Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг психологик тайёргарлиги - Юриспруденция - Рефераты

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг психологик тайёргарлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87.5 KB

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг психологик тайёргарлиги Режа: 1. Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг психологик тайёргарлиги ва қалтис вазиятда ўзини бошқаришнинг психологик усуллари 2. Жиноятчиликка қарши курашда психологик жиҳатдан тайёрлаш. 3. Касбий жиҳатдан муҳим бўлган билиш хислатларини шакллантириш ва ривожлантириш.

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг психологик тайёргарлиги ва қалтис вазиятда ўзини бошқаришнинг психологик усуллари Жазони ижро этиш муассаса ходимларининг хизмат жараёнида ўз ҳолатини бошқариш зарур бўлган вазиятлар тез-тез юзага келади. Руҳий ва жисмоний зўриқишлар ҳаддан ташқари катта бўлганда, бунинг устига ходим ўз хатти-ҳаракатларини ёмон бошқарганда асабийлашиш юзага келади. Бу эса фаолият самарадорлигини пасайтиради ва унинг нотўғри ташкил этилишига, ишда жиддий хато ва камчиликларга олиб келиши мумкин. Бундай вазиятларнинг такрорланиши кўпинча ўзига бўлган ишончнинг йўқолишига, асабий депрессияларга олиб келади. Масалан, ўтказилган тадқиқотларнинг кўрсатишича, жиноят қидирув бўлимларининг сўралган ходимларидан 30 % уйқусининг бузилишидан шикоят қилганлар, 80 % дан кўпроғи невротик ҳолат кўринишларининг бир неча аломатлари борлигини таъкидлаганлар. Бу аломатлар иш кунининг охирига борганда чарчаш (70 %), диққатнинг пасайиши (30 %), тажанглик (20 %), бош оғриғи ва айланиши (10 %), уйқучанлик ва дармонсизлик (10 %)ларда намоён бўлади 1 . Шу боис ходимларнинг ҳиссий-иродавий ўзини ўзи бошқариш йўллари ва усулларини эгаллашлари бугунги кунда жуда долзарб вазифадир. Хизмат фаолиятида асаблари мустаҳкамроқ бўлган, рақиб (маҳкум) билан курашишга яхшироқ шайлана оладиган, нафақат жисмоний ва ақлий имкониятларидан оқилона фойдалана оладиган, балки асабий-руҳий фаоллигини мақбул даражада сақлай оладиган, тезкор-хизмат фаолиятининг мураккаб вазиятларида ўзининг иродавий фаоллигини намоён қила оладиган ходимлар кўпроқ муваффақиятни қўлга киритадилар. Ходимдаги ҳиссий-иродавий барқарорликка унинг касбий фаолиятга психологик жиҳатдан тайёрлигини кўрсатувчи аломатлардан бири сифатида қараш мумкин. Бу, ўз навбатида, ҳар бир ходимнинг касбий малака ва кўникмаларини шакллантиришга хизмат қилади. Ҳиссий-иродавий 1 Қаранг: Асямов С. В., Пулатов Ю. С . Ички ишлар идоралари ходимларининг касбий-психологик тренинги. – Т., 2002. –35 – 36-б.

барқарорлик деганда, мураккаб вазиятларда муваффақиятли ишлаш учун қулай бўлган психик ҳолатни сақлаш қобилияти тушунилади. Ҳиссий-иродавий барқарорлик қуйидагиларда намоён бўлади: – экстремал вазиятларда ходимда ҳаракатларининг самарадорли- гини пасайтирувчи ва ноаниқликлар, адашишлар туғдирувчи психологик реакцияларнинг йўқлиги; – психологик жиҳатдан мураккаб бўлган шароитларда вазифани бехато бажариш машқини олганлик; – касбий зийракликни сақлаш, таваккал, хавф-хатар, кутилмаган вазиятларга нисбатан оқилона эҳтиёткорлик ва диққатни намойиш этиш; – ишларни қатъий қонун асосида юритишга таъсир этувчи маҳкумларнинг руҳий таъсирига берилмаслик; – маҳкумни ахлоқан тузатиш, унинг жиноий фаолиятни давом эттиришга тўсқинлик қилиш ҳамда маҳкум, шунингдек бошқа шахслар янги жиноят содир этишининг олдини олишга қаршилик кўрсатувчи маҳкумларга қарши психологик кураш олиб бориш қобилияти; – психологик жиҳатдан мураккаб, низоли, иғвогарона вазиятлар-да ўзини йўқотмаслик. Ҳиссий-иродавий ўзини ўзи бошқариш жараёни қуйидаги учта асосий принципга таянади: – релаксация; – визуаллаштириш; – ўзини ўзи ишонтириш. Релаксация принципининг моҳиятини тана ва руҳнинг биргаликда ишлашга тайёрланиши ташкил этади. Айнан релаксация пайтида ўз ички овозингизни эшитиш ҳамда ўз организмингиз ва тафаккур фаолиятингизнинг алоқасини ҳис этишингиз мумкин. Релаксация ёки бўшашиш тана ва руҳни кераксиз зўриқишдан ва одамни бўшаштириб юборадиган жиҳатлардан озод қилишни билдиради, у инсонга фойдали психологик ва физиологик таъсир кўрсатади. Бу ўзаро таъсир кўрсатувчи жараён: унда мия хотиржамлашгани сайин тана бўшашади, тана бўшашгани сайин мия хотиржам бўла боради.

Иккинчи принцип – визуаллаштириш . Интиутив тафаккур онгга кириб боришининг турли йўлларидан фойдаланади. Асосийси манзара ҳосил қилиш ёки миянгизда образларни гавдалантириш йўлидир. Визуаллаштириш йўналган тасаввурни эшитиш, кўриш, ҳид билиш, таъм билиш, тери билан сезиш сезгилари ҳамда уларнинг комбинациялари ёрдамида фаоллаштиришнинг турли усулларини билдиради. Аслида инсон мияси объектив олам образларига ҳам, онгда юзага келадиган образларга ҳам бир хилда жавоб беради. Шу боис визуаллаштириш кўникмалари инсонга ўз ички имкониятларидан яхшироқ фойдаланиш, руҳий жараёнларнинг кечишини фаоллаштириш имконини беради. Ўзини ўзи ишонтириш принципнинг моҳияти шундаки, биз ўзини ўзи ишонтириш ёрдамида ички образларимизни онгимизда акс-садо сифатида бир неча марта такрорланадиган сўзлар билан ифодалаймиз. Ўзининг ички кучи ва қўллаб-қувватланиши билан тўлган бу сўзлар ҳис-туйғулар даражасида чуқур қабул қилинади. Бундай ички акссадони «Мен буни қила оламан» сўзларида намоён бўладиган муносабат, ният ва майл сифатида ифодалаш мумкин. Ўзини ўзи ишонтириш муваффақиятга эришиш мумкинлиги ҳақида биринчи шахс номидан ҳозирги замонда ифодаланган аниқ таъкиддир. Инсоннинг ўзига қарата айтган сўзлари ўз мақсадларига эриша олишига бўлган ишончини кучайтиради ва қайси йўналишда ҳаракат қилиш кераклигини кўрсатади. Бу сўзлар мияни мақсадга эришиш борасида ишлашга ва бунда фаол иштирок этишга мажбур қилади. Ўзини ўзи ишонтириш – образларни сўзда ифодалашга имкон берувчи фаол мойилликдир. Аутоген машқлар организмнинг аввалдан бошқарилмайдиган функцияларини бошқариш имкониятини оширишга қаратилган машқлар тўпламини ўз ичига олади. Аутоген машқ – немис олими И. Г. Шульс таклиф этган ўзини ўзи ишонтириш усули. Ушбу методда дастлаб ўзини ўзи ишонтириш орқали мушаклар тонусининг бўшашига – релаксацияга

эришилади, сўнгра ушбу ҳолатда организмнинг у ёки бу функцияга қаратилган ўзини ўзи ишонтириш амалга оширилади. Бугунги кунда ходимнинг касбий-психологик тайёргарлиги пенитенциар фаолиятида муҳим роль ўйнайди. Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг маҳкумларни ахлоқан тузатиш, унинг жиноий фаолиятни давом эттиришга тўсқинлик қилиш ҳамда маҳкум, шунингдек бошқа шахслар янги жиноят содир этишининг олдини олишда маҳкум ва унинг руҳиятини узвий равишда қамраб оладиган касбий маҳорати нафақат махсус юридик билимлардан, балки касбийпсихологик тайёргарликдан ҳам ташкил топади. Агар унинг бундай тайёргарлиги бўлмаса, ҳақиқий маҳорати ҳам бўлмайди. Шу муносабат билан ходимларнинг касбий фаолият самарадорлигини таъминлайдиган зарур, профессионал жиҳатдан муҳим хислатларини ривожлантириш, фаолиятининг ишончлилигини оширувчи, маҳкумлар билан моҳирона ишлашига ёрдам берувчи усулларни ўзлаштиришлари жуда муҳим. Психологик тайёргарлик хизмат фаолиятининг хусусиятларига боғлиқ. Шунга кўра, психологик тайёргарликнинг мазмуни аниқ ифодаланган касбий йўналишга эга бўлмоғи лозим. Ходимлар психологик тайёргарлигининг мазмунига қуйидагиларни киритиш мумкин: – жиноятчиликка қарши курашга психологик жиҳатдан тайёр бўлиш хислатларини шакллантириш; – махсус оператив хизмат фаолиятининг турли жиҳатларига психологик йўналганликни ривожлантириш; – касбий жиҳатдан муҳим бўлган билиш хислатларини шакллан-тириш ва ривожлантириш; – турли тоифадаги маҳкумлар билан психологик алоқа ўрнатиш уқув ва кўникмаларини шакллантириш ва ривожлантириш; – оператив хизмат фаолиятининг турли вазиятларида ролга кири-шиш кўникмаларини таъминлаш;

– маҳкумлар билан мулоқотга киришнинг мураккаб, низоли вазиятларида таъсир этишнинг психологик-педагогик усулларини қўллаш маҳоратини шакллантириш; – оператив хизмат фаолиятининг оғир вазиятларида ўзини тута олиш ва психологик барқарорликни таъминлаш; – шахснинг ижобий ҳиссий-иродавий хислатларини ривожлантириш, ходимларга ўзини тутиш ва бошқариш усулларини ўргатиш; – иродавий фаолликни ва иродавий ҳаракат кўникмаларини шакллантириш; – ишдаги руҳий зўриқишларга тайёрлаш. Жиноятчиликка қарши курашда психологик жиҳатдан тайёрлаш. Маълумки, бу психологик тайёргарликдаги энг муҳим жиҳатдир. Бу ўринда асосийси ходимларнинг касбий йўналганлигини шакллантириш, уларда фаолиятга нисбатан барқарор касбий қизиқишни ривожлантириш ҳисобланади. Шунингдек, бу тайёргарлик ходимларда ҳар қандай қонунбузарликка нисбатан келишмовчилик, ҳуқуқий нормаларни сўзсиз бажаришдан иборат барқарор одатни, кучли ривожланган ҳақиқат, адолат ва қонунийлик ҳиссини шакллантиришни тақозо этади. Махсус оператив хизмат фаолиятининг турли жиҳатларига психологик йўналганликни ривожлантириш. Бу ходимларни замонавий психологик билимлар билан таништиришни, уларда маҳкумлар билан муносабатларини тартибга солишида, жиноятчи шахс психологиясини инобатга олиш кўникмалари ва одатларини шакллантиришни тақозо этади. Оператив хизмат фаолиятининг психологик жиҳатларини тушуниш ходимларнинг маҳкумлар хавфсизлигини таъминлашдаги психологик хусусиятларни билишлари ва ҳисобга олишларини назарда тутади. Касбий жиҳатдан муҳим бўлган билиш хислатларини шакллантириш ва ривожлантириш. Ушбу хислатлар ходимлар билиш

фаолиятининг самарадорлигини таъминлайди. Билиш фаолиятига касбий зийраклик, идрок, кузатувчанлик, хотира, тафаккур ва тасаввур хосдир. Ушбу хислатларни ривожлантиришга қаратилган махсус машқлар ходимларнинг касбий жиҳатдан муҳим маълумотларни эсда олиб қолиш, эсда сақлаш ва қайта эсга тушириш самарадорлигини ошириш қоидаларини, мантиқий фикрлаш ва ижодий тасаввурни ривожлантиришнинг асосий усуллари ва уларга доир билимларни эгаллашларига йўналтирилган. Ўтказилган тадқиқотлар (А.М.Столяренко, А.А.Волков, О.Е.Сапарин) мазкур хислатларни амалий машғулотлар ва махсус машқлар ёрдамида мақсадли ривожлантириш натижани 2-3 марта яхшилашга имкон беришини кўрсатади. Турли тоифадаги маҳкумлар билан психологик алоқа ўрнатиш ўқув маҳорати ҳамда кўникмаларини шакллантириш ва ривожлантириш . Психологик тайёргарлик давомида ходимлар психологик алоқа ўрнатиш усуллари ва йўллари тизимини эгаллашлари керак. Уларда маҳкумлар билан тезда алоқа ўрнатиш ва уларни ўзига мойил қилиш, уларнинг фикрини эшита олиш, мулоқот жараёнида психологик тўсиқларни енга олиш маҳорати шаклланиши лозим. Психологик тайёргарлик ходимларнинг психологик алоқа ўрнатиш жараёнини енгиллаштиришга имкон берувчи муайян қоидаларни ўзлаштиришларини тақозо этади. Оператив хизмат фаолиятининг турли вазиятларида ролга киришиш кўникмаларини шакллантириш. Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг касбий маҳоратини ташкил қилувчи муҳим таркибий қисмлардан бири маҳкумни ахлоқан тузатиш, унинг жиноий фаолиятни давом эттиришга тўсқинлик қилиш ҳамда маҳкум, шунингдек бошқа шахслар янги жиноят содир этишининг олдини олиш учун зарур ахборотни олиш мақсадида фойдаланадиган ролга кириш кўникмаларидир. Шу боис, психологик тайёргарлик давомида ходимлар ўзларининг ички ишлар ходими эканликларини, ҳақиқий ҳолатларни, мулоқотга киришишдан кўзлаган мақсадларини ниқоблай олиш маҳоратини шакллантиришлари керак.

Маҳкумлар билан мулоқотга киришишнинг мураккаб, низоли вазиятларида таъсир этишнинг психологик-педагогик усулларини қўллаш маҳоратини шакллантириш. Маҳкумлар билан муомала қилиш жараёнида юзага келадиган низоли вазиятлар жазони ижро этиш муассасаси ходимлари фаолиятида одатий ҳолдир. Шу боис ходимларда низоли вазиятни бартараф этиш маҳоратини шакллантириш, уларга низоларни ҳал қилиш усулларини ўргатиш жуда муҳим. Ходимлар фаолиятининг самарадорлиги кўп жиҳатдан маҳкумларга психологик таъсир кўрсатишнинг ишонтириш, мажбурлаш, рағбатлантириш сингари муайян усулларидан моҳирлик билан фойдаланишларига боғлиқ. Ходимларда низоли вазиятда ўзини тутишнинг турли тактик усулларини қўллаш ҳамда низоли вазиятдан оператив мақсадда фойдаланиш кўникмалари ҳам шаклланиши керак. Оператив хизмат фаолиятининг оғир вазиятларида ўзини тута олиш ва психологик барқарорликни таъминлаш. Ходимлар ўзларининг кундалик амалий ишларида касбий вазифаларини бажариш сифатига таъсир этиши мумкин бўлган кўплаб ноқулай психологик ҳолатлар таъсирига дуч келадилар. Психологик барқарорлик ходимларнинг салбий ҳолатлар таъсирига тушмаслик қобилиятида намоён бўладиган психологик тайёргарликнинг муҳим кўрсаткичларидан бири сифатида қаралади. Бу ўринда оператив хизмат вазифаларини бажариш чоғида мазкур қийинчиликларни олдиндан кўриш қобилиятини шакллантириш муҳим. Психологик барқарорликнинг шаклланиши ходимларнинг энг катта психологик қийинчиликлар шароитида ўз вазифаларини камчиликсиз бажариш машқини олишига ёрдам беради. Бунга машқлар ва амалий машғулотлар жараёнида оғир вазиятларни моделлаштириш йўли билан эришиш мумкин. Шахснинг ижобий ҳиссий-иродавий хислатларини ривожлантириш, ходимларга ўзини тутиш ва бошқариш усулларини ўргатиш. Ходимларнинг психологик барқарорлигини ва оғир вазиятларда ўзини тута билиш қобилиятини шакллантириш уларда масъулият, муваффақиятсизликка

чидаш, таваккалга мойиллик ва барқарорлик, ўзини бошқара олиш, собитлик каби муайян ҳиссий-иродавий хислатларни шакллантиришни тақозо этади. Ходимлар ўз хатти-ҳаракатларини ва ҳис-туйғуларини назорат қилиш ва бошқариш усулларини эгаллаган бўлишлари керак. Улар машғулот ва машқлар жараёнида ўзларини бошқариш, асабий зўриқишни йўқотиш, ички имкониятларни қўйилган вазифани бажаришга сафарбар қилиш усулларини эгаллайдилар. Иродавий фаоллик ва иродавий ҳаракат кўникмаларини шакллантириш. Жазони ижро этиш муассасаси ходимлари ўзларининг амалий фаолиятларида вазифани сифатли бажаришни қийинлаштирадиган, баъзан эса қўйилган мақсадга эришишга тўсқинлик қиладиган турли хил қийинчиликлар ва тўсиқларга дуч келадилар. Бундай вазиятларда улар ушбу қийинчилик ва тўсиқларни енгишга ундовчи иродавий фаолликни намойиш этишларига тўғри келади. Иродавий ҳаракат кўникмаларини ривожлантиришга машғулотлар жараёнига қўйилган вазифани бажаришга тўсқинлик қилувчи муайян элементлар, тўсиқлар киритиш ёрдам беради. Бундай машқлар жараёнида тўпланган иродавий фаоллик тажрибаси шахс иродасини, иродавий хислатларини ривожлантиришга таъсир этади. Ишдаги руҳий зўриқишларга тайёрлик . Жазони ижро этиш муассасаси ходимлари фаолиятига хос хусусиятлардан бири шундаки, таъсир этувчи омиллар кўпинча стресс ҳолатини келтириб чиқаради, асаб тизимига ҳаддан ташқари катта оғирлик тушади. Бу, ўз навбатида, улар амалга оширадиган фаолиятнинг самарадорлигига салбий таъсир кўрсатади. Шу боис ходимлар ушбу жараёнлар кечишининг асосий қонуниятлари ҳамда қисқа вақт ичида иш қобилиятини тиклашга ва ортиқча асабий зўриқишни бартараф этишга ёрдам берадиган усуллар (чунончи, психологик бошқарув машқларини бажариш усуллари) билан таништирилиши зарур. Бундан ташқари, хизмат вазифаларни самарали бажаришда махсус полигонлар, тренажёрлар, ҳар хил тўсиқлар, психологик тайёргарлик хоналарининг хизмати беқиёсдир.

Қалтис, хавфли вазиятларда шахсда шаклланадиган хулқ–атвор ва руҳий таъсирлар ўз кўринишида турли туман хусусиятларга эга. Бу хусусиятлар объектив ва субъектив омилларга боғлиқ. Объектив омил сифатида – қалтис вазиятнинг ўзига хос тарафи – шахсга етказиладиган руҳий ва маънавий зарар кўринишлари, уларни таъсир кучи бўлса, субъектив омил шахсни қалтис вазиятдаги ҳиссий ҳолати билан белгиланади. Қалтис вазият ҳолатида тажрибада синалган шахсларнинг 50–75%и биринчи дақиқаларда «ўзини йўқотиб қўйиш», камҳаракатлик, ўз ҳаракатларига жавоб бера олмаслик ҳолатига тушиб қолиши, ўта қалтис ва хавфли вазиятларда синалган. Қолган шахсларнинг 25%и ўзини бошқара олиши, вазиятни тўғри баҳолаши, шароитга мувофиқ аниқ ва тўғри қарор қабул қилиши кузатилган. Қалтис вазият тўғрисида онгда ахборот пайдо бўлгандан сўнг инсон ўзини шу вазиятга тайёрлай бошлайди. Қалтис вазият учун куч ва имкониятлар чамаланади. Бундай вазиятлар юзасидан тажрибага эга бўлган ходимда кучли даражада руҳий зўриқиш аломатлари пайдо бўлади, бекорга куч сарфлаш, «ўзини қўйишга жой топа олмаслик» каби ҳаракатларда намоён бўлади. Қалтис вазиятда руҳий зўриқишларни назорат қилиш, тузатиш ( ижобий эмоционал ҳолатни сақлаш) усуллари мавжуд. - Муайян вазиятнинг аҳамиятли принципларини ажратиб олиш усули: вазиятдан келиб чиқиши мумкин бўлган салбий оқибатларни тасаввур қилиш, уларни қабул қилишга шай бўлиш. - Натижани ижобий тусда ҳал қилиш усули: бу усул ёрдамида салбий оқибатни бир мунча енгиллаштириш худди кичик ютуқ каби қабул қилиш имконини берибгина қолмай эмоционал қийин вазиятларда муваффақиятга эришиш мумкинлиги ҳиссини вужудга келтиради. - Мияга ўтириб қолган ёмон ҳиссларни чиқариб ташлаш усули, инсон бир вақтнинг ўзида ҳам салбий ҳам ижобий ҳисни бошидан кечира олмайди. Шу боис қуйидаги усулдан фойдаланилади: ҳиссиётларни муваффақиятга йўналтириш, хаёлан хавфли вазиятни кутиб ҳаракатланиш, ҳисларни

арзимаган бўлса-да, кичик муваффақиятга тайёрлаш. Муҳими ёмон ҳисни сезиб, бекорга вақт ва асаблар кучини уни муҳокама қилишга сарфламаслик. Вақтдан унумли фойдаланиш, керакли натижага эришиш учун тайёргарлик кўриш. - Қайғули ҳис–туйғудан қутилишнинг энг осон усули вазиятга қарама- қарши қарашларни вужудга келтириш яъни аҳамиятлилик даражасини пасайтириш, диққатингизни жалб қилмаслик назарга илмаслик. Ўзингизни куч ва имкониятларингизни юқорилигига ишонтиринг, ўзингизга бўлган ишонч ҳиссини оширинг.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Агзамова Е.Ю., Шигакова Ф.А. Ахборотнинг ишончлилигини баҳолашда прорфайлинг технологияси ва полиграфнинг аҳамияти: Ўқув-методик қўлланма. –Т., 2015. 2. Андреев В. Н. Психолог следственного изолятора. – М., 1989. 3. Антонян Ю.М. Терроризм. – М., 1998. 4. Арифходжаева И. Х. Ички ишлар идоралари ходимлари психологияси. – Т., 2007. 5. Асямов С.В., Пулатов Ю.С. Ички ишлар органлари ходимларининг касбий- психологик тренинги. – Т., 2002.

Похожие

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг шахси ва фаолиятига психологик тавсиф

Фавқулодда вазиятларда жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг шахсий ва психологик хавфсизлигини таъминлаш

Жазони ижро этиш муассасаси ходими касбий фаолиятининг психологик хусусиятлари

Жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг қонуний талаблари

Жазони ижро этиш муассасаларида режим