logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Юриспруденция
  4. Ички ишлар органлари фаолияти устидан прокурор назорати

Ички ишлар органлари фаолияти устидан прокурор назорати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

162 KB
Скачать
Ички ишлар органлари фаолияти устидан прокурор назорати Режа: 1. Жиноятчиликка қарши кураш фаолиятининг юраги тергов фаолиятини ташкил этиш ҳисобланади. 2. Прокурор жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш жараёнида 3. Тезкор қидирув фаолиятини амалга оширувчи органларнинг қонунлар ижросини таъминлаши устидан прокурор назорати Ички ишлар органлари фаолияти устидан прокурор назорати Қонунчиликка мувофиқ жиноят иши, маъмурий ёки интизомий жавобгарлик тўғрисидаги ишларни кўришда охирги ҳал қилувчи қарор суд томонидан амалга оширилса ҳам, лекин мана шу ишлар юзасидан адолатли ҳукм чиқаришда суриштирув ва дастлабки тергов органлари муҳим ўрин тутади. Ички ишлар органлари эса, ҳам суриштирув ҳам тергов органи ҳисобланади. Жиноятчиликка қарши кураш, тезкор- қидирув фаолиятини амалга ошириш, суриштирув ўтказиш, дастлабки терговда қонунларнинг аниқ бажарилиши устидан прокурор назоратини таъминлаш жараёнида прокуратуранинг ҳуқуқни муҳофаза қилувчи бошқа идоралар билан ҳамкорлиги натижасида жиноятчилик илдизига болта урилади ва жамиятда фуқаро ва инсонларнинг тинч-хотиржам яшаб, ишлашлари учун замин яратилади, жиноятчилик динамикасида барқарорлик вужудга келади. Қонунийликни мустаҳкамлаш ва жиноятчиликка қарши курашни, фуқароларни конституциявий ҳуқуқлари ва эркинларини ҳимоя қилиш ишларини ташкил этиш, жиноятчиликнинг оғир ва ўта оғир турларига қарши кураш, айниқса, унинг уюшган шаклига нисбатан муросасиз кураш учун прокурор томонидан жиноятчиликка қарши кураш фаолиятини самарали бажариш учун жиноятчиликка қарши курашувчи органлар томонидан қонунларнинг аниқ ва бир ҳилда ижро этилишини таъминлаш, бу борада прокурор назоратини сусайтирмаслик жуда муҳимдир. Прокурорнинг жиноят-процессуал қонун ҳужжатларида назарда тутилган тартибда берган тергов олди текшируви ўтказиш, жиноят ишлари қўзғатиш ва тергов қилиш билан боғлиқ кўрсатмалари суриштирув ва дастлабки тергов органлари учун мажбурийдир. Жиноятлар тўғрисидаги аризалар ва хабарларни кўриб чиқиш ҳамда ҳал қилиш ва терговни олиб боришнинг қонун ҳужжатларида белгиланган процессуал тартиби, шунингдек жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қабул қилинаётган қарорларнинг қонунийлиги жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органларнинг қонунларни ижро этишлари устидан назорат предмети ҳисобланади. Жиноятчиликка қарши курашни амалга ошириш мақсади республикамизда янги ижтимоий-иқтисодий жараёнлар юзага келганлиги сабабли ҳуқуқий демократик давлатни шакллантириш, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш каби долзарб вазифаларни амалга ошириш билан чамбарчас боғлиқдир. Айнан шу ҳолат прокуратура органларининг жиноятчиликка қарши кураш ҳамда қонунийликни таъминлаш борасидаги фаолиятига тубдан янгича ёндашиш лозимлигини ҳаётий зарурат сифатида келтириб чиқармоқда. Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунини 28-моддасида жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назоратни амалга оширувчи прокурорнинг ваколатлари белгиланган бўлиб, содир этилган ёки тайёрланаётган жиноятлар ҳақидаги ариза ва ҳабарларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ҳамда ҳал этиш тўғрисидаги қонун талаблари ижросини ҳар ойда камида бир марта текширади, жиноят ишларини қўзғатади ёки уларни қўзғатади ёки уларни қўзғатишни рад этади, жиноят ишларини тугатади ёхуд улар юзасидан иш юритилиши тўхтатади. Жиноят ишини қўзғатиш, дастлабки терговни тўхтатиш ва тугатишнинг қонунийлиги устидан назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси ЖПҚонунчилиги ва Прокуратура тўғрисидаги Қонунга асосан прокурорларга юклатилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 33- моддасида қайд этилишича, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга бўйсунувчи прокурорлар суриштирув ва дастлабки тергов босқичларида Ўзбекистон Республикаси қонунларнинг аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назоратни амалга оширади. Прокурор суриштирув ва дастлабки тергов босқичларида қонуннинг бузилишини, ким томонидан содир этилганлигидан қатъи назар, бартараф этиш учун қонунда назарда тутилган чора-тадбирларни ўз вақтида кўриши шарт. Прокурор ўз ваколатларини ҳар қандай орган ва мансабдор шахсдан мустақил равишда, фақат қонунга бўйсуниб ва Ўзбекистон Республикасининг Бош прокурори кўрсатмаларига таянган ҳолда амалга оширади. Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунининг 27-моддасида Жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат предмети белгиланган бўлиб, унга кўра, жиноятлар тўғрисидаги аризалар ва ҳабарларни кўриб чиқиш ҳамда ҳал қилиш ва терговни олиб боришнинг қонун ҳужжатларида белгиланган процессуал тартиби, шунингдек жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қабул қилинаётган қарорларнинг қонунийлиги жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органларнинг қонунларни ижро этишлари устидан назорат предмети ҳисобланади. Ушбу Қонуннинг 28-моддасида прокурорнинг ваколатлари қаторига:  Жиноят ишларини қўзғатиши мумкинлиги;  Жиноят ишларини қўзғатишни рад этиши мумкинлиги;  Жиноят ишларини тугатиши мумкинлиги;  Эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олиш учун судга илтимоснома билан мурожаат қи лиши;  Жиноят ишлари юзасидан иш юритилишини тўхтатиши мумкинлиги;  Қонунда назарда тутилган ҳолларда терговчининг ишни тугатишига розилик бериши;  Айблов ҳулосасини ёки қарорини тасдиқлаши, ишни судга юбориши ваколатлари белгиланган. Жиноятчиликка қарши кураш фаолиятининг юраги тергов фаолиятини ташкил этиш ҳисобланади. Шунинг учун тергов фаолиятини бошқаришни тўғри ташкил этиш асосий мезондир. Бу борада тергов бошқармаси (бўлими)да ишни ташкил этиш бўйича асосий вазифалар қуйидагилардир:  Тузилиши ва штатлар бўйича оптимал бўлган малакали ходимлар билан тўлдирилган тергов аппаратини шакллантириш;  Фуқароларнинг (жиноят процессининг барча иштирокчиларининг) ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш механизми муштараклигида тергов фаолиятини такомиллаштириш юзасидан илмий тавсияларни амалиётга жорий қилиш;  Жиноятчиликка қарши кураш фаолиятини амалга оширувчи халқаро ташкилотлар, чет эл ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ҳамда республикамиз ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг илғор тажрибаларини ёйиш;  Тергов фаолиятида жиноятларни аниқлаш, фош қилиш, далилларни топиш, олиш, процессуал мустаҳкамлаш, исботлашга қаратилган хатти- ҳаракатларни амалга оширишда замонавий техникаларни қўллаш орқали ишнинг ташкилий даражасини такомиллаштириш;  Прокурор ва терговчиларнинг фаолияти самарадорлигини ошириш, иш вақтини, кучини, модий воситалар ва имкониятларни бекорга сарфламаслик ва бу борадаги кераксиз йўқотишни бартараф этиш.  Ушбу вазифаларни ҳал этиш бошқарма(бўлим) бошқаруви томонидан Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унинг ўринбосарлари буйруқлари, кўрсатмалари, ҳайъат ва мувофиқлаштирувчи кенгаш қарорлари асосида уч асосий йўналиш бўйича амалга оширилиши мумкин:  Жиноятларни тергов қилишда қонунийликни назорат қилиш бўйича ишни ташкил этиш;  Жиноятчиликка қарши кураш бўйича ишни ташкил этиш;  Прокуратура идоралари теговчиларининг ўзлари хизмат қиладиган ҳудудлардаги иши устидан раҳбарликни таъминлаш 1 . Прокурор ушбу фаолиятларни қонунийлик, бирлик, марказлашганлик, мустақиллик ва ошкоралик каби принципларга риоя қилган ҳолда амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси прокуратураси тергов Бош бошқармаси, бошқарма ва бўлимлар, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, транспорт, ҳарбий прокурорлари барча имкониятларини ҳуқуқбузарликнинг олдини олиш, ҳар бир жиноятни очиш, терговни ҳар томонлама, тўла ва ҳолисона ўтказилиши ҳамда жазо муқаррарлигини таъминлаш, жиноятни келтириб чиқарувчи шарт-шароитлар сабабларни аниқлашга, уларни бартараф қилиш чораларини кўрадилар. Иш самарадорлигини ошириш мақсадида: Тергов Бош бошқармаси, бошқарма ва бўлимлари жиноятларнинг оғир ва ўта оғир турларига, айниқса унинг уюшган гуруҳлар ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилиши ҳолларига, ўқ отар қуроллар ва портловчи моддаларни ишлатиш, шахсни гаров сифатида тутқинликга олиш, босқинчилик, бандитлик жиноий уюшма ташкил этиш, терроризм, оммавий тартибсизликлар, гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддаларини қонунга хилоф равишда ўтказиш каби жиноятларга қарши курашни кучайтириш чораларини кўрадилар. Жиноятчилик аҳволини чуқур ўрганиб, таҳлил этиб, дастлабки тергов ва суриштирув ўтказиш босқичларида, қонунларни қўллаш амалиётидан келиб чиққан ҳолда, тергов бошқармаси, бўлимлари ишларини лозим даражада ташкиллаштирадилар. Туман, шаҳар ва уларга тенглаштирилган прокурорларга зарур бўлган ташкилий-услубий кўрсатиш билан бирга, уларни таҳлилий ахборот жиҳатдан таъминлаш ва иш юритишни соҳа-минтақа услубида олиб боришни такомиллаштириш зарур. 1 Эсанов М./.,Полвонов С.Ё. Тергов ва суриштирув устидан назоратни ташкил этиш\ Тошкент 1998 ., 3б. Ўзбекистон республикаси бош прокурорининг 2007 йил «20» ноябрь Қамоққа олишга санкция бериш ҳуқуқи судларга ўтказилиши муносабати билан фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоясини самарали таъминлаш юзасидан прокурор назоратини кучайтириш тўғрисидаги 69-сонли буйруғида қуйидагилар қайд этилган: Инсон, унинг ҳаёти, ҳуқуқ ва эркинликлари Ўзбекистон Республикаси Конституциясида энг олий қадрият сифатида эътироф этилди. Фуқароларнинг эркин ва фаровон ҳаётини таъминлаш, уларнинг Ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоялашдек ғоят муҳим масалаларга жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этиш борасида амалга оширилаётган кенг кўламли давлат дастурларининг бош мезони сифатида қаралмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 8 августдаги Фармони асосида қабул қилинган « Қамоққа олишга санкция бериш ҳуқуқи судларга ўтказилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида »ги Қонуни суд-ҳуқуқ соҳасида изчил амалга оширилаётган демократик ислоҳотларнинг янги босқичини бошлаб берди. Жиноят судлов жараёнида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоясини янада кафолатлашга хизмат қиладиган ушбу Қонунни амалда тўғри тадбиқ этилишида суриштирув ва дастлабки тергов устидан назоратни амалга ошираётган прокурорларнинг хизмат вазифаларига юқори масъулият билан ёндашиши муҳим аҳамият касб этади. Қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш тўғрисида илтимоснома қўзғатиш ва терговчининг бу ҳақдаги қарорига розилик бериш бўйича қонунда қайд этилган ваколатлар қуйидаги прокурорларга тегишли бўлиши белгилаб қўйилсин : -туман-шаҳар миқёсидаги тергов органи иш юритувидаги жиноят ишлари бўйича тегишли туман-шаҳар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарларига; -вилоятлар ва уларга тенглаштирилган миқёсдаги тергов органи иш юритувидаги жиноят ишлари бўйича Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарларига; -республика миқёсидаги тергов органи иш юритувидаги жиноят ишлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унинг ўринбосарларига. Шунингдек, юқори турувчи прокурорлар ўз ваколатлари доирасида қуйи тергов органлари иш юритувида бўлган жиноят ишлари бўйича қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш тўғрисида илтимоснома қўзғатиши ёки бундай илтимоснома қўзғатиш ҳақидаги терговчининг қарорига розилик бериши мумкин. Айбланувчига нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш тўғрисида илтимоснома қўзғатишда қонунда белгиланган асослар мавжудлигига алоҳида эътибор қаратилсин, эҳтиёт чораси айбланувчининг терговдан бўйин товлашининг ҳамда унинг бундан буёнги жиноий фаолиятининг олдини олиш, шунингдек, унинг иш бўйича ҳақиқатни аниқлашга халал берадиган уринишларига йўл қўймаслик, жазонинг муқаррарлигини таъминлаш мақсадида қўлланиши инобатга олиниши таъкидланган Қонун талабларига кўра, эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олиш асосан Жиноят кодексида уч йилдан ортиқ муддатга озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо назарда тутилган қасддан содир этилган жиноятларга доир ҳамда эҳтиётсизлик оқибатида содир этилиб, бунинг учун Жиноят кодексида беш йилдан ортиқ муддатга озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо назарда тутилган жиноятларга доир ишлар бўйича қўлланилиши таъкидланган. Алоҳида ҳолларда эса, яъни айбланувчи терговдан яширинганида, ушлаб турилган гумон қилинувчининг шахси аниқланмаганида, илгари қўлланилган эҳтиёт чораси айбланувчи томонидан бузилганида, ушлаб турилган гумон қилинувчи ёки айбланувчи Ўзбекистон Республикасида доимий яшаш жойига эга бўлмаганида, жиноят қамоқ ёки озодликдан марум қилиш тариқасидаги жазони ўташ даврида содир этилганида ёхуд бу жазолардан бирортасини ўтаётган шахсга нисбатан бошқа жиноят иши юзасидан тергов олиб борилаётганда, ушбу эҳтиёт чораси уч йилдан ортиқ бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо назарда тутилган қасддан содир этилган жиноятларга доир, шунингдек, эҳтиётсизлик оқибатида содир этилиб, бунинг учун беш йилдан ортиқ бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо назарда тутилган жиноятларга доир ишлар бўйича қўлланилади. Вояга етмаган шахсга нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чораси фақат қонунда белгиланган асослар мавжуд бўлганда ва унга беш йилдан ортиқ муддатга озодликдан маҳрум қилиш тайинланиши мумкин бўлган қасддан жиноят содир этганликда айб эълон қилинган ҳамда айбланувчининг муносиб хулқ-атворда бўлишини бошқа эҳтиёт чоралари таъминлай олмайдиган тақдирда қўлланиши мумкинлиги Ҳақидаги қонун талабларига қатъий риоя қилинсин. эҳтиётсизлик орқасида содир этилган жиноятлар бўйича вояга етмаганларга нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чораси қўллаш тўғрисида илтимоснома қўзғатилишига йўл қўйилмаслиги талаб этилади. Қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш тўғрисида илтимоснома қўзғатишда ва бундай илтимоснома қўзғатиш тўғрисидаги терговчининг қарорига розилик беришда прокурорларнинг шахсий масъулияти оширилиши; Бунда прокурорлар суриштирув ва тергов жараёнида жиноят-процессуал қонунчилик талабларига қатъий риоя қилинганлигига, ижтимоий хавфли қилмиш Жиноят кодексининг тегишли моддалари билан тўғри малакаланганлигига жиноят иши ҳужжатларини ўрганган ҳолда баҳо бериб, зарур Ҳолларда қамоққа олинаётганларни шахсан сўроқ қилиниши лозимлиги таъкидланган. Прокурорлар вояга етмаган шахсга нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш тўғрисида илтимоснома қўзғатиш ҳақидаги масалани кўриб чиқишда иш материаллари билан шахсан танишиб чиқиши, илтимосноманинг асослилигини текшириши, ҳодисанинг фавқулоддалигига ишонч ҳосил қилиши ва айбланувчини ушбу эҳтиёт чорасини қўллаш билан боғлиқ ҳолатлар бўйича Ҳимоячининг иштирокида сўроқ қилиши шартлиги ҳақидаги қонун талабларини оғишмай бажарилиши талаб этилади. Айбланувчи (гумонланувчи)га нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қўллаш тўғрисида илтимоснома қўзғатиш ҳақидаги қарорда, шахс гумон қилинаётган ёки айбланаётган жиноий қилмиш квалификацияси, шахсни қамоққа олиш заруратини келтириб чиқарган асослар, шунингдек, бошқа турдаги эҳтиёт чорасини қўллаш мумкин эмаслиги ҳақидаги фикрлар баён этилиши лозимлиги қайд этилган. Қамоққа олиш тарзи да ги эҳтиёт чорасини қўллаш тўғрисида илтимоснома қўзғатилаётган жиноят ишида айбланувчининг (гумон қилинувчининг) шахсига оид ва бошқа қуйидаги ҳужжатлар мавжуд бўлиши талаб қилинади :  шахсини тасдиқловчи ҳужжатлар;  яшаш ва иш (ўқиш) жойларидан берилган расмий маълумотлар ҳамда тавсифномалар;  оилавий аҳволи, вояга етмаган фарзандлари ва қарамоғидаги шахслар ҳақидаги маълумотлар;  муқаддам судланган ёки судланмаганлиги ҳақидаги ваколатли органлардан олинган маълумотлар (талабномалар);  айбланувчи терговдан яширинганида, ушлаб турилган гумон қилинувчининг шахси аниқланмаганида, илгари қўлланилган эҳтиёт чораси айбланувчи томонидан бузилганида, ушлаб турилган гумон қилинувчи ёки айбланувчи Ўзбекистон Республикасида доимий яшаш жойига эга бўлмаганида ушбу ҳолатларни тасдиқловчи ҳужжатлар;  жиноят иши бўйича етказилган моддий зарарнинг қопланганлиги ҳақидаги ҳужжатлар деб таъкидланган. Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг “Жиноятчиликка қарши кураш, унинг олдини олиш ҳамда суриштирув ва дастлабки тергов ўтказишда қонунларнинг аниқ бажарилиши устидан прокурор назоратини янада такомиллаштириш тўғрисида” ги 2004 йил 9 декабр 31-сон буйруғи ҳам мавжуд бўлиб, Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги қонуннинг янги таҳрири қабул қилиниши билан прокуратура органларининг жиноятчиликка қарши курашувчи органлар фаолиятини мувофиқлаштириб бориши, тергов ва суриштирув ҳамда тезкор-қидирув фаолияти устидан назоратни амалга оширишда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, давлат ва жамият манфаатларини ҳимоя қилишга устувор аҳамият берилмоқда. Прокуратура органлари томонидан қонун устуворлигини қарор топтириш, жиноятчиликка қарши кураш ва унинг олдини олиш борасида эътиборли ишлар амалга оширилмоқда. Диний экстремизм ва терроризмга қарши курашни кучайтириш масаласига жиддий эътибор қаратилиши давр талабига айланди. Бироқ, жиноятларни очиш ва тезкор-қидирув фаолиятни ташкил қилиш устидан прокурор назоратини таъминлашда ҳамон камчиликларга йўл қўйилмоқда. Дастлабки терговни ҳар томонлама тўлиқ ва ҳолисона бўлишини таъминлаш тўгрисидаги қонун талаблари тўлиқ бажарилмаяпти. Жиноят содир қилган шахсларга нисбатан эҳтиёт чорасини қўллаш, дастлабки тергов ва айбланувчини қамоқда сақлаш муддатини узайтириш, айблов хулосани тасдиқлашда хатоликлар мавжуд. Жиноят оқибатида етказилган моддий зарарни суриштирув ва дастлабки тергов жараёнида айбдор шахслардан ундиришда ҳамон сусткашликка йўл қўйилмоқда. Жиноятчиликка қарши кураш, унинг олдини олиш ҳамда суриштирув ва дастлабки тергов ўтказилишида қонунларга риоя қилиниши устидан прокурор назоратини янада такомиллаштириш мақсадида деб юқорида таъкидланаётган буйруқ қабул қилинганлиги кўрсатиб ўтилган. Бош прокурор буйруқ билан прокурорлар ваколатларини белгилаб берган бўлиб, унга кўра : Прокурор жиноятчиликка қарши курашни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш жараёнида қуйидаги ваколатларни амалга оширади:  суриштирув ва дастлабки тергов органларидан текшириш учун жиноят ишларини, суриштирув, тезкор-қидирув фаолиятининг ҳужжатлари ва материалларини ҳамда бошқа маълумотларни талаб қилади;  содир этилган ёки тайёрланаётган жиноятлар ҳақидаги ариза ва хабарларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ҳамда ҳал этиш тўғрисидаги қонун талаблари ижросини ҳар ойда камида бир марта текширади;  терговчилар ва суриштирувчиларнинг ноқонуний ҳамда асоссиз қарорларини бекор қилади;  жиноятларни тергов қилиш;  эҳтиёт чорасини танлаш, ўзгартириш ёки бекор қилиш;  жиноят тавсифини белгилаш;  айбланувчи тариқасида ишга жалб қилиш, айрим тергов ҳаракатларини бажариш ва жиноят содир этиб яширинган шахсларни қидириш тўғрисида ёзма кўрсатмалар беради;  суриштирув органларига фуқароларни ушлаш, мажбурий келтириш, қамоққа олиш, қидириш, тинтув ўтказиш, олиб қўйиш ва бошқа тергов ҳаракатларини бажариш тўғрисидаги, шу жумладан прокурор ёки прокуратура терговчиси иш юритувида бўлган ишлар юзасидан қарорларни ижро этишни топширади, жиноятларни очиш ва жиноят содир этган шахсларни аниқлаш учун зарур чоралар кўриш тўғрисида кўрсатмалар беради;  суриштирувда, дастлабки терговда иштирок этади ҳамда зарур ҳолларда ҳар қандай иш бўйича айрим тергов ҳаракатларини шахсан бажаради ёки терговни тўла ҳажмда амалга оширади;  тергов ҳамда эҳтиёт чораси сифатида қамоқда сақлаш муддатини узайтириш ҳақида судга илтимоснома билан мурожаат қилади;  жиноят ишларини суриштирув ва дастлабки тергов органларига қўшимча тергов ўтказиш тўғрисидаги ўз кўрсатмалари билан қайтаради;  ҳар қандай жиноят ишини суриштирув органидан олиб терговчига беради, шунингдек уни бир дастлабки тергов органидан бошқасига, бир терговчидан бошқасига ўтказади;  суриштирувчини ёки терговчини, агар у ишни тергов қилиш чоғида қонун бузилишига йўл қўйган бўлса, суриштирув ёхуд дастлабки терговни давом эттиришдан четлатади;  қонунда назарда тутилган ҳолларда, тергов ҳаракатлари олиб борилишига санкция беради;  жиноят ишларини қўзғатади ёки уларни қўзғатишни рад этади, жиноят ишларини тугатади ёхуд улар юзасидан иш юритилишини тўхтатади;  қонунда назарда тутилган ҳолларда терговчининг ишни тугатишига розилик беради;  айблов хулосасини ёки қарорини тасдиқлайди, ишни судга юборади;  қонунга мувофиқ бошқа ваколатларни амалга оширади. Прокуратура органлари Ички ишлар ва Миллий хавфсизлик хизмати органлари билан ўзаро ҳамкорликда фаолият юритишади. Жиноятчиликка қарши курашга йўналтирилган чора-тадбирларни мувофиқлаштирилган тарзда амалга оширишга эътибор янада кучайтирилмоқда. Прокурор назоратининг шакл ва усуллари билан идоравий назорат мавқеини ошириш тадбирлари янада такомиллаштирилмоқда. Жиноятларни ўз вақтида очиш ва уни тергов қилиш сифатини яхшилаш мақсадида, керакли ҳолларда тезкор қидирув фаолияти ҳақидаги маълумот ҳамда махфий ҳужжатларни ўрганиб чиқиш учун Ўзбекистон Республикаси «Прокуратура тўғрисида»ги Қонуннинг 32 моддасини 1-қисмида кўрсатилган прокурорларга берилган ваколатлардан тўлиқ фойдаланилган ҳолда оғир ва ўта оғир жиноятларни очишда, доимий равишда ҳаракатда бўлган тезкор қидирув гуруҳидан кенг фойдаланилиб, бу гуруҳ фаолиятига раҳбарлик катта тажрибага эга бўлган юқори малакали ходимлар бошчилик қилмоқдалар. Жиноят натижасида етказилган моддий зарарни қоплаш, ундириш, шунингдек мусодара эҳтимолини таъминлаш чоралари кўрилади. Тергов сифати ҳамда тергов ва суриштирув устидан прокурор назоратини яхшилаш, тезкор қидирув самарадорлигини ошириш чоралари такомиллаштирилмоқда. Илмий техника воситалари, криминалистика соҳасидаги янги ютуқлар ва суд экспертизаларидан кенг кўламда фойдаланилиб, исботлашнинг манбааларидан ҳисобланган билвосита далиллар аҳамиятини сунъий чеклаб қўйиш ҳолларига барҳам берилмоқда. Жиноятларни очиш ва тергов қилишда қонунда кўрсатилган, жумладан далиллар тўплаш, уларни мустаҳкамлаш, баҳолашнинг барча усуллари имкониятлари ишга солинмоқда. Шаҳар-туман прокуролари ИИБда юритилаётган тезкор қидирув ишларини (ОПД) бевосита ўрганиб, қидирув тадбирларини фаоллаштириш бўйича кўрсатмалар беришни мунтазам амалга ошириб борилмоқда. Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар транспорт, ҳарбий, прокуратура, шаҳар-туман ва уларга тенглаштирилган прокурорлар, тергов ва суриштирув органлари томонидан жиноят иши қўзғатишни рад қилиш, жиноят ишини тугатиш, тергов тўхтатиш ҳақида қабул қилинган қарорларнинг асослигини ўз вақтида текшириб, айбланувчиларнинг тергов ва суддан яшириниш ҳолларини олдини олиш, яширинганларни топиш ҳақидаги қонун талабларининг бажарилиши, ҳар бир жиноят иши бўйича терговнинг фаол ва малакали ўтказилиши таъминланмоқда. Қасддан одам ўлдириш, инсонларнинг қурбон бўлишига сабаб бўлган оммавий тартибсизлик, емирилиш, авария, портлашлар ва ўт кетишлар, шунингдек оғир оқибатларга олиб келган бошқа ҳолатлар бўйича воқеа жойига шахсан прокурор ўзи чиқиб, дастлабки босқичда бажарилиши лозим бўлган барча муҳим тергов-тезкор ҳаракатларининг бажарилишини тезкорлик билан амалга оширишмоқда. Қайд этилган ҳолатлар, шунингдек, номусга тегиш, товламачилик, вояга етмаганларнинг ўз жонига қасд қилиш ва бедарак йўқолиши, кўп ва жуда кўп миқдорда гиёҳвандлик воситалари билан боғлиқ бўлган ғайриқонуний ҳаракатларини амалга ошириш, валюта ва бошқа моддий бойликларни жуда кўп миқдорда талон-тарож қилиш, чет эл фуқаросига, прокуратура ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи бошқа идоралар ходимларига нисбатан уларнинг хизмат фаолиятлари билан боғлиқ ҳолда содир қилинган жиноятлар юзасидан айбдорлар аниқланмаганлиги асослари билан тергов ҳаракатлари тўхтатилган ҳолларда қабул қилинган қарорларнинг қонунийлигини текшириш учун бундай жиноят ишлари зудлик билан вилоятлар ва уларга тенглаштирилган прокурорларга юборилмоқда. Жиноятлар тўғрисида ариза ва хабарларнинг кўриб чиқилишининг қонунийлиги, ўз вақтида жиноят иши қўзғатилиши устидан прокурор назоратининг таъсирчанлиги оширилмоқда. Ойида камида бир марта жиноятлар тўғрисидаги ариза ва хабарларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ҳамда ҳал қилишнинг қонунийлиги қўшимча манбалардан маълумот олган ҳолда солиштириш йўли билан текширилиб, жиноятларни ҳисобдан яширилганлик ҳолати юзасидан идоравий тартибда хизмат текшируви ўтказилмоқда. Қонунбузилишига йўл қўйган мансабдор шахсларнинг жавобгарлиги, шунингдек, жиноятларни қасддан яширган ходимларнинг жиноий жавобгарлик масаласи муҳим роль ўйнайди. Жиноятчилик аҳволи, унинг ўсиш, камайиш даражаси, жиноятларнинг очилиши каби ҳисобот маълумотлари сохталаштириш ҳолларига чек қўйилиши лозим. Маъмурий ва интизомий чоралар кўрилиши лозим бўлган, жиноят ҳисобланмайдиган ҳаракатларни жиноят тариқасида ҳисобга қўйишдек ғайриқонуний амалиётга барҳам бериш керак . Терговни ҳар томонлама, тўла ва ҳолисона бўлишини таъминлаш тўғрисидаги қонун талабларининг оғишмай бажарилишини, фуқароларнинг Конституция билан кафолатланган шахс ва турар жойлари дахлсизлигини, айбланувчиларнинг ҳимоя ҳуқуқларини таъминлаш борасида прокурор, терговчи ва суриштирув органлари ходимларининг алоҳида масъулият билан ёндошувларини таъминлаш масаласи ва қонунни қасддан ҳар қандай чеклаб ўтишга, инсон ҳуқуқларининг бузилишига мутлоқо йўл қўйилмаслиги лозим. Жиноят содир қилганликда гумондор сифатида фуқароларни ушлаб туриш қонунийлиги устидан назорат кучайтирилиб, фуқароларни вақтинчалик ушлаш ҳибсхоналарида сақланишларининг қонунийлиги мунтазам равишда ҳар 10 кунда камида бир марта текширишмоқда. Оғир ва ўта оғир жиноятларни содир қилган ҳамда ҳавфли жиноятларни дуч келган асослар билан уларни очиқда қолдирилишининг олди олинмоғи лозим. Эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олишга санкция бериш учун мурожаат қилишда, айбланувчини қамоқда ушлаб туриш ва тергов муддатини узайтириш тўғрисидаги илтимоснома билан судга мурожаат қилиш масаласини ҳал қилишда прокурорлар жиноят иши материаллари билан танишиб, йиғилган далилларни чуқур ўрганиб, танқидий баҳо беришлари лозим. Қамоққа олиш учун судга санкция бериш учун илтимоснома билан чиқишдан олдин, зарурат туғилган ҳолларда гумон қилинувчи ва айбланувчиларни, вояга етмаганларни эса ҳар қандай ҳолларда ҳам шахсан сўроқ қилишлари керак Биринчи марта содир қилинган ва ижтимоий хавфли бўлмаган жиноятлар учун қамоққа олиш чорасини қўллаш масаласини алоҳида диққат билан кўриб чиқиб, айбланувчи ёки гумон қилинувчининг шахси, ёши, соғлиғи, оилавий аҳволи, меҳнатга муносабати ҳақидаги маълумотлар инобатга олиниши керак Вилоят прокуратураси, ички ишлар бошқармаси ва миллий хавфсизлик хизмати терговчилари иш юритувида бўлган жиноят ишлари бўйича қамоқда сақлаш эҳтиёт чорасини қўллашга вилоят прокурорлари ёки ўринбосарлари томонидан рухсат берилиши белгилаб қўйилиши лозим. Барча прокуроролар жиноят ишлари юзасидан айблаш хулосасини тасдиқлашда терговни ҳар томонлама, тўла ва ҳолисона ўтказилганлигини, эълон қилинган айбнинг қанчалик асослантирилганлигини, процессуал қонун талабларига тўлиқ риоя қилинганлигини ниҳоятда диққат билан текшириши, қонун бузилганлиги аниқланган тақдирда тегишли чоралар кўриши керак бўлади. Ўлим жазоси қўлланилиши мумкин бўлган жиноят ишлари юзасидан айблаш хулосаси шахсан вилоят ва уларга тенглаштирилган прокурорлар томонидан тасдиқланиши керак. Прокурор ва судлар томонидан қўшимча терговга қайтарилган жиноят ишлари тергови устидан назорат кучайтирилиб, оқлов асосларисиз жиноят ишини тугатиш ниқоби остида, ғайриқонуний равишда фуқароларни ушлаш, қамоққа олиш ва жиноий жавобгарликка тортиш ҳолларини яшириб қолишга уринишларнинг кескин олдини олиш лозим. Ҳаракатдан тугатилган ҳар бир жиноят иши вилоятлар ва уларга тенглаштирилган прокуратуралар томонидан ўрганиб чиқилиб, қабул қилинган қарор асосли деб топилган тақдирда, бу ҳақдаги хулосани илова қилган ҳолда зудлик билан республика прокуратурасининг тегишли бошқарма ва бўлимларига юборишлари шарт. Судлар ёки прокурорлар томонидан қўшимча терговга қайтарилган жиноят ишлари бўйича ажрим ва қарорларда кўрсатилган талаблар бажарилмаганлиги сабабли, ушбу жиноят ишлари яна қўшимча терговга қайтарилган тақдирда, терговни сифатсиз олиб олиб борилган сабаблари вилоят ва уларга тенглаштирилган прокуратуралар ҳайъат мажлисларида муҳокама қилиниб, айбдор ходимларга нисбатан интизомий жавобгарлик чоралари кўрилиши шарт. Ишларни рўйхати ҳайъат мажлиси қарорининг нусхаси билан ярим ва бир йил якунига кўра Ўзбекистон Республикаси прокуратурасига юборилиб турилмоғи керак Терговдан яширинган айбланувчиларга нисбатан суриштирув органлари, маҳаллий ёки давлатлараро қидирув эълон қилганлари ҳолда, уларни ушлаб келтириш (этап қилиш) ҳақидаги қарор Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, Ўзбекистон транспорт ва Қуролли Кучларининг ҳарбий прокурорлари томонидан санкцияланиши лозим. Чет эл фуқаросини ушлаш, ҳибсга олиш ва жиноий жавобгарликка тортишда, халқаро шартномаларда назарда тутилган талабларга қатъий риоя қилиниши белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида ушланган айбланувчини олиб келтириш (этап қилиш) ҳақидаги қарор Ўзбекистон Республикаси прокуратураси орқали юборилади. Ж иноятлар тўғрисидаги ариза ва ҳабарларнинг кўриб чиқилишининг қонунийлиги, ўз вақтида жиноят иши қўзғатилиши устидан прокурор назоратининг таъсирчанлиги оширилиши, ойида камида бир марта жиноятлар тўғрисидаги ариза ва хабарларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ҳамда ҳал қилишнинг қонунийлиги қўшимча манбалардан маълумот олган ҳолда солиштириш йўли билан текшириш вазифаси юклатилган. Б арча прокурорлар жиноят ишлари юзасидан айблаш хулосасини тасдиқлашда терговни ҳар томонлама, тўла ва ҳолисона ўтказилганлигини, эълон қилинган айбнинг қанчалик асослантирилганлигини, процессуал қонун талабларига тўлиқ риоя қилинганлигини ниҳоятда диққат билан текшириш ҳамда жиноят ишини тугатиш ёки тўхтатиш ҳақидаги қарорлар биринчи марта бекор қилинганда, назорат олиб борувчи прокурорлар томонидан қўшимча тергов муддати бир ой давомида белгиланиши, шу жиноят ишлари бўйича яна тугатиш ёки тўхтатиш ҳақидаги қарорлар бекор қилинган тақдирда, ЖПКнинг 351-моддаси талабларига қатъий амал қилиш лозимлиги таъкидланган. Прокурор жиноят ишини қўзғатишнинг асослиги ва қонунийлиги устидан назоратни амалга оширишда жиноят ишини қўзғатиш асослари содир қилинган ёки тайёрланаётган жиноятни тасдиқловчи фактик маълумотларда ўз аксини топганлигини ҳисобга олиши лозим. Суриштирув ва тергов ўтказиш босқичида, қонун талаблари бузилганлиги ҳақида фуқаролардан тушган ариза ва шикоятлар матбуотда чоп этилган хабарларни ҳар томонлама, тўла текширилиб, прокурор ва терговчиларнинг нотўғри ҳаракатлари тўғрисидаги ариза ва шикоятларни ҳал қилиш айни шу прокурор ҳамда терговчиларга топширилмаслиги лозим. Фуқароларнинг бедарак йўқолганлиги тўғрисидаги ариза ва хабарларни кўриб чиқишнинг қонунийлиги устидан назорат кучайтирилмоғи даркор. Улар юзасидан шаҳар-туман прокурорларининг бевосита тергов олди текшируви ўтказилишлари, тергов қидирув ишлари олиб бориш хусусида ИИБга зудлик билан топшириқлар бериб борилиши лозим. Бедарак йўқолган шахс жиноят қурбони бўлганлиги ҳақида асослар мавжуд бўлган тақдирда зудлик билан жиноят иши қўзғатилиши керак бўлади. Тергов ва айбланувчиларни қамоқда ушланиб туриш муддатини узайтириш ҳақидаги илтимосномани кўриб чиқишда, терговни давом эттириш зарурлигининг асосий сабаблари диққат билан ўрганилиб, айбланувчиларни қамоқда ушлаб туришнинг қанчалик асослантирилганлиги ҳамда бу эҳтиёж чорасини узайтиришнинг мақсадга мувофиқлигига танқидий нуқтаи-назардан қаралиши керак Эҳтиёж чорасини узайтириш ҳақида келтирилган илтимоснома, ариза ва шикоятларини кўриб чиқиб, ҳал қилиниши нинг қонунийлигига алоҳида эътибор берилиб, қамо қ дан асоссиз озод қилишга йўл қўйилмаслиги керак Тергов муддатини ҳамда айбланувчиларни қамоқда ушлаб туриш муддатини узайтириш ҳақидаги (илтимоснома) қарорда, жиноят ишининг қисқача мазмуни, ҳар бир айбланувчининг шахси тўғрисидаги маълумотлар, уларнинг ушланган вақти, қўлланилган эҳтиёт чораси, эълон қилинган айбнинг мазмуни, айбланувчиларнинг ўз ҳимояси учун келтирилган важлари, йиғилган далиллар жиноят ишининг ҳаракати ҳақидаги маълумотлар, терговни белгиланган муддатда тамомлай олмаслик сабаблари, шунингдек, бажарилиши лозим бўлган тергов ва қидирув ҳаракатлари кўрсатилиши лозим. Бундай илтимоснома такроран қўзғатилган ҳолларда муқаддам узайтирилган муддат ичида белгиланган тергов ҳаракатлари бажарилмаган бўлса, бунинг сабаблари ҳамда қўлланилган чора-тадбирлар аниқ кўрсатилиши керак Тергов ва айбланувчиларни қамоқда ушлаб туриш муддатларини узайтириш учун судга мурожаат қилинадиган илтимоснома да, қонун талабларидан келиб чиқиб, зарур муддатга узайтирилиши лозимлиги кўрсатилган ҳолда, шу муддатнинг қачон тамом бўлиши кўрсатилмаслиги лозим. Айбланувчи, ҳимоячини иш материаллари билан танишган даври, тергов ва айбланувчи қамоқда ушлаб туриш муддатини ҳисобга олиш жараёни қатъий равишда кузатиб борилиши керак Қўшимча терговга қайтарилган ишлар бўйича муддатни узайтириш ҳақидаги илтимоснома жиноят иши билан биргаликда суднинг ажрими ёки қароридан кўчирма, тезкор мажлис ва ҳайъат йиғилиши баённомалари ҳамда қарорларнинг нусҳалари тақдим этилиши даркор. Тергов ва айбланувчини қамоқда ушлаб туриш муддатини узайтириш ҳақидаги илтимоснома (қарор) 3, 5, 7 ва 9 ойлик ҳамда 1 йилгача муддат тамом бўлишидан 30 кун олдин тегишли прокурорга тақдим этилиш керак . Ички ишлар органлари ва миллий хавфсизлик хизмати терговчилари қўзғатган ҳамда назорат қилувчи прокурорлар томонидан қувватланган илтимосномалар юқори турувчи прокурорларга ушбу тергов бўлими ва бошқармаларнинг бошлиқлари томонидан шахсан тақдим этиш мақсадга мувофиқ бўлади. Тергов ва айбланувчини қамоқда ушлаб туриш муддатини 6 ойдан кўпроққа узайтириш ҳақида прокуратура, ички ишлар ва миллий хавфсизлик органлари терговчилари қўзғатган илтимосномалар, республика прокуратурасига шахсан вилоят ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ҳамда Ички ишлар вазирлиги, Миллий хавфсизлик хизмати тергов бошқармаларининг бошлиқлари томонидан тақдим этилиши қонун билан белгилаб қўйилган. Жиноят ишини тугатиш ёки тўхтатиш ҳақидаги қарорлар биринчи марта бекор қилинганда, назорат олиб борувчи прокурорлар томонидан қўшимча тергов муддати бир ой давомида белгиланади. Шу жиноят ишлари бўйича яна тугатиш ёки тўхтатиш ҳақидаги қарорлар бекор қилинган тақдирда, тергов муддатининг умумий асосларда узайтирилиши лозимлиги хусусидаги Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 351-моддаси талабларига қатъий амал қилиниши шарт. Тергов ва айбланувчиларни қамоқда ушлаб туриш муддатларининг узайтирилганлиги, тергов тамомланганлиги ҳақида терговчилар тергов изоляторига зудлик билан хабар беришлари шарт. Қуйидаги ҳолларда республика прокуратурасига ахборот юборилиши таъминланиши шарт:  -темир йўл, ҳаво ва сув транспортларида, саноат, қурилиш ҳамда қишлоқ хўжалигида рўй берган кишиларнинг нобуд бўлишига ёки кўп миқдорда моддий зарар етишига сабаб бўлган барча ҳалокатлар, емирилишлар ҳақида;  -жиддий зарар етказилишига сабаб бўлган портлашлар, ёнғинлар ва ёппасига тарқалган касалликлар ҳамда заҳарланишлар рўй берганлиги ҳақида;  -қуроллар, жангавор аслаҳалар, портловчи моддалар, ҳарбий техникалар, портлаш мосламалари ва бошқа анжомларнинг талон-торож қилинганлиги, шунингдек, бундай воситаларни қўллаш йўли билан содир этилган жиноятлар ҳақида;  -гиёҳвандлик моддалари ёки психотроп воситаларни талон-торож қилганлиги, шунингдек гиёҳвандлик воситалари билан кўп миқдорда бизнесни амалга оширганлиги ҳақида;  -уюшган жиноий гуруҳлар томонидан содир этилган барча жиноятлар ҳақида;  -келиб чиқишидан қатъи назар, оммавий тартибсизликлар ҳақида;  -террорлик ва экстремистик фаолиятлар, ҳаво кемасини эгаллаш ёки бунга суиқасд қилиш, шахсни гаров сифатида тутқинликка олиш ҳолатлари ҳақида;  -прокуратура, суд, адлия, ички ишлар ва Миллий хавфсизлик хизмати органлари, аҳлоқ тузатиш муассасалари, Давлат солиқ қўмитаси ходимлари, шунингдек, ҳокимият ҳамда бошқарув органларининг масъул мансабдор шахслари томонидан содир этилган барча жиноятлар ҳақида;  -озодликдан маҳрум қилиш жойлари ва махсус тарбиявий муассасаларда содир бўлган оммавий тартибсизлик, итоатсизликлар, қуролли гуруҳ бўлиб қочиш ҳоллари, шунингдек, аҳлоқ тузатиш муассасалари ишларини издан чиқаришга қаратилган ва оғир оқибатларга олиб келган ҳаракатлар ҳақида;  -хорижий мамлакатлар дипломатик ваколатликлар билан боғлиқ жиноятлар, шунингдек чет эл фуқаролари томонидан ёки уларга нисбатан содир этилган жиноятлар ҳақида;  -тергов ўтказишда қонунсиз усулларнинг қўлланилганлиги, била туриб ғайриқонуний ушлаш, қамоққа олиш, асоссиз жиноий жавобгарликка тортиш ва бошқа йўллар билан қонунни қўпол равишда бузилганлиги ҳақида;  -қасддан одам ўлдириш ёки унга суиқасд қилиш;  -номусга тегиш ёки унга суиқасд қилиш;  -ўз-ўзини ўлдириш ва унга суиқасд қилиш;  -таъмагарлик мақсадида одам ўлдириш;  -ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари, ҳокимият ва бошқарув органлари ходимлари, назорат органлари, оммавий ахборот воситалари вакиллари, сиёсий ва жамоат арбобларига нисбатан, уларнинг хизмат фаолияти билан боғлиқ ҳолларда содир этилган жиноятлар ҳақида;  -жуда кўп миқдорда талон-торож қилиш ҳақида;  -порахўрлик жинояти ҳақида;  -қалбаки пуллар тайёрлаш ва сотиш ҳақида;  -миллий, ирқий ёки диний низолар асосида содир этилган жиноятлар ҳақида. Тезкор қидирув фаолиятини амалга оширувчи органларнинг қонунлар ижросини таъминлаши устидан прокурор назорати - прокуратура органлари фаолиятида янги йўналишдир. Ўзбекистон Республикасининг янги тахрирдаги 29 август 2001 йил куни қабул қилинган 27 октябр 2001 йил кунидан кучга кирган Прокуратура тўғрисидаги қонунинг 4-моддаси прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишларига бағишланган бўлиб, шу асосий йўналишлар ичида тезкор-қидирув фаолиятини, суриштирувни, дастлабки терговни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг бажарилиши устидан назорат қилиш ҳамда уларнинг жиноятчиликка қарши кураш борасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш бир йўналиш қилиб берилган. Шулар ичидан тезкор- қидирув фаолияти ҳақида илгари бизнинг қонунчилигимизда тушунча берилмаган эди. Қатор ҳамдўстлик давлатлари қонунчиликларида бу ҳақда алоҳида тушунча мавжуд. Масалан, Россия Федерациясида «Тезкор қидирув фаолияти тўғрисида»ги қонун 13 март 1992 йилда қабул қилинган. Ушбу қонун бўйича тезкор қидирув фаолиятига яхши тушунча берилган. Барчага маълумки, Ўзбекистон Республикасининг жуда кўп қонунлари собиқ иттифоқ республикаларининг қонунчиликларига ўхшашдир. Чунки, илгари шу давлатларнинг қонунчиликлари асосини иттифоқ қонунлари асослари ташкил қилган эди. Албатта, иттифоқ тарқалгандан сўнг, ҳар бир ҳамдўстлик давлатлари ўзларининг ўз миллий ва этник келиб-чиқишлари, урф- одатларига мос ҳолда, ўз қонунларини қайта ишлаб чиқиб, қабул қилганлар. Ўзбекистон Республикасида ҳам мустақилликка эришилганидан сўнг, худди шу асосларга кўра, яъни, ўз миллий турмуш тарзимиз, урф-одатларимиз, маънавий бойликларимиз ва дунёқарашларимизга хос қонунларни қабул қилина бошланди. Ҳозирда, муносабатларни ҳуқуқий тартибга солувчи 500 дан ортиқ янги қонунлар қабул қилинган. Ҳамдўстлик давлатлари томонидан қабул қилинаётган бир қанча қонунлар предмети бизнинг қонунларимизга ўхшаб кетади. Шундан келиб чиққан ҳолда, ҳозирча Ўзбекистон Республикаси прокуратура тўғрисидаги қонун бўйича тезкор қидирув фаолиятини амалга оширувчи органлар томонидан қонунлар ижроси устидан назорат ҳақида қуйидагиларни гапириб ўтиш мумкин. Тезкор қидирув фаолияти соҳасидаги назорат юридик жиҳатдан ўзида кўрсатиб ўтилган прокурор назорати йўналишининг бир қисмини акс эттиради. Шу билан бирга, тезкор- қидирув фаолиятини амалга оширувчи органларнинг қонунларни ижро қилишлари устидан назорат қилиш объектлари, предмети, ташкил этилиш асослари ва ваколатлари нуқтаи назаридан ўзининг алоҳида хусусиятларига эгадир. Тезкор қидирув фаолияти бўйича қонунлар ижроси устидан назоратни амалга оширишда прокурорлар томонидан авваломбор, унинг таркибини ва ҳуқуқий-меъёрий асосини билишларини назарда тутади. Тезкор қидирув фаолияти бу -қонун йўли билан тезкор-қидирув фаолиятини амалга ошириш учун махсус ҳуқуқ-ваколатлар берилган давлат органларининг тезкор бўлинмалари томонидан ўз ваколатлари доирасида ошкора ва хуфёна амалга ошириладиган фуқароларнинг соғлигини, ҳаётини, мулкини, ҳуқуқ ва эркинликларини, давлат ва жамиятни жиноий хуружлардан муҳофаза қилишга қаратилган тезкор қидирув тадбирларидир. Тезкор-қидирув фаолиятининг вазифаси қуйидагилардан иборат :  жиноятларни аниқлаш;  жиноятларни олдини олиш;  жиноятларни очиш ва айбдор шахсларни жиноий жавобгарликка тортиш;  шу билан бирга уни содир этишга тайёргарлик кўраётган ёки содир этаётган шахсларни аниқлаш;  суриштирув, тергов ва суд органларидан қочиб юрганлар, жиноий жавобгарликдан бош тортган шахсларни, бедарак йўқолган деб эълон қилинган шахсларни қидирувини амалга ошириш;  Ўзбекистон Республикасининг ҳарбий, иқтисодий ёки экологик хавфсизлигига тажовузни вужудга келтирувчи фаолиятлар ёки ҳолатлар ҳақида маълумотлар йиғиш.  Бундан ташқари, тезкор-қидирув фаолиятини амалга оширувчи органлар ўз ваколатлари доирасида қуйидаги қарорларни қабул қилиш учун маълумотлар йиғиш ҳуқуқига эгадирлар:  давлат сирини ташкил этувчи маълумотларга рухсатномаси борлиги тўғрисида;  шахсларнинг соғлиги ва ҳаётига, шу билан бирга атроф мухитга юқори даражада хавф туғдирувчи объектлардан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган ишларга рухсатнома олиш ҳақида;  тезкор-қидирув фаолиятида иштирок этишга рухсатнома олиш ҳақида ёки уни амалга ошириш натижасида олинган материаллардан фойдаланишга рухсатнома олиш ҳақида;  тезкор-қидирув тадбирларини ўтказишда ва тайёрлашда иштирок этган шахслар билан ҳамкорлик муносабатини ўрнатиш тўғрисида;  тезкор-қидирув фаолиятини амалга оширувчи органлар хавфсизлигини таъминлаш масалалари тўғрисида;  хусусий детективлик ва қўриқчилик фаолияти билан шуғулланишга рухсатнома бериш тўғрисида. Ушбу қонун кўрсатмаларига мувофиқ тезкор қидирув фаолияти соҳасида назоратни амалга оширувчи прокурор ушбу фаолиятини қонун чегараларидан чиқмаслигини кузатиб бормоғи лозим. Шу ўринда прокурорлар қонун бўйича айнан қайси органлар томонидан тезкор–қидирув фаолиятини амалга ошириш ваколати бор лигини, қайси давлат органи шу ҳуқуққа эга эканлигини аниқлаб олишлари зарур. Бундай органларга: Ўзбекистон Республикаси Ички шлар органлари , Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик органлари, Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Солиқ, валютага оид жиноятлар ва жиноий даромадларни легаллаштиришга қарши курашиш Департаменти ҳамда унинг жойлардаги бўлинмалари, Ўзбекистон Республикаси давлат чегара хизмати органлари, Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона хизмати органлари киради. Тезкор-қидирув фаолиятининг энг кенг доираси ички ишлар органларининг бўлинмаларига тўғри келади. Ушбу бўлинмалар милиция тизимида мавжуд. Тезкор қидирув фаолияти милиция учун асосий вазифаларидан биридир. ИИВ органлари тезкор қидирув фаолиятини амалдаги қонунларга ҳамда ИИВ томонидан чиқарилган улар фаолиятини тартибга солувчи буйруққа асосан амалга оширадилар. Унга кўра, албатта, жиноят иши қўзғатилиши лозим бўлган жиноят ишлари бўйича жиноятларни аниқлаш, очиш, олдини олиш, келиб чиқиш шарт–шароитларини бартараф қилиш; суриштирув, тергов ва суд органларидан яшириниб юрган шахсларни қидирувини амалга ошириш, жиноий жазони ўташдан бўйин товлаганларни қидириш; бедарак йўқолган фуқароларни қидириш тезкор қидирув фаолиятининг асосини ташкил қилади. Жиноий жазоларни ижро этиш тизимининг аҳлоқ тузатиш муассасаларида тезкор қидирув фаолиятини амалга ошириш маҳкумларни, аҳлоқ тузатиш муассасалари ходимларини ва бошқа шахсларни шахсий хавфсизлигини таъминлаш мақсадида амалга оширилади. Ушбу муассасаларда белгиланган жазони ўташ тартибини бузиш ҳоллари ҳамда тайёрланаётган ва амалга оширилган жиноятларни аниқлаш, олдини олиш ва уларни бартараф қилиш, жазони ўташдан бош тортган маҳкумларни, қочганларни белгиланган тартибда қидириб топиш; маҳкумлар томонидан аҳлоқ тузатиш муассасаларига етиб келгунга қадар содир этилган жиноятларни очиш ва аниқлаш бўйича ўзаро фаолият юритиш орқали ҳам тезкор қидирув фаолияти амалга оширилади. Ички ишлар органлари тизими бўйича прокурор назорати ҳудудийлик ва предметлилик принципига асосан тегишли прокурорлар томонидан амалга оширилади. Жумладан ички ишлар органларининг ташкилий тизимига яна бир назар ташланса:  -Ўзбекистон Республикаси ИИВ;  -Қорақалпоғистон Республикаси ИИВ;  -Тошкент шаҳар ИИББ;  -вилоятлар ИИБ;  -транспортдаги ИИБ;  -шаҳар ва туман ички ишлар бошқармалари бўлимлари;  -шаҳар, туман ШТИИБга кирувчи ҳудудий милиция бўлинмалари;  -ички ишлар органлари таянч пунктлари киради. Шу кўринишдаги иерархик тузилма ҳудудийлик ва предметлилик принципи асосида шакллантирилган бўлиб, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга бўйсунувчи прокурорлар тегишли тартибда ҳудудийлик ва предметлилик асосида назорат фаолиятини амалга оширадилар. Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000. 8. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди».

Похожие

Божхона органлари фаолияти устидан назорат
Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар органлари
Прокурор назорати
Процессуал мажбурлов чоралари қўллашнинг қонунийлиги устидан прокурор назорати
Вояга етмаганлар тўғрисидаги қонунлар ижроси устидан прокурор назорати