Tizimli tahlil asosida qabul qilingan qarorlarni ijrosi - Информатика и ИТ - Рефераты

Tizimli tahlil asosida qabul qilingan qarorlarni ijrosi

Загружено в:

05.10.2022

Скачано:

0

Размер:

25.9189453125 KB

Tizimli tahlil asosida qabul qilingan qarorlarni ijrosi Reja: 1.Qaror qabul qilishda me’yorlarni shakllantirish va majmuaviy muammolarni o’rganish. 2. Qarorlarni bajarish (ijro) tartibi. 3.Qarorlarni bajarish sifatini baholash. 4.Qabul qilingan qarorlarni ijrosi bo’yicha amaliy tavsiyalar.

1. Qaror qabul qilishda me’yorlarni shakllantirish va majmuaviy muammolarni o’rganish. Aqliy faoliyatga tayangan holda, vujudga kelgan pedagogik muammoni echish uchun ma’lum bir jarayonlar kechadi. Ya’ni muammoning vujudga kelishi va uni echishga oid bir necha bosqichlar mavjudligi nazarga tutilmokda. Faoliyat dinamik mazmun kasb etib, ishlab chiqarish oldiga qo’yiladigan navbatdagi vazifalarni bajarish jarayonida takomillashib (kengayib) boradi. Bu o’z navbatida, turli ko’rinish va mazmundagi muammolarni o’z vaqtida aniqlab (diagnostikasini, prognozini amalga oshirib), resurslardan manzilli foydalanishni takozo etadi. Shu tariqa, faoliyat doirasida namoyon bo’ladigan muammoni tizimli o’rganish uchun, mutaxassis muhim hisoblangan xususiy jihatlarga e’tibor qaratishi lozim: • muammoli vaziyatning vujudga kelish tarixini bilishi lozim; • vaziyatning mohiyatini va muammoni anglab etishi lozim; • taklif qilingan, asoslagan gipoteza asosida muammoni echish yo’llarini belgilashi lozim; • gipotezaning isbotlash uchun usullarni to’g’ri tanlashi lozim; • bartaraf etilgan muammoning makbulligini sinashi lozim; • sinash davomida kuzatilgan nuqsonlarni bartaraf etishda real vaziyatni inobatga olishi lozim. Bu o’z navbatida muammmoli vaziyat sharoitida faoliyat bosqichlariga amal qilishni taqozo etadi: • muammoni makon-vaqtga nisbatida kayd etish, ya’ni muammoning xududiy, vaqt chegarasini aniqlash; • muammoning turini, tabiatini va uning tizimli xususiyatini aniqlash; • muammoning rivojlanishi ob’ektiv konuniyatlarga asoslanganligini va uning oqibatlarnin aniqlash; • muammoni ijobiy echish uchun zaruriy choralarni qo’llash; • muamoni xal etish uchun tashkiliy va texnik asoslarini ishlab chiqish; • muammoning xal etish uchun me’yorlarni belgilash.

Tahlilni amalga oshirish davomida, me’yor deb, tahlilni amalga oshirish uchun tanlangan ob’ektning sifat va miqdoriy jihatlarini o’zaro bog’liqligi nazarga tutiladi. Bunda mazmun va shakl, imkoniyat va voqe’lik o’rtasidagi zaruriy uyg’unlik ta’minlanishi shart hisoblanadi. Chunki, faoliyat doirasida amalga oshiriladigan tahlilnig asosiy maqsadi shundan iboratki, mavjud struktura tizimda qanchalik samarali ishlashini aniqlashdan iborat. Tizimil tahlilda, tizimning tuzulishini, vazifasini, mavjud maqsadini aniqlash nazarda tutiladi. Ammo ikkala holat xam bir-birini to’ldirib turadi. Tizim to’g’risida ma’lumotlarga ega bo’lish maqsadida, tizimli tahlilni usullarini tadbik etishi bo’yicha barcha me’yor va talablarini tizimli tahlil texnalogiyasi o’zida mujassam etgan bo’ladi. E’tiborni qaratish lozimki, tizimli tahlil xilma-xillik jixatidan farqlanganligi sababli, u istiqbolli tadqiqot usuli hisoblanadi. Tizimli tahlilni amalga oshirish jarayonida quyidagilarga yo’l qo’ymaslik lozim: • tushunarsiz vaziyatlarni misol keltirmasligi; • katta miqdorda ma’lumotlarni qamrab olishga intilmasligi; • fikrlarning keng yoyilib ketishi (tahliliy manba kiska bo’lishi kerak. Unda tekshirilmagan, sharhi bo’lmagan dalillar joy olmasligi darkor); • ob’ektiv dalillar bilan tasdiqlanmagan sub’ektiv muloxazalarga yo’l qo’ymasligi; • tahliliy manbaning asosiy mazmuniga taalluqli bo’lmagan masalalarni bayon etmaslik va b. Tahlilni amalga oshiruvchi mutaxassis metrik usullar vositasida jamlangan axborotdan o’zining mahsulini yaratadi. Bunda, tafakkur operatsiyalari amaliy mazmun kasb etadi. Negaki, tahlil tafakkurning mantiqiy usuli sifatida maydonga chiqadi. Bu esa mavhum tushunchalar yordamida va bir-biri bilan mustahkam bog’langan tafakkur operatsiyalari: mavhumlashtirish, umumlashtirish va shu kabilar yordamida amalga oshiriladi.

Anglash jarayonida analiz va sintez muhim o’rin tutadi va uning barcha bosqichlarida amalga oshiriladi. Anglashda tasavvur qilish, ilmiy fantaziya va his qilish xam muhim o’rin tutadi. Ular tahlilni amalga oshiruvchiga tafakkur faoliyatini faollashtirish va qat’iy mantiqiy jihatdan ko’rib chiqilmaydigan u yoki bu dalilni anglash imkonini beradi. Bularning barchasi ijodiy jarayon tushunchasida umumlashadi. Tabiiyki, ijodiy jarayon faollikni, tahlilni amalga oshiruvchining bilim va kobiliyatini safarbar kilishni talab qiladi. Ushbu safarbarlik ixtiyoriy jushkinlik va his-hayajonli holatda o’z ifodasini topadi. Ijodiy kamol topish, ichki his qilish va yuzaga keladigan holatni modellashtirish jumlasidandir. Bu o’z navbatida, tizimli tahlil metodologiyasiga oid bir qancha asarlarning muallifi bo’lgan A.R ы kovni quyidagi munosabatini keltirishni taqozo etadi: “Tizimli tahlilda modellashtirish haqida gap ketganda, modellarni majbo’riy tarzda mikdoriy xarakterga ega bo’lishini ko’zlamaslik lozim. Model sifatli, verbal bo’lishi mumkin. Lekin, unda asoslab berilgan asosiy shartlar va gipotezalar ajratilgan bo’lishi shart. Modelning makbulligi, birinchi navbatda, uning asosiy shartlariga rioya etilganligida namoyon bo’ladi” 24 .Tahlil, nafakat boshqaruvni amalga oshirishda, balki ijtimoiy xayotni turli davrida har bir inson tomonidan amalga oshiriladi. Ammo, pedagogik faoliyatda tahlil ilmiy, ilmiy-pedagogik, ilmiy-kasbiy mazmun kasb etib, pedagogik jarayonni samaradorligini oshirish uchun xizmat kilishi lozim. Tahlil, faoliyat sifatida sohaviy rivojlanayotganligi tufayli doimiy ravishda yangi tahliliy yo’nalishlar yuzaga kelmokda. Bugungi kunda siyosiy soha tahlilchisi, iqtisodiy soha tahlilchisi, harbiy soha tahlilchisi, madaniy soha tahlilchisi kabi tushunchalarni ilmiy mulokotga kiritilishi bejiz emas. Yaqin kelajakda, ta’lim-tarbiya sohasining tahlilchisi degan tushuncha zamirida, pedagogik tizim faoliyatini tizili tahlilini amalga oshirishga kodir bo’lgan mutaxasiss tushunilsa, ne ajab. Tahlil turini qaysi birini qo’llashdan qat’iy nazar, uning natijasida biron bir shaklga ega bo’lgan manba tayyorlanadi. Pedagogik faoliyat doirasida bu taqriz, tezis, makola, raddiya, izoh, ma’lumotnoma, muloxaza yuritishda kat’iy

bo’lmaslik. Tavsiyanoma, yo’riqnoma, ko’rsatma, maslahat tarzida bo’lishi mumkin. Agarda, aniq pedagogik vaziyat o’rganilsa, bunda ma’lumotnoma yoki tavsifnoma tayyorlanadi. Pedagogik faoliyat tizimida tahlil ko’p funksiyalarni bajarib, zamonaviy pedagog pedagogik jarayon davomida yuzaga keladigan real (shu jumladan ehtimolli) vaziyatlarni ta’lim-tarbiya berish manfaatidan kelib chiqqan holda tahlilini amalga oshira olishi, pedagogik jamoada, jamiyatda zamonaviy pedagog imijini shakllantirishi uchun muhim hisoblanadi. 2. Qarorlarni bajarish (ijro) tartibi . Qarorlarni bajarish - bu oqibat natijasida yuqori bo’g’inda qabul qilingan rejalarni, shuningdek shu rejalar asosida quyi bo’g’inlar (sex, uchastka, brigada, smena, har bir xodim) uchun tuzilgan reja yoki topshiriqlarni bajarish demakdir. Qaror eng avvalo buyruq yoki farmoyish tarzida rasmiylashtiriladi, so’ngra u ma’muriy xujjat tusini oladi. Unda aniq ijrochilar, bajarish muddatlari, nazorat qilish usullari va hokazolar ko’rsatilgan bo’ladi. Qarorning bajarilishiga rahbarlik qilish - bu tashkilot, korxona, sex, uchastka, brigadaning boshqarish apparati tomonidan ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish jarayonida rahbarlik qilish bo’yicha aniq masalalarni hal etish demakdir. Bunda har bir bo’linma o’zining funksional vazifasini bajarish bilan band bo’ladi. Binobarin, boshqarishning yagona tizimi amal qiladi. Shu tariqa barcha boshqaruv bo’linmalari bir-biriga o’zaro ta’sir ko’rsatib, bosh rejalarning bajarilishini ta’minlaydi. Rahbarning asosiy vazifasi boshqaruv tizimini maqsadga muvofiq uyushtirishdan va o’zi uchun ishlab chiqarishning tub masalalari bilan shug’ullanish imkoniyatini yaratishdan iboratdir. Qarorlarni bajarilishiga rahbarlik qilish jarayonida rahbarning vazifasi xodimlarning shaxsiy manfaatlarini umummanfaatlari bilan muvofiqlashtirishga erishishdan iboratdir. Jamoaga muvaffaqiyatli rahbarlik qilish farmoyish berish va

nazorat qilish usullari, shakllari va texnikasini bilishgina emas, balki topshiriqlarni bajarishga xodimlarni safarbar eta olish qobiliyatini ham talab qiladi. Erishilgan yutuqlarni rahbar faqat o’zining xizmatlari etib ko’rsatmasligi lozim. Qaror ijro etilmay qolganda aybdorni jazolashdan oldin buning sabablarini diqqat bilan o’rganish zarur. Ko’pchilik rahbarlar yaxshi qaror qabul qilishni bilmasliklari tufayli emas, balki ularni amalga oshirishni tashkil qila bilmasliklari sababli o’z lavozimlariga mos kelmay qoladilar. Ba’zida bir masala yuzasidan ikki-uch martalab qaror qabul qiladilar. Qarorlarning bajarilmay qolish sabablari ham mana shundadir. Qarorlarni bajarilishiga rahbarlik qilish muayyan me’yoriy xujjatga tayanadi. Korxona, tashkilot to’g’risidagi Qonun yoki Nizom ana shunday me’yoriy xujjatlardan hisoblanadi. Bu xujjatda mazkur korxona (bo’linma)ning asosiy vazifalari, huquq va majburiyatlaridan tashqari uning shtat jadvali va ma’muriy rahbar (boshliq, mudir) ko’rsatilgan bo’ladi. Nizomda ko’pincha ushbu bo’linmaning boshqa xizmatlar bilan funksional aloqalari tartibga solinadi. Nizomga binoan odatdagi sharoitlarda rahbar faqat bevosita bo’ysinuvchilargagina farmoyish beradi. Boshqa bo’ysinuvchilarga farmoyish faqat ularning bevosita rahbarlari orqali beriladi. Masalan, sex boshlig’i formal jihatdan xizmat bo’yicha o’zidan past turgan barcha xodimlarga buyruq berish huquqiga ega. Biroq, u bevosita rahbarlarni chetlab buyruq berganda bu hol: -tashkiliy parokandalikka olib keladi; -intizomga salbiy ta’sir ko’rsatadi; -ko’ngilsiz ijtimoiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Ba’zan rahbarlar o’rtasida bir-birining ishiga aralashish xollari ro’y beradi. Bunday harakat ham rahbarlar orasida ma’lum norozilikni keltirib chiqaradi. Boshqarish jarayonidagi oxirgi bosqich - bu qabul qilingan qaror ijrosini nazorat qilishdir. Nazorat funksiyasi - rahbarning eng muhim vazifasidir. Rahbar qabul qilinadigan qarorlarning tashabbuskori bo’lganligi sababli u shu qarorlarning bajarilishi ustidan nazoratni tashkil qilishning ham tashabbuskori bo’lishi kerak.

Qarorlarning ijro etilishini nazorat qilmaydigan rahbar o’zi ishlayotgan ishlab chiqarishga mas, balki boshqa korxonalarga ham zarar etkazishi, ya’ni ularning ishida kechikishlar, o’zilishlar paydo bo’lishiga sababachi bo’lishi mumkin. Qarorni bajarilishini nazorat qilish xulosalar chiqarishni ham o’z ichiga oladi. Bundan maqsad qarorning haqiqiy natijasi va samarasini aniqlash, shuningdek, qaror qabul qilish vositalaridan foydalanish tajribasini umumlashtirishdir. 3.Qarorlarni bajarish sifatini baholash. Ma’muriy yo’nalish vakillarining fikricha, agar boshqaruvning yaxshi formulasi topilsa, tashkilot bir maromda silliq ishlaydi. Mazkur yo’nalish bo’yicha nizolarni boshqarining tashkiliy usullari ishlab chiqilgan. 1. Talabalarning aniq formulirovkasi. Disfunksional nizolarning oldini oluvchi boshqaruv metodlarining eng yaxshilardan biri-har bir konkret ishchining ish natijalariga bo’lgan talablarni tushuntirish, shu jumladan buni bo’linma (sex, brigada va h.)ga ham qo’llash, ishlarning bajarilishi qoidalarini, huquq va majburiyatlarini aniq va mukammal ifodalash. 2. Koordinatsiya mexanizmlaridan foydalanish. Yakka hokimiyatchilik tamoyilining qat’iy saqlanishi nizoli vaziyatlarning katta guruhini boshqarishni osonlashtiradi. Chunki bu holatda xodim kimning buyrug’ini bajarish kerakligini aniq biladi. Agar qandaydir ishlab chiqarish masalasi bo’yicha ishchilarda kelishmovchilik kuzatilsa, ular “uchinchi hakamga” – ularning umumiy boshlig’iga murojat qilishlari mumkin. Ba’zi bir murakkab tashkilotlarda turli xil bo’linmalarda paydo bo’ladigan “manfaatlar kurashini” bartaraf etishga mo’ljallangan maxsus integral xizmatlar tashkil etiladi. 3. Umumiy maqsadlarning o’rnatilishi, umumiy qadriyatlarning shakllanishi. Bunga tashkilotning siyosati, strategiyasi va perspektivalari haqida barcha xodimlarning xabardorligi ham yordam beradi, shuningdek turli bo’linmalardagi ishlarning holati haqidagi ma’lumotlar ham xodimlarga ayon bo’lishligi ijobiy natijalarni qo’lga kiritish imkonini beradi.

Umumiy maqsadlarning mavjudligi nizoli vaziyatlarda o’zlarini qanday tutish kerakligini tushunishlariga, nizolarning ijobiy ahamiyat kasb etishligiga olib keladi. 4. Rag’batlantirish tizimi. Turli xil bo’linmalar va xodimlar manfaatlarining to’qnash kelishligining oldini oladigan mehnat samaradorligini mezonlarining o’rnatilishi. Maslan, agar mehnat texnika xavfsizligi xizmati xodimlarining mukofotlansa, ularning xavsizlik qoidalarni buzilishini aniqlash miqdoriga qarab mukofat berilsa bu narsa ishlab chiqarish va ekspulatatsiya xizmati bilan salbiy nizoning paydo bo’lishiga olib keladi. Agar aniqlangan buzilishlarning bartaraf etish uchun barcha xodimlar rag’batlantirilsalar, bu narsa nizolarning pasayishiga va havfsizlikning oshishiga olib keladi. Nizolarni boshqarish ularning qatnashchilari psixologiyasini hisobga olgan holda nizoli vaziyatlarning bartaraf etilishining shaxslararo usullarini ham qamrab oladi. Nizoning rivojlanishi hamisha uning qatnashchilarining paydo bo’lishiga olib keladi. Bu taxminiy harakatlarni qaror qabul qilish jarayonining emotsional holatni va xotiraning yo’nalganligi odamlarning ijtimoiy yo’nalganligini va ularning chiki normativ mehanizmlarini qamrab oladi. Bularning bari nizo qatnashchilarining o’zgarayotgan xulq-atvorida o’z aksini topadi. Tizimli tahlil – jamiyat hayotining turli xil sohalarida paydo bo’ladigan muammolarni hal etish bo’yicha mavjud bo’lgan ilmiy metodlar va amaliy usullar to’plamidir. Bunda muammoning eng yaxshi echimini topish tizim faoliyati maqsadlarini aniqlashdan va tartibga solishdan boshlanadi. Tizimli yondashuv – bu shunday yondashuvki, bunda har qanday tizim (ob’ekt) o’zaro bog’liq bo’lgan elementlar (komponentlar) to’plamidir. Bu to’plam chiqishga (maqsad), kirishga (resurslar), tashqi muhit bilan aloqaga va qaytar aloqaga ega bo’ladi. Tizimli yondashuv boshqaruvga XX-asrning 50- yillarida amerikalik olimlar Ch.Bernard, P.Drakker, N.Viner, K.Shenonlar tomonidan kirib keldi.

Tizimli tahlilning qimmati shundaki, tizimli tahlil kategoriyalarini ko’rib chiqish qaror qabul qilishga nisbatan mantiqiy va ketma-ketlik yondashuvlari uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Ma’lumki, muammolar uch toifa bo’ladi: - yaxshi tuzilmaga ega bo’lgan ( well-structured ), muammolar miqdoriy ifodalangan, aloqalar aniq ko’rsatilgan; - tuzilmaga ega bo’lmagan ( unstructured ), sifat jihatdan ifodalangan, muhim resurslar, belgilar ko’rsatilgan va aloqalar noaniq; - zaif tuzilmaga ega bo’lgan ( ill-structured ), aralash muammolar, ham miqdoriy, ham sifat ko’rsatkichlariga ega. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishda tizimli yondashuv quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: 1. Muammoli vaziyat tavsifi. 2. Maqsadlarni aniqlashtirish. 3. Maqsadlarga erishish mezonlarini ishlab chiqish. 4. Qarorni asoslash uchun modellar to’zish. 5. Qarorning optimal variantini izlash. 6. Qarorni kelishish. 7. Qarorni amaliyotga tayyorlash. 8. Qarorni tasdiqlash. 9. Qaror ijrosini boshqarish. 10. Qaror samarasini tekshirish. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishda vaziyatli yondashuv XX-asrning 60yillarida kirib keldi. Mazkur yondashuv boshqaruvni ma’lum holatlar doirasida adekvat harakatlarni talab etadigan konkret vaziyat sifatida talqin etadi. Rahbar qaror qabul qilishda quyidagi harakatlar algoritmini amalga oshirishi lozim: 1. Vaziyatning o’ziga xosligi (tipik emasligi, alohidaligi). 2. Mazkur vaziyat uchun konkret usullardan foydalanishning mumkin bo’lgan natijalarini prognoz qilish. 3. Omillarni muhimligi jihatidan tartiblash (o’zgaruvchilar reytingi).

4. Bosh o’zgaruvchi omillarga ta’sir ko’rsatish. Boshqaruv qarorlarini qabul qilishda intuitiv yondashuvda qaror “tarafdor” yoki “qarshi” tomonlarning fikrlarini tahlil qilib o’tirmasdan, his-tuyg’ular asosida qabul qilinadi. Ma’lumki, intuitsiya o’zlashtirilgan tajriba bilan rivojlanadi. Ba’zi kishilarning intuitsiyasi to’g’ri xulosa chiqarishda qo’l keladi. Biroq intuitiv yondashuv bilan chiqariladigan qarorlar har doim ham to’g’ri bo’lavermaydi. Shuning uchun bu yondashuvni boshqa yondashuvlar bilan birgalikda olib borish kerak bo’ladi. Noaniq vaziyatlarda qaror qabul qilishda mazkur yondashuvdan foydalaniladi. 4 . Qabul qilingan qarorlarni ijrosi bo’yicha amaliy tavsiyalar. Nizoli vaziyatlar bo’yicha qaror qabul qiluvchilarning tiplarini aniqlab beruvchi psixologik test o’tkaziladi. Bunda qaror qabul qiluvchilarning to’rtta orientatsiya (yo’nalganlik) tipi, ya’ni qaror qabul qiluvchilarning ishga yo’nalgan tipi, qaror qabul qiluvchilarning psixologik muhitga yo’nalgan tipi, qaror qabul qiluvchilarning subordinatsiyaga yo’nalgan tipi va qaror qabul qiluvchilarning o’z shaxsiga yo’nalgan tipi aniqlanadi. Testda tinglovchilarga 20 ta boshqaruvga taalluqli bo’lgan muammoli vaziyatlar beriladi. Har bir muammoli vaziyatda to’rt xil variantdagi javob mavjud. Tinglovchilar mazkur javob variantlaridan o’zlariga ma’qulini tanlaydi va natijada o’zlarining qanday tipiga aloqador ekanligini aniqlaydi. Mazkur metodikaning afzalligi shundaki, tinglovchilar o’zlarining pedagogik boshqaruv faoliyatlarida uchraydigan muammoli vaziyatlar bilan tanishadi va ularning optimal echimlarini topish ko’nikmasiga ega bo’ladi. Muammoli vaziyatlar bo’yicha qaror qabul qilar ekan, tinglovchilar boshqaruv qarorlarini qabul qilishning tizimli, vaziyatli, intuitiv yondashuvlarni o’zlarida his etishadi. Qaror qabul qilish jaraynida juda ko’plab omillarni, jumladan iqtisodiy, siyosiy, tabiiy, ijtimoiy omillarni ham inobatga olmoq zarur. Chunki ular ijroga ham u yoki bu tarzda ta’sir ko’rsatishi aniq.

Qaror qabul qilish sub’ekti deganda qaror qabul qiluvchi kishi nazarda tutiladi. Bu umumlashtiruvchi tushuncha. Chunki qaror qabul qiluvchi deganda bir kishi (rahbar) yoki odamlar guruhi (ma’muriyat) tushunilishi mumkin. Qaror qabul qiluvchi sub’ekt qaror qabul qilishda ekspert-mutaxassislarni ham jalb etishi mumkin. Qarorlar variantlaridan birini tanlash rahbar shaxsiga ham bog’liq. Qaror qabul qiluvchi shaxsning tipologik, ijtimoiy psixologik xususiyatlari qaror qabul qilish jarayonida o’z ta’sirini ko’rsatadi. Masalan, shaxsning individual-psixologik xususiyatlaridan biri – temperament ham o’z ta’sirini o’tkazadi. Ma’lumki, sangvinik va xolerik rahbarlar qaror qabul qilishda shoshishadi, flegmatik va melanxolik rahbarlar esa shoshilishmaydi. Shu nuqtai nazardan qarorlar ham birbiridan farqlanadi: 1. Bosiqlik bilan chiqariladigan qarorlar – o’z xatti-harakatlariga e’tibor va tanqidiy nazar qaratiladi. G’oya oldindan shakllantiriladi. 2. Impulsiv qarorlar – juda ko’p g’oyalar ishlab chiqariladi. Ularni tekshirib ko’rish imkoniyati yo’q. 3. Inert qarorlar – ehtiyot choralari ko’rilgan holda chiqariladigan qarorlar. G’oyalar kam. Barchasi tekshiriladi. Ijodkorlik yo’q. 4.Tavakkal chiqariladigan qarorlar – mualliflar xavfdan qo’rqishmaydi. 5. Ehtiyot bo’lib chiqariladigan qarorlar – barcha variantlar mukammal holda tekshirib ko’riladi. O’ta tanqidiy yondashuv. Yangiliklar deyarli yo’q. Qaror qabul qilish boshqaruv funksiyalaridan biri hisoblanadi. Qaror bir qancha funksiyalarni bajaradi: 1. Qarorning yo’naltiruvchi funksiyasi. Bunda qaror boshqaruvning umumiy funksiyalarini, ya’ni rejalashtirish, tashkil qilish, nazorat, motivatsiya va h.larni hayotga tatbiq etish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. 2. Koordinatsiya funksiyasi. Bunda qarorning ijrosini ta’minlashda ijrochilarning xatti-harakatlarini koordinatsiya qiladi.

3. Motivatsiya funksiyasi. Bunda qaror tashkiliy (buyruqlar, ko’rsatmalar va h.), iqtisodiy stimullar (mukofot, maoshga ustama va h.) va ijtimoiy baholar (o’zini o’zi tasdiqlash, shaxsning o’zini namoyon qilishi va h.) ko’rinishada amalga oshiriladi. Boshqaruvning samaradorligi optimal qarorlar qabul qilishga bog’liq. Shu nuqtai nazardan boshqaruv qarorlari tashkilotning o’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishish yo’llaridan biridir. Amaldagi holatning istalgan holatga mos kelmasligi muammoni keltirib chiqaradi. Muammoni hal etish rejasining ishlab chiqilishligi qaror qabul qilishning vazifalarini belgilab beradi. Muammo quyidagi hollarda paydo bo’lishi mumkin: - mavjud tizim qo’ygan maqsadlarni amalga oshirishni ta’minlab bermaydi; - mavjud ta’lim tizimi kelajakda qo’yilgan maqsadlarni amalga oshirishni ta’minlab bermaydi; - faoliyatning o’z oldiga qo’ygan maqsadlarini o’zgartirish zarur. Muammo hamisha ma’lum shart-sharoitlar bilan bog’liq, ya’ni buni vaziyat deb atashadi. Muammo va shart-sharoitlarning to’plami muammoli vaziyatni tashkil qiladi. Muammoli vaziyatning paydo bo’lishi qaror qabul qilish zaruratini keltirib chiqaradi. Qaror - harakat uchun qo’llanma, fikriy faoliyatning turi va inson irodasining yuzaga chiqishidir. U qator belgilarga ega: - imkoniyatlardan birini tanlashning mavjudligi; - tanlov ongli holda maqsadga erishishga yo’nalgan; - tanlov qarorni tugash qismidir. Qaror etarli darajadagi qaror bo’lishi mumkin yoki optimal bo’lishi mumkin. Optimal qarorda natija aynan ko’zlangan maqsadlarning erilishi ko’rinishida bo’ladi. Har qanday qaror ijro etilishi bilan hayotga tatbiq etiladi. Ijro qaror qabul qilishning eng muhmi bosqichlaridan biridir. Qarorning ijrosi ma’lum talablarni zarur qilib qo’yadi. Boshqacha aytganda, boshqaruv qarorlari ijrosini ta’minlash va

tashkil etish alohida muhim masala hisoblanadi. Bu – boshqaruv jarayonining tarkibiy qismi bo’lib, qarorni ishlab chiqib, qaror qabul qilingandan so’ng amalga oshiriladi. Boshqaruv qarorlarining ijrosini tashkil etish deganda boshqaruv sub’ektining faoliyati tushuniladi. Bu faoliyat yordamida chiqarilgan qaror hayotga tatbiq etiladi. Ijroning mukammalligi qarorning samaradorligini belgilab beradi. Qaror to’g’ri chiqarilgan bo’lishi mumkin, biroq uning ijrosidagi kamchiliklar bois natija kutilganday bo’lmasligi mumkin. Demak, ijro intizomi, ya’ni qarorni amaliyotga tatbiq etishda barcha ijro talablari mukammal bajarilishi lozim. Bunda me’yorga amal qilinishi talab etiladi. Me’yor – ijro intizomida qarorning amaliyotga tatbiq etilishida saqlanishi lozim bo’lgan optimal talablardir. Ijrodan keyin uning baholanishi jarayoni bo’ladi. Bunda ko’zlangan maqsadga ijro natijasi mos kelish-kelmasligi tekshirib ko’riladi va baho beriladi. Shundan so’ng qoniqqanlik darajasi aniqlanadi. Qoniqqanlik darajasi qaror ijrosining sifatini belgilovchi sub’ektiv mezondir. Nazorat boshqaruv jarayonining funksiyalaridan biri bo’lib, boshqaruv qarorlarida qabul qilingan holatga baho beradi, tashkilot o’z oldiga qo’ygan maqsadlarga erishilganlik darajasini belgilaydi. Qaror ijrosi bo’yicha ishonchli nazorat tizimining yo’qligi (bu qaytar aloqani ta’minlaydi) tashkilotni tanazzulga olib kelishi mumkin. Agar qabul qilingan qaror etarli darajada samara bermasa yoki xato qaror bo’lsa, yaxshi faoliyat ko’rsatayotgan nazorat tizimi o’z vaqtida uning oldini olishi yoki qarorga yagni o’zgartirishlar kiritishi mumkin bo’ladi. Nazorat ham o’z o’rnida uchga bo’linadi: qarorni amalga oshirishdan oldingi nazorat, qarorni hayotga tatbiq etish jarayonidagi nazorat, yakuniy nazorat. Tayanch iboralar: tizimlarning faoliyat yuritish qonunini aniqlash, tizim tuzilmasi variantlari, dekompozitsiya vazifalari, tizimni tahlil qilish, sintez qilish , amaliyot muammosi, variantni tanlash, kompleks muammolar, uslub, uslubning kuchsiz tomonlari.

Nazorat savollari: 1. Tizimli tahlilda jamlangan axborotni sharxlash nimani bildiradi? 2. Tizimli tahlil asosida jamlangan axborotni sharhlash 3. Tizimli tahlilda mos kelmaslikni topish. 4. Me’yorlarni shakllantirishni tushuntiring. 5. Majmuaviy muammolarni o’rganish nima degani? 6. Ongli harakatni amalga oshirishda nima ishlar bajariladi? 7. Maqsadni shakllantirish, maqsadni ilgari surish nima degani? 8. Qarorni tayyorlashda ressurslarni inobatga olishkerakmi? 9. Rejasini ishlab chitsishda, bajarishda, amaliyotga kullashda nima ishlar bajariladi? 10. Natijani baxolashda me’yorniing roli. 11. Tizimli alokadorlik, tizimli tahlil talablari nimalardan iborat? 12. Tizimosti chikuvchi, kabul kiluvchi elementlar nimalardan iborat? 13. Tizimli tahlil asosida kabul qilingan qarorlarni ijrosi nimani bildiradi? 14. Qaror qabul qilishda me’yorlarni shakllantirish va majmuaviy muammolarni o’rganish.

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati 1. Managing with Systems Thinking, Michael Balle, McGraw-Hill, London, 1994 2. Каримова В.А., Зайнутдинова М.Б., Назирова Э.Ш., Садыкова Ш.Ш. Тизимли таҳлил асослари. Тошкент. – “Шарк” - 2014 3. Отамурадов С. Глобаллашув ва миллий – маънавий хавфсизлик. Т.» Ўзбекистон»2013 4. Перегудов Л.В.Саидов М.Х. Илмий ижод методологияси Т.Молия 2008. 5. О’Коннор Дж., Макдермотт И. Искусство системного мышления: необходимые знания о системах и творческом подходе к решению проблем. М., 2006. 6. Саркисян Р.Е. Системный анализ и принятие решений. Часть 1. Вопросы методологии. Детерминированные методы и модели линейного и нелинейного программирования. Учебное пособие для специальности 22.06.02 - «Управление инновациями». -М.: МИИТ, 2008. - 222 с. 7. Хоффер Дж.А., Джордж Ж.Ф., Валачич Ж.С. Современный системный анализ и проектирование. - США.: Пиарсон эдукатион, 2002

Похожие

Tizimli tahlil asosida qaror qabul qilish natijasining sharhi

Tizimli tahlil asosida jamlangan axborotnig sharhlash

Tizimli tahlil strukturasi

Tizimli tahlil metodologiyasi

Muammoni belgilashda tizimli tahlil