Жиноят ишини қўзғатиш дастлабки терговни тўхтатиш мажбурлов чоралари қўллашнинг қонунийлиги устидан назорат - Юриспруденция - Рефераты

Жиноят ишини қўзғатиш дастлабки терговни тўхтатиш мажбурлов чоралари қўллашнинг қонунийлиги устидан назорат

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Жиноят ишини қўзғатиш дастлабки терговни тўхтатиш мажбурлов чоралари қўллашнинг қонунийлиги устидан назорат Режа: 1. Жиноят ишини қўзғатиш, дастлабки терговни тўхтатиш, тугатишнинг, қонунийлиги устидан прокурор назоратининг тушунчаси ва вазифалари. 2. Жиноят ишини тугатиш тушунчаси, асослари ва тартиби.

Жиноят ишини қўзғатиш, дастлабки терговни тўхтатиш,тугатишнинг, қонунийлиги устидан прокурор назоратининг тушунчаси ва вазифалари. Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунини 28-моддасида жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назоратни амалга оширувчи прокурорнинг ваколатлари белгиланган бўлиб, содир этилган ёки тайёрланаётган жиноятлар ҳақидаги ариза ва ҳабарларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ҳамда ҳал этиш тўғрисидаги қонун талаблари ижросини ҳар ойда камида бир марта текширади, жиноят ишларини қўзғатади ёки уларни қўзғатади ёки уларни қўзғатишни рад этади, жиноят ишларини тугатади ёхуд улар юзасидан иш юритилиши тўхтатади. Жиноят ишини қўзғатиш, дастлабки терговни тўхтатиш ва тугатишнинг қонунийлиги устидан назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси ЖПҚонунчилиги ва Прокуратура тўғрисидаги Қонунга асосан прокурорларга юклатилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 33- моддасида қайд этилишича, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга бўйсунувчи прокурорлар суриштирув ва дастлабки тергов босқичларида Ўзбекистон Республикаси қонунларнинг аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назоратни амалга оширади. Прокурор суриштирув ва дастлабки тергов босқичларида қонуннинг бузилишини, ким томонидан содир этилганлигидан қатъи назар, бартараф этиш учун қонунда назарда тутилган чора-тадбирларни ўз вақтида кўриши шарт. Прокурор ўз ваколатларини ҳар қандай орган ва мансабдор шахсдан мустақил равишда, фақат қонунга бўйсуниб ва Ўзбекистон Республикасининг Бош прокурори кўрсатмаларига таянган ҳолда амалга оширади. Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунининг 27-моддасида Жиноятчиликка қарши курашни амалга

оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат предмети белгиланган бўлиб, унга кўра, жиноятлар тўғрисидаги аризалар ва ҳабарларни кўриб чиқиш ҳамда ҳал қилиш ва терговни олиб боришнинг қонун ҳужжатларида белгиланган процессуал тартиби, шунингдек жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қабул қилинаётган қарорларнинг қонунийлиги жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органларнинг қонунларни ижро этишлари устидан назорат предмети ҳисобланади. Ушбу Қонуннинг 28-моддасида прокурорнинг ваколатлари қаторига :  Жиноят ишларини қўзғатиши мумкинлиги;  Жиноят ишларини қўзғатишни рад этиши мумкинлиги;  Олиб борилаётган тергов ҳаракатларини қонунийлиги устидан назоратни олиб бориши;  Жиноят иши юзасидан олиб борилаётган ҳар бир тергов ҳаракати бўйича бевосита топшириқ бериш, шу тергов ҳаракатларида иштирок этиш, тергов ҳаракатларини амалга оширилишини қонунийлигини таъминлаш;  Жиноят ишларини тугатиши мумкинлиги;  Жиноят ишлари юзасидан иш юритилишини тўхтатиши мумкинлиги;  Қонунда назарда тутилган ҳолларда терговчининг ишни тугатишига розилик бериши;  Айблов ҳулосасини ёки қарорини тасдиқлаши, ишни судга юбориши ваколатлари белгиланган. Шунингдек, прокурорнинг жиноят-процессуал қонун ҳужжатларида назарда тутилган тартибда берган терговолди текширувини ўтказиш ; жиноят ишлари қўзғатиш ; тергов қилиш билан боғлиқ кўрсатмалари суриштирув ва дастлабки тергов органлари учун мажбурийлиги таъкидланган. Прокурор жиноят ишини қўзғатишнинг асослиги ва қонунийлиги устидан назоратни амалга оширишда жиноят ишини қўзғатиш асослари

содир қилинган ёки тайёрланаётган жиноятни тасдиқловчи фактик маълумотларда ўз аксини топганлигини ҳисобга олиши лозим. Ўзбекистон Республикаси ЖПК нинг 337- моддасига мувофиқ жиноят ишини қўзғатишнинг қонунийлиги устидан назорат олиб бораётган прокурор:  Суриштирувчининг, суриштирув органи бошлиғининг, терговчининг жиноят ишини қўзғатиш тўғрисидаги қарорини бекор қилишга ва иш қўзғатишни рад қилишга;  Суриштирувчининг, суриштирув органи бошлиғининг, терговчингинг жиноят ишини қўзғатишни рад қилиш тўғрисидаги қарорини бекор қилишга ва айни вақтда иш қўзғатишга;  Иш қўзғатиш тўғрисидаги ёки иш қўзғатишни рад қилиш тўғрисидаги суднинг ажрими устидан юқори судга протест беришга ҳақлидир.  Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 331-моддассига мувофиқ, суриштирувчи ёки терговчи жиноят ишини қўзғатиш туғрисидаги қарор нусхаси ишнинг тергов қилиниши устидан назоратни амалга ошириши лозим бўлган прокурорга юборади. Жиноят ишини қўзғатишни қонунийлиги билан биргаликда жиноят иши қўзғатишни рад этишни қонунийлиги устидан ҳам назоратни прокурор юксак савияда амалга оширади. Суриштирув ва дастлабки тергов органлари томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назоратни амалга оширишда прокурор Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 382- моддасида белгиланган ваколатлардан фойдаланади. Қонунларнинг аниқ ва бир ҳилда бажарилиши устидан прокурорлик назорати суриштирув ва дастлабки тергов органларининг барча фаолияти Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва жиноят процессуал қонун ҳужжатларига қатъиян ва аниқ мувофиқ келиши лозим. Ж иноят ишини қўзғатиш босқичи-жиноят процессининг мустақил босқичи бўлиб, бир томондан, жиноий ҳодисага нисбатан дарҳол таъсир

кўрсатилишини таъминласа, иккинчи томондан, жиноят аломатлари бўлган фактларни аниқлайди. Жиноят ишини қўзғатилиши устидан назорат ўрнатилиши ўз вақтида жиноят ишини қўзғатилиши, жиноий фаолиятни давом эттиришни тўхтатиш, жиноятни тез ва тўла очиш, айби бўлган шахсларни жавобгарликка тортилиши, айби бўлмаган ҳеч бир шахсни жавобгарликка тортилмаслиги, ҳамда жиноят судлов ишларининг бошқа масалаларини ҳал қилишга ёрдам беради. Жиноят ишини қўзғатишни етарли асосларсиз рад қилиш, қоидага кўра фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини бузилишига олиб келади. Шунинг учун жиноят ишини қўзғатишни етарли асосларсиз рад қилишга йўл қўймаслик учун жиноят иши қўзғатилган вақтдан бошлаб эмас, балки жиноят тўғрисидаги ҳабар келиб тушган вақтдан бошлаб амалга оширилиши лозим. ЖПКнинг 382-моддаси талабларига кўра, прокурор жиноятларни тергов қилиш, эҳтиёт чорасини танлаш, ўзгартириш ёки бекор қилиш тўғрисида ёзма кўрсатмалар беради, тергов юритиш ҳамда эҳтиёт чораси сифатида қамоқда сақлаш муддатини узайтириш тўғрисидаги илтимоснома билан судга мурожаат қилади. Жиноят ишини тугатиш тушунчаси, асослари ва тартиби. Жиноят ишини тугатиш ҳақидаги ўз қарорини терговчи асослантирилган тарзда расмийлаштириш йўли билан амалга оширади. Терговчининг бундай қарори одатда прокурор томонидан тасдиқланмайди. Лекин, амалиётда қонунбузилиш ҳолларини олдини олиш ва фуқароларнинг қонунлар билан белгиланган ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш мақсадида ҳар қандай жиноят ишини тугатиш ҳақидаги терговчининг қарори прокурор томонидан ўрганиб чиқилиб, унинг розилиги олинмоғи лозим. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 374 моддасига биноан жиноят ишини тугатиш тўғрисидаги қарор белгиланган қоидаларга риоя қилинган ҳолда тузилади. Қарор тавсиф ва ҳулоса қисмларидан иборат бўлади. Тавсиф қисми юқорисида қарорнинг номи, қаерда ва қачон

чиқарилаётганлиги, ким томонидан қайси жиноят иши бўйича чиқарилаётганлиги кўрсатилади. Қарорнинг тавсиф қисмида эса :  жиноят ишини қўзғатиш асослари ва унинг содир этилишига доир тергов вақтида текширилган тусмоллар;  гумон қилинувчи ва айбланувчи тариқасида ишда иштирок этишга жалб қилинган шахслар қўлланилган эҳтиёт чоралари, башарти бу шахсларга қўйилган гумон ёки айб илгари чиқарилган алоҳида қарор билан тугатилмаган бўлса;  жиноят ишини тугатиш асослари;  бу асосларни тасдиқловчи далиллар, улар ишнинг қайси жилдлари ва саҳифаларида акс эттирилганлиги;  ашёвий далилларнинг рўйхати, бу ашёлар сақланаётган жой ва уларнинг эгалари, шунингдек манфаатдор шахслар ёки муассасалар томонидан бу ашёларни уларга қайтариб бериш тўғрисидаги илтимослари, башарти шундай илтимос қилинган бўлса;  фуқаровий даъвони таъминлаш чоралари баён қилинади. Қ арорнинг ҳулоса қисмида :  жиноят ишини тугатиш тўғрисидаги;  гумонни ёки айбловни олиб ташлаш тўғрисидаги;  эҳтиёт чораларини, шунингдек фуқаровий даъвони таъминлаш учун кўрилган чораларни бекор қилиш тўғрисидаги;  ашёвий далиллар тўғрисидаги қарорлар баён қилинади. Агарда жиноят иши бўйича бир неча шахслар айбланувчи тариқасида жиноят ишига жалб қилинган бўлсалар, уларнинг фақатгина баъзи бирига нисбатан жиноят ишини тугатиш асослари мавжуд бўлса, унда тугатиш асослари мавжуд бўлган айбланувчиларнинг қисмини тугатилади, қолган айбланувчиларнинг қисми эса умумий иш юритув тартибида айблов ҳулосаси билан прокурорга юборилади. Ишни тугатиш ҳақидаги қарорда ашёвий далиллар тақдири белгилаб қўйилиши лозим. Агарда иш юритуви

тугатилаётган айбланувчига нисбатан эҳтиёт чораси қўлланган бўлса, эҳтиёт чораси бекор қилиниши керак. Рўйхатга олинган ва олиб қўйилган мулк рўйхатдан чиқарилиб, эгасига қайтарилиши лозим. Терговчи жиноят ишини тугатганлиги ҳақида ёзма равишда гумон қилинувчи, айбланувчи, ҳимоячи, жабрланувчи, фуқаровий даъвогар, фуқаровий жавобгар ва уларнинг вакилларига ҳамда жиноят ишини қўзғатиш учун ариза билан мурожаат қилган фуқаро ёки мансабдор шахсга маълум қилиши шарт. Шу билан бир вақтда терговчи жиноят ишини тугатиш ҳақидаги қарори устидан шикоят қилиш тартибини тушунтириши мажбур ҳисобланади. Ҳарбий хизматга чақирилувчи шахсга нисбатан иш тугатилганда терговчи бу ҳақда етти кунлик муддати ичида ёзма равишда туман ( шаҳар ) мудофааа ишлари бўлимига ҳабар қилади. Жиноят ишини тугатиш устидан прокурор назоратини ўрганиш учун тугатиш турлари тушунчасига тўҳталиб ўтамиз. Жиноят ишини тугатиш йўли билан дастлабки терговни тамомлаш қонунда белгиланган (Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 83-84- моддаларидаги кўрсатилган) асослар мавжуд бўлгандагина амалга оширилади. Биринчидан, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 83- моддасида кўрсатилган реабилитация учун асослар мавжуд бўлганда, яъни:  иш қўзғатилган ва тергов ҳаракатлари ёки суд муҳокамаси ўтказилган иш бўйича жиноий ҳодиса юз бермаган бўлса;  гумон қилинувчи, айбланувчи ва судланувчининг қилмишида жиноят таркиби бўлмаса ;  гумон қилинувчи, айбланувчи ва судланувчининг содир этилган жиноятга дахли бўлмаса,

иккинчидан, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 84-моддасида кўрсатилган айблилик тўғрисидаги масалани ҳал қилмай туриб жиноят ишини тугатиш учун асослар мавжуд бўлганда, яъни  шахсни жавобгарликка тортиш муддати ўтган бўлса;  эълон қилинган амнистия акти содир этилган жиноят ёки шахсга дахлдор бўлса;  айбланувчи, судланувчи вафот этган бўлса;  шахсга нисбатан айнан шу айблов бўйича суднинг қонуний кучга кирган ҳукми бўлса;  шахсга нисбатан айнан шу айблов бўйича ишни тугатиш ҳақида суднинг қонуний кучга кирган ажрими(қарори) ёки ваколатли мансабдор шахснинг жиноят иши қўзғатишни рад этиш ёхуд ишни тугатиш ҳақида бекор қилинмаган қарори бўлса;  иш фақат жабрланувчининг шикояти билан қўзғатиладиган ҳолларда унинг шикояти бўлмаса, ЖПКнинг 325-моддасида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно;  шахс ижтимоий ҳавфли қилмиш содир этган пайтда жиноий жавобгарликка тортиш мумкин бўлган ёшга тўлмаган бўлса. Шу ерда шуни ҳисобга олиш лозимки, агарда шахс жиноят ишига айбланувчи тариқасида жалб қилинганидан кейин, жавобгарликка тортиш муддати ўтган бўлса, ёхуд амнистия акти қабул қилинган тақдирда ёинки, айбланувчи, судланувчи вафот этса, унинг яқин қариндошларини талабига кўра, ишни юритиш умумий тартибда давом эттирилиши мумкин. Мабодо, ушбу ҳолларда ҳукм чиқариш учун асослар мавжуд бўлса, айблов ҳукми жазо белгиланмасдан чиқарилади. Жиноят содир этган шахс жиноят содир этилганидан кейин ўз ҳаракатларининг мохиятини идрок этиш ёки уларни идора қилиш имкониятидан маҳрум этадиган руҳий касалликка чалиниб қолса, уларга тегишли жиноят иши ЖПКнинг 61-бобида белгиланган тартибда айблилик ҳақидаги масала ҳал қилинмасдан тугатилади.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 66-1 моддасида назарда тутилган жиноятлар тўғрисидаги ишлар бўйича жабрланувчи жиноят содир қилишда гумонланаётган, айбланаётган, судланаётган шахс билан ярашган тақдирда жиноят иши ЖПКнинг 62-бобида белгиланган тартибда суд томонидан айблилик ҳақидаги масала ҳал қилинмасдан тугатилиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 84-моддаси талабига асосан жиноят иши қуйидаги ҳолларда шахснинг розилиги билан унинг айблилиги ҳақидаги масалани ҳал қилмай туриб тугатилиши мумкин , башарти;  ишни тергов қилиш ёки судда кўриб чиқиш пайтига келиб, қилмиш ижтимоий ҳавфлилик хусусиятини йўқотган ёхуд вазият ўзгариши оқибатида бу шахс ижтимоий жиҳатдан ҳавфли бўлмай қолган деб эътироф этилса;  биринчи марта ижтимоий ҳавфи катта бўлмаган жиноят ёки унча оғир бўлмаган жиноят содир этган шахс жиноят содир этилганидан кейин етказилган зарарни бартараф этган, қилмишига чин кўнгилдан пушаймон қилган ва жиноятни фош қилишга фаол кўмаклашган бўлса;  содир этилган қилмишнинг хусусиятини, биринчи марта ижтимоий ҳавфи катта бўлмаган жиноят содир этганнинг шахсини ҳисобга олиб, материалларни вояга етмаганлар ишлари бўйича комиссияга қараб чиқиш учун бериш мақсадга мувофиқ бўлса ;  Агарда, жиноят иши юзасидан айбланувчига қўйилган айбловни тўлдириш ёки уни оғирлаштириш томонига ёҳуд ҳақиқий ҳолатларга кўра аввалги айбловдан жиддий фарқ қиладиган томонга ўзгартириш талаб қилинса, прокурор ёки унинг ўринбосари қўшимча ёки ўзгартиришган айб эълон қилиш учун ишни қўшимча терговга қайтаради.

Адабиётлар рўйхати: 1.Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М.,”Бек” нашриёти, 1998. 2.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 3.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М., 2000. 4. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди». 5. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (махсус қисм, дарслик, ўзбек тилида) –Т.: ТДЮИ.2003 й.

Похожие

Процессуал мажбурлов чоралари қўллашнинг қонунийлиги устидан прокурор назорати

Жиноят процессуал мажбурлов чоралари

Жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат

Ички ишлар органлари фаолияти устидан прокурор назорати

Қонунларнинг жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан ижро этилиши устидан прокурор назорати