takozo etadi. Tayanch iboralar: so’rov, hujjatlarni o’rganish, faoliyat mahsulini o’rganish, alohida holatlarni o’rganish, qiyoslash, suhbat, intervyu, ko’zatish, sotsiometriya, test, eksperiment, modellashtirish, prognozlash, ekstrapolyasiya, tizimli - strukturaviy, tizimli - funksional, tizimli - kommunikativ, tizimli - integrativ, tizimli - tarixiy, natija, sharhlash modeli.

Nazorat savollari: 1. Tizimli tahlilni amalga oshirish uchun qanday usullar tanlanishi mumkin. 2. Bugungi kunda sotsiometriyani turli variantlari ishlab chiqilgan usullari aytib bering. 3. Biografik usullarni misollar bilan izohlab bering 4. Tarixiy-qiyosiy usullarni misollar bilan izohlab bering 5. Tahlilni amalga oshirishda metodologiya vazifasini qanday tizimlar bajara oladi?

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati 1. Managing with Systems Thinking, Michael Balle, McGraw-Hill, London, 1994 2. Каримова В.А., Зайнутдинова М.Б., Назирова Э.Ш., Садыкова Ш.Ш. Тизимли таҳлил асослари. Тошкент. – “Шарк” - 2014 3. Отамурадов С. Глобаллашув ва миллий – маънавий хавфсизлик. Т.» Ўзбекистон»2013 4. Перегудов Л.В.Саидов М.Х. Илмий ижод методологияси Т.Молия 2008. 5. О’Коннор Дж., Макдермотт И. Искусство системного мышления: необходимые знания о системах и творческом подходе к решению проблем. М., 2006. 6. Саркисян Р.Е. Системный анализ и принятие решений. Часть 1. Вопросы методологии. Детерминированные методы и модели линейного и нелинейного программирования. Учебное пособие для специальности 22.06.02 - «Управление инновациями». -М.: МИИТ, 2008. - 222 с. 7. Хоффер Дж.А., Джордж Ж.Ф., Валачич Ж.С. Современный системный анализ и проектирование. - США.: Пиарсон эдукатион, 2002

Похожие

Xizmatlar ko’rsatish muammolarni hal etishda tizimli tahlildan foydalanish bosqichlari

Tizimli tahlil asosida qaror qabul qilish natijasining sharhi

Xizmatlar xizmatlar bilan ishlash

Xizmat ko’rsatish boshqaruv faoliyatining rejasini ishlab chiqish

Tizimli tahlil asosida qabul qilingan qarorlarni ijrosi