Главная страница
Рефераты
Юриспруденция
Yuridik shaxslar
Yuridik shaxslar
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
140.5 KB
Скачать
Похожие
Yuridik shaxslar
Yuridik shaxslar 2
Yuridik xizmatning mansabdor shaxslar va xodimlarning huquqiy madaniyatini oshirishdagi roli
Yuridik javobgarlik
Yuridik javobgarlik
![Yuridik shaxslarning mol-mulki ularning Ustav doirasida aks ettiriladi. Ustav fondi ta`sischilarining qo`shgan pul mablag`lari, ko`chmas mol-mulklari, a`zolik badallaridan, tadbirkorlik faoliyatidan topilgan daro-madlaridan, fuqarolarning ixtiyoriy xayriya mablag`laridan, aksiyalaridan tushgan dividendlardan va qonunda man etilmagan o`zga manbalardan tashkil topadi. Bu sohada ayrim cheklovlar ham bor. Chunonchi, siyosiy partiyalar davlat organlaridan, korxonalar, muassasalar va tashkilotlardan, xorijiy davlatlar va tashkilotlardan, xalqaro tashkilotlardan, chet el fuqaro-lari va fuqaroligi bo`lmagan shaxslardan, diniy tashkilotlardan, anonim xayriya beruvchilardan mablag`lar va boshqa mol-mulklar olishi ta`qiqlanadi[42]. Davlat tashkilotlari davlatga qarashli mulkka nisbatan to`la xo`jalik yuritish yoki operativ boshqarish huquqigagina egadirlar. Kooperativlar va jamoat tashkilotlari, ularning birlashmalari o`zlariga mulk huquqi asosida tegishli bo`lgan mulkni egallaydi. Alohida mulkka ega bo`lmagan yoki mustaqil ravishda boshqara olmaydigan va shu sababli boshqa shaxslar bilan xo`jalik munosabatlarida bo`la olmaydigan tashkilotlar fuqarolik huquqining subyekti bo`lib hisoblanmaydi. Mustaqil mulkiy javobgarlik – shundan iboratki, yuridik shaxs hisob-langan tashkilot o`z majburiyatlari yuzasidan o`ziga tegishli bo`lgan (dav-lat tashkiloti esa, o`ziga biriktirib qo`yilgan) mulki bilan javob beradi. Yuridik shaxs hisoblangan davlat tashkilotlarining majburiyatlari yuzasi-dan davlat javobgar bo`lmaydi, bu tashkilotlar ham davlat tashkilotlari majburiyatlari yuzasidan javobgar bo`lmaydilar. Davlat budjetida turadi-gan tashkilotlarning qarzini qoplash, mablag` berish shartlari va tartibi O`zbekiston Respublikasi qonunlari bilan belgilanadi. Yuridik shaxsning yuqori organi o`ziga qarashli yuridik shaxs hisob-langan tashkilotlarning qarzlari yuzasidan javobgar bo`lmaydi. Ammo yuridik shaxsning yuqori organi o`ziga bo`ysunadigan tashkilotning qarzlari uchun qonunda yoki Nizomda nazarda tutilgan hollarda javobgar bo`lishi mumkin. Quyi tashkilotlar](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-4.png)
![yil 28 yanvardagi Farmoniga ko`ra, Toshkent Davlat Universitetiga O`zbekiston Milliy Universiteti maqomi berildi[43]. Yuridik shaxsning huquq layoqati va muomala layoqati Yuridik shaxs o`z faoliyatida o`z ta`sis hujjatlarida nazarda tutilgan maqsadlarga muvofiq fuqarolik huquq layoqatiga ega bo`ladi. Tashkilotlar bilan fuqarolar o`rtasidagi huquq layoqatlarining hajmida farq bo`lishi mutloqo tabiiydir. Tashkilotlar fuqarolarga nisbatan belgilangan birmun-cha huquq va majburiyatlarga ega bo`la olmaydilar, faqat o`z ustav yoki nizomlarida ko`rsatilgan faoliyat bilangina shug`ullana oladilar. Yuridik shaxsning maxsus huquq layoqati uning ustavi, nizomi yoki qonun hujjatlari bilan belgilanadi (FK, 41-modda, 3-bandi). Yuridik shaxs hisoblangan tashkilot yoki korxona qatnashadigan munosabatlarning doirasi uning tashkil qilinish maqsadlari bilan hamda amalga oshirilishi lozim bo`lgan ishlarning xarakteri bilan belgilanadi. Yuridik shaxs o`zi qatnashadigan munosabatlarga qarab ma`lum huquq va majburiyatlarga ega bo`ladi. Shunday qilib, yuridik shaxsning huquq layo-qati, unga maxsus yuklangan vazifalar bilan belgilanadi (maxsus huquq layoqati prinsipi). Yuridik shaxs qonun hujjatlarida belgilab qo`yilgan ay-rim faoliyat turlari bilan faqat maxsus ruxsatnoma (litsenziya) asosidagina shug`ullanishi mumkin. Masalan, neft, neft mahsulotlari va gaz qazib chiqarish, ularni qayta ishlash va sotish faoliyati.](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-6.png)
![milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalar hamda jamoat birlashmalarining maxfiy jamiyat va uyushmalarning tuzilishi va faoliyati ta`qiqlanadi. Yuridik shaxsning ustavi yoki u haqdagi nizom shunday hujjatki, bunda uning faoliyati uchun yuridik ahamiyatga ega bo`lgan qoidalar mustahkamlanadi. Ustavda yuridik shaxsning nomi, uning joylashgan yeri, tashkil bo`lish maqsadi va tartibi, uning tashkiliy tuzilishi, a`zolarga ega bo`ladigan tashkilot bo`lsa, a`zolikka qabul qilish shartlari, mulkning tarkibi singari qator qoidalar belgilanadi. Ba`zi hollarda, yuridik shaxsni tashkil etishda, mazkur turdagi yuridik shaxslarning tashkiliy tuzilishi va faoliyatiga doir barcha umumiy qoi-dalarni nazarda tutgan tipovoy yoki namunaviy ustavlarning bo`lishi yuri-dik shaxs ustavini tuzish vazifasini yengillashtiradi. Bunday namunaviy ustavlarga fermer xo`jaligining namunaviy ustavini[44], qishloq xo`jaligi kooperativi (shirkat xo`jaligi)ning namunaviy ustavini [45] misol qilib ko`rsatish mumkin. Yuridik shaxsning organlari ham bo`ladi. Yuridik shaxs qonun, ustav yoki nizom bo`yicha belgilangan vakolatlar doirasida harakat qiluvchi o`z organlari orqali fuqarolik huquqlari va burchlariga ega bo`ladi. Yuridik shaxslarning muomala layoqati, ya`ni, o`z harakatlari bilan fuqarolik huquqlari va burchlarini olish layoqati, yuqorida ko`rsatilgani-dek, ularning organlari orqali amalga oshiriladi. Yuridik shaxslarning organlari qonun, ustav yoki nizomga muvofiq ravishda yuridik shaxsning erk-irodasini ifodalaydi va yuridik shaxs nomidan faoliyat olib boradi. Yuridik shaxslarning organlari yakka boshchilikka asoslanib, direktor, rais, boshqaruvchi yoki kollegial boshqaruv, vakillar majlisi, umumiy majlis (yoki yig`ilish) singari tartibida boshqaradigan organ bo`lishi mumkin.](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-8.png)
![Tijoratchi bo`lmagan tashkilotlar o`z ustavida belgilangan maqsad-larga mos keladigan doiralarda tadbirkorlik faoliyatlari bilan ham shug`ul-lana oladi. Nodavlat, notijorat tashkilotlarning davlat va jamiyat hayotidagi ahamiyatidan kelib chiqib, 1999 yil 14 aprelda O`zbekiston Respublika-sining Nodavlat notijorat tashkilotlar to`g`risidagi qonuni[46] qabul qilindi va amalga kiritildi. FK, 77-modda ko`ra yuridik shaxslar o`zlarining faoliyatlarini muvofiqlashtirish, shuningdek mushtarak manfaatlarini ifoda etish hamda himoya etish maqsadida uyushmalar (ittifoq) shaklida birlashmalar tuzish-lari mumkin. Uyushma yuridik shaxs hisoblanib, uning a`zolari o`z musta-qilliklarini va yuridik shaxs huquqlarini saqlab qoladilar. Uyushma o`z a`zolarining majburiyatlari bo`yicha uyushmaning ta`sis hujjatlarida nazar-da tutilgan miqdorda va tartibda subsidiar javobgar bo`ladi. Fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari ham yuridik shaxs sifatida fuqarolik-huquqiy munosabatlarning qatnashchilaridir (FK, 78-modda). Umuman, yuridik shaxslar o`z faoliyatlarida Fuqarolik kodeksi normalariga, soha qonunlariga, shuningdek ustavlari va boshqa ta`sis hujjatlariga asoslangan holda ish olib boradilar. Xususiy korxonalar – yuridik shaxs sifatida O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida mavjud bo`lmasada 2003 yil 11 dekabrda qabul qilingan “Xususiy korxona to`g`risida” ги [47] qonunining qabul](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-15.png)
![organi tomonidan amalga oshiriladi. Jamiyatning ijro etuvchi organi jamiyat ishtirokchilarining umumiy yig`ilishiga va, agar tuzilishi jamiyatning ustavida nazarda tutilgan bo`lsa, jamiyatning kuzatuv kengashiga hisobdordir. Xo`jalik jamiyatlari turlaridan yana biri aksiyadorlik jamiyatidir. Ustav fondi muayyan miqdordagi aksiyalarga bo`lingan jamiyat aksiyador-lik jamiyat hisoblanadi. Ishtirokchilar (aksiyadorlar) jamiyat majburiyatlari bo`yicha javob bermaydilar, jamiyat faoliyati bilan bog`liq zararlar uchun o`zlariga qarashli aksiyalar qiymati doirasida javobgar bo`ladilar (FK, 64-modda). J.I.Yuldashev xo`jalik jamiyatlari va shirkatlari ichida aksiyadorlik jamiyatlari yirik va o`rta biznesga, qolgan xo`jalik shirkatlari va jamiyat-lari mayda va o`rta biznesga xos xo`jalik yurituvchi subyektlar deb hisoblaydi[48]. Aksiyadorlik jamiyatlarining huquqiy maqomi FK, 1996 yil 26 aprel-da qabul qilingan “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlari-ni himoya qilish to`g`risida”gi qonun va boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. AJ o`z majburiyatlari yuzasidan o`ziga tegishli barcha mol-mulki bilan javobgar bo`ladi. Aksiyadorlar jamiyatning majburiyatlari yuzasidan javobgar bo`lmaydilar va uning faoliyati bilan bogliq ziyonlarni o`zlariga tegishli aksiyalar qiymati doirasida to`laydilar. Aksiyalar haqining ham-masini to`lamagan aksiyadorlar jamiyat majburiyatlari yuzasidan o`zlariga tegishli aksiyalar qiymatining to`lanmagan qismi doirasida solidar javob-gar bo`ladilar. Jamiyat o`z aksiyadorlarining majburiyatlari yuzasidan javobgar bo`lmaydi. Agar jamiyatning nochorligi (bankrotligi) jamiyat uchun majburiy ko`rsatmalarni berish huquqiga ega bo`lgan aksiyador sifatidagi shaxsning gayriqonuniy xatti-harakatlari tufayli vujudga keltiril-gan bo`lsa, mazkur aksiyador zimmasiga jamiyatning mol-mulki yetarli bo`lmagan taqdirda uning majburiyatlari bo`yicha subsidiar javobgarlik yuklatilishi mumkin. Aksiyadorlik jamiyatining ustavida tegishli huquq nazarda](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-28.png)
![tutilgan taqdirdagina, aksiyador majburiy ko`rsatma berish huqu-qiga ega bo`ladi. Jamiyat uchun majburiy ko`rsatmalar berish huquqiga ega bo`lgan aksiyador jamiyatning muayyan harakatni amalga oshirishi oqibatida nochor (bankrot) bo`lib qolishini oldindan bilib, o`z huquqidan uning ana shunday harakatni amalga oshirishini ko`zlab foydalangan holdagina jamiyatning nochorligi (bankrotligi) aksiyadorning harakatlari tufayli vujudga keltirilgan deb hisoblanadi. Aksiyadorlik jamiyati ochiq yoki yopiq bo`lishi mumkin. Ochiq aksiyadorlik jamiyatining muassislari tarkibiga kiruvchilarning eng kam soni cheklanmaydi. Yopiq aksiyadorlik jamiyatlarining muassislari esa kamida uch shaxsdan iborat qilib belgilanadi. Aynan muassislarining bel-gilangan miqdori turli davlatlarda turlicha belgilangan. Masalan, Italiyada – 2, Shveysariyada – 3, Germaniyada – 5, Angliya, Fransiya, Yaponiyada – 7, Estoniya, Rossiya, Niderlandiya, Shveysiya, Finlandiya va AQShning ko`pgina shtatlarida – 1 kishi v.x.k[49]. Qatnashchilari o`zlariga tegishli aksiyalarini o`zga aksiyadorlarning roziligisiz boshqa shaxslarga berishi mumkin bo`lgan aksiyadorlik jamiya-ti ochiq aksiyadorlik jamiyati deb hisoblanadi. OAJ o`zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiq obuna o`tkazishga va qonun hujjatlarining talablarini hisobga olgan holda ularni erkin sotishga haqlidir. OAJ aksiyadorlarining soni chegaralanmaydi. Ochiq aksiyadorlik jamiyati ustav fondining eng kam miqdori jamiyat davlat ro`yxatidan o`tkazilgan sanada O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining kursi bo`yicha ellik ming AQSH dollariga teng bo`l-gan summadan kam bo`lmasligi kerak[50]. Aksiyalari faqat o`z muassislari yoki oldindan belgilangan doiradagi shaxslar orasida taqsimlanadigan aksiyadorlik jamiyati yopiq aksiyadorlik jamiyati deb hisoblanadi. Bunday jamiyat o`zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiq obuna o`tkazishga yoxud ularni cheklanmagan doiradagi shaxslarga sotib olish uchun](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-29.png)
![4. O`zbekiston Respublikasi qonunlarida ko`zda tutilgan boshqa hollarda[51]. Kooperativ tugatilgan taqdirda unga nisbatan haqdorlar va yollanib ishlovchilarning da`volari qondirilgandan keyin qolgan mol-mulki koope-rativ a`zolari o`rtasida ustavda ko`rsatilgan tartibda taqsimlanadi. Matlubot kooperativi – yuridik shaxs sifatida Ishtirokchilarning moddiy (mulkiy) ehtiyojlarini qondirish maqsadi-da fuqarolarning a`zoligiga asoslangan ixtiyoriy birlashmasi matlubot kooperativi hisoblanadi va birlashuv uning a`zolari tomonidan o`z mulkiy (pay) badallarini qo`shish yo`li bilan amalga oshiriladi (FK, 73-modda). Matlubot kooperativi ustavida quyidagi ma`lumotlar bo`lishi kerak: kooperativ a`zolari qo`shadigan pay badallarining miqdori, kooperativ a`zolari pay badallarining tarkibi va ularning qo`shish tartibi, badalni qo`shish majburiyatini buzganlik uchun javobgarlik, kooperativni boshqa-rish organlarining tarkibi va vakolatlari, ular tomonidan qarorlar qabul qilish tartibi, shu jumladan, qarorlar bir ovozdan yoki ovozning ko`pchiligi bilan qabul qilinadigan masalalar va shuningdek, kooperativ ko`rgan zarar-larni kooperativ a`zolari tomonidan to`lash tartibi to`g`risidagi masalalar ko`rsatiladi[52]. Matlubot kooperativining nomida uning faoliyatini asosiy maqsadi ko`rsatilishi, shuningdek “kooperativ” so`zi yoki “matlubot jamiyati” degan so`zlar bo`lishi kerak.](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-37.png)
![Matlubot kooperativining a`zolari uning majburiyatlari bo`yicha har bir kooperativ a`zosi to`laydigan qo`shimcha badalning to`lanmagan qismi doirasida subsidiar javobgar bo`ladilar. Bu holda kooperativ a`zolari solidar javob beradilar (FK, 73- modda, 5-band). Matlubot kooperativining tijorat faoliyatiga nisbatan Fuqarolik kodeksining tijoratchi tashkilotlar to`g`risidagi qoidalari qo`llaniladi. O`zbekiston Respublikasi Matlubot kooperatsiyasi xalqaro koope-rativ alyansida va boshqa xalqaro tashkilotlarda qatnashishi mumkin[53]. Jamoat birlashmalari – yuridik shaxs sifatida O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa qonunlarida belgilangan huquqlari, erkinliklarini va siyosat, iqtisod, ijtimoiy rivojla-nish, fan-madaniyat, ekologiya va hayotning boshqa sohalaridagi qonuniy manfaatlarini birgalikda ro`yobga chiqarish uchun birlashgan fuqarolar-ning xohish-irodalarini erkin bildirishi natijasida vujudga keladigan ixtiyo-riy tuzilma jamoat birlashmasidir. Siyosiy partiyalar, ommaviy harakatlar, kasaba uyushmalari, xotin-qizlar, yoshlar va bolalar tashkilotlari, faxriy va nogironlar uyushmalari, ilmiy-texnikaviy, madaniy-ma`rifiy va boshqa ko`ngilli jamiyatlar, ijodiy uyushmalar, yurtdoshlar birlashmalari, fondlar, assotsiatsiyalar va fuqarolarning boshqa birlashmalari jamoat birlashmasi deb ataladi.](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-38.png)
![Faoliyati jamiyatning axloqiy negizlarini, umumbashariy insonparvar-lik qadriyatlarini buzishga qaratilgan, shuningdek, konstitutsion tuzumni g`ayriqonuniy yo`l bilan o`zgartirish yoki O`zbekiston Respublikasi xudu-dining birligini buzish, urushni, zo`ravonlikni va shafqatsizlikni, jamiyatni parchalashga olib boradigan ijtimoiy, shu jumladan, sinfiy; shuningdek, irqiy, milliy va diniy adovatni avj oldirish, qonun bilan ta`qiqlangan bosh-qa xatti-xarakatlar qilish maqsadini ko`zlaydigan jamoat birlashmalarining tuzilishiga yo`l qo`yilmaydi. Harbiylashtirilgan jamoat birlashmalari va qurolli tuzilmalar, shuningdek, diniy xarakterga ega partiyalar, ularning filiallari va boshqa struktura bo`laklari tashkil etish ta`qiqlanadi. Jamoat birlashmalari qonunda ko`rsatilgan miqdordan kam bo`lma-gan tashabbuskor guruh tomonidan tuziladi[54]. Buning uchun ta`sis qurul-toyi yoki umumiy yig`ilish chaqirib, unda ustav va rahbar organlari tasdiqlanadi. Ustavda quyidagilar ko`rsatiladi: 1. Jamoat birlashmasining nomi, maqsadi va vazifasi. 2. Jamoat birlashmasining o`z faoliyatini amalga oshiradigan hudud ichki tuzilishi. 3. Jamoat birlashmasiga qabul qilish shartlari va tartibi. 4. Jamoat birlashmasi a`zolarining huquq va burchlari. 5. Jamoat birlashmasidagi uning tashkilotlari, rahbar organlarining vakolatlari va ularni tuzish tartibi. 6. Jamoat birlashmasi mablag`lari va uning vujudga kelish manbalari.](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-39.png)
![7. Jamoat birlashmasining manzilgohi. 8. Ustavga o`zgartirishlar kiritish tartibi. 9. Jamoat birlashmasi faoliyatini to`xtatish tartibi. Xalqaro jamoat tashkilotlarining, respublika, viloyatlararo birlashma-larning ustavlari O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro`yxatga olinadi. Viloyat, tuman, shahar hududlarining doirasida amal qiluvchi birlashmalar viloyat hokimligi Adliya boshqarmalarida ro`yxatga olinadi. Jamoat birlashmalari va ularning tashkilotlari ustavi ro`yxatga olingandan boshlab yuridik shaxs huquqini oladi. Siyosiy partiyalar xo`jalik faoliyati bilan shug`ullanishlari mumkin emas. O`z oldiga siyosiy maqsadlarni qo`ygan jamoat birlashmalari esa xo`jalik faoliyati bilan shug`ullanishi mumkin, lekin bu haqda ularning ustavlarida ko`rsatilishi kerak. Jamoat birlashmalari faoliyati asosan O`zbekiston Respublikasining «Jamoat birlashmalari to`g`risida[55]»gi, «Siyosiy partiyalar to`g`risida[56]» gi, «Kasaba uyushmalari, ularning huquqlari va faoliyatining kafolatlari to`g`risida[57]» gi, «Nodavlat notijorat tashkilotlari to`g`risida»[58]gi qonunlari va boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Jamoat fondi – yuridik shaxs sifatida](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-40.png)
![FK, 75-moddada jamoat fondlarga quyidagicha ta`rif berilgan: fuqa-rolar va(yoki) yuridik shaxslar tomonidan ixtiyoriy mulkiy badallar qo`shish asosida tashkil etilgan, xayriya, ijtimoiy, madaniy, ma`rifiy yoki boshqa ijtimoiy foydali maqsadlarni ko`zlaydigan, a`zolari bo`lmagan nodavlat notijorat tashkiloti jamoat fondi hisoblanadi[59]. Jamoat fondiga uning muassislari(muassisi) yoki vasiyat qiluvchi tomonidan o`tkazilgan mol-mulk fondning mulkidir. Fond muassislari (muassisi) yoki fond vasiyatnoma bo`yicha tashkil etilganda vasiyatno-mani ijro etuvchi fondning majburiyatlari bo`yicha javob bermaydilar. Fond esa, o`z muassislari(muassisi) ning yoki vasiyatnomani ijro etuvchi-ning majburiyatlari uchun javob bermaydi. Jamoat fondining mol-mulkidan o`z ustavida belgilangan maqsad va vazifalarni amalga oshirish hamda ma`muriy xarajatlarni qoplash uchun foydalaniladi. Jamoat fondi qonun hujjatlariga muvofiq, o`z ustavida na-zarda tutilgan maqsadlarga to`g`ri keladigan doirada tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanishga haqli. Jamoat fondlar tijorat tashkilotlari ustav fondidagi(ustav kapitalidagi) ishtiroki qonun hujjatlarida belgilangan tar-tibda amalga oshiriladi. Jamoat fondlari har yili o`z faoliyati to`g`risida hisobot e`lon qilishi shart. Jamoat fondini boshqarish tartibi va uning organlarini shakllantirish tartibi ustavi bilan belgilanadi. Jamoat fond ustavida quyidagi ma`lumotlar bo`lishi kerak: Jamoat fondining ustavida fondning nomi, uning joylashgan yeri (pochta manzili), jamoat fondi faoliyatini boshqarish tartibi, fond organlarining tuzilishi, akolatlari va shakllantirilish tartibi, fond organlarining mansabdor shaxs-larini tayinlash(saylash) va ularni lavozimidan ozod qilish tartibi, fondning mol-mulkini shakllantirish manbalari, fondning, uning vakolatxonalari hamda filiallarining mol- mulkini boshqarish borasidagi huquq va majbu-riyatlari, fond vakolatxonalarini ochish va filiallarni tashkil etish tartibi, fondni qayta tashkil etish va tugatish tartibi, fond tugatilganida uning mol-mulkidan foydalanish tartibi, fondning ustaviga o`zgartirish va qo`shim-chalar kiritish tartibi kabi masalalar.](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-41.png)
![Filiallar o`zlariga berilgan vakolatlar doirasida ba`zi yuridik harakat-larni qilishlari mumkin. Ammo bunday harakatlar natijasida olingan maj-buriyatlar yuzasidan yuridik shaxs mulkiy javobgar bo`ladi. «Chet el investitsiyalari to`g`risida»[60]gi O`zbekiston Respublikasi qonunining 7- moddasida ko`rsatilishicha, chet el investitsiyalari ishtiroki-dagi korxona ushbu Qonun talablariga rioya etgan holda O`zbekiston Respublikasi hududida yuridik shaxs huquqiga ega bo`lgan sho`ba korxonalar, filiallar, shuningdek yuridik shaxs bo`lmagan vakolatxonalar va boshqa alohida bo`limlar ochishi mumkin. Vakolatxona yuridik shaxsning u turgan yerdan tashqarida joylash-gan, yuridik shaxs manfaatlarini ifodalaydigan va ularni himoya qiladigan alohida bo`linmadir. Qonunda boshqacha tartib belgilanmagan bo`lsa, vakolatxona va filiallar yuridik shaxs hisoblanmaydi. Ular o`zlarini tashkil etgan yuridik shaxs tomonidan mol- mulk bilan ta`minlanadilar hamda u tasdiqlagan nizomlar asosida ish olib boradilar. Vakolatxona va filiallar-ning rahbarlari yuridik shaxs tomonidan tayinlanadi hamda uning ishonch-nomasi asosida ish olib boradi (FK, 47-modda). Vakolatxona va filiallar ularni tashkil etgan yuridik shaxsning ta`sis hujjatlarida ko`rsatilgan bo`lishi kerak. Yuridik shaxslarning tovar belgilari, xizmat ko`rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlariga bo`lgan huquq O`zbekiston Respublikasida tovarlar ishlab chiqaradigan, xizmatlar ko`rsatadigan va xo`jalik-tijorat faoliyati bilan shug`ullanadigan hamda fuqarolik muomalasida qatnashadigan har bir yuridik shaxs o`zigagina xos tovar belgisi va xizmat ko`rsatish belgisiga ega bo`ladi. Bu belgilar bir yuridik shaxsning tovarlari va xizmatlarini o`zga yuridik shaxslarning turdosh tovarlari va xizmatlaridan farqlash uchun xizmat qiladigan belgilardir. ovar belgisi sifatida so`zlar, tasvirlar, qabariq va boshqa belgilar yoki ularning jamlama ifodasi ro`yxatdan o`tkaziladi.](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-44.png)
![joyda tayyor-langan aynan shunday tovarlarga nisbatan xaridorgir, yuqori sifatli, alohida xususiyatli, raqobatbardoshli hisoblanadi. Bozorda ushbu tovar tayyor- langan joyning nomi tovarning ma`lum sifati, xususiyatga ega ekanligi haqida o`ziga xos sertifikat hisoblanadi. Masalan, «Borjomi», «Yessen-tuki», «Toshkent» suvlari, Uchqora mayizi, Urgut tamakisi, Yangiqo`rg`on anjiri, Quva anori va h.k. Ba`zan tovar tayyorlangan joyning tabiiy shart-sharoitlari emas, balki o`sha joyda yashovchi aholining ma`lum bir kasb-xunarga, mahsulot tayyorlashga bo`lgan alohida mahorati, malakasi ushbu tovarning sifatini belgilashda alohida muhim omil bo`lishi ham mumkin. Masalan: Chust pichog`i, Samarqand noni, Xiva gilami va h.k. Tovar chiqarilgan (tayyorlangan) joy nomi sifatida mamlakat nomi ishlatilishi (Braziliya kofesi, Eron gilami, Gruziya choyi), aholi punkti yoki mintaqaviy hudud nomi (Toshkent suvi, Chust pichog`i) umuman, qandaydir geografik obyekt nomi (masalan, Tyan-Shan suvi) qo`llanilishi mumkin. Bunday maqsadlarda o`sha geografik obyekt tarixiy nomi ishlatilishi mumkin (Shampan sharobi, Kogor sharobi va h.k.) Bunda eng asosiysi o`sha joyda ishlab chiqarilgan tovarning yuqori sifati, alohida belgilarga ega ekanligi va xuddi shu holat tovarlar bozorida, xaridorlar orasida ma`lum ahamiyatga ega ekanligidir[61]. Tovarlarning kelib chiqish mamlakatlarini aniqlash qoidalari 1988-yil 8-aprelda Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan [62]. Tovar kelib chiqqan joy nomi O`zbekiston Respublikasi Patent ido-rasi ro`yxatidan o`tkazdiriladi[63]. Bunda asos bo`lib FK 1108-moddaning ikkinchi qismida belgilangan talablarga ishlab chiqariladigan tovarning javob berishi va ayni o`shanday tovar ishlab chiqaruvchining o`sha hudud doirasida faoliyat yuritishi hisoblanadi (Masalan, Surxondaryoda faoliyat yuritayotgan hunarmand o`z mahsulotini Chust pichog`i deb bozorda sotishi maqsadga muvofiq emas). Tovar chiqarilgan joy nomidan foydalanish huquqi guvoxnomasi 10 yil muddatga beriladi, bu muddat tugagach uzaytirilishi mumkin.](/data/documents/168012b7-ba4f-4c5c-9d55-1d62b8221e2f/page-46.png)
