Жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг қонуний талаблари - Юриспруденция - Рефераты

Жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг қонуний талаблари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

140 KB

Жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг қонуний талаблари Режа: 1. Жазони ижро этувчи муассасаларнинг нормал иш фаолиятига қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари. 2. Ўзбекистон Республикасига кириш ва чиқиш тартибига тажовуз этувчи жиноятларни квалификация қилиш масалалари. 3. Ҳужжатлардан фойдаланиш тартиб қоидаларини бузишни квалификация қилиш масалалари. 4. Одил судловга қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари.

Жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг қонуний талабларига бўйсунмаслик (ЎзР ЖК 221-моддаси) Маҳкумга нисбатан бир йил мобайнида жазони ўташ тартиби талабларини бузганлиги учун жазони ижро этиш колониясининг карцери ёки турмага ўтказилганидан кейин , о зодликдан маҳрум қилиш жазосини ижро этиш муассасасида жазони ўтаётган шахс томонидан маъмуриятнинг қонуний талабларига бўйсунмаслик жиноятнинг объектив томони ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятни содир этиш мотивлари уни квалификация қилишда ҳеч қандай аҳамиятга эга бўлмайди. ЖК 221-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъекти бўлиб, бир йил мобайнида жазони ўташ тартиби талабларини бузганлиги учун жазони ижро этиш колониясининг карцерига ўтказиш тариқасидаги жазо қўлланилган ёки турмага ўтказилган озодликдан маҳрум қилиш жойида жазони ўтаётган шахс, ЖК 221-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъекти эса ўта хавфли рецидивист ёхуд оғир ёки ўта оғир жинояти учун ҳукм этилган шахс ҳисобланади. ЖК 221-моддасининг 2-қисмида: а) ўта хавфли рецидивист; б) оғир ёки ўта оғир жинояти учун ҳукм этилган шахс томонидан содир этилган жиноят учун жавобгарлик назарда тутилган. Қамоқдан ёки қўриқлов остидаги сақлаш жойидан қочиш (ЖКнинг 222-моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти дастлабки тергов олиб борувчи ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва озодликдан маҳрум қилиш тарзидаги жазони ижро этиш муассасаларининг бир меъёрдаги фаолияти ҳисобланди. Қўшимча бевосита объекти эса гумон қилинувчи, айбланувчи ёки маҳкумларни қўриқловчи шахсларнинг соғлиғи ҳисобланади.

Объектив томондан жиноят дастлабки тергов олиб борувчи ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ёки озодликдан маҳрум қилиш тарзидаги жазони ижро этиш муассасаларидаги қамоқ ёки қўриқлов остидаги сақлаш жойидан қочишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят қасддан, тўғри қасд билан содир этилади. Ўн тўрт ёшга тўлган, қамоқ тариқасидаги эҳтиёт чораси қўлланилган шахс ёки озодликдан маҳрум қилиш, қамоқ ёки интизомий қисмга жўнатиш тариқасидаги жазони ижро этиш муассасаларида жазони ўтаётган шахслар жиноят субъекти бўлиши мумкин. Таҳлил этилаётган модданинг 2-қисмида: а) баданга енгил ёки ўртача оғир тан жароҳати етказиш йўли билан; б) ўта хавфли рецевист томнидан; в) бир гуруҳ шахслар томонидан содир этилган қочиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Ўзбекистон Республикасига кириш ва чиқиш тартибига тажовуз этувчи жиноятларни квалификация қилиш масалалари. Қонунга хилоф равишда чет элга чиқиш ёки Ўзбекистон Республикасига кириш (ЎзР ЖК 223-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти чет элга чиқиш ва Ўзбекистон Республи-касига киришнинг қонунда белгиланган тартиби билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Жиноят объектив томондан қонунда белгиланган тартибни бузиб, чет элга чиқиш ёки Ўзбекистон Республикасига киришда ифодаланади. Жиноят субъектив томондан тўғри қасд орқали содир этилади. Шахс ўз ҳаракатларининг ноқонунийлигини билади, яъни Ўзбекистон Республикаси ҳудудини ҳужжатсиз, сохта ҳужжатлардан фойдаланган ҳолда ёхуд тегишли рухсатномасиз кесиб ўтаётганлигини англайди ва буни хоҳлайди. Ўн олти ёшга тўлган, Ўзбекистон Республикаси фуқароси, фуқаролиги бўлмаган шахс ёки чет эл фуқароси мазкур жиноят субъекти бўлиши мумкин.

Чет элга чиқиш ёки ғайриқонуний равишда Ўзбекистон Республикасига кириш: а) чегарани ёриб ўтиш йўли билан; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) чет элга чиқиши учун махсус келишув талаб қилинадиган мансабдор шахс томонидан содир этилганида, айбдорнинг қилмиши Ўзбекистон Респуб- ликаси ЖК 223-моддасининг 2-қисми билан квалификация қилинади. ЖК 223-моддаси 3-қисмига кўра , “Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида назарда тутилган сиёсий бошпана ҳуқуқидан фойдаланиш учун кириш ҳужжатларини тегишли даражада расмийлаштирмасдан Ўзбекистон Республикасига келган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар жавобгарликдан озод қилинадилар”. Ўзбекистон Республикасида бўлиш қоидаларини бузиш (ЎзР ЖК 224-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти чет эл фуқароси ёки фуқаролиги бўлма- ган шахсларнинг Ўзбекистон Республикасида бўлиши ҳамда Ўзбекистон Республикасининг ҳудуди орқали транзит тарзда ўтишининг қонунда белгиланган тартиби ҳисобланади. ЖК 224-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томон- дан Ўзбекистонда яшаш ҳуқуқини берадиган ҳужжатларсиз ёки ҳақиқий бўлмаган ҳужжатлар билан яшаш, вақтинча рўйхатдан ўтиш ёки доимий пропискадан ўтиш, кўчиш ёки турар жой танлаш бўйича белгиланган тартиб- га риоя этмаслик, республикада бўлиш муддати тугагач, чиқиб кетишдан бўйин товлаш, Ўзбекистон Республикаси ҳудуди орқали транзит тарзда ўтиш тартибига риоя қилмасликда ифодаланади. ЖК 224 –модда диспозицияси бланкет норма ҳ исобланди. Ўн олти ёшга тўлган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларгина шарҳланаётган модданинг биринчи қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъекти бўлиб ҳисобланади.

ЖК 224-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан мансабдор шахс томонидан чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг Ўзбекистон Республикасида бўлиши қоидаларида назарда тутилган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларни қабул қилиш тартибининг бузилишида намоён бўлади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотиви ва ундан кўзланган мақсад қилмишни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Агар шарҳланаётган модданинг биринчи қисмида назарда тутилган жиноят чет эл фуқароси ёки фуқаролиги бўлмаган шахс томонидан содир этилса, иккинчи қисмида назарда тутилган жиноят субъекти эса фақатгина уларни қабул қилувчи ташкилотнинг мансабдор шахслари ҳисобланади. Махсус субъектлар – мансабдор шахслар чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларни қабул қилиш тартибини ижро этишга бевосита дахлдор бўлишлари лозим. ЖК 224-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томони қуйидагиларни ўз ичига олади : 1) биринчидан, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларни хусусий иш билан Ўзбекистон Республикасига таклиф қилган фуқаро томо - нидан мазкур фуқароларнинг вақтинча пропискадан ўтишларини, шунингдек, улар шу ерда бўлишининг белгиланган муддати ўтгач, чиқиб кетишларини таъминлашга доир чоралар кўрилмаслиги; 2) иккинчидан, уй-жой, транспорт воситалари бериб қўйилиши ёхуд бошқа хизматлар кўрсатилиши, агар бу Ўзбекистон Республикасида бўлиш қоида - ларининг бузилишига олиб келса; Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотиви ва ундан кўзланган мақсад қилмишни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. 16 ёшга тўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари таҳлил қилинаётган модданинг 3-қисми бўйича жиноят субъекти ҳисобланадилар.

Ҳарбий ёки муқобил хизматдан бўйин товлаш жиноятининг юридик таҳлили (ЎзР ЖК 225-моддаси) Ушбу жиноятнинг бевосита объекти ҳарбий хизматга чақирув, сафарбар-лик чақирув резервига олиниш, ҳарбий хизматни ўташнинг ва резервдаги хизматни ўташнинг белгиланган тартиби ҳисобланади. Ушбу объект умумий объект – давлат бошқарув органларининг нормал тартибдаги фаолиятининг ажралмас қисмидир. Объектив томондан ЖК 225-модда 1-қисмида кўзда тутилган жиноят ҳарбий ёки муқобил хизматга чақирувдан, сафарбарлик чақирув резерви сафига олинишдан ёки Қуролли Кучлар резервида хизматни ўташдан узрли сабабсиз бўйин товлашда ифодаланади. Ҳарбий ёки муқобил хизматдан, сафарбарлик чақируви резерви сафига олинишдан, Қуролли Кучлар резервида хизматни ўташдан узрли сабабларсиз бўйин товлашнинг субъектив томони айбнинг тўғри қасд шаклида ифодаланишидир. Ҳарбий ёки муқобил хизматдан бўйин товлашнинг субъекти сифатида Ўзбекистон Республикасининг фуқароси, чақирув кунига қадар ўн саккиз ёшга тўлган ҳарбий хизматга чақирувдан озод этилиш ёки уни кечиктириш ҳуқуқига эга бўлмаган эркак жинсига мансуб шахс тан олиниши мумкин. Шарҳланаётган модданинг 2-қисмида ҳарбий резерв сафига олинишдан, Қуролли Кучлар резервида хизматни ўташдан бўйин товлаш: а) ўз баданига шикаст етказиш; б) ҳужжатларни қалбакилаштириш ёки бошқача алдаш йўли билан содир этилганда белгиланадиган жиноий жавобгарлик кўзда тутилади. ЖК 225-моддаси 3-қисмининг объектив томони Ўзбекистон Республи - каси Қуролли Кучларига сафарбарлик бўйича чақирилишдан бўйин товлашда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Мотив ва мақсаднинг жиноятни квалификация қилиш учун аҳамияти йўқ.

Жиноятнинг субъекти муддатли ҳарбий ёки муқобил хизматга чақирилмаган, сафарбарлик чақируви резерви сафига олинган ҳамда ҳарбий ёки муқобил хизматни ўтагандан кейин резерв ёки захирага ўтказилган шахс ҳисобланади. Резервда ва захирадаги хизматнинг ёш чегараси қонун билан белгиланади. Маъмурий назорат қоидаларини бузиш (ЎзР ЖК 226-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти маъмурий назоратни амалга оширишнинг белгиланган тартиби, маъмурий назоратни амалга оширувчи ички ишлар идораларининг нормал фаолияти ҳисобланади. Жиноят объектив томондан маъмурий назорат қўлланилган шахс лар томонидан маъмурий назоратнинг у ёки бу қоидасининг бузилишида ифодаланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Уни квалификация қилишда жиноятни содир этиш мотиви ва кўзланган мақсад аҳамиятга эга эмас. Жиноят субъекти фақат нисбатан маъмурий назорат қўлланилган шахс ҳисобланади. ЖК 226-моддаси 2-қисмида : а) маъмурий назоратдан бўйин товлаш мақсадида ўз истиқомат жойини ўзбошимчалик билан ташлаб кетиш; б) маъмурий назорат озодликдан маҳрум қилиш жойларидан озод қилиш вақтида шахсга нисбатан ўрнатилган бўлиб, у ўзи танлаган яшаш жойига узрли сабабларсиз муайян муддатда етиб келмаганлиги туфайли маъмурий назорат қоидаларини бузганлик учун жавобгарлик белгиланган.

Ҳужжатлардан фойдаланиш тартиб қоидаларини бузишни квалификация қилиш масалалари. Ҳужжатлар, штапмлар, муҳрлар, бланкалар, автомототранспорт воситаларининг давлат рақами белгиларини эгаллаш, нобуд қилиш, уларга шикаст етказиш ёки уларни яшириш (ЖКнинг 227-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти сифатида қонун билан ўрнатилган расмий ҳужжатларни қайд этиш, юритиш ва уларни сақлаш тартиби, шунингдек автомототранспорт воситалари ва уларнинг тиркамалари (ярим тиркамалари)нинг давлат рақами белгиларини бериш, улардан фойдаланиш ва уларни алмаштириш тартибини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар тушунилади. Қонунга кўра, мазкур жиноятнинг предмети корхоналар, муассасалар ёки ташкилотларнинг қатъий ҳисобидаги ҳужжатлар, штамплар, муҳрлар, бланкалар, шунингдек автомототранспорт воситалари ва уларнинг тиркамалари (ярим тиркамалари)нинг давлат рақами белгилари ҳисобланади. Субъектив томонидан ЖКнинг 227-моддасида назарда тутилган жиноят тўғри қасддан содир этил ади. Мотив кўриб чиқилаётган жиноят субъектив томонининг зарурий белгиси бўлиб, ғаразгўйлик ёки бошқа паст ниятлар (ўч олиш, ҳасад, шуҳратпарастлик интилишлар, мулкий мажбуриятларни бажаришдан бош тортиш ва бошқалар)дан иборат Жиноятнинг субъекти ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Ҳужжатлар, штамплар, муҳрлар, бланкалар тайёрлаш, уларни қалбакилаштириш, сотиш ёки улардан фойдаланиш (ЎзР ЖК 228-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти ҳужжатлар, штамп, муҳр, бланкаларни, яъни бирон-бир фактни тасдиқловчи, бирон ҳуқуқ ёки мажбуриятларни ўрнатувчи ёки улардан озод этувчи моддий жисмларнинг айланиши билан боғлиқ бўлган муносабатлар ҳисобланади.

Субъектив томондан шарҳланаётган жиноят айбдорда тўғри қасд мавжудлиги билан тавсифланади. Айбдор расмий ҳужжатни (корхона, муассаса, ташкилот штампи, муҳри, бланкасини) тайёрлаётгани, қалбакилаштираётганини англайди ва буни хоҳлайди. Ҳужжатлар, штамплар, муҳрлар, бланкалар тайёрлаш, уларни қалбаки- лаштириш жиноят таркибининг зарурий элементи мақсад – қалбакилаш- тирувчи ёки бошқа шахс томонидан ундан фойдаланиш бўлиши лозим. Агар айбдорда бундай мақсад бўлмаган бўлса, унга ЖК 228-моддаси қўлланиши мумкин эмас. Қалбаки ҳужжат, штамп, муҳр, бланкаларни сотиш учун жавобгарлик сотиш мақсадидан қатъи назар келиб чиқади. Жиноят субъекти ўн олти ёшга тўлган ақли расо шахс ҳисобланади. ЖК 228-модда, 2- қисми: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктирилиб содир этилганлиги учун жавобгарлик белгилайди. Ҳужжатнинг қалбаки эканлигини била туриб, ундан фойдаланиш ЖК 228-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни ташкил этади. Ҳужжатнинг қалбаки эканлигини била туриб, ундан фойдаланиш – бу айбдорнинг ушбу ҳужжатдан келиб чиққан ҳуқуқларга эга бўлиш ёки мажбу - риятлардан озод бўлиш учун қилган ҳаракатларидир. Фойдаланиш сиртдан қалбаки ҳужжатни намойиш этиш (кўрсатиш) ёки уни ташкилот ва алоҳида шахсларга ҳақиқийдек тақдим этиш (узатиш, юбориш) орқали ифода этилиши мумкин. Ҳужжатни тайёрлаган ёки қалбакилаштирган шахс ўзи ҳужжатнинг қалбаки эканлигини била туриб, ундан фойдаланса, айбдорнинг ҳаракатларини ЖК 228-модда 3-қисми бўйича квалификация этиш зарур, чунки шахс томонидан айни бир модданинг турли қисмларида назарда тутилган ҳаракатлар содир этилганлик учун жиноятлар мажмуини белгилашда жавобгарлик шу модданинг оғирроқ жазо назарда тутилган қисми бўйича юзага келади.

ЖК 228-моддаси 3-қисмида кўзда тутилган жиноят муайян ҳуқуққа эга бўлиш ёки муайян мажбуриятлардан озод бўлиш пайтидан эътиборан тугалланган ҳисобланади. Ҳужжатнинг қалбаки эканлигини била туриб, ундан фойдаланишнинг субъектив томони тўғри қасдда ифодаланади. Айбдор ҳужжатнинг мазмуни ҳақиқатга тўғри келмаслигини, ўзига қандайдир ҳуқуқларни таъминловчи ёки бирор мажбуриятдан озод этувчи ҳужжат қалбаки эканлигини била туриб фойдаланаётганлигини англайди ва буни хоҳлайди ҳам. Давлат проба тамғаларини тайёрлаш ва улардан фойдаланиш қоидаларини бузиш (ЎзР ЖК 228 1 -моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти – проба назорати инспекциялари томони- дан тамғаланиши шарт бўлган ва қимматбаҳо металлардан ясалган буюмлар билан муомала қилиш тартиби. Жиноят предмети – давлат проба тамғаси, яъни заргарлик буюмларида ва бошқа предметларда заргарлик буюмлари ишлаб чиқариладиган олтин, кумуш ва платинанинг миқдорини аниқловчи тамға ёки белги, Давлат проба тамғаси тасдиқлаш белгиси ва проба белгисидан ташкил топиб, улар бирга ёки алоҳида тушунилиши мумкин. Ушбу белги заргарлик буюми ёки бошқа предметлар проба назорати инспекциясида текширилган ва тамғада кўрсатилган пробадан кам бўлмаган пробага эгалигини билдиради. Объектив томондан жиноят тамагирлик ёки бошқа шахсий манфаат- ларни кўзлаб давлат проба тамғасини қонунга хилоф равишда тайёрлаш, ўтказиш ёки ундан фойдаланиш, шунингдек, уни қалбакилаштиришда ифодаланади. Таҳлил қилинаётган модда диспозицияси бланкет характерга эга. Адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори ажрим ёки қарор чиқариш (ЎзР ЖК 231-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти одил судлов органларининг нормал фаолияти, суд ҳокимиятининг обрўйи, фуқароларининг қонуний ҳуқуқ ва манфаатлари, шунингдек, корхоналар, ташкилотлар, муассасаларнинг

манфаатлари ҳисобланади. Жиноятнинг предмети судья томонидан қабул қилинадиган ҳуқуқий ҳужжатлар: ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд, яъни айбдор адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарорни қабул қилаётганида, ана шу қарорнинг адолатсиз эканлигини олдиндан англаганлиги ва буни хоҳлаганлиги билан тавсифланади. Жиноятнинг субъекти муайян иш юзасидан судьянинг одил судловни амалга ошириш ҳуқуқ ва мажбуриятларига эга бўлган шахслардир. Судьялар, шунингдек, жиноят процессидаги халқ маслаҳатчилари бу шахслар сифатида гавдаланилади. Жиноятнинг махсус субъекти ёш чегараларига эга. Жиноят субъектлари 18 ёшга тўлган (ҳарбий судлар халқ маслаҳатчилари учун) ва 25 ёшга тўлган (умумий юрисдикция судлари халқ маслаҳатчилари, шунингдек, барча судларнинг судьялари учун) шахслар бўлиши мумкин. Адолатсиз ҳукм актининг чиқарилиши одам ўлимига ёки бошқа оғир оқибатларга олиб келган ҳоллар билан боғлиқ ҳаракатлар ЖК 231-моддаси 2-қисми билан квалификация қилинади. Одам ўлими адолатсиз суд ҳужжатининг чиқарилиши билан бевосита (масалан, айбсиз судланганга ўлим жазоси тайинлаш) ёхуд ушбу ҳолат билан билвосита боғлиқ бўлиши мумкин (масалан, ўзини ўзи ўлдириш натижасида). Суд ҳужжатини ижро этмаслик (ЎзР ЖК 232-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти суд идораларининг нормал фаолияти, суд ҳокимиятининг обрўйи, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари ҳисобланади. Объектив томондан муайян ҳаракатларни содир этиш ёхуд уларни содир этишдан ўзини тийиш мажбуриятини юкловчи суд ҳужжатини бажаришдан бўйин товлашни маъмурий жазо қўлланилганидан кейин давом эттириш, шунингдек суд ҳужжатининг ижро этилишига тўсқинлик қилишида ифодаланади.

ЖК 232-моддасида кўрсатилган жиноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор суд ҳукми, ҳал қилув қарори, ажрими, қарорини бажармаётганлигини ёхуд бажаришга тўсқинлик қилаётганлигини англайди ва бу ҳаракатларни амалга оширишни хоҳлайди. Бу ҳолатда мотив аҳамиятга эга бўлмайди, бу ғаразли ният, шахсий мафаатдорлик, нотўғри тушунилган хизмат манфаатлари, биродарлик туйғуси ва ҳоказолар бўлиши мумкин. Жиноят субъекти фақат мансабдор шахслар – юборилган суд ҳужжатларини бажариш ваколати доирасига кирувчи ташкилот, корхона, муассасаларнинг раҳбарлари бўлиши мумкин. ЖКнинг 232-моддаси, 1- қисми суд ҳужжатини мансабдор шахс томонидан бажарилмаслиги учун жавобгарлик ўрнатган. Банд солинган мулк билан боғлиқ бўлган суд ҳужжатини мансабдор шахс томонидан қасддан бажарилмаслиги ёки бажарилишига тўсқинлик қилиш ҳаракатлари ЖКнинг 233-моддаси билан қамраб олинади ва бу ҳаракатларни қўшимча равишда ЖКнинг 232-моддаси билан тавсифлаш талаб қилинмайди. Банд солинган мулкни қонунга хилоф равишда тасарруф этиш (ЎзР ЖК 233-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти суд идораларининг нормал фаолияти ҳисобланади. Бу жиноятнинг қўшимча объекти айбдордан хатланган мол-мулк ҳисобидан қопланиши мумкин бўлган у ёки бу сумма фойдасига ундирилган давлат (агар сўз давлат даромади ёки мулкига айлантириш тўғрисида борса) ёки бошқа мулкдорлар ҳуқуқлари бўлади. Қонунга хилоф равишда ўзлаштириш, сарф қилиш, яшириш, нобуд қилиш ёки унга шикаст етказишда объект сифатида суд ва тергов органларининг нуфузи ҳам эътироф этилиши лозим. Мазкур жиноятнинг предмети банд солинган ва гаровга қолдирилган мол- мулкдир. Объектив томондан жиноят рўйхатга олинган ёки хатланган ёхуд гаров предмети бўлган мол-мулкни ўзлаштириш, сарф қилиш, яшириш, нобуд қилиш ёки унга шикаст етказишда ифодаланади.

Субъектив томондан жиноят тўғри касд билан содир этилади. Айбдор мол-мулкни ўзлаштириш, сарф қилиш, яшириш, нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш билан боғлиқ ҳаракатларнинг ноқонунийлигини англайди ва уларни амалга оширишни хоҳлайди. Мол-мулк эҳтиётсизлик оқибатида нобуд қилинган ҳолатда, айбдорни ЖК 172-моддаси бўйича жавобгарликка тортиш масаласини қўйиш мумкин. Жиноят субъекти мол-мулк сақлашга топширилган ўн олти ёшга тўлган ақли расо шахс, шунингдек, унинг мулкдори, эгаси ёки оила аъзолари ва бошқалар бўлиши мумкин. ЖК 233-моддаси 2-қисми айбдор етказилган моддий зарарни уч баравар миқдорда қоплаган ҳолда, озодликдан маҳрум этиш жазосини қўллашни ман қилувчи рағбатлантирувчи нормани белгилаб беради. Қонунга хилоф равишда ушлаб туриш ёки ҳибсга олиш (ЎзР ЖК 234-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти суриштирув, дастлабки тергов, прокуратура ва суд идораларининг нормал фаолияти ва обрўйи, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари ҳисобланади. ЖК 234-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони қонунга хилоф равишда ушлаб туришда, яъни шахс эркинлигини қисқа муддатга чеклашда ифодаланади. Жиноятнинг объектив томони фаол ҳаракат орқали содир этиладиган қилмиш сифатида баҳоланади. Мазкур жиноят объектив томонида назарда тутилган ушлаб туриш деганда жиноят – процессуал мажбурлов чораси назарда тутилади. Жиноят субъект и фақат махсус шахслар, яъни суриштирувчи, терговчи ёки прокурор бўлиши мумкин. Қонунга хилоф равишда ушлаб туриш мазкур ҳаракатларни амалга ошириш ваколатига эга бўлмаган мансабдор шахслар томонидан содир этилганда, уларнинг ҳаракати ЖК 206-моддаси билан ҳокимият ёки мансаб ваколатидан четга чиқиш деб квалификация қилинади.

Таҳлил қилинаётган модданинг 2-қисмида қонунга хилоф равишда ҳибсга олиш ёки ҳибсда сақлаш учун жавобгарлик белгиланган. ЖК 234-моддаси 2-қисмининг объектив томони айбланувчи ёки гумонланувчига нисбатан қамоққа олиш тарзидаги эҳтиёт чорасини қонунга хилоф равишда танлашда ифодаланади, шунингдек, қонунда белгиланган муддатлардан ортиқ муддат ушлаб туриш учун тегишли асослар бўлмагани ҳолда шахсни қонунга хилоф равишда ҳибсда муддатидан ортиқ ушлаб туришда ифодаланади. Қийноққа солиш ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр- қимматни камситувчи муомала ҳамда жазо турларини қўллаш (ЖКнинг 235 моддаси) Жиноятнинг объекти одил судлов манфаати, адолатли суд муҳокамасининг таъминланиши, шу билан бирга “жиноят содир этган ҳар бир шахсга адолатли жазо берилиши ҳамда айби бўлмаган ҳар бир шахс жавобгарликка тортилмаслиги, ҳукм қилинмаслиги” ҳисобланади. Факультатив объект қийноққа солинган шахснинг ҳаёти ёки соғлиғи, унинг шаъни ва қадр-қимматидир. Объектив томондан жиноят бевосита қийноққа солиш, шафқатсиз, ғайриинсоний муомала ва жазо турларини қўллаш, шахснинг қадр- қимматини камситувчи муомала ва жазо турларини қўллаш ҳаракатлардан бирини содир этиш орқали амалга оширилади. Субъектив томондан шарҳланаётган жиноят тўғри қасднинг ва таркибнинг субъектив томонининг зарурий белгиси ҳисобланган махсус мақсаднинг мавжудлиги билан тавсифланади. Жиноят фақат махсус субеъкт: a) суриштирувчи; b) терговчи; c) прокурор ёки бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, жазони ижро этиш муассасалари ходимлари томонидан содир этилиши мумкин.

Шарҳланаётган модданинг 2-қисми шарҳланаётган жиноятнинг квалификация қилинган турларини содир этганлик учун жавобгарликни назарда тутади. Квалификация қилиш белгилари сифатида қуйидагилар намоён бўлади: a) ҳаёт ёки соғлиқ учун хафли бўлган зўрликни қўллаган холда ёки шундай зўрликни қўллаш таҳдиди билан; b) миллий, ирқий, диний ёки ижтимоий камситиш замирига асосланган ҳар қандай сабаб бўйича; c) бир гуруҳ шахслар томонидан; d) такроран; e) вояга етмаган шахсга ёки ҳомиладорлиги айбдорга аён бўлган аёлга нисбатан содир этилганда. ЖК 235-моддаси 3-қисмида қийноқни ва бошқа ғайриинсоний ёки шафқатсиз, қадр-қимматни камситувчи муомала ва жазо турларини оддий ёки квалификация қилинган турларини қўллаганлик оқибатида баданга оғир шикаст етказилишига ёки бошқа оғир оқибатларга олиб келган ҳаракатлар учун жавобгарлик назарда тутилган. Тергов қилишга ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш (ЎзР ЖК 236-моддаси) Жиноятнинг объекти суд органларининг мустақиллиги ва обрўйи, суриштирув, тергов, прокуратура органларининг жиноий ишларни тергов қилиш ва (ёки) судларнинг жиноий, фуқаролик, хўжалик ёки маъмурий ишларни ҳал қилиш каби нормал фаолияти ҳисобланади. Объектив томондан жиноят ишнинг ҳар томонлама, тўла ва холисона ўрганилишига тўсқинлик қилиш мақсадида суриштирувчи, терговчи, прокурорга ёҳуд адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрими ёки қарор чиқарилишига эришиш мақсадида судьяга турли шаклда қонунга хилоф равишда таъсир ўтказишда ифодаланади.

Субъектив томондан тергов қилиш ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш фақат тўғри қасддан содир этилади, яъни шахс ўз ҳаракатларининг ижтимоий хавфлилигини билади, қонунга зид ва адолатсиз қарор чиқарилишини хоҳлайди. Ушбу жиноятнинг мотиви шахсий манфаатдорлик, ғаразли ният ва бошқалар бўлиши мумкин. Субъектив томоннинг зарурий белгиси аралашиш қандай мақсад да содир этилганлиги ҳисобланади. Жиноят субъекти - ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс. ЖК 236-модда 2-қисмида тергов қилиш ёки суд ишларини ҳал этишга аралашиш мансабдор шахс томонидан содир этилса, оғирроқ жавобгарликни келтириб чиқариши кўрсатилган. Ёлғон хабар бериш жинояти (ЎзР ЖК 237-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти одил судлов органларининг нормал фаолияти, фуқароларнинг қонун билан ҳимоя қилинадиган ҳуқуқ ва манфаатлари ҳисобланади. Объектив томондан жиноят била туриб, жиноят содир этилгани ҳақида ёлғон хабар беришда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Ёлғон хабар берган шахс ўзи маълум қилган маълумотларнинг ҳақиқатга тўғри келмаслигини яхши билиши лозим. Айбдор хабар қилинган ахборотни баҳолашда ҳақиқатдан ҳам адашган бўлса, уни шарҳланаётган модда бўйича жавобгарликка тортиб бўлмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, ақли расо ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. ЖК 237-моддаси 2-қисмида била туриб ёлғон хабар берганлик учун жавобгарликни оғирлаштирувчи қуйидаги ҳолатлар: 1) айбловнинг сунъий далилларини вужудга келтирган ҳолда, 2) ғаразгўйлик ниятларида, 3) уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилганлиги учун жавобгарлик белгиланган.

Айбловнинг сунъий далилларини вужудга келтириш деганда, жиноятга алоқаси бўлган далилларнинг сохталаштирилишини (сохта гувоҳлар, қандайдир ҳужжатлар, ёзувлар, фотосуратлар келтирилиши ва ҳ.к.ларни) тушуниш зарур. Мазкур модданинг 3-қисмида оғир оқибатларга сабаб бўлган ёлғон ҳабар берганлик учун жавобгарлик назарда тутилади. Оғир оқибатлар деганда, ёлғон ҳабар бериш натижасида айбланган шахснинг оғир тан жароҳати олишини, ўзини ўзи ўлдиришини тушуниш зарур. Ёлғон гувоҳлик бериш (ЎзР ЖК 238-моддаси) Жиноятнинг объекти суриштирув, дастлабки тергов органлари ва суднинг нормал фаолияти юритиши ҳисобланади. Жиноятнинг факультатив объекти жиноят процессси иштирокчилари, шунингдек бошқа манфаатдор шахсларнинг қонуний манфаатлари, хавфсизлиги ва ҳуқуқлари ҳисобланади. ЖК 238-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан гувоҳнинг ёки жабрланувчининг била туриб, ёлғон кўрсатув беришида, экспертнинг била туриб нотўғри хулоса беришида, таржимоннинг бир тилдан иккинчи тилга била туриб нотўғри таржима қилишида ифодаланади. Жиноятнинг субъектив томони тўғри қасдда ифодаланади. Санаб ўтилган шахслар ўзлари бераётган кўрсатма, хулоса ёки таржима ҳақиқатга мос келмаслигини англайди ва уларни нотўғри маълумот сифатида суд ёхуд одил судловни амалга оширувчи бошқа органларга беришга ҳаракат қилади. Жиноят субъекти махсус бўлиб , ўн олти ёшга тўлган, қонун бўйича ишда гувоҳ, жабрланувчи, эксперт ёки таржимон сифатида қатнашиши мумкин бўлган шахс ҳисобланади. Ўн олти ёшга тўлмаганлар ва ишга гувоҳ ва жабрланувчи сифатида жалб қилинган шахслар мазкур жиноят субъекти ҳисобланмайди. Мазкур шахсларни шарҳланаётган жиноятнинг субъекти сифатида тан олишда, уларни ёлғон гувоҳлик берганлик учун жиноий

жавобгарлик ҳақида огоҳлантирилганлик факти аҳамиятга эга эмас. Мазкур ҳолат маъмурий, фуқаролик ва хўжалик тартибидаги ишларни ҳал қилишда тўлалигича аҳамиятга эга. ЖК 238-моддаси 2-қисмининг объектив томони : 1) суриштирув олиб бориш, дастлабки тергов, ишни судда кўриш вақтида гувоҳ ёки жабрланувчининг ёлғон кўрсатув бериши ёки экспертнинг ёлғон хулоса бериши ёхуд таржимонни нотўғри таржима қилиши учун пора эвазига оғдириб олишдан; 2) уларга ёки уларнинг яқин қариндошларига руҳий ёки жисмоний тазйиқ ўтказиш орқали ёлғон гувоҳлик беришга мажбурлашдан иборатдир. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотивлари жиноятни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Жиноятни содир этишдан кўзланган мақсад – гувоҳ, жабрланувчи, экспертни ёлғон кўрсатув ёки хулоса беришга, таржимонни нотўғри таржима қилишга оғдиришдан иборатдир. 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс ЎзР ЖК 238-моддасининг 2- қисмида жавобгарлик белгиланган жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. ЖК 238-моддасининг 3-қисмида уюшган гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган ёлғон гувоҳлик учун жавобгарлик назарда тутилган. Суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилиш (ЎзР ЖК 239-моддаси) Жиноятнинг бевосита обьектини дастлабки тергов ва суриштирув орган-ларининг нормал фаолият юритишини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ташкил қилади. Объектив томондан дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилиш кўрилаётган иш шарт-шароитларини жабрланувчи, гувоҳ, ҳимоячи ёки бошқа терговчи, суриштирувчи ёки прокурор томонидан бундай маълумотни унинг рухсатисиз ошкор қилишга йўл қўйиб бўлмаслиги тўғрисида огоҳлантирилган бошқа шахс томонидан учинчи шахсларга оғзаки ёки ёзма равишда узатилишида ифодаланади.

Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан ёки эгри қасддан содир этилиши мумкин. Бу жиноят асоси – ўзининг хабардорлиги билан мақтаниш, ғаразли ёки бошқа шахсий манфаатлар бўлиши мумкин, улар квалификация қилишга таъсир этмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, суриштирув, дастлабки тергов маълумотларини ошкор қилса, жиноий жавобгарликка тортилиши ҳақида суриштирувчи, терговчи, прокурор томонидан огоҳлантирилган, ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Шунингдек, гувоҳ, жабрланувчи, фуқаролик даъвогари ёки жавобгари, адвокат, эксперт, мутахассис ва ҳ.к.лар ҳам жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. Жиноят процессини юритиш қатнашчиларининг ўз зиммасидаги вазифани бажаришдан бўйин товлаши (ЎзР ЖК 240-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти суриштирув, дастлабки тергов органлари ва суднинг нормал фаолияти, фуқароларнинг қонуний манфаати ҳисобланади. Объектив томондан жиноят гувоҳ ёки жабрланувчининг суриштирув, дастлабки тергов жараёнида ёки судда гувоҳлик беришдан, ё бўлмаса экспертнинг хулоса беришни рад этиши ёки бу ишдан бўйин товлашидан иборат бўлади. Жиноят кодекси 240-моддасининг 2-қисмига мувофиқ , гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчининг яқин қариндошлари гувоҳлик кўрсатуви беришни рад этганлиги ёки бундан бўйин товлаганлиги учун жавобгарликка тортилмайдилар. Жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яшириш (ЎзР ЖК 241-моддаси) Жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яширишнинг бевосита объекти – мазмуни одил судловни амалга оширадиган суд, прокуратура, дастлабки тергов ёки суриштирув идораларининг бир меъёрдаги фаолиятидан иборат бўлган ижтимоий муносабатлар.

Объектив томондан ЖК 241-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят тайёргарлик кўрилаётган ёки содир этилган оғир ёки ўта оғир жиноят ҳақида аниқ билгани ҳолда хабар бермасликдан иборатдир. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор унга қонун томонидан юклатилган бурчини – аниқ маълум бўлган, тайёрланаётган, содир этилган оғир ёки ўта оғир жиноят ҳақида хабар беришни – бажармаётганлигини билади ва шуни хоҳлайди. Ушбу жиноятнинг содир этилиш сабаблари турли бўлиши мумкин: бошқаларнинг ишига “аралашишни” хоҳламаслик; тахмин қилинган тажовуздан қўрқиш, ғаразгўйлик ва ҳоказо. Аммо улар қилмишни квалификация қилишга таъсир қилмайди, бироқ суд томонидан жазо тайинлашда ҳисобга олиниши мумкин. Таҳлил қилинаётган жиноятнинг субъекти ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Ўз хизмат вазифаларига кўра ўзларига маълум бўлган, тайёрланаётган ёки содир этилаётган жиноятлар ҳақида хабар беришга мажбур бўлган ва улар ҳақида хабар бермаётган мансабдор шахслар мансаб совуққонлиги ёки ҳокимият ҳаракатсизлиги учун жавобгарликка тортилади. ЖК 241-моддаси 2-қисми оғир ёки ўта оғир жиноятларни олдиндан ваъда бермасдан яшириш учун жавобгарликни назарда тутади. Яшириш объектив томондан айбланувчи жиноятчини, унинг жинояти изларини, оғир ёки ўта оғир жиноятни содир этишдаги восита ва қурол- яроғини ёхуд оғир ёки ўта оғир жиноятни содир этиш натижасида олинган буюм ва қимматбаҳо нарсаларни беркитишда ифодаланиши мумкин. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан тавсифланади. Шахс оғир ёки ўта оғир жиноятни яшираётганини билади ва буни хоҳлайди. Ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс яшириш субъекти бўлиши мумкин. ЎзР ЖК 31-моддаси 3-қисмига кўра “ Олдиндан ваъда бермаган ҳолда жиноят ҳақида хабар бермаганлик ёки жиноятни яширганлик учун гумон

қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчининг яқин қариндошлари жавобгарликка тортилмайди. ” “Яқин қариндошлар» тушунчаси ҳақида ЖК VIII бўлимига қаранг. Агар олддиндан ваъда бермаган ҳолда жиноятларнинг яшириш мансабдор шахс томонидан ўз хизмат ваколатларидан фойдаланган ҳолда содир этилса жиноятни ЖКнинг 241-моддаси ва 205-моддалари жами тариқасида квалификация қилиш лозим. Жиноятларни рўйхатга олишдан қасддан бўйин товлаш (ЖК 241 1 -модда) Жиноят ишини қўзғатишга сабаб бўлувчи аризалар, хабарлар ва бошқа жиноят ҳақидаги маълумотларни тақдим этилиши ҳуқуқни муофаза қилувчи органларнинг бу маълумотларни синчиклаб ўрганиб чиқиш ва бу иш бўйича жиноят ишини қўзғатиш борасидаги масалани кўриб чиқишга йўналтиради. Жиноятларни рўйхатга олишни қасддан яшириш энг аввало, жиноятни очишда тўсиқ бўлади, фуқароларни одил судлов ишида қатнашиш имкониятини чеклайди, унга бўлган ишончи сўнлиради, шу билан бирга жиноят содир этган шахсларни жазоланмай қолишига олиб келади. Шу билан боғлиқ равишда Ўзбекистон Республикаси қонун чиқарувчи органи ЖКга жиноятларни рўйхатга олишни қасддан яширганлик учун жавобгарликни ўрнатувчи янги норма - 241 1 –моддани қўшиш тўғрисида қонун қабул қилди. Жиноятнинг бевосита объекти- жиноят ҳақидаги аризалар, хабарлар ва бошқа маълумотларни қабул қилиш ва кўриб чиқишни белгилаб берувчи жиноят процессуал қонунчилиги билан ўрнатилган тартибни белгилаб берувчи ижтимоий муносабатлар. Жиноят – ҳуқуқий муҳофазанинг факультатив объекти сифатида бу ерда жиноий тажовузлардан муҳофазаланишга бўлган фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ўз ичига олувчи ижтимойи муносабатлар намоён бўлади. Жиноятнинг предмети бўлиб ариза (айбдорнинг аризаси ёки шахс аризаси), хабар (корхона, муассаса, ташкилотлар, жамоат бирлашмалари ва

мансабдор шахсларнинг хабарлари, шунингдек ОАВларининг хабарлари), жиноят ишини қўзғатишга ваколатли бўлган давлат органлари ёки мансабдор шахслар томонидан бевосита аниқланган бошқа жиноят ҳақидаги маълумотлар ҳисобланади. ЖКнинг 241 1 – модданинг объектив томони жиноятни рўйхатга олишни яшириш, яъни тегишли мансабдор шахс ҳеч қандай асосларсиз аризани (хабарни) қабул қилишдан бош тортиш ёки рўйхатга олишни рад этишга қаратилган жиноий ҳаракатсизлигида намоён бўлади; жиноят ҳақидаги аниқланган маълумотларни йўқ қилиш; ариза, хабар ёки маълумотларни ўрганиб чиқмаслик, жиноят ишини қўзғатиш ҳақидаги масалани ҳал қилиш учун тегишли бўлган ва ўрганиб чиқиш зарур бўлган маълумотларни ўрганиб чиқмаслик ёки ушбу маълумотларни ўрганиб чиқиш натижалари бўйича жиноят ишини қўзғатишни рад этиш тўғрисидаги асосланмаган қарор чиқаришдан иборат ҳаракатдан иборат. Жиноятнинг мотиви ва мақсади қилмишни квалификация қилишга таъсир қилмайди, фақатгина уни таъминлайди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142. 5. Конвенция о правовой помоши и правових отношениях по гражданским, семейним и уголовним делам. (Хўжалик ва ҳуқуқ Хозяйство и право. – Ташкент. 1997, №1-2. С. 58-76). 6. Уголовно-процессуалний кодекс Республики Узбекистан. – Т.: Адолат, 1999. 7. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 7 декабрдаги Қонуни.

Похожие

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг психологик тайёргарлиги

Жазони ижро этиш муассасаси ходими касбий фаолиятининг психологик хусусиятлари

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг шахси ва фаолиятига психологик тавсиф

Жазони ижро этиш муассасаларида режим

Жазони ижро этиш муассасаларида режим