Yuridik psixologiyaning dolzarb vazifalari va predmeti - Юриспруденция - Рефераты

Yuridik psixologiyaning dolzarb vazifalari va predmeti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Yuridik psixologiyaning dolzarb vazifalari va predmeti Reja: 1. Yuridik psixologiyaning predmeti. 2. Yuridik psixologiyaning fan sifatida shakllanishi. 3. Yuridik psixologiyaning tarmoqlari. 4. Yuridik psixologiyaning metodlari. 5. Yuridik psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o`rni.

Yuridik psixologiyaning predmeti. Istiqlol tufayli o`z mustaqil taraqqiyot yo`lidan borayotgan Respublikamiz yoshlarini yangicha ijtimoiy muhitga tayyorlash, davr ruhida tarbiyalash - shu kunning dolzarb va ustuvor vazifalaridan biridir. Hozirgi kunda Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlarning taqdiri yoshlarning ma`naviy qiyofasiga, shaxsiy barkamolligiga bog`liq. Bu vazifalarni amalga oshirish insoniy o`zaro munosabatlarda demokratik tamoyillarni ongga to`la singdirishni taqozo etadi. Insonlar o`rtasidagi ijtimoiy munosabatlar Sharqda o`ziga xos va har bir millat psixologiyasiga mos holda shakllantirishdir. Ushbu ma`ruzalar matni jamiyatning yangilanishi davrida inson ma`naviyati va ruhiyatida ro`y berayotgan o`zgarishlarning psixologik tabiatini anglashga yordam beradi. Psixologiyaning 300 ga yaqin sohalari mavjud. Hozirgacha 20dan ortiq sohalari taraqqiy etib kelmoqda. Jumladan, umumiy, yosh, pedagogik, tibbiyot, savdo, sport, mehnat, ijtimoiy (sotsial), oila, metodika, maxsus, menejment, psixolingvistika, parapsixologiya, muloqot, eksperimental, psixodiagnostika, taraqqiyot kabilar. Yosh avlodni yangicha Davlat Ta`lim Standartlari asosida jaxon talablariga javob beruvchi mutaxassislar qilib tarbiyalashdan iborat. Mazkur kursni o`rganish davomida bo`lg`usi mutaxassislar yuridik fanning mazmuni, tarkibi bo`yicha tasavvurga ega bo`lishlari, bo`lg`usi mutaxassislarni tergov faoliyatining psixologik jihatlari, shaxsni uyushgan jinoyatchilik va jinoiy guruhlarni zamonaviy usullar orqali tahlil qila olish bilimlari bilan qurollantirish ko`zda tutilgan. Kursning asosiy maqsadi huquq yo`nalishidagi vazifalarni hal etishda bo`lg`usi mutaxassislarni yuridik – psixologik tayyorgarligini yaxshilashdan iborat. Yuridik psixologiyasi fanini egallash uchun quyidagilarga e`tiborni qaratish muhimdir: bo`lg`usi huquqshunoos mutaxassislarni professional psixologik bilimlar bilan qurollantirish;

kasbiy vazifalarni hal etishda olingan nazariy bilimlardan mohirona foydalanish va ularni hayotga, amaliyotga tadbiq etish; huquq mutaxassisligiga xos zamonaviy kasbiy zarur bo`lgan fazilatlarni har tomonlama shakllantirish; huquq yo`nalishida ta`lim olayotgan bo`lg`usi mutaxassislarga kerakli kasbiy qobiliyatlarni har tomonlama rivojlantirish; kasbiy sezgirlik, xotira, tafakkur, fuqarolar bilan muloqotda bo`lish va psixologik aloqa o`rnatish mahoratiga ega bo`lishdan iborat. Fanning asosiy maqsadi jinoyatchilikning oldini olish, uni tugatish, fuqarolarga huquqiy bilimlar berish asosida fanni rivojlantirishdir. Agar har bir fuqaro o`z haq - huquqini bilsa, dunyoqarashi keng bo`lsa, tarbiyalangan bo`lsagina jinoyatchilik kamayadi hamda uning oldi olinadi. Yuridik psixologiya o`z oldiga bir necha vazifalarni belgilab olgan. Bular quyidagilardir: jinoyatchilikning oldini olish; jinoyatchilikni batamom tugatish; yuridik shaxslar o`rtasida muloqot madaniyatini shakllantirish; fuqarolarning huquqiy bilimdonligini rivojlantirish; inson omilini birinchi o`ringa olib chiqish. Yuqoridagi vazifalar asosida ish olib borilsa respublikamizni rivojlangan davlatlar qatoriga yanada tezroq olib chiqish mumkin. 2. Yuridik psixologiyaning fan sifatida shakllanishi. Davlat va jamiyatning huquqiy asoslarini mustahkamlash, huquqbuzarlik va jinoyatlarning oldini olish hamda ularga qarshi kurash samaradorligini oshirishda huquqiy psixologiya muhim kasb etadi. Psixologiya bilimlarini har tomonlama chuqur egallash, ko`nikmalar hosil qilish huquqshunosning yuksak muomala madaniyatini ta`minlaydi. Psixologik madaniyat huquqshunoslik faoliyati

samarasini oshiribgina qolmay, uning insonparvarlik mohiyatini namoyon etadi. Yuridik psixologiya fan sifatida yuz yildan avval tarkib topib rivojlana boshladi. Kriminalistika va kriminologiya bilan bog`liq yo`nalishda yuridik psixologiya nisbatan mukammal taraqqiy etgan bo`lib, bu tezkor-qidiruv va tergov faoliyatida psixologik bilimlarni qo`llash, shuningdek, sodir etilgan jinoyatning determinantini (aniqlovchisi) aniqlash, assotsial xatti-harakatlarning oldini olishda psixologiya metodlarini qo`llash bilan bog`liqdir. Ilm-fan, turmushning barcha sohalarida huquqiy masalalarni hal qilishda yuridik psixologiya fanini rivojlantirish muhimdir. Kishilar bilan ishlay olish huquqshunos ishining asosini tashkil qiladi. Bu bir qator o`zaro bog`liq omillarni: kishilarning fe`l-atvorini o`rganish, baholash, ular bilan psixologik aloqa o`rnatish va bu aloqani mustahkamlash, ularga ta`sir o`tkazish, tarbiyalash kabilarni qamrab oladi. Huquqshunosning psixologik madaniyati huquq - tartibot idoralari barcha xodimlaridan psixologik bilimlar majmuini, shuningdek, ko`nikma va uslublarni egallashni talab etadi, bu yuksak muomala madaniyatini shakllantiradi. Psixologiyani puxta egallagan tergovchi suhbatdoshining qiyofasi, oddiy kishi nazariga tushmaydigan, ikir-chikirdek tuyulgan odatlari, so`zlash ohangi, o`zini tutishi kabilarga qarab ichki dunyosiga, ma`naviyatiga baho bera oladi va suhbatni shunday tashkil qiladiki, natijada o`zaro ishonch, psixologik muloqot o`rnatishga muvaffaq bo`ladi. Bu psixologik bilimlar huquqshunoslik faoliyati samaradorligini oshishiga olib keladi. Nazariyotchi va amaliyotchi olim A.F Koni yuridik psixologiyani rivojlanishiga salmoqli hissa qo`shdi. U guvohlar va jabrlanuvchilarning psixologiyasini, ko`rsatmalarini o`rganishga juda katta e`tibor berdi. Shuningdek, sudya kursisini egallash uchun tazyiq, iltimos, tevaragidagilarning ijtimoiy fikr niqobidagi ijtimoiy hissiyotlarning ta`siriga tura oladigan irodaga ega bo`lish zarurligini e`tirof etdi. O`tgan asrning 69-yillariga kelib, bu sohaga nisbatan nuqtai-nazarlar o`zgardi.

Yurtimiz mustaqillikka erishganidan so`ng yuridik psixologiya fanini taraqqiy ettirish uchun keng ufqlar ochildi. Bu fan o`z taraqqiyotining shartli ravishda yangi bosqichiga ko`tarildi. 3.Yuridik psixologiyaning tarmoqlari. Yuridik psixologiya psixologiyaning faoliyat mezoni bo`yicha ajratilgan sohalaridan biridir. Bu fan xorijda juda keng rivojlangan. Mustaqillikka erishganimizdan so`ng bizning mamlakatimizda ham psixologiyaga, jumladan yuridik psixologiyaga bo`lgan e`tibor kuchaydi. Yuridik psixologiya asosan oliy o`quv yurtlarida, huquqshunoslik bo`limlari talabalari uchun o`tiladi. Bu fanning tarkibiy qismlariga quyidagilar kiradi: sud ishi psixologiyasi; kriminal psixologiya; jinoyatchilar psixologiyasi; tergovchi psixologiyasi; sudya psixologiyasi; advokat psixologiyasi. Sud - psixologik ekspertiza. Bu tarkibiy qismlar bir-biri bilan uzviy bog`liq holda rivojlanadi. Ularning asosiy obyekti – bu shaxs va uning xatti-harakatlari. Sud ishi psixologiyasi sud jarayoniga bog`liq bo`lgan holatlarni o`rganib, jinoyatchilikni xolisona baholashga harakat qiladi. Sudyalar jinoyat ishi bilan tanishib, tergovdagi holatni tahlil qiladi. Hozirgi kunda sudlarning vakolati doirasi kengaydi. Sudya hech qachon uning qo`lida inson taqdiri turganini esidan chiqarmasligi, ayblanuvchi shaxsini hurmat qilishi, ishga xolisona yondoshishi kerak. Kriminal psixologiyaning predmeti jinoyatchilikni fosh qilish, uning oldini olish (profilaktika) dan iborat. Jinoyatchilar psixologiyasi esa jinoyatchilarning psixologik xususiyatlarini, xarakteri, temperamenti, emotsiyalarini, jinoyatchi

xatti-harakatining motivlarini o`rganadi. Tergovchi, sudya, advokatlar psixologiyasi ham ularning ruhiy holatlarini, ruhiy jarayonlari, xususiyatlarini o`rganadi. Ularda muomala madaniyatini shakllanishini tadqiq qiladi. Sud - psixologik ekspertizada esa jinoyatchilikka xolisona yondoshish maqsadida jinoyat ishi bilan tanishib, gumondor, jabrlanuvchilar bilan psixologik testlar asosida individual suhbat olib boriladi. YA`ni jinoyat motivlari aniqlanadi. Sud-psixologik ekspertizani mutaxassis - psixologlar olib boradilar. 4. Yuridik psixologiyaning metodlari Tadqiqotdan ko`zlangan maqsadlar bo`yicha yuridik psixologiyaning metodlari uch guruhga bo`linadi: Ilmiy- tadqiqot metodlari. Bu metodlar yordamida huquq normalari bilan tartibga solinadigan insoniy munosabatlarning psixologik qonuniyatlari tadqiq etiladi, jinoyatning oldini olish va unga qarshi kurash bilan shug`ullanayotgan xodimlarga ilmiy asoslangan tavsiyalar tayyorlab beriladi. Shaxsga psixologik ta`sir o`tkazish metodi. Bu usul jinoyatchilikka qarshi kurashayotgan mansabdor shaxslar tomonidan qo`llanilib, jinoyatlarni ochish, ularning motivlarini aniqlash maqsadlarini ko`zlaydi. Sud-psixologik ekspertizasi metodlari. Ular tergov yoki sud organlari qarori bo`yicha ekspert-psixolog tomonidan imkoni boricha to`la-to`kis va obyektiv tadqiqot o`tkazib, gumondor yoki sudlanuvchining xatti-harakatlari uchun javob bera oladigan darajadagi psixik holatini aniqlash maqsadini ko`zlaydi. Kuzatish metodi. Uning afzalligi shundaki, tadqiqot jarayonida inson faoliyatining odatdagi oqimiga ta`sir ko`rsatilmaydi. Bu metod asosida xolis natijalarga erishish uchun bir qator shartlarga amal qilish talab etiladi. Jumladan, kuzatish dasturini tayyorlash, tadqiqot natijalarini to`g`ri qayd etish kabilar. Bundan tashqari anketa, individual suhbat, tajriba metodlaridan ham foydalanish mumkin.

1. Yuridik psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o`rni Yuridik psixologiya fanlar tizimida juda katta o`rin tutadi. Falsafa barcha ijtimoiy fanlar, shu jumladan yuridik psixologiyaning metodologik asosi bo`lib hisoblanadi. Unga tayanib qator muhim muammolarni, psixikaning tabiatini, psixika darajalari hamda inson va shaxs konsepsiyasi masalalarini to`laqonli yoritish mumkin. Yuridik psixologiya birinchi navbatda psixologiya va huquqshunoslikning mushtarakligida rivojlanib boryapti. Ular esa o`z navbatida shaxs hamda jamiyatning namoyondasi bo`lgan inson bilan chambarchas bog`liqdir. Shaxs psixologiyasi fani ham yuridik psixologiya bilan bog`liq. Chunki shaxs muammosi yuridik psixologiyasi barcha muammolarining o`zagi bo`lib hisoblanadi. «Inson-huquq» tenglamasida ijtimoiy munosabatlarga kirishgan insonning huquqiy ongli shaxs sifatidagi insoniy xususiyatlari namoyon bo`ladi. Muayyan jamiyatda yashayotgan inson psixologiyasi jamiyat qonunlari bilan tartibga solinib, ijtimoiy faoliyatini belgilab beradi. Yuridik psixologiyaning ahamiyati juda katta. Chunki yuristga jinoyatchilikni oldini olishda, uni fosh etishda yuridik bilim zarur. Agar gumondorni, aybdorni, fuqarolarni psixologik xususiyatlarini mutaxassis yaxshi o`rgansa unda jinoyatlarni fosh etish, voqeaga to`g`ri baho berish shakllanadi. Bo`lajak yuristlarda muomala madaniyatini shakllantirish, mantiqiy fikrlashni, to`g`ri tahlil va sintez qila olishni o`rgatish inson omilini birinchi o`ringa chiqishiga katta yordam beradi.

ASOSIY ADABIYOTLAR: 1. I.A.Karimov. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. T. «O`zbekiston» nashr.1997 y. 2. I.A.Karimov. Ma`naviy yuksalish yo`lida.T.»O`zbekiston» 1998 y. 3. I.A.Karimov. Barkamol avlod - O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. T. »O`zbekiston».1998 y. 4. G.M. Andreyeva. Sotsialnaya psixologiya. M.1998 g. 5. A.I.Anikeyeva. Jamoada ruhiy muhit. T. 1996 y. 6. M.I. Yenikeyev. Yuridicheskaya psixologiya. M. »Norma».2005 g. (uchebnik) 7. V.M.Karimova. Psixologiya .T.2000 y. 8. V.M.Karimova. Psixologiya. O`quv qo`llanma.T.»Sharq» nashr. 2002 y. 9. V.M.Karimova. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot. T. 1999 y. 10. R.S.Nemov. Psixologiya. M.1998 g. 11. YE.P.Rogov. Nastolnaya kniga prakticheskogo psixologa. M.1999 g. 12. P.L.Svetkov. Prestupnost i sotsialnaya psixologiya. L.1998 g. 13. A.M.Yakovlev. Issledovaniye lichnosti obvinyayemogo. M.1999 g. 14. www.ziyonet.uz

Похожие

Yuridik psixologiyaning metodologik asoslari

Yuridik konfliktologiya fanining predmeti, shakllanishi va metodlari

Davlat va huquq tarixi fanining predmeti metodi va vazifalari

“Yuristning kasb etikasi” fanining predmeti, мaqsadi va vazifalari

Kriminalistika fani, uning vazifalari, tizimi, yuridik va boshqa fanlar bilan aloqalari