Yuridik psixologiyaning metodologik asoslari - Юриспруденция - Рефераты

Yuridik psixologiyaning metodologik asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49.5 KB

Yuridik psixologiyaning metodologik asoslari Reja: 1. Nazariy bilish tushunchasining ma`no mazmuni. 2. Yuridik psixologiya fanida nazariy bilishning asosiy metodologik tamoyillari. 3. Yuridik faoliyatda shaxsni o`rganishning psixologik usullari. 4. Yuridik amaliyotda shaxsga psixologik ta`sir ko`rsatish usullari.

Nazariy bilish tushunchasining ma`no mazmuni. Yuridik psixologiya nazariy, ilmiy-pedagogik predmet bo`lib, «inson- huquq» tizimining psixologik qonuniyatlarini o`rganadi, bu tizimni takomillashtirishga yo`naltirilgan tavsiyalarni ishlab chiqadi. Yuridik psixologiya huquqiy munosabatlar tarkib topgan sharoitda shaxs va uning faoliyati psixologik qirralarini o`rganar ekan, faqat tizimli yondashuv tufayligina zimmasidagi keng qamrovli vazifalarni hal etishi va muvaffaqiyatli rivojlanib borishi mumkin. Psixologiya va yurisprudensiyaning uyg`unlashuvi har ikkala fanni boyitadi, eng muhim muammolardan biri – huquq-tartibot va sudlov faoliyatida ijtimoiy adolat mezonlari tantana qilishini ta`minlaydi. Buning uchun esa avvalo yuridik psixologiya fanini nazariy jihatdan asoslab chiqish, materiallarni puxta tayyorlash usullarini izlab topish lozim. Tabiat hamda jamiyatdagi narsalar, hodisalarning qonuniy bog`liqligi va o`zaro munosabatga kirishishi jarayonining kishi ongidagi in`ikosi jarayoni tafakkur deyiladi. Nazariy bilish asosida tafakkurimiz turadi. Tafakkur sezish, idrok qilish orqali bilish jarayonidan boshlanadi. So`zlar fikrning zarur moddiy ifodasini yaratadi.Inson fikri obrazlar, tushunchalar va mulohazalar yordamida shakllanadi. Tafakkur jarayoni tushuncha , hukm va xulosa chiqarishdan iborat. Bundan tashqari tahlil (analiz), sintez va umumlashtirish shakllari ham mavjud. Shaxs o`z tafakkuri orqali nazariy bilimlarni egallaydi.

2.Yuridik psixologiya fanida nazariy bilishning asosiy metodologik tamoyillari . Yuridik psixologiya fanida asosiy metodologik tamoyillar quyidagilardan iborat: nazariy bilish tamoyillari falsafiy bilish tamoyillari; ilmiy bilish tamoyillari; amaliy bilish tamoyillari; Yuridik psixologiya metodologiyasining asosiy tamoyillaridan yana biri insonga shaxs sifatida alohida yondoshuvdan iboratdir. Muayyan bir shaxs uchun uning ichki, shaxsiy –ruhiy kechinmlarai ma`lum bir tashqi ta`sirotlar bilan bog`liq tarzda jinoiy vaziyatni vujudga keltirishini, shaxsiy kriminogen holatlar va sabablarni aniqlash ushbu tamoyilning o`zagini tashkil etadi. Ana shu nuqtai nazardan «faoliyat nazariyasi» alohida ahamiyat kasb etadi. U maqsad, unga erishishning shart - sharoitlari, uslublari va vositalarini tadqiq etadi. Umuman olganda, har qanday faoliyat quyidagi tuzilishda: maqsad-sabab (motiv) - qobiliyat – natija lo`nda ifodalanadi. Falsafa yuridik psixologiya fanining metodologik asosi bo`lib hisoblanadi. Unga tayanib qator muhim muammolarni, jumladan psixikaning tabiatini, ruhiyot darajalari, shaxs va komil inson masalalarini to`la yoritish mumkin. Ilmiy bilish tamoyillari tarkibiga yuridik psixologiyaning boshqa fanlar kabi ilmiy jihatdan tadqiq qilish usullari kiradi. Olimlarning yuridik faoliyat sohasida olib boradigan ilmiy - tadqiqot usullari, tajribalari katta ahamiyat kasb etadi. Amaliy bilish tamoyillari esa ilmiy jihatdan asoslangan ma`lumotlarni, xulosalarni tergov, so`roq qilish amaliyotlariga tadbiq qilish imkonini beradi.

3. Yuridik faoliyatda shaxsni o`rganishning psixologik usullari. Yuridik faoliyatda shaxsni o`rganishning psixologik usullari quyidagilardan iborat: Individual suhbat – uning yordamida kuzatish paytida to`plangan ma`lumotlar to`ldiriladi. Suhbat shaxs faoliyatining motivlashuviga oid jihatlar haqida ma`lumotlar olish imkonini beradi. Suhbatga tayyorgarlik reja tuzib olishni nazarda tutadi. Hujjatlar tahlili – xatlar, ishga oid hisobotlar, kundaliklar, ma`ruzalar, ayrim ta`kidlar, qaydlar kabilar mobaynida o`rganilayotgan shaxs haqida zarur axborotlarni to`playdilar. An`anaviy va rasmiylashtirilgan turlarga bo`linadi. Matn mazmuni tahlili birinchi toifaga kirsa, axborotning ayrim bo`laklarni ajratish va ishlab chiqarish ikkinchi toifani bildiradi. Tarjimai hol metodi – huquqiy e`tiborga molik obyektni o`rganish muayyan davr, millat, sinf, ijtimoiy tabaqa shart-sharoitlariga borliq bo`lgan shaxsning shakllanishi jarayonini tadqiq etish demakdir. Inson hayot yo`lini o`rganishni uch yoshligidan boshlash maqsadga muvofiqdir. Testlar metodi – ular yordamida har bir kishi mustaqil ravishda o`ziga zarur fazilatlarni xarakteriga singdirish uchun mashg`ulotlar tizimini belgilab oladi. Shaxs to`g`risida ma`lumotlarning baholanishi. Yuristni qiziqtirayotgan shaxs haqida ma`lumotlarni tizimlashtirishga quyidagilar asos qilib olinadi:shaxsni faoliyatda o`rganish tamoyili, shaxsning yaxlitligi tamoyili, konkret-tarixiy nuqtai-nazardan yondashish tamoyili. Yuqoridagi usullar orqali shaxsni o`rganib, uning ichki dunyosini aniqlash mumkin. 4. Yuridik amaliyotda shaxsga psixologik ta`sir ko`rsatish usullari

Yuridik amaliyotda shaxslar bir-birlari bilan muloqotga kirishar ekan, ularning asosiy ko`zlagan maqsadlaridan biri-o`zaro bir-birlariga ta`sir ko`rsatish, ya`ni fikr- g`oyalariga ko`ndirish, harakatga chorlash, ustanovkalarni o`zgartirish va yaxshi taassurot qoldirishdir. Psixologik ta`sir-bu turli vositalar yordamida insonlarning fikrlari, hissiyotlari va hatti-harakatlariga ta`sir ko`rsata olishdir. Psixologiyada psixologik ta`sirning professor V.Karimovaning fikricha, uch vositasi farqlanadi: 1. Verbal ta`sir - bu so`z va nutqimiz orqali ko`rsatadigan ta`sirimiz. Asosiy vosita bu yerda so`zlardir. Nutq-bu so`zlashuv, o`zaro muloqot jarayoni bo`lib, uning vositasi- so`zlar hisoblanadi. Monologik nutqda ham, dialogik nutqda ham kishi o`zidagi barcha so`zlar zaxirasidan foydalanib, eng ta`sirchan so`zlarni topib, sherigiga ta`sir ko`rsatishni xohlaydi. 2. Paralingvistik ta`sir-bu nutqning atrofidagi nutqni bezovchi, uni ko`chaytiruvchi yoki susaytiruvchi omillar. Bunga nutqning baland yoki past tovushda ifodalanayotganligi, tovushlar, to`xtashlar, duduqlanish, yo`tal, til bilan amalga oshiriladigan harakatlar, nidolar kiradi. Shunga qarab, do`stimiz bizga biror narsani va`da berayotgan bo`lsa, biz uning qay darajada samimiyligini bilib olamiz. 3. Noverbal ta`sirning ma`nosi “nutqsiz”dir. Bunga suhbatdoshlarning fazoda bir- birlariga nisbatan tutgan o`rinlari, holatlari (yaqin, uzoq, intim), qiliqlari, mimika, pantomimika, qarashlar, bir-birini bevosita his qilishlar, tashqi qiyofa, undan chiqayotgan turli signallar (shovqin, hidlar) kiradi. Ularning barchasi muloqot jarayonini yanada ko`chaytirib, suhbatdoshlarning bir-birlarini yaxshiroq bilib olishlariga yordam beradi. Amerikalik olim Megrabyan formulasiga ko`ra, birinchi marta ko`rishib turgan suhbatdoshlardagi taassurotlarning ijobiy bo`lishiga gapirgan gaplari 7 foiz, paralingvistik omillar 38 foiz va noverbal harakatlar 58 foizgacha ta`sir qilarkan. Muloqotning qanday kechishi va kimning ko`proq ta`sirga ega bo`lishi sheriklarning rollariga bog`liq. Ta`sirning tashabbuskorida ataylab ta`sir ko`rsatish maqsadi bo`ladi va u bu maqsadni amalga oshirish uchun barcha yuqorida ta`kidlangan vositalardan foydalanadi. Masalan, rahbar xodimini unga ishi tushib chaqirsa, xodimini o`rnidan turib kutib oladi, quyuq so`rashadi, keyin maqsadga o`tadi. Ta`sirning

adresati-ta`sir yo`naltirilgan shaxs. Lekin tashabbuskorning suhbatga tayyorgarligi yaxshi bo`lmasa yoki adresat tajribaliroq sherik bo`lsa, u tashabbusni o`z qo`liga olishi va ta`sir kuchini qayta egasiga qaytarishi mumkin bo`ladi.

ASOSIY ADABIYOTLAR: 1. I.A.Karimov. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. T. «O`zbekiston» nashr.1997 y. 2. I.A.Karimov. Ma`naviy yuksalish yo`lida.T.»O`zbekiston» 1998 y. 3. I.A.Karimov. Barkamol avlod - O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. T. »O`zbekiston».1998 y. 4. G.M. Andreyeva. Sotsialnaya psixologiya. M.1998 g. 5. A.I.Anikeyeva. Jamoada ruhiy muhit. T. 1996 y. 6. M.I. Yenikeyev. Yuridicheskaya psixologiya. M. »Norma».2005 g. (uchebnik) 7. V.M.Karimova. Psixologiya .T.2000 y. 8. V.M.Karimova. Psixologiya. O`quv qo`llanma.T.»Sharq» nashr. 2002 y. 9. V.M.Karimova. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot. T. 1999 y. 10. R.S.Nemov. Psixologiya. M.1998 g. 11. YE.P.Rogov. Nastolnaya kniga prakticheskogo psixologa. M.1999 g. 12. P.L.Svetkov. Prestupnost i sotsialnaya psixologiya. L.1998 g. 13. A.M.Yakovlev. Issledovaniye lichnosti obvinyayemogo. M.1999 g. 14. www.ziyonet.uz

Похожие

Yuridik psixologiyaning dolzarb vazifalari va predmeti

Yuridik faoliyatning ijtimoiy-psixologik asoslari

Ayrim yuridik kasb vakillari faoliyatining axloqiy asoslari

Yuridik shaxslar

Yuridik javobgarlik