Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш - Юриспруденция - Рефераты

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

157 KB

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш Режа: 1. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ўзаро ҳамкорлигининг моҳияти ва аҳамияти. 2. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ўзаро ҳамкорлигининг ташкилий ҳуқуқий асослари. 3. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ҳуқуқни муҳофаза қилишга кўмаклашувчи бошқа органлар билан ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш. 4. Мувофиқлаштириш принциплари

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш Прокуратура органига Ўзбекистон Республикаси Бош про курори ва унга бўйсунувчи прокурорлар орқали қонунлар ижроси устидан назорат функциясидан ташқари, бир вақтнинг ўзида жи ноятчиликка қарши курашувчи органлар фаолиятини мувофиқ лаштириш вазифаси ҳам юклатилгандир. Шу мунособат билан ҳам барча ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ҳар ой, чорак ва йиллик ҳисоботларини прокурорларга топширадилар. Прокурорлар бу статистик ҳисоботлардан содир этилган жи ноятлар, уларнинг характери, жиноятларнинг келиб чиқиш шарт-шароитлари, жиноятларнинг келиб чиқиш сабаблари, ким томони дан содир этилганлиги, кимга нисбатан содир этилганлиги, воқеа содир этилган жой, вақт, жиноят содир этиш услуби, жиноят қу ролининг тури ва ҳаказолар ҳақидаги маълумотлар мажмуасидан жиноятчиликка қарши курашувчи органлар фаолиятини муво фиқлаштирилиб, тегишли режа тузиш ва тадбирлар ўтказишда фойдаланадилар. Координация (лотинча cordinatio – сўзидан олинган) деганда «мувофиқлик», «келишувлилик», (координациялаш) мувофиқ лаштириш деганда– иштирокчилар ўртасидаги ўзаро муносабат ни ўрнатиш тушунилади. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар жиноятчиликка қарши кураш чораларини самарали бажариш ва асосий фаолият йўна лишларини келишувчилик асосида таъминлаш мақсадида ўз фаолиятларини мувофиқлаштиради. Мувофиқлаштиришнинг асосий мақсади жиноятга қарши курашувчи структураларнинг ўзаро боғлиқ ва ҳамкорликда ҳара кат қилишини таъминлаш, жиноятларни тез, тўла ҳар томонлама аниқлаш, тергов олиб бориш, очиш ҳамда ваколатли органларга унинг юзага келиш сабаб ва шароитларини олдини олишга қара тилган чораларни ишлаб чиқиш ҳисобланади.

Предмети – ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ўзаро ҳамкорлигини енгиллаштириш, уларнинг умумий вазифалари, уларнинг ҳар бирига хос бўлган ҳуқуқий, ташкилий, информа цион ва бошқа восита, шакл ва услубларни таҳлил қилишдан ибо рат. Координация натижаси жиноятчиликка қарши кураш бора сида юқори чўққиларга эришиш ҳисобланади. Бундай ваколатни қонун Бош прокурор ва унга бўйсунувчи прокурорларга беради. Бу борада: прокурор мувофиқлаштирувчи кенгаш чақиради, статистик ва бошқа маълумотларни талаб қилади, туриш доира сида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ўрганган ҳолда уларни бирлаштириш масаласини кўриб чиқади. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ўзаро ҳамкорлигининг ташкилий ҳуқуқий асослари. Ўзбекистон Республикаси “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунининг 8- моддасида “Жиноятчиликка қарши кураш бораси даги фаолиятни мувофиқлаштириш” тартиби белгиланган бўлиб, унда кўрсатилишича, “ Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга бўйсунувчи прокурорлар жиноятчиликка қарши кураш самарадорлигини таъминлаш мақсадида тезкор- қидирув фаоли ятни, суриштирув ва дастлабки терговни амалга оширадиган тегиш ли органларнинг фаолиятини мувофиқлаштиради. Ушбу модда нинг биринчи қисмида кўрсатилган органлар фаолиятини муво фиқлаштириш учун прокурор мувофиқлаштирувчи кенгаш чақи ради, ишчи гуруҳлар ташкил этади, зарур ахборот, шу жумладан статистика маълумотларини талаб қилиб олади, қонун ҳужжатла рига мувофиқ бошқа ваколатларни амалга оширади” деб қайд этилган. Мувофиқлаштирувчи кенгаш – барча ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар вакилларидан ташкил топади ва у бўлажак мажлисда тасдиқланади. Котибият таркибининг ўзгариши билан тегишли ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган раҳбари янги номзод тақдим этади. Котибият жорий ташкилий

ишларни амалга оши ради; иш юритишнинг махфийлиги қоидаларига риоя этган ҳолда мувофиқлаштирувт кенгаши ҳужжатларнинг расмийлаштирили- шини олиб боради. Котибият: 1.Мувофиқлаштирув кенгаши аъзолари ва таклиф этилаётган шахсларни ўтказилажак мажлис ва унда кўриладиган ҳужжатлар лойиҳалари ҳақида хабар беради; Мувофиқлаштирув кенгаши иши режаларига ҳуқуқни муҳо фаза қилувчи органлар таклифларини йиғиш ва тайёрлашни таш киллаштиради; Режа лойиҳаларини ишлаб чиқади ва уларни ҳуқуқни муҳо фаза қилувчи органлар раҳбарларига кўриб чиқиш учун тақдим этади; Мувофиқлаштирув кенгаши қарорлари ва режаларининг бажа рилишини умумлаштириш ва даврий таҳлил қилишни амалга оширади ва натижалари ҳақида мувофиқлаштирув кенгаши Раи сини ҳабардор қилади; Кенгаш раисининг бошқа топшириқларини бажаради. Агар ҳужжатлар лойиҳалари материалларни тайёрлаш ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг барча ёки баъзи вакил ларининг биргаликдаги иштирокини талаб қилса, мувофиқлаш тирув кенгаши раиси ёки унинг ўринбосари қарори билан ишчи гуруҳлар ташкил этилади. Бундай гуруҳ раҳбари этиб, тегишли прокуратура органининг вакили ҳисобланади. Қонунчиликда жиноятчиликка қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган тушунчаси тўғридан – тўғри белгилан маган. Назария ва амалиётда тегишли давлат – ҳуқуқий структу ралари фаолиятининг функционал таҳлили асосида бундай ор ганлар доирасини белгилашнинг йўли ишлаб чиқилган. Ушбу таҳлилга асосланган ҳолда жиноятчиликка қарши ку рашувчи ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар доирасига жиноят чиликка қарши курашга йўналтирилган, бир ёки бир қанча ҳуқуқни муҳофаза қилишга йўналтирилган функцияларни бажариш ваколатига эга бўлган тузилмаларни киритиш мумкин.

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ҳуқуқни муҳофаза қилишга кўмаклашувчи бошқа органлар билан ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш. Фуқаролар ҳуқуқларининг ҳимояси барча давлат ҳокимияти органларининг, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари, мансабдор шахсларнинг мутлақ мажбуриятидир. Мазкур органларнинг ҳар бири, ўз ваколатлари доирасида ҳаракат қилиб, мамлакатнинг Конституцияси ва қонунларига таяниб, ўзига тегишли усуллар билан шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш бўйича олдига қўйилган вазифани бажаришга мажбур. Суд орқали инсон ва фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ёки жиноий таъқиб қилиш ваколати или ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолияти юклатилган органлар (прокуратура, ички ишлар органлари ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари)- Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили билан ҳам давлат томонидан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган сифатида ўзаро ҳамкорлик фаолиятини юргизади. 2004 йил 27 августда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) тўғрисида”ги Қонунга асосан, вакиллик институти инсон ҳуқуқлари ҳимоясининг мавжуд шакл ва воситаларини тўлдира бориб, Ўзбекистондаги барча давлат органлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, шунингдек, мансабдор шахслар устидан инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари тўғрисидаги қонунчиликка риоя қилиниши юзасидан парламент назоратини олиб бориш ваколатига эга. Мазкур қонун Вакил томонидан амалга ошириладиган назорат соҳасини чекламайди ва шунинг билан бирга бирор-бир давлат органи ёки мансабдор шахс унинг назорати доирасидан чиқиб кетмайди. Қонунда суднинг ваколати доирасидаги мавсалалар Вакил томонидан кўриб чиқилмаслиги, таъкидлаб ўтилган, демак, Вакилнинг назорат функцияси инсон ҳуқуқларининг ҳимояси ва таъминланиши соҳасидаги барнча давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолиятига тааллуқли бўлади.

Омбудсман томонидан бажариладиган функциянинг турли хусусиятга эга эканлиги ва инсон ҳуқуқларини давлат томонидан ҳимоя қилувчи бошқа давлат органлари фаолияти билан боғлиқлиги сабабли, Вакил тўғрисидаги қонуннинг 14-моддасида умумий вазифа-фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашда бошқа давлат органлари билан ҳамкорликда Вакилга кенг ҳуқуқ ва ваколатлар берилган. Хусусан, фуқаролик мурожаатларини кўриб чиқишда, уларда кўрсатилган ҳолатларни текшириш учун Вакил ҳар қандай ёки мансабдор шахсга мурожаат этиб, ҳолатни текширишга кўмаклашиши ёки уларни Вакил мазкур текширувда иштирок этишга таклиф қилиши ёҳуд мазмур ташкилотларда инсон ҳуқуқларига тегишли масалаларда иштирок этиш бўйича қонуний ҳуқуқга эга бўлади. Вакил мансабдор шахслардан ҳар қандай ҳужжатлар, материал ва бошқа маълумотларни, шунингдек, маълум бир тушунтиришларни олиши ва сўраш ҳуқуқига эга. Бундай қонун Вакилга ҳал қилувчи қарор чиқарилган жиноий, фуқаровий ва маъмурий ишларга оид материалларни ҳам сўраб олишга рухсат беради. Вакил суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлардан келиб тушган жавобгарга асосланмасдан, юқоридаги ҳужжатлар асосида аризачининг кўрсатмаларини текшириб кўради. Вакилнинг иш материаллари билан бевосита танишиши зарурлигининг сабаби шундаки, фуқаролар судлар томонидан чиқарилган ҳукм ва қарорларнинг асоссизлиги, жиноий , маъмурий ёки фуқаролик ишларида уларнинг процессуал ҳуқуқлари бузилганлиги ҳақида шикоят қиладилар. Иш материаллари билан танишиш ҳуқуқи кўпгина мамлакатларнинг Омбудсманлари томонидан амалга ошрилади ва у суд мустақиллигига дахлсизлик сифатидак ҳамда суд ваколатларига аралашиш деб ҳисобланмайди. Мазкур ҳуқуқ шикоятлардаги масалани ҳал этиш имкониятинги беради ва мавжуд ҳуқуқ бузилишларини аниқлабл, уларни тузатиш чораларни амалга оширишга имкон беради.

Қонуннинг 14-моддасига асосан, Вакил ҳеч бир тўсқинликсиз ташкилот ва унинг мансабдор шахсларининг олдига кириб, ушлаб турилганлар ва қамоққа олинганлар билан учрашиб, суҳбатлар ўтказиш ҳуқуқига эга. Мазкур ҳуқуқни амалга ошириш учун суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари, жиноий жазони ижро этиш муассасаларининг маъмурияти Вакил олиб бораётган фаолиятнинг мақсад ва шаклларини тўғри тушунмоғи лозим. Қонун моҳиятига асосан, Вакил зарур бўлган ҳолларда, суд раисининг розилиги асосида суд мажлисларида қатнашиши ва жиноят ишлари бўйича ҳамда фуқаролик ишлари бўйича суд процессларида иштирок этиш ҳуқуқига эга. Шунингдек, Вакил фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларига тегишли масалалар кўрилаётган республика Олий суди Пленуми мажлисларида ҳам иштирок этиш ҳуқуқига эга. Мазкур амалиёт кўпгина демократик мамлакатларда қоида бўлиб ҳисобланади. Уларда Омбудсман, халқ ҳимоячиси сифатида инсон ҳуқуқи ҳимояси муаммоларига бағишланган барча суд мажлишларида иштирок этишга ваколатлидир. Ўзбекистондаги Омбудсман фаолиятининг таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, уларнинг суд, прокуратура ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари билан ўзаро алоқаси қуйидагиларга йўналтирилган: 1) мазкур органларнинг инсон ҳуқуқларини таъминлаш соҳасидаги фаолиятини такомиллаштириш; 2) снсон ҳуқуқларига оид парламент мониторинги ўтказилишида иштирок этишга жалб қилиш; 3) одил судлар соҳасида инсон ҳуқуқларининг таъминланиши бўйича вазифат ҳақида мазмур органларга ахборот бериш; 4) биргаликда инсон ҳуқуқлари масалалари бўйича таҳлилий ва ахборот-маърифий фаолият олиб бориш; 5) мазкур соҳада қонунчиликни такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқиш.

Ўзбекистон Республикаси Президенти иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 6- сессиясида одил судлов соҳасида бўлаётган ўзгаришларга тўғри баҳо бериб, қуйидагиларни таъкидлади: “Суд ишларини юритиш бўйича қабул қилинган норма ва қонунлар халқаро умумэътироф этилган қилинган демократик нормаларга тўғри келади, аммо, афсуски, суд, прокуратура ва тернгогв органлари ходимлари бир сўз билан айтганда, янги қабул қилинган қонунларни амалга ошириш билане шуғулланувчиларнинг фикрлари, менталитети секинлик билан ўзгариб бормоқда”. 1998 йилнинг декабр ойида Ўзбекистгн Республикаси Конституциявий суди билан ҳамкорлик тўғрисида, 200 йилнинг апрель ойида Ўзбекистон Республикасининг Бош прокуратураси билан, 2004 й илнинг декабрь ойида Ўзбекистон Республикаси Ички Ишлар Вазирлиги билан, 2005 йилнинг август ойида Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан, 2005 йилнинг сентябрь ойида Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги билан ўзаро ҳамкорлик тўғрисида битимлар тузилган. Шу мунособатлар билан Марказий ва минтақавий даражада ишчи гуруҳларнинг шакллантирилган бўлиб, фуқароларнинг шикоятларини муваффақиятли ҳал этишнинг самарали механизмларидан бири сифатида фаолият кўрсатиб келмоқда. Юқорида қайд этилган битимларга асосан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) ўзаро ҳамкорликни амалга ошириш юзасидан қуйидаги асосий йўналишлар бўйича фаолият кўрсатмоқда: Инсон ҳуқуқларига риоя қилиниш бўйича мониторинг ўтказиш; Фуқароларнинг шикоятларини текшириш; Инсон ҳуқуқлари соҳасида ахборот-маърифат ишларини олиб бориш; Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги қонунчиликни ва ҳуқуқни қўллаш амалиётини такомиллаштириш;

Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги ҳалқаро тажрибани ўрганиш ва инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро тажрибани ўрганиш ва инсон ҳуқуқлари бўйича ҳалқаро нормаларнинг миллий қонунчиликка имплементацияси бўйича таклифлар тайёрлаш; Фуқароларнинг шикоятларини кўриб чиқиш учун биргаликда ишчи гуруҳлари тузиш ҳисобланади. Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакилига келиб тушаётган аризалар бўйича ўтказилган текшириш натижаларига кўра, 200-2004 йиллар мобайнида Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича Вакили томонидан 54 та хулоса тайёрланиб, уларнинг 25 таси Олий судга, 145 та Бош прокуратурага ва қолганлари турли вазирлик , идора ва ташкилотларга юборилган. Барча юборилган хулосалар бўйича асослантирилган жавоблар олинган. Озодликдан маҳрум этиш муассасаларида 252 та учрашув ўтказилган ва 160 та жиноий ва фуқаролик ишлари бўйича суд жараёнларининг бориши устидан кузатув амалга оширилган. Мустақил давлатимиз ташкил топган биринчи кунларданоқ Ўзбекистон Республикасининг Президенти фаолиятнинг барча соҳаларида фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳар томонлама ва етарлича ҳимоя қилишга қаратилган қонунларни ишлашга, унинг механизмини яратишга қаратилган қонун ва қонун ости ҳужжатларини энг самарали ва такомиллашган шаклини вужудга келтириш учун бу соҳада ислоҳ қилишга доимий эътибор бериб келмоқда. И. А. Каримов ўзининг «Хавфсизлик ва барқарор ривожланиш йўлидан» асарида айтганидек, иқтисодиёт, сиёсат, ижтимоий соҳадаги муваффақиятлар янги давлатчилигимизнинг конституциявий асосларини яратишни, ижтимоий муносабатларнинг янги тизими, давлат ҳокими-ятининг янги тизими мустаҳкамланишини таъминлади, бу эса, биринчи навбатда, давлат бошқаруви тизими ислоҳ қилинганлигини билдиради 1 . Уюшган жамиятнинг ўзи одамларнинг биргаликдаги фаолияти ва ҳамкорлигининг натижасидир. Бинобарин, биргаликдаги фаолият – уюшган жамият мавжудлигининг муқаррар шарти. Одамлар қандайдир

умумий жараёнда ҳамкорлик қилар эканлар, ўз хатти-ҳаракатларини биргаликдаги меҳнат манфаатлари билан мувофиқлаштиришлари, уни ушбу жараён мақсадларига бўйсундиришлари керак бўлади. Бунда ҳар қандай биргаликдаги фаолият кўринишининг ҳар бир иштирокчиси муайян даражада якка тартибда ҳаракат қилади. Табиийки, улар бажарадиган индивидуал ҳаракатлар умумий мақсадларга бўйсундирилмаса, ўзаро мувофиқлаштирилмаса, бирга-ликдаги фаолият ҳақида сўз юритиб бўлмайди. Демак, одамларнинг бир- галикдаги фаолиятисиз бошқарув бўлмайди. Шундай қилиб, бошқарувдек объектив зарурат одамларнинг ҳар қандай биргаликдаги фаолияти кузатиладиган жойда юзага келади; бундай шароитларда бошқарув уларнинг ушбу биргаликдаги фаолиятини таъминлаш воситаси, унинг нормал амал қилиш шартидир. Одамларнинг ижтимоий бошқарув жараёнидаги биргаликдаги фаолияти икки асосий йўналишда таъминланади, мустаҳкамланади ва ри- вожлантирилади: биринчидан, «индивидуал ишлар ўртасида» муво- фиқликнинг ўрнатилиши; иккинчидан, одамларнинг умумий фаолиятини тартибга солиш учун объектив равишда зарур бўлган умумий функцияларни бажариш. Ҳуқуқий тартибни сақлашда ички ишлар органлари билан ҳамкорлик қилувчи ташқи муҳит объектларининг аҳволи ва фаолият натижаларини ифодаловчи ахборот. Ахборотнинг ушбу тури ички ишлар органлари тизимига кирмайдиган ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар (суд, прокуратура, МХХ ва солиқ хизмати, божхона органлари, адлия органлари) ҳамда ҳуқуқий тартибни сақлашда иштирок этадиган жамоат тузилмаларининг фаолиятини акс эттиради. У хизмат кўрсатиладиган ҳудудда жамоат тартибини сақлашда у ёки бу даражада иштирок этувчи транспорт ва махсус ички ишлар органларининг, шунингдек ички қўшинлар бўлинмаларининг аҳволи ва фаолият натижаларини акс эттирувчи маълумотларни ҳам қамраб олади. Ички ишлар органлари тизими жамоат

тартибини сақлаш ва жиноятчиликка қарши курашда фойдаланадиган илмий ва методик хусусиятга эга маълумотларни ҳам шартли равишда ахборотнинг ушбу турига киритиш мумкин. Ички ишлар органлари у ёки бу минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ва маданий ривожланишини, маҳаллий хусусиятларини ва қарор топган анъаналарни инобатга олган ҳолда оммавий ахборот воситалари, меҳнат жамоалари, фуқаролар яшайдиган жойлардаги жамоалар билан ҳамкорлик қилишнинг турли шаклларидан фойдаланадилар. Булар – ИИВ, ИИБ, шаҳар, туман ички ишлар органларининг раҳбарлари ва масъул ходимларининг оммавий ахборот воситалари, ижодий уюшмалар ҳамда ташкилотларнинг раҳбарлари ва масъул ходимлари билан оператив вазиятнинг хусусиятлари, ички ишлар органларининг фаолиятидаги ижобий натижалар ва мавжуд муаммолар ҳақида ахборот бериш учун ўтказадиган мунтазам учрашувлар (брифинглар, матбуот конференциялари, интервьюлар). ИИВ, ИИБ, шаҳар, туман ички ишлар органлари раҳбарлари ва масъул ходимларининг марказий ва маҳаллий матбуот, радио, телевидение орқали жиноятчиликка қарши кураш, ҳуқуқий тартибни ва қонунийликни мустаҳкамлаш борасидаги долзарб масалалар бўйича чиқишлари ҳам муҳимликда қолишмайди. Ички ишлар органларининг оммавий ахборот воситалари билан алоқаларини мустаҳкамлаш учун ИИВ, ИИБ ҳузурида жамоат матбуот марказлари ташкил қилинади. Бу эса оммавий ахборот воситаларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш вазифаларини ҳал қилишда кенг иштирок этиши учун шароит яратади, ички ишлар органларининг фаолияти ҳамда милиция хизматининг обрўсини кўтариш ҳақида холис ижтимоий фикр шакллантирилишини таъминлайди. Аҳолининг оммавий ахборот воситалари ходимларининг ички ишлар органлари ҳамда жамоатчиликнинг жиноятлар ва бошқа ҳуқуқбузарлик- ларнинг содир этилиш сабаблари ва уларга имкон берган шароитларни аниқлаш борасидаги тадбирларини ўтказишда иштирок этиши сингари шакли

ўзини тўлиқ оқлайди ҳамда тўпланган материалларнинг оммавий ахборот воситаларида ўз вақтида ва холисона ёритилишига ёрдам беради. Жиноят қидирув, тергов ходимлари, профилактика инспекторлари-нинг аҳоли олдида ҳуқуқий тартибнинг аҳволи, ички ишлар органлари номига келиб тушаётган танқидий мулоҳазаларни амалга ошириш борасида қабул қиладиган чоралар ҳақида ҳисобот бериш амалиёти анча кенгайган. Ички ишлар органлари хизмат кўрсатадиган ҳудудда жойлашган меҳнат жамоаларининг вакиллари милициянинг оддий ва бошлиқлар таркибини аттестация қилишда иштирок этадилар. Аҳолини милиция фаолияти соҳасидаги ишнинг ҳақиқий аҳволидан хабардор қилиш учун автоматлашган маълумотлар тизими, фуқаролар билан «бевосита» телефон алоқаси каналларидан; давлат органлари, жамоат ташкилотлари, вазирликлар, идоралар, корхоналар раҳбарлари-нинг, шаҳар ва қишлоқ аҳолисининг шаҳар, туман ички ишлар органлари шахсий таркиби билан жамоат тартибини сақлаш ва хавфсизликни таъминлашни кучайтириш, ходимларнинг меҳнат ва турмуший шароитини яхшилаш учун зарур чоралар кўриш мақсадида учрашувлар ўтказиш; аҳоли ўртасида ички ишлар органлари ва жамоат тузилмаларининг қонунийлик ва ҳуқуқий тартибни мустаҳкамлаш, фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини муҳофаза қилиш борасидаги ишларини тарғиб қилиш; ИИВ, ИИБ қошида жамоат фикрини ўрганиш бўйича жамоатчилик институтлари ташкил қилиш каби усуллардан фойдаланилмоқда. Ички ишлар органларининг ходимлари оммавий ахборот воситалари билан зарур алоқаларни йўлга қўйган, аҳоли билан унинг манфаатларини аниқлаш, тегишли амалиётнинг ижобий ва салбий оқибатларини ўрганиш учун ҳамкорлик мақсадли тарзда ривожлантирилган тақдирдагина уларнинг фаолияти ҳақиқий ёритилишига эришилади. Бошқарув фаолиятида фуқаролардан келиб тушувчи ахборотнинг қиммати унинг бошқарувнинг муайян функцияларини амалга оширишдаги аҳамияти билан боғлиқ. Мақсад қўйиш, фаолиятнинг аниқ вазифаларини

белгилаш бошқарувнинг энг муҳим функциясидир, уни амалга ошириш эса бошқарув қарорларини тайёрлаш ва қабул қилишнинг ўзига хос базасидир 1 . Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг ҳуқуқни муҳофаза қилишга кўмаклашувчи бошқа органлар билан ўзаро ҳамкорлиги масаласида унинг ваколатига эътибор қилинса, тегишли бўлган аниқ жавобга эга бўламиз. Жумладан Адлия вазирлиги ҳусусан олганда вазир ўзига юклатилган вазифа ва функцияларни бажаришда қуйидаги ваколатларга эга: — Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш борасида тегишли аналитик, статистик ва бошқа ҳужжатларни олиш учун тегишли давлат органлари, корхона, муассаса, ташкилот ва мансабдор шахсларга сўровномалар юбориш; — қонунчиликни ривожлантириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентига, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига тегишли таклифлар бериш; — норматив ҳуқуқий ҳужжатларни қабул қилиш, рўйхатга олиш ва эълон қилиш бўйича тегишли давлат корхоналари, муассаса, ташкилот ва қўмиталарда текширишлар ўтказади; — белгиланган тартибда вазирликлар, давлат қўмиталарининг қарорларини давлат реестридан чиқаради ва қисман ёхуд бутунлай тўхтатади; — Ўзбекистон Республикаси қонунларининг, вазирлик-лар, давлат қўмиталари, жойлардаги давлат ҳокимияти органлари, муассаса, ташкилот ва мансабдор шахслар томонидан бир хилда қўлланилиш ҳолатини ўрганади, таҳлил этади; — таҳлил этиш натижалари бўйича тегишли давлат органларига Ўзбекистон Республикаси қонунчилигини тўғри қўлланишини таъминлаш тўғрисида кўрсатмалар беради; 1 Ю.С.Пулатов., И.У.Исмаилов.. А. Курбонов «Ички ишлар органларида бошқарув асослари” Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси.Т.: 2005.Б.121-171.

— Ўзбекистон Республикаси Президенти, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига давлат органлари ва хўжалик юритувчи субъектлар мансабдор шахслари томонидан вазирлик ваколати доирасига кирувчи масалалар юзасидан чиқарилган Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Вазирлар Маҳкамаси қарор ва фармойишлари, Ўзбекистон Республикаси Президенти фармон, қарор ва фармойишлари-нинг ижро этилмаётганлиги туфайли уларни жавобгарликка тортиш тўғрисидаги таклиф билан мурожаат қилади. Ўзбекистон Республикасининг инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига давлат бошқарув ва ҳокимият органлари томонидан амал қилинишини текширади; — кўрсатиб ўтилган органлар мансабдор шахсларига ижро этилиши мажбурий бўлган, қонунларга риоя қилмаслик сабаблари ва оқибатларини бартараф этиш тўғрисида топшириқ беради; шу билан бирга бузилган инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини тиклаш чораларини ишлаб чиқиш вазифасини топширади; чет эл судларида Ўзбекистон Республикаси ҳуқуқлар ва қонуний манфаатлари юзасидан даъвогар ва жавобгар сифатида иштирок этади; — Ўзбекистон Республикаси Президенти ва экспрезиденти вакили сифатида судларда иштирок этади; — тегишли давлат органларига судьялар ва суд аппарати ходимларининг моддий-ижтимоий ва меҳнат шароитларини яхшилаш бўйича таклифлар киритади; — адвокатлик идоралари ва нотариусларга берилган лицензияларнинг ҳаракатини тўхтатади ёки тугатади; адвокатлар малака комиссияларига адвокатларни интизомий жавобгарликка тортиш масаласини киритади; — адвокатлар идоралари, ҳайъат ва фирмаларга қонунбузарликларни бартараф этиш юзасидан топшириқнома юборади; вазирликлар, қўмиталар, жойлардаги давлат ҳокимияти органлари, корхона, муассаса ва ташкилотлар ва уларнинг юридик хизматлари фаолиятининг ҳуқуқийлигини текширади; — уларнинг раҳбарларига ҳуқуқбузарликларни бартараф этиш тўғрисида топшириқномалар беради;

— юқори турувчи орган ёки судга қонунчиликни бузган ҳолда корхона ёки ташкилотга зарар етказган мансабдор шахсларга нисбатан чоралар кўриш лозимлиги ҳақида мурожаат қилади. Вазирлик чет эл инвесторлари, чет эл инвестициясига асосланган корхоналар ва бошқа тадбиркорлик субъектларини жавобгарликка тортиш асосларини фуқаролик, жиноий ва маъмурий ҳужжатлар билан танишган ҳолда текширишга ҳақли; чет эл инвесторлари, чет эл инвестициясига асосланган корхоналар ва бошқа тадбиркорлик субъектлари ҳамда фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган ҳуқуқ ва эркинликларини бузадиган хатти-ҳаракатлар содир этган мансабдор шахсларни жавобгарликка тортиш масаласини тегишли органларга тақдим этишга ҳақлидир. — Чет эл инвесторлари, чет эл инвестициясига асосланган корхоналар ва бошқа тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини бузувчи фуқаролик, жиноий, маъмурий ва хўжалик ишларини судда кўриб чиқиш учун давлат божини тўламаган ҳолда, таклиф киритади; — манфаатдор шахсларга тадбиркорлар ва хусусий мулк эгаларининг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳурмат қилинишини сўраб ёзма огоҳлантириш юборади; — ўз ваколатлари доирасида чет эл давлатлари ва халқаро ташкилотлар билан тўғридан-тўғри алоқалар ўрнатади; — давлат, юридик ва жисмоний шахслар манфаатини кўзлаб судга, давлат божларини тўламаган ҳолда даъво аризалари ва аризалар билан мурожаат қилади; адлия орган ва муассасаларининг фаолиятини таъминлаш мақсадида тегишли бўлинмаларни тузиш, тугатиш ва уларнинг низомини белгилаш ва ҳ.к. Вазирлик ўз ваколати доирасида вазирликлар, давлат қўмиталари, жойлардаги давлат ҳокимияти органлари, нотариуслар, адвокатлар, корхона, ташкилот ва муассаса, мансабдор шахслар ва фуқаролар учун мажбурий бўлган норматив ҳуқуқий ҳужжатлар чиқаради. Бундан ташқари вазирлик,

зарур ҳолларда, бошқа вазирликлар ва давлат қўмиталари билан биргаликда қарор ва бошқа норматив актлар чиқариши мумкин. Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш соҳасида инсон ҳуқуқлари борасидаги қонунчиликни таҳлил қилади ва уларни такомиллаштириш учун таклифлар ишлаб чиқади; бу соҳадаги халқаро амалиётни ўрганиб, халқаро ҳуқуқий нормаларни Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига жорий қилиш учун тавсиялар тайёрлайди. Инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари соҳасида аҳолининг ҳуқуқий онгини ошириш тадбирларини ишлаб чиқади, шу билан бирга жамиятда инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш Ғояларини тарғиб қилади; инсон ҳуқуқлари соҳасидаги қонунчиликка амал қилиш даражасини умумлаштиради ва таҳлил қилади ҳамда тегишли давлат органларига таклифлар тақдим этади; инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасида адвокатура тизимининг ўрнини мустаҳкамлайди, фуқаролик жамиятлари институтлари ва уларнинг ҳуқуқий асосларини ривожлантириш ишларига кўмаклашади; инсон ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиш мониторинги соҳасида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон Ҳуқуқлари бўйича Вакили (Омбудсман) ва Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий Маркази билан ҳамкорлик қилади; фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари бузилганлиги тўғрисидаги мурожаатларини ҳар томонлама кўриб чиқади ва қонунларга мувофиқ уларнинг таъминланиши юзасидан чоралар кўради. Давлат органларининг ҳуқуқ-тарғибот соҳасидаги фаолиятларини мувофиқлаштириш соҳасида, ҳуқуқий таълимот ва ҳуқуқий-тарғибот ишларини ўрганади, уларни яхшилаш учун таклифлар ишлаб чиқади; аҳоли орасида ҳуқуқий билим, ҳуқуқий маданият ва қонунийлик борасида тарғибот ишларини юритади; ҳуқуқий соҳани методик таъминлайди ва ҳуқуқий тарбия ва ҳуқуқий таълимнинг замонавий шаклларини жорий қилиш бўйича таклифлар ишлаб чиқади; Олий ва ўрта-махсус таълим масканлари

талабалари ва ўқувчилари учун ҳуқуқий дарсликлар, ҳуқуқий нормалар мажмуаси ва бошқа муҳим адабиётлар нашр этиш ишларини ташкиллаштиради; адлия орган ва муассасаларини зарурий ҳуқуқий ҳужжатлар билан таъминлайди, Ўзбекистон Республикаси Миллий маълумотлар базасини ташкил этиш ва қўллаб-қувватлаш ташкил этади ва унга жисмоний ва юридик шахсларнинг киритилишини таъминлайди, халқаро маълумотлар алмашинувини таъминлайди ва бошқа функцияларни амалга оширади. Адлия вазирлиги суд ва бошқа давлат органлари қарорларини ижро этиш, суд фаолиятини моддий-техник ва молиявий жиҳатдан таъминлаш соҳасида судларни молиялаш соҳасида таклифлар ишлаб чиқади; судларнинг фаолият кўрсатиши учун шароит яратиш мақсадида суд биноларини таъмирлаш учун ажратилган маблағларнинг мақсадли сарфланишини таъминлайди; суд мажлислари ва судьяларнинг хавфсизлигини таъминлаш ишларини ташкил этади; суднинг мустақиллигини мустаҳкамлаш масалалари бўйича ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ва бошқа давлат органлари билан ҳамкорлик қилади; суд ва бошқа давлат органлари қарорларининг ижро этиш механизмини шакллантиради. Вазирлик юридик хизмат соҳасида давлат бошқарувини амалга ошириш мақсадида давлат нотариал идораларини ташкил этади ва тугатади, нотариус лавозимини таъсис этади; нотариус фаолиятини лицензиялайди; давлат нотариал идоралари ва хусусий амалиёт билан шуғулланувчи нотариуслар устидан давлат реестрини юритади; нотариусда иш ўрганиш тартибини белгилайди; нотариал фаолият билан шуғулланиш учун лицензия бериш тартибини ишлаб чиқади, малака ва аттестация комиссиялари низомларини тасдиқлайди, ҳужжатлардаги имзоси ва муҳрининг ҳақиқийлигини тасдиқлайди, белгиланган тартибда нотариуслар томонидан ўз хизмат вазифаларига ва нотариал иш юритиш қоидаларига риоя қилиш устидан назорат ўрнатади, уларнинг ишларини умумлаштиради ва бошқалар.

Вазирлик адвокатура ва юридик хизматни ривожлантириш соҳасида республика адвокатлар бирлашмаси билан ҳамкорликда малака комиссиялари фаолиятини ташкил этиш тартибини белгилайди, республика адвокатлар бирлашмаси билан биргаликда адвокатлар Олий малака комиссияси таркибини тасдиқлайди; адвокатларга лицензия бериш ва адвокатлар идоралари, ҳайъат ва фирмаларини давлат рўйхатидан ўтказиш ишларини амалга оширади; адвокатлар, адвокатлик идоралари, ҳайъат ва фирмалари реестрини юритади; адвокатлар идоралари, ҳайъатлари фаолиятига услубий ёрдам кўрсатади; адвокатлар малакасини оширишга қаратилган тадбирларни амалга оширишга кўмаклашади; адвокатлар фаолияти билан боғлиқ тўсиқлардан ва таъқиқлардан ҳимоя қилади; адвокатлар фаолиятини тартибга солувчи қонун нормалари, адвокатлик этикаси қоидаси ва адвокатларни касбий тайёргарлиги устидан назорат қилади; ҳуқуқий ишлар амалиётини жорий қилинишини текширади ва анализ қилади; юзага келган камчиликларни бартараф этиш ва ижобий амалиётни давлат бошқармалари ва хўжалик корхоналарининг юридик хизматларига тарқалишини таъминлайди, корхона, муассаса ва ташкилотларнинг юристконсультларини аттестациядан ўтказади. Ҳалқаро ҳуқуқий муносабатлар соҳасида Ўзбекистон респубдикаси манфаатларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш борасида ҳалқаро шартнома лойиҳаларини юридик экспертизациясини ўтказади, ўз ваколатлари доирасида Ўзбекистон Республикаси ва унинг фуқаролари ҳуқуқлари вақонуний манфаатларини ҳимоясини таъминлайди, тарафлардан бири Ўзбекистон Республикаси ҳисобланган чет давлат судларида низоларни кўриб чиқишида вакиллик қилади. Ҳуқуқшунос кадрларни тайёрлаш ва улар малакасини ошириш соҳасида вазирлик давлатлар ҳуқуқшунос кадрларга бўлган эҳтиёжини аниқлаб, Тошкент Давлат юридик институти, Тошкент юридик коллежи, ТДЮИ қошидаги академик лицей ва бошқа вазирлик тизимидаги таълим муассасалари ишини ташкил этади ва раҳбарлик қилади; ҳозирги замон талаб

ва стандартларига мувофиқ равишда ҳуқуқшуносларни қайта тайёрлайди ва малакасини оширади; ҳуқуқшунослар кадрлар сиёсатини ривожлантириш бўйича таклифлар ишлаб чиқади; кадрлар заҳирасини ташкил қилиш ва бошқалар. Фуқаролар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш бўйича; вазирлик орган ва муассаса ходимларининг ноқонуний ҳаракатлари бўйича тушган фуқароларнинг шикоят ва аризаларини кўриб чиқиш, шу масала бўйича ариза ва шикоятларнинг объектив кўрилишини таъминлаш, шикоятлар бўйича объектив қарор чиқарилишини таъминлаш, керакли вақтларда жойларга чиқиб тегишли масъул шахслар билан текширишлар ўтказади. Ўзаро хамкорликнинг шаклларидан бири бу мувофиқлаштириш фаолиятидир. Мувофиқлаштиришнинг энг аҳамиятли тамойилларидан бири эса, бу – ўзаро ҳамкорлик бўлиб, жиноятчиликка қарши курашувчи органлар томонидан доимий равишда жиноятчиликка қарши кураш бўйича ўзаро тадбирлар ўтказиш ва биргаликда фаолият кўрсатиш ва са марали натижаларга эришиш ҳисобланади. Бу тамойилга асосан мувофиқлаштириш фаолиятининг барча иштирокчилари кенгаш да кўриб чиқиш учун таклифлар киритиши, тадбирлар ишлаб чиқишда ва маслаҳатда тенг ҳуқуқлардан фойдаланишади. Мувофиқлаштириш фаолиятининг асосий йўналишлари ва шакллари ҳам айнан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ҳамда ҳуқуқни муҳофаза қилишга кўмаклашувчи бошқа органлар билан ўзаро ҳамкорлигини ташкил этишга боғлиқдир. Мувофиқлаштириш фаолиятининг асосий йўналишлари - бу жиноятчилик ҳолатининг баргаликдаги таҳлили, унинг тизими ва динамикаси, ривожланиш суръатини белгилаш, жиноятни аниқ лаш, тергаш, фош этиш, огоҳлантириш ва олдини олиш тажриба сини ўрганиш; жиноятчиликка қарши курашиш бўйича халқаро шартномалар ва чет мамлакатлар, халқаро ташкилотлар билан битимлар тузиш ва келиб

чиқадиган таклифларни ишлаб чиқиш тажрибасини умумлаштириш; чет эл ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ижобий тажрибаларини ўрганиш ва фаолиятда тадбиқ этишда ифодаланишдир. Асосий йўналишлари: Ўзаро таҳлил — жиноятчилик аҳволи, унинг статик ва дина мик ҳолати, тенденцияларнинг башорати (прогнози), жиноятларни аниқлаш, тергов қилиш, очиш, уни аниқлаштириш ва олдини олиш борасидаги фаолиятлар ҳисобланади. Бунда дастурлар ишлаб чиқилади. Жиноятчиликка қарши кураш масаласи юзасидан информа ция ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан Президент, Олий Мажлис ва ҳукуматга берилади. Умумлаштириш — ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ҳуқуқий тартибга солиш фаолияти юзасидан амалиёт ни бирлаштириб, таклифлар киритишдир. Унда қуйидагилар иштирок этадилар: Прокуратура органлари, ички ишлар, миллий хавфсизлик, солиқ, божхона, Ўзбекистон Республикаси прокуратураси ҳузу ридаги солиқ ва валютага оид жиноятларга қарши курашиш де партаменти ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш функцияси (су риштирув, дастлабки тергов, тезкор – қидирув, жиноий судловда процессуал назоратни амалга оширувчи) мавжуд бўлган органлар қатнашадилар. Мувофиқлаштириш қуйидаги шаклларда амалга оши рилади: Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар раҳбарлари иштироки да координацион кенгаш мажлислари ўтказиш; Жиноятга қарши кураш бўйича жорий ахборот алмашуви; Ижобий тажрибани ривожлантириш мақсадида жойларга ўзаро ҳаракат қилиш, текширув ва қуйи турувчи органларга жи ноятчиликка қарши кураш юзасидан ёрдам бериш; Аниқ жиноятларни тергов қилиш учун тергов – оператив гу руҳлар тузиш;

Аниқ мақсадга йўналтирилган ишларни олиб бориш, ходим ларнинг малакасини ошириш, семинарлар, конференциялар ўтка зиш, хавфсизлик чораларини кўриш; Ўзаро қарорлар, буйруқлар, ахборот хати, ориенти ровка ва бошқа ташкилий ижро ҳужжатларни ишлаб чиқиш, тўп ламлар тузиш, ярим йиллик ва истиқболли режалар тузиш. Бу мақсадга эришиш учун судлар билан ҳамкорлик қилина ди. Ўзининг аҳамияти юзасидан йўналишлар – доимий ва дина микка бўлинади. Асос – ҳар бир ҳудуд, мамлакатдаги ҳуқуқий ҳолат. Доимий йўналиш га мисол қилиб т егишли давлат ҳокимият ва бошқа рув органларининг қонунга мувофиқ ҳуқуқий актларини назорат қилишини келтиришимиз мумкин. Чунки улар фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига бевосита таъсир кўрсатади. Динамикка эса маълум давр ичида қо нунчиликка таъсир қилувчи муносабатларни тартибга солувчи нормаларни ижро этиши устидан назорат киради . Масалан: меҳнат, уй - жой, пенсия ва фуқароларнинг бошқа ҳуқуқлари. Ижтимоий - иқтисодий, криминал ва бошқа ҳолатларни ино батга олиб йўналишлар белгиланиши мумкин. Бу кўпинча Бош прокурор буйруқлари , йўриқномалари ва тасдиқланган низом ларида акс эттирилади. Жиноятчиликка қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилишга йўналтирилган ўзаро ҳамкорлик қуйидагиларда ифодаланиши мумкин : 1. оператив – қидирув фаолияти; 2. жиноят ишлари бўйича суриштирув; 3. дастлабки тергов; 4. жиноят – процессуал ва оператив – қидирув фаолиятида қонунларга риоя этилиши устидан прокурор ва суд назорати; жи ноят ишлари бўйича одил судловни амалга ошириш. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш функцияларига жиноий тажовуз лардан ҳимоя қилинадиган объектларни махсус ҳимоя қилиш, бундай тажовузлар олдини олиш, жиноятларни содир қилганлиги учун судланган, қамоққа олинган ёки

ушлаб турилган шахсларни қўриқлаш мақсадида махсус ташкил этилган махсус ҳарбий ва бошқа тузилмалар фаолиятини киритиш мумкин. Жиноятчиликка қарши курашни мувофиқлаштиришда иштирок этувчи, ҳуқуқни муҳофаза қилиш функцияларини бажарувчи давлат органлари тур - лича номланиши мумкин. Баъзида улар қайта ташкил этилиши ва бундай функцияларни бирор – биридан маҳрум этилиши ёки қайта эга бўлиши мумкин. Баъзи давлат ҳуқуқий тузулмалари учун ҳуқуқни муҳофаза қилиш функциялари асосий ҳисобланади. Бундай органлар одат да бир қанча ҳуқуқни муҳофаза қилиш фунцияларига эга бўлади. Масалан: ИИВ органлари оператив – қидирув фаолияти, суриш тирув, дастлабки тергов функцияларини бажаришдан ташқари турли объектларни жиноий тажовузлардан ҳимоя қилиш, жино ятчиларни ушлаш функцияларини бажаради. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш функциялари баъзи органларнинг асосий фаолият турига қўшимча ҳисобланади. Масалан: Ўзбекистон Республикаси Дав лат Чегараларини муҳофаза қилиш хизмати органлари оператив – қидирув фаолияти ва уларнинг юритувига кирувчи жиноят ишла ри бўйича суриштирув ваколатларига эга. Бу органда ҳуқуқни муҳофаза қилиш ваколатлари ёрдамчи бўлсада, вазифаларни ло зим дажарада бажарилишининг ажралмас элементи, шартидир. Бундай органлар ваколатлари муайян соҳадаги ҳуқуқий му носабатларга ( солиқ, божхона) нисбатан амал қилади. Жиноятчиликка қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва суд ҳамкорлиги суд ҳокимиятининг мустақиллиги, судларнинг мустақиллиги ва фақат қонунга бўйсуниш тамойил ларига риоя қилган ҳолда амалга оширилади.

Мувофиқлаштирувчи кенгашнинг адлия органлари ва судлар билан ҳамкорлиги қуйидаги шаклларда амалга оширилиши мум кин: 1. жиноятчилик ва судланганлик ҳолати ҳақида ўзаро хабар дор этиш; Суд статистикаси ва суд амалиёти материаллари маълумот ларидан фойдаланиш; Қонунчиликни мустаҳкамлаш бўйича ҳамкорликда иш олиб бориш; биргаликда семинарлар ва конференциялар ўтказиш ва бундай тадбирларга юқори савияли мутахассисларни жалб қи лиш; Биргаликдаги аҳборот хатлари, маълумотларни йўналтириш; Олий суд в а Олий хўжалик суди Пленумлари қарорларини тайёрлашда иштирок этиш; Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар мувофиқлаштирув кен гаши мажлисларида суд вакиллари ва адлия органлари раҳбарла рининг иштирок этиши. Мувофиқлаштириш принциплари Жиноятчиликка қарши курашиш органларининг фаолияти, мувофиқлаштиришда иштирок этувчи барча ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари учун мажбурий, белгилаган асосий меъёрий ман баларга таянган ҳолда прокурорлар томонидан мувофиқлаштири лади. Жиноятчиликка қарши курашувчи ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг фаолиятини мувофиқлаштириш асосан қонуний лик тамойилига асосан амалга оширилади. Бу тамойил аввалам бор прокуратуранинг ҳар бир органи, ҳар бир ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ва ҳар бир ходим жиноятга қарши курашиш фао лиятини мувофиқлаштириш жараёнини қонунга қатъий риоя қил ган ҳолда ва қонун асосида амалга оширилишини билдиради. Мустақиллик тамойилига асосан ҳар бир ҳуқуқни муҳофа за қилувчи орган мувофиқлаштириш кенгашининг қарори ва тад бирларини бажаришда мустақилдир. Бунда у ўз ваколатларини қонунда белгиланган ҳуқуқий мақоми бўйича, яъни тергов ва су риштирувга таалуқли бўлган қонунлар,

фаолиятини белгиловчи қоида ва низом, кўрсатма ва йўриқномалар асосида амалга оши ради. Ҳар бир ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган раҳбари муво - фиқлаштирувчи кенгаш қарорининг ижроси учун ўзларига те гишли қисми бўйича мустақил жавобгар ҳисобланади. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ҳуқуқни муҳофаза қилишга кўмаклашувчи бошқа органлар билан ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш борасида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) ни алоҳида ҳисобга олинмоғи лозим. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг доираси ва тизимини ўрганиш жараёнида Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман)ни эътиборга олиш лозим. Ўзбекистон Республикасининг 1997 йил 24 апрелда қабул қилинган "Олий Мажлис инсон ҳуқуқлари бўйича вакили - Омбудсман тўғрисида"ги қонунига биноан инсон ҳуқуқлари бўйича вакил — мансабдор шахс бўлиб, унга Ўзбекистон Республикасида қуйидаги: а) давлат органлари; б) фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари; в) корхоналар, ташкилотлар ва муассасалар; г) жамоат бирлашмалари; д) мансабдор шахслар томонидан инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги амалдаги қонун ҳужжатларига риоя этилишининг самарадорлиги устидан парламент назоратини амалга оширади. Ушбу қонунда белгиланишича, Ўзбекистон Республикасининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакиллик институти инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг мавжуд шакллари ва воситаларини тўлдиради. Вакил Ўзбекистон Республикасининг Инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларини такомиллаштириш ва уларни халқаро ҳуқуқ нормаларига мувофиқлаштиришга, халқаро ҳамкорликни ривожлантиришга хизмат қилади, фуқароларнинг инсон ҳуқуқлари соҳасидаги ижтимоий онгини оширишга кўмаклашади (1-модда).

Шуни таъкидлаш жоизки, инсон ҳуқуқлари бўйича вакил юқорида қайд этилган органлар томонидан инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги қонунчиликнинг самарали бажарилишини назорат қилиб боради. Лекин фаолият юзасидан тегишли органлар томонидан амалга ошириладиган умумий назоратни амалга оширмайди. Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил — Ўзбекистон Республикаси фуқаролари ва Ўзбекистон Республикаси ҳудудида бўлган чет эл фуқаролари, ҳамда фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатлари бузилиш ҳолатлари юзасидан тегишли ташкилотлар ва мансабдор шахсларнинг ҳаракат ёки ҳаракатсизликлари устидан шикоятларни кўриб чиқади, шунингдек, ўзининг тергов ҳаракатларини олиб бориш каби ҳуқуқларга эга. Шу билан бирга, инсон ҳуқуқлари бўйича вакил инсон ёки бир гуруҳ шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилиши юзасидан уларнинг розилиги асосида учинчи шахсларнинг, ҳамда жамоат бирлашмаларининг шикоятларини кўриб чиқиш учун қабул қилади. Вакил суд ваколатига тегишли бўлган масалаларни кўриб чиқмайди. У ўз ҳолича ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини амалга ошира олмайди. Агар аризачи ўзининг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишда бошқа воситалардан фойдаланган бўлсада, лекин қабул қилинган қарорлардан қониқиш ҳосил қилмай шикоят қилса, бундай шикоятларни вакил томонидан кўриб чиқиш — унинг асосий вазифаси бўлиб ҳисобланади. Вакил шикоятларни кўриб чиқиш жараёнида шунингдек, ўз ташаббуси билан текшириш ўтказиш жараёнида фуқароларнинг ҳуқуқ, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилиш ҳолатлари юзасидан қуйидаги ҳуқуқларга эга: 1) текшириш ўтказиш жараёнида аниқланиши лозим бўлган ҳолатлар юзасидан ташкилотлар ва мансабдор шахсларнинг биргаликда иштирок этишларини таъминлаш; 2) аниқланиши лозим бўлган ҳолатлар юзасидан текшириш ўтказиш учун ташкилотлар ва мансабдор шахсларнинг вакилларини таклиф этиш;

3) ташкилотлар ва мансабдор шахсларга ҳеч қандай тўсиқларсиз ташриф буюриш; 4) ташкилотлар ва мансабдор шахслардан тегишли маълумотлар ҳамда ҳужжатларни талаб қилиш ва олиш; 5) мансабдор шахслардан тушунтиришлар олиш; 6) аниқланиши лозим бўлган масалалар бўйича ташкилотлар ва мутахассисларга хулосаларни тайёрлаш масъулиятини юклаш; 7) инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига таъсир этувчи масалалар бўйича ташкилотлар ва мансабдор шахслар томонидан ўтказиладиган текширувларда иштирок этиш; 8) ушлаб турилган ёки қамоққа олинган шахслар билан учрашувлар ўтказиш; 9) инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини бузувчи ҳаракатларни амалга оширган шахслар устидан уларни жавобгарликка тортиш ҳақида тегишли органларга илтимосномалар билан мурожаат этиш. Шикоят бўйича тергов тугаганидан сўнг вакил томонидан тегишли органларга юбориладиган хулоса фуқароларнинг ҳуқуқларини бузиш ҳолатларини ҳуқуқий ҳимоя қилувчи муҳим восита бўлиб ҳисобланади. Вакилнинг хулосаси ўзининг ҳуқуқий моҳиятига кўра, тавсия этувчи характерга эга.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000. 8. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди».

Похожие

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкил этиш

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи давлат органларининг экологик функцияси

Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкилий таъминлаш ва ишларни ташкил этиш тушунчаси

Ички ишлар органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолияти