Yuridik faoliyatning ijtimoiy-psixologik asoslari - Юриспруденция - Рефераты

Yuridik faoliyatning ijtimoiy-psixologik asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

Yuridik faoliyatning ijtimoiy-psixologik asoslari Reja: 1. Muloqot haqida tushuncha. 2. Muloqot jarayonida psixologik aloqani o`rnatish va rivojlantirish taktikasi. 3. Guvoh va jabrlanuvchilar, shubhalanuvchi va ayblanuvchilardan kerakli ma`lumotlarni olishning psixologik xususiyatlari. 4. Jinoyatchi shaxslar bilan aloqa o`rnatishning psixologik asoslari.

Muloqot haqida tushuncha. Muloqot faqat insonlarga xos bo`lgan jarayondir. Kishilarda faoliyat jarayonida bir - birlariga nimanidir aytish istagi tug`iladi. Muloqot - odamlar o`rtasida birgalikdagi faoliyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan bog`lanishlar rivojlanishining ko`p qirrali jarayonidir Muloqot (munosabat) birgalikda faoliyat ko`rsatuvchilar o`rtasida axborot ayirboshlashni o`z ichiga oladi. Bunda munosabatning kommunikativ jihati hisobga olinadi. Kishilar munosabatga kirishishda avvalo tilga murojaat qiladilar. Muloqotning yana bir jihati munosabatga kirishuvchilarning o`zaro birgalikdagi harakati - nutq jarayonida faqat so`zlar bilan emas, balki harakatlar bilan ham ayirboshlashdan iborat. Masalan, munosabatga kirishar ekanmiz, u bizni qoniqtirsa imo-ishora bilan muloqotda bo`lamiz. Munosabatning keyingi jihati muloqotga kirishuvchilarning bir-birlarini idrok eta olishlaridir. Masalan, biz bir kishi bilan muloqotga kirishishdan avval uni hurmat qilib yoki mensimasdan munosabatda bo`lamiz. Demak, muloqot jarayonida kommunikativ (axborot uzatish), interaktiv (o`zaro birgalikda harakat qilish) va perseptiv (o`zaro birgalikda) idrok etish amalga oshiriladi. Muloqot qonuniyatlarini bilish hamda uni o`rnatish malakalari va qobiliyatlarini rivojlantirish har bir kishi uchun muhimdir. Har bir kishining o`z “Meni” atrofdagilar bilan bo`ladigan muloqot jarayonida shakllanadi, Shaxsning hayot yo`llari avval oilada, bog`cha, maktab, institut, ishxona, keksalar orasida, ya`ni guruh va jamoalarda rivojlanadi. Bizning yuksak ma`naviy ehtiyojlarimizdan biri - bu muloqotga bo`lgan ehtiyojdir. Muloqotga bo`lgan ehtiyojimiz qondirilmasa, ongimiz ham rivojlanmaydi. Shuning uchun biz doimo muloqotga bo`lgan ehtiyojlarimizni qondirishimiz lozim. Kimlar bilandir bo`lgan muloqotdan qoniqish hosil qilamiz, lekin ayrim hollarda esa biz qoniqmaslikni his qilamiz. Biz guruh va jamoaga kirar ekanmiz, doim unda turli rollarni bajarishga to`g`ri keladi. Rasmiy guruhda boshliq rolini o`ynasak, kasalxonada bemor,

do`konda haridor, oilada rafiq yoki rafiqa, ota - ona oldida esa farzandlik rolini bajaramiz . Muloqot jarayonida psixologik aloqani o`rnatish va rivojlantirish taktikasi. Muloqotning muvaffaqiyatli bo`lishida shaxsning shakllangan sifatlari, fazilatlarining ahamiyati juda katta. Jumladan, shaxsda ijobiy fazilatlar yaxshi shakllangan bo`lsa (xushmuomalaliliq, kamtarlik, insonparvarlik, to`g`ri so`zliliq, vijdonliliq kabilar) muloqot jarayoni ham yaxshi o`tadi. Chunki shaxslar bir-birini to`g`ri tushunishlari uchun, muloqot muvaffaqiyatli bo`lishi uchun ular samimiy bo`lishlari lozim. Samimiylik insonning eng ajoyib fazilatlaridan biri bo`lib, voqea-hodisalarga oqilona munosabatda bo`lish, turli ta`sirlarga berilmaslikdir. Samimiylikning muhim belgisi - bu yuzdagi xushmuomalalik ifodasi va tabassum. Samimiylik bizning kayfiyatimizga ham bog`liq, chunki kayfiyatimiz yaxshi bo`lsa, samimiylik kuchayadi. Samimiylik ko`rsatish uchun kishining ko`ngli toza, oqko`ngil bo`lish lozim. Samimiylik fazilati ayniqsa rahbarning xodimlari bilan qiladigan muloqotida muhimdir. Agar rahbar xodimlari bilan samimiy munosabatda bo`lmasa ularning kayfiyati tushib, mehnat unumdorligi pasayishi mumkin. Ayrim rahbarlar qo`l ostidagilar bilan qo`pol, mensimasdan munosabatda bo`lib, buyruq ohangida avtokratik uslubga asoslanib ish ko`radilar. Mashhur Amerikalik notiq, psixolog Deyl Karnegi kitobida ko`rsatilishicha, bir rahbar doimo kovog`ini solib yurgan, kishilar bilan samimiy munosabatda bo`lmagani uchun hamma undan qo`rqib, undan qochib yurar ekan, hatto turmush o`rtog`i bilan ham mensimasdan muomala qilar ekan. Karnegining ma`ruzasidan so`ng bu rahbar turmush o`rtog`iga ham, qo`l ostidagi kishilarga ham samimiy jilmayib muomala qilishni boshlaganida hamma uni yaxshi ko`rib obro`si ortib ketibdi, o`zining ham kayfiyati ko`tarilib ketibdi. Muomala sirlaridan yana biri -bu kishilar bilan munosabatda jilmayishdir. D. Karnegi fikricha, jilmayganda biz bir-birimizga yaxshiliq qilish istagida turamiz. Masalan, transport haydovchilari, aholiga xizmat ko`rsatish xodimlari, oshpazlar,

sartaroshlar, sotuvchilar samimiy bo`lsalar, kamtar, xushmuomala bo`lsalar, “biz sizga xizmat ko`rsatishdan mamnunmiz” degan so`zlarni ishlatsalar, ularning obro`lari ortib, muxlislari ko`payadi, kishilar ularning xizmatlaridan ko`proq foydalanadilar. Shuningdek, yuristlar ham fuqarolarga yaxshi muomalada bo`lishlari maqsadga muvofiqdir. Guvoh va jabrlanuvchilar, shubhalanuvchi va ayblanuvchilardan kerakli ma`lumotlarni olishning psixologik xususiyatlari. 1. Bizga zarur ma`lumotlarni bilib olishning ikkita asosiy yo`l - yo`rig`ini ko`rsatish mumkin. Birinchisi - subyektni yurist uchun qiziqarli bo`lgan faktlarni beixtiyor tilga olishga moyil etish. Ikkinchisi-bizni qiziqtirayotgan shaxsga tegishli axborotni mujassam etgan ixtiyorsiz jismoniy va ekspressiv xatti-harakatlarga mayl uyg`otish. 2. Birinchi usulni shartli ravishda nutqli – reproduktiv deb atash mumkin. Guvoh, jabrlanuvchi va ayblanuvchini huquqshunosga zarur ma`lumot berishga qo`zg`atuvchi bir qator usullar mavjud. 3. Manfaatdor subyektning xotirasida muayyan obrazlarni uyg`otuvchi hamda ixtiyorsiz mulohazalarni aytib yuborishga qo`zg`atuvchi konkret predmetlarning namoyish qilinishi. Misol uchun fotosurat, fotoapparat, fotoishiga oida qog`ozlar, bular suhbatga turtki berishi mumkin. 4. Suhbatda turdosh mavzudan foydalanish. YA`ni birdaniga gangitadigan savollar bermasdan, ikkinchi darajali savollar orqali asosiy savolga o`tish va unga javob olish darkor. 5. Bevosita, to`g`ridan - to`g`ri, lekin yetarli darajada motivlashgan savollarni ko`ndalang qo`yish. 6. Muloqot mobaynida bizni qiziqtirayotgan subyektda muayyan ruhiy holatni shakllantirish yo`li bilan uni tegishli suhbatga undash. 7. Bizni qiziqtirayotgan subyektning jinoiy xatti-harakatlariga aloqador konkret predmetlarni namoyish etish.

8. Bir zumlik, kutilmagan, psixologik jihatdan ta`sirchan hayotiy holatlarni yaratish. 9. Odatdagi faoliyat sharoitini yaratish. 4. Jinoyatchi shaxslar bilan aloqa o`rnatishning psixologik asoslari. Jinoyatchilar bilan aloqa o`rnatish uchun avvalo ular bilan muzokaralar olib borish muhimdir. Muzokara olib borish qobiliyati yoki diplomatiya asrlar mobaynida murakkab aqliy faoliyat jarayoni deb hisoblab kelingan. To`qnashuvlarning oldini olish yoki ularga chek qo`yish, murosa yo`llarini qidirish, ikkala tarafni qanoatlantiradigan qarorga kelish muzokara yo`li shartnomalar tuzish ko`nikmasini talab etadi. Tomonlarning biri vujudga kelgan vaziyatni o`zgartirish istagini bildirgan chog`dan boshlab, muzokaralar boshlanadi. Muzokaralar insonlararo muomalaning yuksak vositasi, qadim o`tmishdan beri qo`llanilib kelinayotgan ajoyib ixtirosidir. Har qanday ijod kabi muzokara olib borish-asablarni tarang qiladigan og`ir aqliy mehnatdir. Jinoyatchilar bilan muzokara o`tkazishda eng muhimi – muzokarachilarni tanlash va tayyorlashdir. Bu jarayon ko`ngilli istakni, nomzodlarning individual xususiyatlarini, ya`ni tang holatlarda fikr almasha olish, qo`zg`atuvchanlik, aks ta`sirning tezligi, o`zini tuta bilish, hissiy barqarorlik, aql-idrokni, muomalasini, xarakterining ushbu vazifaga zarur darajada muvofiqligi, insoniy fazilat ustuvorligini taqozo etadi. Muzokarachilar psixologiya va pedagogika sohalarida chuqur bilimga ega bo`lishlari, maxsus tayyorgarlik ko`rgan bo`lishlari kerak. Bu bilimlarni egallashning asosiy metodologik rol o`ynashi bo`lib, bunda jinoyatchilar bilan muzokaralar chog`idagi kabi konkret muhit vujudga keltiriladi. O`qib-o`rganish jarayonida psixologik kurash, qonunga xilof xatti-harakatlardan qaytarish maqsadini ko`zlab, jinoyatchilarga ta`sir o`tkazish, qoniqarli bitimga erishish ko`nikmalari mustahkamlanadi.

Похожие

Yuridik psixologiyaning metodologik asoslari

Ayrim yuridik kasb vakillari faoliyatining axloqiy asoslari

Ijtimoiy tuzumning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari

Yoshlarni ijtimoiy himoyalashning huquqiy asoslari

Yuridik shaxslar