Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш - Юриспруденция - Рефераты

Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

162.5 KB

Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш Режа: 1. Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш 2. Ўзбекистон Республикаси Адлия органларининг қичқача тарихи.

Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш Мамлакатимиз тарихи жуда узоқ бўлгани каби, адлия тушунчаси ҳам юртимизда жуда қадим даврлардан буён мавжудлиги ва адлия идораси сифатида фаолият юритиб келаётганлиги тарихий манбалардан бизга аён. Хусусан, ХIY асрдаёқ буюк бобоколонимиз Амир Темур ўз давлатчилигида ҳеч бир давлатда бўмаган лавозим - “Адолат амири” 1 лавозимини таъсис этганлиги фикримизнинг далилидир. Ўзбекистон Халқ Адлия комиссарлиги 1924 йил 26 ноябр куни автоном Туркистон Республикаси Халқ Адлия комиссарлиги негизида, Революцион қўмитанинг қарорига асосан ташкил қилинган. Унинг асосий мақсад ва вазифаларидан бири, Ўзбекистон худудига кирувчи собиқ Бухоро Амирлиги, Хоразм ва Қўқон хонликларининг худудида адлия идоралари фаолиятини мувофиқлаштириш ва ягона тизимга бирлаштиришдан иборат бўлган. Ўзбекистон Марказий ижроия қўмитаси Президиуми кенгашининг 1925 йил 6 май кунги қарори билан адлия идораларининг тузулмаси ва ваколатларини белигилаб берувчи Адлия халқ комиссарияти низоми тасдиқланди. Ушбу Низомнинг 1-моддасига кўра, Ўзбекистон Совет Социалистик Адлия халқ комиссиарияти зиммасига: – барча суд идоралари, прокуратура, тергов органлари, нотариат ва суд ижрочилари фаолиятига умумий раҳбарликни амалга ошириш, улар фаолиятини бошқаришга оид кўрсатмалар бериш ва йўналишларини мувофиқлаштириб бориш; - суд органлари ходимларини лавозимларга тайинлашни тасдиқлаш, - судловлик функциялари юклатилган ер комиссиялари ва бошқа муассасаларининг фаолиятини кузатиш; - ҳимоячилар коллегияси ва фуқароларга юридик хизмат кўрсатиш ташкилотларининг фаолиятини кузатиш; 1 Ҳ. Бобоев, З. Ғофуров. Ўзбекистонда сиёсий ва маънавий-маърифий таълимотлар тараққиёти, 250 бет.

- бир томондан адлия идоралари ва иккинчи томондан бошқа вакиллик органларининг ваколатларини чеклаш юзасидан ўзаро келишмовчиликларни кўриб чиқиш; - Ўзбекистон Совет Социалистик Республикасининг Марказий ижроия қўмитаси ва Халк комиссарияти кенгаши муҳокамасига киритилиши мўлжалланган барча қонунчилик ҳужжатларига таклифларни кўриб чиқиш; - қонунийликни таъминлашни назорат қилиш; - қабул қилинган ва амалдаги қонун ҳужжатларига ҳуқуқий тушунтириш бериш каби вазифалар, функциялар ва ҳуқуқлар юклатилган. Адлия халқ комиссарлиги 3 та асосий бўлимдан ташкил топган:  Судларни ташкиллаштириш ва назорат  П рокуратур а  Қ онунларга таклиф лар киритиш бўлимлари дан иборат бўлган. Адлия халқ комиссари бир вақтнинг ўзида Республиканинг Давлат Прокурори ҳам хисобланган , қайсики, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикасининг Халқ комиссарияти кенгашишининг таклифига асосан Марказий ижроия қўмитаси томонидан тайинланади. Суд ва прокуратура органларига раҳбарлик қилиш фаолияти билан боғлиқ бўлган муҳим масалаларни кўриб чиқиш мақсадида, Адлия халқ комиссарлиги қошида Коллегия ташкил қилиниб, унинг таркибига қуйидагилар кирган: - Халқ Адлия коммиссари; - Икки нафар ўринбосарлари; - Адлия халқ комиссарлигининг бўлим бошлиқлари; - Республика Олий суди раиси Коллегия аъзолари ҳисобланган. 1926 йил 22 декабрь куни Адлия халқ комиссарлигининг Низомига айрим ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиб, 1931 йил 11 октябрда унинг янги таҳрирдаги низоми қабул қилинди. Кейинчалик ушбу низомга ҳам суд- прокуратура органларининг тизими ва функцияларининг ўзгартирилиши муносабати билан бир қанча ўзгартиришлар киритилишига сабаб ўлган.

Прокурор назорати Адлия халқ комиссарлигининг Прокуратура бўлими томонидан Республика прокурори бошчилигида, республика Олий суддидаги прокурор ёрдамчиси, вилоят прокурорлари ва вилоят судларидаги прокурор ёрдамилари орқали амалга оширилган. 1925 йил 6 май кунида қабул қилинган Адлия халқ комиссарлиги тўғрисидаги Низомнинг 8-моддасига кўра Адлия халқ комиссарлигининг Прокуратура бўлими барча давлат бошқарув идоралари, хўжалик ташкилотлари, жамоат бирлашмалари ва жисмоний шахсларнинг фаолиятининг қонунийлиги устидан назоратни амалга ошириб, айбланувчиларга нисбатан жиноий таъқиб қилиш кўзғатилган, шунингдек маҳаллий ижроия кўмитаси кенгашларининг, халқ комиссарликлари ва Республика марказий муассасаларининг ноқонуний қарорларига протестлар киритилган. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлигининг Прокуратура бўлимига, тергов ва суриштирув органларининг жиноятларни очиш ҳаракатларини бевосита назорат қилиш, шунингдек озодликдан маҳрум қилиш ва ахлоқ тузатиш муассасалари фаоляитини кузатиш вазифаси юклатилган. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий суди ва унинг Коллегияси томонидан жиноят ва фуқаролик ишларини кўриш жараёнида амалдаги қонунчиликка риоя қилинишини назорат қилиш, шунингдек Ўзбекистон Совет Социалистик Республикасининг Марказий ижроия қўмитаси Президиуми кенгаши муҳокамасига жазо сиёсатини амалда тўғри қўлланилиши билан боғлиқ бўлган масалалар бўйича Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий суди Пленуми томонидан қабул қилинган қарорларидан Республика Прокурори норозилиги юзага келганлигини инобатга олиб, Пленумнинг охирги йиғилишларидан бирида Ўзбекистон Олий суди Прокурори лавозими тасдиқланди. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикасининг Марказий ижроия қўмитаси кенгаши томонидан 1928 йил 27 октябр куни қабул қилинган “Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси суд органларига умумий

раҳбарликни амалга ошириш тартиби тўғрисида”ги қарори билан Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги тизимига муҳим ўзгартиришлар киритилди. Хусусан ушбу қарорда қуйидагилар кўрсатилган эди: “Ягона суд сиёсатини амалга ошириш ва суд органларига раҳбарлик қилишда бирликка эришиш мақсадида Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлигини шундай қайта ташкил этиш лозимки, фаолиятининг барча соҳаларида, айнан суд ва прокуратура соҳаларига раҳбарлик қилишда бирликка эришиш таъминланиши шарт”. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги қошидаги суд ва прокуратура органларига раҳбарлик қилишда бирликка эришиш мақсадида 2 та ўринбосарлар лавозими тасдиқланиб, улардан бири прокуратура соҳаси бўйича бир вақтнинг ўзида (Республика прокурори), иккинчиси суд соҳаси бўйича бир вақтнинг ўзида (Олий суд раиси) лавозимлари тасдиқланди. Суд органларига раҳбарлик қилишга оид барча ишлар Адлия халқ комиссарлиги орқали амалга оширилиши таъминланди. Судларга умумий характердаги фармоийшлар Олий суд орқали Адлия халқ комиссарлиги томонидан ёки Адлия халқ комиссарлиги билан келишилган холда Олий суд томонидан берилган. Кундалик суд амалиётига раҳбарлик қилиш ва ягона суд сиёсатини амалга ошириш Олий суд зиммасига юклатилган. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Марказий ижроия қўмитаси томонидан 1928 йил 1 декабр куни қабул қилинган “Суд органларини ташкиллаштириш тўғрисидаги Низомга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қарорига асосан тергов ва суруштирув органларининг раҳбариятини бирлаштириш ҳамда Республикада қонунийликни таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Прокурори бошчилигида Давлат прокуратураси ташкил этилди. Умумий назоратни амалга ошириш чоғида, хусусан, 6-моддада қуйидагилар белгиланган эди: “Тергов органларига умумий раҳбарлик

қилиш, теров олди ва суриштирув ҳаракатларини назорат қилиш, шунингдек судда давлат айбловини таъминлаш Давлат прокуратураси томонидан амалга оширилсин”. Шунингдек, ушбу қарор билан тергов органларининг тизимига ҳам бир қанча ўзгартиришлар киритилди. Ҳудудий судлар таркибига кирувчи тергов аппарати эндиликда давлат прокуратураси таркибига киритилиб, бу билан тергов органлариниинг ўзига хос “икки томонлама бўйсинуви”га барҳам берилди. Аҳолига юридик хизмат кўрсатиш ҳамда судларда ҳимоячиларнинг иштрокини таъминлаш мақсадида ҳимоячилар коллегияси ташкил қилинди. Республика ва ҳудудий суд аппаратлари таркибида малакаси етишмайдиган ходимлар кўп бўлганлиги сабабли иш ҳужжатлари секин олиб борилиб, бу билан бюрократлик, сансалорлик ҳолатларига олиб келинган. Ушбу ҳолатларга чек қўйиш мақсадида Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги ҳузурида ҳуқуқни тарғибот қилиш Марказий бюроси, ҳудудларда – ҳудудий бюро, туманларда – юридик маслаҳатхоналар ташкил қилинди. Ҳар қандай ижтимоий инқилобда ғолиб синф террор ва куч ишлатиш орқали ўзининг якуний ҳукмронлигини ўранатишига ҳаракат қилиш жараёни бўлади. Одатда бундай ҳолат узоқ вақт давом этмайди ва бунинг натижасида умумий амнистия эълон қилиниб, янги раҳбарлик қилувчи синф ўзининг ҳукмронлигини қонуний мустаҳкамлайди. Октябр инқилобидан сўнг Совет давлатининг тасдиқланиши оқибатида вужудга келган террористик аппарат йўқ қилиниши ўрнига балки, давлат бошқарув органи даражасига кўтарилди. 30-йилларнинг бошларида Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги, Прокуратура ва Олий суд томонидан репрессив характеридаги кўплаб циркуляр ҳ ужжатлар нашр қилинган. Хусусан, Адлия халқ комиссарлигининг (23.09.1932 й) “Адлия идораларини пахта терими ва теримга тайёргарлик кўриш (заготовительной) компанияларида ишт и рок этиши”, (29.03.1932 й) “Чорва молларини

ноқонуний ва ваҳшийларча йўқ қилинишига қарши курашни кучайтириш”, (31.10.1932) “Гўшт тайёрлов ма ҳ сулотлари ишлаб чиқа р иш режасини назоратга олиш”, (29.03.1932) “Колхозлардаги протест келтирилган ишларни тезкор тергов ва му ҳ окама қилиш”, (07.09.1932) “Спекуляцияга қарши курашиш чора-тадбирлари” тўғрисидаги циркуляр ҳ ужжатларини бунга мисол тариқасида келтиришимиз мумкин. Бундан ташқари, Прокуратура ва Суд идоралари фаолияти билан боғлиқ бўлган маҳсус циркуляр ҳ ужжатлар ва дериктив характердаги хатлар нашр қилинган. Хусусан, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги томонидан 1930 йил 21 май куни “Суд ижрочилари иш фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисда” циркуляр ҳ ужжат нашр қилинди. 1932 йилнинг 14 феврал куни – “Рўзномаларда чоп этилган мақолалар юзасидан тезкор тергов ҳ аракатларини олиб бориш ва ишларни кўриб чиқиш” тўғрисда , 1930 йилда округларнинг тугатилиши муносабати билан халқ судларининг судга тааллуқлилиги кенгайиб, бу ҳақда ҳам циркуляр ҳужжат қабул қилинган. Суд қарорлари, ажримлари ва буйруқларини ижро этиш мақсадида халқ судлари раҳбарлиги ва уларнинг бевосита назорати остида суд ижрочилари фаолият олиб боришган. Уларни лавозимига тайинлаш, озод этиш ва бошқа лавозимга ўтказиш Адлия халқ комиссарлиги ташаббуси билан, шунингдек халқ судлари ёҳуд туман ижро кўмиталарининг тақдимномасига асосан амалга оширилган. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги 1931 йил 11 октябр куни УзССР Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ комиссарлари кенгаши томонидан тасдиқланган янги Низомга кўра, Прокуратура, Олий суд, ташкилий-инструкторлик бўлими, ахлоқий тузатиш муассасалари Бош бошқармаси ва умумий бўлимлардан иборат бўлган. Адлия халқ коммиссари - Республика Прокурори, Олий суд раиси ва ахлоқий тузатиш муассасаси Бош бошқармаси бошлиғи лавозимларидаги ўринбосарларига эга эди.

Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги Республика ҳудудида ягона суд сиёсатини амалга ошириб, барча адлия идоралари фаолиятига умумий раҳбарлик қилган, шунингдек давлат ва жамоат ташкилотлари ва жисмоний шахсларнинг фаолияти қонунийлигининг назоратини амалга оширган. Жиноятчиликка қарши курашиш борасида барча тергов органлар фаолиятига раҳбарлик қилиб, жиноятчиликнинг келиб чиқиши ва уни олдини олиш чора-тадбирларини ўрганиш каби масалалар билан шуғилланган. Шунингдек, Адлия халқ комиссарлигида махсус суд муассасаларини назорат қилиш ҳамда Республика ҳудуди бўйича ахлоқ- тузатиш амалиётини назорат қилиш ваколатлари мавжуд бўлган. Қонунчиликка ўзгартириш ва қўшимчалар киритилишини эътиборга олиб, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Марказий ижроия қўмитаси 1931 йил 20 июл кунидаги қарори билан “Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси суд органларини ташкиллаштириш тўғрисида”ги янги Низом тасдиқланди. Ушбу Низом талабларига кўра, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Прокуратураси биринчи навбатда давлат ва хўжалик ташкилотларининг, шунингдек жисмоний шахсларнинг фаолияти қонунийлиги устидан назоратни амалга ошириб, қарор ва фармойишларга протест келтириш, айбланувчиларга нисбатан жиноят, интизомий ва маъмурий қидирув қўзғатиш ҳаракатларини амалга ошириши белгиланган. Шунингдек прокуратура органлари функцияларига тергов органлари фаолиятига раҳбарлик қилиш ва назоратни амалга ошириш, судларда айбловни қўллаб- қувватлаш ва прокурор назоратини амалга ошириш учун бошқа функциялар кирган. Бундан ташқари, фуқаролик ишларида прокурор иштроки таъминланиши шартлиги, шунингдек ҳукмнинг ижро этилишини назорат қилиш, қамоқда тўғри сақланиши ва ахлоқий тузатиш муассасалари фаолиятини назорат қилиш ҳам белгиланган. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Прокуратурасига Республика Прокурори лавозимидаги Адлия халқ Комис с ари ўринбосари

ра ҳ барлик қилган. У Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Марказий ижроия қўмитаси кенгашининг Президиуми томонидан лавозимга тайинланган. Ў з навбатида, вилоят ва шаҳар прокурорлари Республика прокурорига буйсунган. Ало ҳ ида ҳ олларда прокурор назорати бир неча туманлар д а битта прокурор томонидан амалга оширилган. Туман ва ша ҳ ар прокурорларини лавозимга тайинлаш, озод этиш ва бошқа лавозимга кўчириш Республика прокурори томонидан амалга оширилган. Янги тасдиқланган Низом асосида терговчилар махсус тергов участкаларида ва республика прокурори ҳ узурида тергов ҳ арактларини амалга ошириш учун ало ҳ ида му ҳ им ишлар бўйича терговчилар ташкил қилинди. Уларнинг биринчи си халқ терговчилари, иккинчиси эса ало ҳ ида му ҳ им ишлар бўйича терговчилар деб номланган. Халқ терговчиларини лавозимга тайинлаш, озод қилиш, бошқа лавозимга ўтказиш рсепублика прокурорининг шахсий ташаббуси ёхуд ҳ удуд и й прокурорнинг, ша ҳ ар кенгаши Президиумининг, туман ижроия қўмитасининг тақдимномасига кўра амалга оширилган. Ало ҳ ида му ҳи м ишлари бўйича терговчилар Республика прокурори томонидан лавозимига тайинланган ва озод этилган. Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ комиссарлари кенгашиниинг 1933 йил 17 декабр кунидаги Қарорига асосан Совет Социалистик Республикалар Иттифоқининг олдинги Олий суд Прокуратураси тугатилиб, ўрнига “Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Прокуратураси тўғрисида”ги Низом тасдиқланди. Республика Прокурорлари Адлия халқ комиссарликлари тизим и га киритилган бўлиб, Адлия халқ ком и с с арларига бўйсунган. Прокуратура со ҳ асида қатъий марказлаштирилган тизим белгиланиб, қуйи турувчи прокурор, юқори турувчи прокурорга қатъий бўйсунган. Ў з ваколат доирасидан келиб чиқиб туман, Республика прокурорлари Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Прокурорининг вакили ҳи собланган.

1936 йилга қадар Прокуратура Ў збекистон Республикаси Адлия вазирлиги таркибига кирган. Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ комиссарлари кенгашининг 1934 йил 27 октябр кунидаги Қарорига асосан барча Иттифоқ Республикаларининг ахлоқий тузатиш муассасалари Адлия халқ комиссарлиги таркибидан чиқарилиб, Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Ички ишлар халқ комиссарлиги ва унинг ҳ уду д ий бўлимлари тизимига киритилди. Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ комиссарлари кенгашининг 1 934 йил 7 август кунидаги Қарорига асосан темирйўл тармоқлари судлари Республикалар Адлия халқ комиссарлиги таркибидан чиқарилиб Олий суд таркибига киритилди. Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ комиссарлари кенгаши томонидан 1934 йил 10 сентябр куни “Суд ва Прокуратура органларини қайта ташкил этиш ва муста ҳ камлаш тўғрисида” Қарор қабул қилиниб, унга кўра Адлия халқ комиссарлиги, Прокуратура ва Суд органлари тизимига бир мунча ўзгартиришлар киритилди. Ўша даврда Адлия халқ комиссарлиги - Прокуратура ва Олий суд, шунингдек бир қанча бўлимлардан ташкил топган эди. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Прокуратураси Умумий назорат ва Олий суд прокуратурасига бўлинди. Бундай тизим, муаммоларнинг оператив ва тўғри ечимини таъминлай олмас эди. Бу эса прокуратура органи учун зарур бўлган аниқ (реал)ликдан маҳрум этар эди. Марказий ижроия қўмита ва Халқ комиссарлари кенгаши томонидан прокуратуранинг янги тизимини тасдиқловчи қарор қабул қилиниб, мазкур қарорга кўра, эндиликда прокуратуранинг тизими Республика прокурори ва унга бўйсинувчи секторлар: қишлоқ хўжалиги, саноат, савдо-молия- кооператив қурилиш ва алоқа, маиший-суд, ИИХК органларининг назорати ва оператив секторлардан ташкил топди. Унинг штати прокурор

ўринбосарлари, прокурор ёрдамчиларидан иборат бўлиб, ҳудудий принцип асосида прокуратуранинг булим ва қисмлари қайта ташкил этилди. Иттифоқ Республикалар Адлия халқ коммиссарлиги ташкил қилинишидан олдин, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий суди суд бошқарувининг функцияларини ҳам қисман амалга оширган. Унинг Пленум ва Президиум Кенгашларида халқ, ҳудудий судлари, адвокатура, нотариат фаолияти билан боғлиқ масалалар кўриб чиқилган. Суд ва прокуратура тизимини шакллантиришнинг якуний ҳужжати бўлиб 1936 йил 20 июлда Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ коммиссарлари кенгаши томонидан қабул қилинган “ Адлия халқ комиссарлигини ташкил қилиш тўғрисида”ги қарори хизмат қилди. Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ комиссарлари кенгаши томонидан 1936 йил 8 декабр куни Адлия халқ комиссарлиги тўғрисидаги Низом тасдиқланди. Эндиликда, Ўзбекистон Олий суди суд бошқаруви функциясидан озод қилиниб, фақат олий назорат инстанцияси сифатида шаклланди. Совет Социалистик Республ и калар Иттифо қ и Адлия х алқ комиссарлиги шаклланиши муносабати билан , барча прокурор-тергов органлари иттифоқдош Республикалар Адлия халқ комиссарлиги таркибидан чиқарилди. Совет Социалистик Республкалар Иттифо қ и Адлия х алқ комиссарлиги га суд муассасаларини ташкиллаштириш ва уларнинг фаолиятига ра ҳ барлик қилиш ваколати юклатилди. 1937 йил 20 май куни Республика Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ комиссарлар кенгаши томонидан Ў збекистон ССР Адлия халқ комиссарлиги тўғрисидаги янги Низоми тасдиқланди. Ушбу Низом билан унга қуйидаги ваколатлар берилди: - судлар томонидан “Судларни шакллантириш тўғрисида”ги Низом талабларига, жиноят, фуқаролик ва процессуал кодексларга қатьий риоя этилиши устидан назоратни амалга ошириш;

- уларнинг амалиётда қўлланилишини умумлаштириш ва уларга қўшимча ва ўзгартириш киритилишини ишлаб чиқиш; - судлар томонидан совет қонунларига қатъий риоя этилишини назорат қилиш ҳамда ягона ва тўғри суд амалиёти ташкил этилиши юзасидан судларга умумий кўрсатмалар бериш; - суд тизимини ташкиллаштириш, судьяларни танлаш ва судлар фаолиятини ташкилий-хўжалик жиҳатдан таъминлаш; - Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси суд муассасал а рида тафтиш ўтказиш ва уларга (инструкторлик ) қилиш; - химоячилар коллегиясига рахбарлик қилиш ва ахолига юридик ёрдамни ташкиллаштириш; - қишлоқ-жамоат ва производственно товаришеских судлари, нотариат, юридик мактаб ва курслар фаолиятига рахбарлик қилиш ва назоратни амалга ошириш; - Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси қонунчилиги кодификациясини юритиш; - суд статистикасини юритиш ва бошқалар. Ушбу Низом билан Адлия халқ комиссарлигининг тизими белгилаб берилиб, раҳбарликни ўзининг 2 та ўринбосарига эга бўлган Адлия Халқ Комиссари амалга оширган. Адлия халқ комиссарлиги таркибида суд муассасалари, суд ҳимояси ва аҳолига юридик ёрдам кўрсатиш бўлимлари, нотариат сектори, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси қонунчилиги кодификациясини юритиш бўлими, юридик маслаҳат ва бошқалар ташкиллаштирилди. Шунингдек, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги ҳузурида Адлия халқ комиссари томонидан чақириладиган Кенгаш ўзининг фаолиятини олиб борган. Қорақалпоғистон АССРнинг Ўзбекистон таркибига киритилиши муносабати билан, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлигига янги ташкил топган ҚҚ АССР Адлия халқ

комиссарлиги ва Бош судига (кейинчалик Олий суд сифатида қайта шаклланган) раҳбарлик қилиш вазифаси юклатилди. Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Адлия халқ комиссарлиги ташкил этилиши, Олий суднинг ваколатларининг ўзгартирилиши га саба б бўлди. У суд бошқаруви функциясидан озод қилиниб, одил судлов функцияси билан чегараланди. Бу чегара бирданига амалга оширилмай, балки босқичма-босқич, СССР, союз ва автоном республикалар суд қурилиши тўғрисидаги қонун қабул қилингунга қадар амалга оширилди. Олий суд зиммасига қуйидагилар: - Олий суд иш фаолиятини ташкиллаштириш; - унинг коллегияси ва Олий суд аъзоларининг иш фаолиятини назорат қилиш; - унинг ажрим ва қарорлари ижросини назорат қилиш; - Адлия хал қ комиссарлиги олдига маълум бир суд муасса са сида тафтиш ўтказиш ёки ўрганиб чиқиш масаласини қўйиш; - кассация амалиётининг маълумотларидан келиб чиққан ҳолда тегишли суд фаолиятини ўрганиш ва умумлаштириш, шунингдек Адлия халқ комиссарлиги олдига ушбу ўрганиш ва умумлаштириш натижаларидан келиб чиққан саволларни қўйиш ; - у ёки бу суд томонидан иш ҳужжатларининг ушлаб турилиши хақидаги фуқароларнинг шикоятларини кўриб чиқиш; - Адлия халқ комиссарлигининг келишуви билан суд фаолияти назоратини таъминлаш ва суд амалиётини умумлаштириш мақсадида жиноят ва фуқаролик ишларини сўраб олиб ўрганиш (сўраб олинган иш ҳужжатларини ўрганиш натижалари хақида Адлия халқ комиссарлигига маълумот тақдим қилиниши лозим бўлган); - суд органларининг иш фаолиятини жойига чиқиб ўрганиш натижалари юзасидан Адлия халқ комиссарлигининг келишуви билан судьяларни Олий судга чақириш ва кейинчалик олиб борилган ҳаракатлар натижаси ҳақида Адлия халқ комиссарлигига маълумот тақдим қилиш;

- Олий суд раиси ҳузуридаги мажлиснинг иш фаолиятига раҳбарлик қилиш ва унинг навбатдаги йиғилишига кассация ва назорат амалиётидан келиб чиқадиган тегишли масаларни олиб чиқиш; - Олий суд учун ходимларни танлаш ва бошқалар юклатилган. 1936 йил 20 июлда Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Марказий ижроия қўмитаси ва Халқ комиссарлари кенгаши томонидан Адлия халқ комиссарлигини ташкил қилиш тўғрисида қарор қабул қилиниб, унинг биринчи Низоми 1936 йил 8 декабр куни тасдиқланди, 1939 йил 15 июн куни ушбу низомнинг янги таҳрири қабул қилиниб, унда Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Адлия халқ комиссарлигининг тизими ва ваколатлари белгиланди. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Халқ комиссарлари кенгаши томонидан 1939 йил 1 ноябр куни тасдиқланган Адлия халқ комиссарлигининг Низомига асосан, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси суд органларининг барча фаолиятларига раҳбарлик қилиш Республика Адлия халқ комиссарлигига юклатилди. Шунингдек, ҚҚ АССР Адлия халқ комиссарлиги, вилоят Адлия бошқармалари фаолиятига раҳбарлик қилиш, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси судларини ташкиллаштириш, суд органларининг иш фаолиятини назорат қилиш, уларнинг иш фаолиятини яхшилаш мақсадида тегишли раҳбарий кўрсатмалар бериш, адвокатлар ва нотариат органлари фаолиятини ташкиллаштириш ва уларга раҳбарлик қилиш, юрист кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси қонунчилиги кодификациясини юритиш учун ҳужжатларни тайёрлаш, судларнинг сайловларини ташкил этиш, ўтказиш ва бошқаларни амалга ошириш белгиланди.

Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги таркибига:  суд муассасалари бошқармаси;  кадрлар бошқармаси;  ўқув муассасалари бошқармаси;  кодификация бўлими;  адвокатура бўлими;  нотариат бўлими ва бошқалар кир итилди . Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги томонидан ҚҚ АССР Олий суди, халқ, вилоят судларини ташкиллаштириш билан боғлиқ бўлган масалалар (уларнинг жойлаштирилиши, тизими ва штатлар сони) ишлаб чиқилган, жиноят ва фуқаролик ишларини кўриб чиқилишида суд органлари томонидан қонунларга риоя қилиниши юзасидан тафтиш ўтказиш орқали ўрганиш олиб борган, шунингдек бошқа барча масалалар (ҳукмларни, ҳал қилув қарори ва ажримларни текшириш, иш ҳужжатларини суд муҳокамасига тайёрланиши, иш ҳужжатлари, шикоят ва аризаларни кўриб чиқилишида белгиланган муддатларга риоя этилиши, уларни ҳисобга олиниши ва сақланиши) бўйича назоратни амалга оширган. Бундан ташқари, республика Адлия халқ комиссарлиги суд ижрочиларининг фаолиятини назорат қилиб, суд статистикасини олиб борган. 1938 йил 29 ноябр куни Адлия халқ комиссарлигининг “Суд ижрочилари иш фаолиятини яхшилаш ҳ ақида” буйру ғи қабул қилиниб, унга асосан суд муа с сасалари бошқармаси таркибида суд ижрочилари фаолиятига раҳбарлик қилиш сектори ташкил қилинди. 1939 йил 16 август куни Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Халқ комиссарлари кенгаши томонидан “ Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Адвокатураси тўғрисида”ги Низом тас д иқланиб, Низом талабларига асосан Ўзбекистон Совет Социалистик Республикасининг барча

вилоятларида ва ҚҚ АССРда адвокатлар коллегияси ташкил қилиниб, уларнинг зиммасига а ҳ олига, муассасаларга, корхона ва ташкилотларга юридик ёрдам кўрсатиш вазифаси юклатилди. Адвокатуранинг барча функцияларини туман ва ша ҳ ар юридик масла ҳ атхоналари амалга ошириб бориши белгиланди. 1937-1941 йиллар д а Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлиги томонидан “Давлат нотариати тўғрисида”ги Низомга бир қанча қўшимча ва таклифлар киритилди. Республиканинг 54 та туманларида нотариал идораларнинг мавжуд эмаслигини эътиборга олиб, Адлия халқ комиссарлиги томонидан 1938 йил 27 август куни туман судьяларига нотариал ҳ аракатларни амалга ошириш мажбуриятини юкловчи буйруқ қабул қилинди. Адлия халқ комиссарлиги коллегияси халқ адлия комиссари, унинг ўринбосарлари ва бошқарув ходимлари таркибида бўлиб ўтадиган мажлислар жараёнида, амалий ра ҳ барлик, ижрони текшириш, кадларни танлаш, ҳ исобот билан боғлиқ масалалар кўриб чиқилган. ҚҚ АССР Адлия халқ комиссарлиги 1940 йил 9 январ куни ҚҚ АССР Халқ комиссарлар и кенгаши томонидан тасдиқланган Низом асосида ўзининг иш фаолиятини амалга ошириб, унинг тизими халқ судлари бўлимидан ( суд ижрочилари сектори, кодификация сектори, адвокатура, нотариат ва бошқалар таркибида ) иборат бўлган. Ўзбекистонда вилоятлар меҳнаткашлари депутатлар кенгашлари ҳузурида Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлигининг вилоят бошқармалари ташкил қилиниб, вилоят адлия бошқармалари тўғрисидаги Низомга (1939 й) асосан, ушбу идораларга худди ҚҚ АССР Адлия халқ комиссарлигининг ваколатлари каби қуйидаги вазифалар юклатилган: -Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлигига вилоят ва халқ судларига қўйиладиган номзодларни тақдим қилиш;

-жойлардаги қўшимча халқ судьяларининг сайловини ташкиллаштириш; -халқ судлари фаолиятини ва уларнинг сайловчилар олдида ҳисобдорлигини назорат қилиш; -адвокатура, нотариат ва юридик маслаҳатхоналар фаолиятини ташкилллаштириш ва умумий назорат ни амалга ошириш ; -суд ижрочилари фаолияти устидан тафтиш ўтказиш; -юридик мактаб ва курслар фаолиятига раҳбарлик қилиш; -кадрлар ҳисоби ҳамда суд статистикасини юритиш ва бошқалар. Вилоят адлия бошқармалари қўйидаги бўлимлардан иборат бўлиган:  кадрлар бўлими ;  халқ судлари ва суд ижрочилари бўлими ;  суд статистикаси сектори ;  нотариат сектори ;  адвокатура сектори ва бошқалар. Уруш даврида адлия идоралари тизимида сезиларли даражада ўзгаришлар амалга оширилмади. Республика адлия идораларининг тармоқлари барқарорлигини сақлаб қолишига қарамасдан, унинг айрим тармоқлари республиканинг маъмурий- ҳ удудий бўлиниши билан боғлиқ бўлган тузатишларни бошидан кечирди. Адлия халқ комиссарлиги таркибига халқ ва вилоят судлари бўлими, адвокатура ва нотариат, кадр, ўқ ув муасса са лари, статистика бўлимлари ва бошқалар кирган. Текширишларнинг натижалари, суд идолари, вилоят адлия бошқармалари, суд ижрочилари, адвокатлар коллегияси, нотариал идоралари фаолиятини нг умумлашмалари Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия халқ комиссарлигининг тезкор мажлисларида, коллегияларида кўриб чиқилган. Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Олий Кенгаши Президиумининг “Вилоят судлари ҳ уқуқларини кенгайтириш ва иттифоқ республикаларнинг четдаги вилоят меҳнаткаш депутатлари кенгаши

ҳ узуридаги вазирлик бошқармалари ҳ уқуқларини қисқартириш тўғрисида”ги (1956 йил) ва Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий Кенгаши Президиумининг 1956 йил 7 августдаги “Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси ме ҳ наткаш депутатлар Кенгаши ҳ узуридаги Адлия вазирлиги бошқармаларини қисқартириш тўғрисида”ги Фармонларига асосан, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Вазирлар Кенгаши томонидан 1956 йил 6 ноябр куни “Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги тўғрисида”ги янги Низом тасдиқланди. Ушбу низом билан Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси давлат нотариати тўғрисидаги низомга ҳам ўзгартиришлар киритилди. (Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Вазирлар Кенгаши томонидан 1956 йил 16 феврал куни қабул қилинган). Ушбу низомга асосан Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия Вазирлиги бевосита Республика Вазирлар Кенгашига бўйсинган. Вазирликда Вазир, унинг ўринбосарлари ва бошқарув х одимлари иштрокидаги коллегия иш фаолиятини олиб бориб, суд муассасалари ва адлия идоралари фаолиятига амалий раҳбарлик қилиш, ижрони назорат қилиш, кадрларни танлаш, ўта му ҳ им буйруқ ва йўриқномаларни тайёрлаш ва бошқа масалаларни кўриб чиққан. Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигига қуйидаги вазифалар юклатилган : - Қароқалпоғистон АССР Адлия вазирлиги фаолиятига раҳбарлик қилиш; - Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси судларини ташкиллаштириш, суд органлари иш фаолиятини назорат қилиш ва уларнинг иш фаолиятини ташкиллаштириш масалаларига оид кўрсатмалар бериш; - нотариал идоралар фаолиятини ташкиллаштириш ва уларга раҳбарликни амалга ошириш; - адвокутура тўғрисидаги низомга мувофиқ адвокатура фаолиятини ташкиллаштириш ва раҳбарлик қилиш;

- адлия идоралари, суд, нотариат, адвокатура кадрларини тайёрлаш ва қайта тайёрлаш; - ҳ укумат норматив қарорлари ва қонун ҳ ужжатлари лойхасини тайёрлаш, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси қонунлари, Олий Кегаш Президиуми Фармонлари ва Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси ҳ укумати қарорларини тизимлаштириш ва кодификаясини юритиш бўйича ҳ ужжатларни тайёрлаш. 1957 йил 29 март куни Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Вазирлар Кенгаши томонидан Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия вазирлиги аппарати тизимида шикоятлар бўлими ташкил этилиши юзасидан Фармойиш берилиб, ушбу Фармойиш талабларидан келиб чиқиб, 1957 йил 21 сентябр куни Вазирликда буйруқ қабул қилинди. 1959 йил 23 март куни Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий Кенгаши Президиуми томонидан вилоят ва халқ судлари фаолияти устидан назоратни кучайтиришга қаратиш мақсадида Адлия вазирлиги тугатилиб, вилоят ва халқ судлари фаолиятини тафтиш қилиш, умумий назоратни амалга ошириш, суд статистикасини юритиш ваколатлари Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий судига берилди. Бундай қ айта ташкил қ илиш ҳ аракатларини нг амалга оширилиши муносабати билан, суд оргналарига ра ҳ барликни юқори турувчи суд инстанциялари амалга ошира бошлади. Ўз навбатида бу ҳ аракатлар суд органларига хос бўлмаган ортиқча иш юкланганлиги, суд назорати ва одил судловга путр етгалиги билан изо ҳ лан а ди. 1959 йил 24 ноябр куни Республика Вазирлар Кенгаши томонидан қабул қилинган “Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Вазирлар Кегаши ҳузуридаги Юридик комиссия тўғрсида”ги Низомда юқорида қайд қилинган вазифалар аниқ белгилаб берилди. Унинг вазифалари қўйидаги функциялардан иборат бўлди: - Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси қонунчилиги кодификаясини юритиш бўйича ҳужжатларни тайёрлаш, айрим эскириб

қолган низомларнинг бекор қилиниши ва янги қонун ва бошқа норматив ҳужжатларнинг қабул қилиниши муносабати билан қонунчиликка ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш; - Ўзбекистон совет Социалистик Республикаси қонунчилиги, Олий Кенгаш Президиуми Фармонлари ва норматив характерга эга бўлган ҳукумат қарораларини хронологик ва систематик тўпламларини тузиш, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси кодексларини тайёрлаш; - Ҳукумат топшириғи ёки ўзининг ташшабуси билан қонун ёки норматив ҳужжатлар лойиҳаларини тузиш ва уларни Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Вазирлар Кенгаши муҳокамасига тақдим қилиш; - манфаатдор вазирликлар ва идоралар билан биргаликда ўз кучини йўқотган қонун ҳужжатлари ва ҳукумат қарорларининг рўйхатини тузиш ҳамда Вазирлар Кенгашининг тасдиғига киритиш; Вазирлар Кенгаши муҳокамасига киритилаётган норматив харакатерга эга бўлган қонун ва норматив ҳужжатларининг лойиҳалари юзасидан ўзининг хулосасини бериш; - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаш Президиуми Фармонлари, норматив характерга эга бўлган ҳукумат қарорларини тизимлаштириш бўйича иш олиб бориш; - Вазирлар Кенгашининг топшириғи асосида қонунчилик юзасидан маълумотномалар тузиш; - Совет Социалистик Р еспубликалар Итт и фоқи ва Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси ҳукумати нинг норматив қарорлари ва қонун ҳужжатлари ҳисобини юритиш; - Вазирликлар, идоралар ва маҳаллий Кенгаш ижроия қўмиталарининг сўровномасига кўра қонун ҳужжатларига тушунтириш бериш; - адвокутура ва илмий-тадқиқот суд экспертизаси институти ходимларини жалб қилган ҳолда қонунчилик юзасидан ҳуқуқий тарғибот ишларини амалга ошириш; - уларнинг иш фаолиятини экспертизадан ўтказиш;

- илмий-тадқиқот суд экспертизаси институти иш фаолиятининг якунлар юзасидан ҳисоботларини эшитиш ва тегишли қўлланмалар чоп этиш; - адвокатура фаолиятига унинг низом талабларидан келиб чиққан ҳолда раҳбарлик қилиш ва назоратни амалга ошириш; Аммо кейинчалик белгиланган ҳаракатларнинг амалга оширилиши натижасида, бундай ҳолат ўзининг ижобий натижаларини бермасдан, балки бу тусдаги ёндошув хато бўлганлиги ўз исботини топди. Натижада, қонун ҳужжатларининг сифатли тайёрланишига путур етказилди. Бу ҳолат, профессионал юрист кадрларнинг малакасида ҳам ўзининг салбий оқибатларини номоён қилди. Юқоридагилардан келиб чиқиб, 1970 йил 31 август куни Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи Олий Кенгаш Президиуми томонидан “Совет Социлистик Республикалар Иттифоқининг Иттифоқдош республикалари Адлия вазирлигини ташкил этиш тўғрсида” Фармон қабул қилинди. Ўз навбатида, 1970 йил 1 октябр куни Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий Кенгаши Президиуми томонидан “Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси иттифоқ-республикаси Адлия вазирлигини ташкил этиш ҳақида” Фармон қабул қилинди. 1972 йил 27 сентябр куни Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Вазирлар Кенгаши томонидан унинг низоми тасдиқланди. Ушбу Низомга асосан Вазирлик томонидан: - Қароқалпоғистон АССР Адлия вазирлиги фаолиятига раҳбарлик қилиш, вилоят, Тошкент шаҳар ва туман(шаҳар) халқ судлари фаолиятига раҳбарлик қилиш, Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси қонунчилигини тизимлаштириш ва кодификаясини юритиш бўйича ҳужжатларни тайёрлаш, ҳуқуқий тарғибот ва аҳолига қонунчиликни тушунтириш масалаларида услубий раҳбарликни амалга ошириш, нотариат, Тошкент шаҳар илмий-тадқиқот суд экспертизаси институти фаолиятига раҳбарлик қилиш, шунингдек ФҲДЁ ва Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси адвокатураси фаолиятига умумий раҳбарликни амалга ошириш ваколатлари белгиланди.

1976 йил 5 май куни Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Вазирлар Кенгашининг Қарорига асосан Низомга катта аҳамиятга эга бўлмаган ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиб, ушбу ўзгартириш ва қўшимчалар Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси қонунчилигини тизимлаштириш ва кодификациясини юритиш бўйича ҳужжатларни тайёрлаш масалаларига қаратилди. 70-80 йиллар давомида адлия идоралари тизимида му ҳ им ўзгаришлар рўй бермади. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Адлия вазирлиги судлар фаолиятини нг ташкилий таъминланиши билан шуғулланиб, суд органларини ташкиллаштириш, адлия ва суд идоралари кадрларини танлаш, тарбиялаш ва тайёрлаш, одил судловни нг таъминланиши учун қулай шарт - шароитлар яратиб бериш, вилоят, ша ҳ ар, туман судларининг фаолиятини нг ташкиллаштирилиши юзасидан текширишлар олиб бориш каби вазифаларни амалга ошириб келди. Мазкур йилларда, Адлия вазирлиги томонидан суд орга н ларининг жиноий ва фуқаролик ишларини нг кўриб чиқилишини такомиллаштириш масалалари бир неча маротаба кўриб чиққилган. Адлия вазирлиги, унинг жойлардаги бошқармалари томонидан бошқа ҳ уқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан ҳамкорликда суд амалиётидаги жиноят ишларининг алоҳида тоифаларини ўрганиб, ўрганиш натижалари юзасидан камчиликларни бартараф этилиши бўйича чора-тадбирлар белгиланган. Жумладан, суд амалиётидаги ўзлаштириш, пора олиш, спекуляция, йўл ҳ аракати хавфсизлиги қоидаларини бузиш, суд-прокурор амалиётидаги мулкни хатлашдан озод этишга доир, шунингдек, ҳуқуқни му ҳ офаза қилувчи идоралар томонидан давлат ва жамоа мулкини нг ўзлаштирилишига оид иш ҳужжатлари олиб ўрганилган ва умумлаштирилган . Назорат қилувчи органлар фаолиятини текшириш натижалари ва суд- прокурор амалиёти умумлашмалари юзасидан тўпланган ҳ ужжатлар суд,

прокуратура ва ички ишлар органларининг бирлаштирилган коллегияларида ёки мувофиқлаштириш кенгашларида му ҳ окама қилинган. Адлия вазирлигининг коллегияларида Вазирлик, идора, ташкилот ва корхоналар томонидан аёллар ва вояга етмаганларнинг ҳ уқуқларини му ҳ офаза қилиш билан боғлиқ қонун ҳужжатларига қатъий риоя қилиниши кўплаб му ҳ окама қилинган. Адлия вазирлиги , унинг жойлардаги бошқармалари ҳам да суд органларининг диққат марказида , фуқароларнинг хуқуқ ва эркинликларини чеклашнинг олдини олишга қаратилган самарали хуқуқий воситалардан фойдаланиш муаммолари бўлган. Адлия идоралари ва суд ходимлари томонидан аҳоли орасида ҳуқуқий тарғибот ишлари кенг амалга оширилиб келинган. Судья, нотариус, адвокат ва юрист-олимлари томонидан кўплаб чиқишлар қилинган. Адлия вазирлиги республика газеталари варақларидаги ҳуқуқий мақолаларнинг мазмуни ва тематик йўналишини таҳлил қилиш усулидан фойдаланди ҳамда уларда келтирилган таклифларни амалга ошириш чораларини излади. Шунингдек, Вазирликнинг диққат марказидаги масалалардан бири- бу ёшлар орасида ҳуқуқий-тарбиявий тадбирларнинг сифат даражасини ошириш бўлган. 1983-85 йиллар давомида Адлия вазирлиги ҳузуридаги ҳуқуқни тарғибот қилишнинг мувофиқлаштирув-услубий Кенгаши йиғилишларида ёшлар орасида йўл қўйилаётган қонунбузилиш ҳолатларини таҳлил қилиш масаласида ўндан ортиқ ҳолатлар кўриб чиқилган. Бундан ташқари, Адлия вазирлигида аёлларнинг номусига, ғурурига ҳамда дахлсизлигига қаратилган жиноий ҳаракатларга қарши курашиш чора- тадбирларини кучайтириш каби масалалар эътиборли аҳамиятга эга бўлган. Вазирликнинг маълумотларига асосан, 1985 йилда ўзини-ўзи ўлдириш даражасига етказганлиги учун 103 нафар шахс жавобгарликка тортилган, мазкур жиноятларнинг олдини олиш ва бартараф қилиш мақсадида судлар томонидан бир қатор ажримлар қабул қилинган.

Кейинги йилларда, Адлия вазирлиги томонидан республика судлари ва адлия идораларининг фаолиятини ташкиллаштириш, халқ хўжалиги соҳасида ҳуқуқий тадбирларни амалга ошириш, хуқуқий-тарғибот, фуқароларга ҳуқуқий хизмат кўрстиш ва қонунчиликка тушунтириш бериш каби масалаларга жиддий эътибор қаратилди. Шунингдек, бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари билан ҳамкорликда меҳнат ва давлат интизомининг бузилиши, ўзлаштириш, меҳнатсиз фаолият йўли билан киритилган даромад, безорилик, ичкиликбозлик, гиёҳвандлик ва бошқа шу каби қонун бузилиш ҳолатларига қарши курашиш чора-тадбирларини амалга оширган. Бундан ташқари, мулкни давлат фойдасига мусодара қилиш, жиноий қилмиш билан етказилган моддий зарарни ундириш, шунингдек, болалар таъминоти учун алиментларни ундириш, халқ маслаҳатчилари билан ишлаш фаолиятини ташкиллаштириш билан боғлиқ бўлган суд қарораларининг ижросини таъминлаш бўйича мақсадли текширувлар ўтказилган. Адлия вазирлиги ва бошқармалари текшириш натижаларида аниқланган камчиликларга жиддий муносабатини билдириб, бу фуқароларнинг аниқ мурожаатларини жойлардаги суд, адлия идораларига чиқиб ўрганиш ва амалий ёрдам кўрсатиш билан изоҳланган. Шунингдек, бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари билан ҳамкорликда, суд амалиётининг ишга тиклаш, уй-жой масалалари, фоҳишабозлик ва валюта операциялари билан боғлиқ масалалари, меҳнатсиз фаолият йўли билан қўлга киритилган даромад каби масалалари ўрганилган ва умумлаштирилган. Шунингдек, Адлия вазирлиги томонидан илмий-техника воситалар ини амалда жорий қилиш масалаларига жиддий эътибор қаратилган. Хусусан, 1988 йил декабр ойида бўлиб ўтган Коллегияда Тошкент шаҳар илмий- изланиш суд экспертизаси институтида экспертизаларнинг ҳ олати ва ишлаб чиқарилишини такомиллаштириш масаласи кўриб чиқилди. ТашИИСЭИ (ТашНИИСЭ) билан ҳ амкорликда судлар томонидан бухгалтерлик, хатшунослик экспе р тизаларини нг амалда қўлланилиши ўрганиб чиқилди.

Жойларда услубий ёрдам кўрсатишга катта а ҳ амият берилиб, бу борада Адлия идоралари ва суд муассасаларига адлия бошқармалари иш номеклатураси; адлия бошқармалари ходимларининг хизмат вазифалари, халқ судлари да иш юритиш йўриқнома лари ; туман-ша ҳ ар халқ судларида ишларни режалаштириш тавсиялари ; Адлия вазирлиги тизимидаги ходимларнинг мустақил билим олишини ташкиллаштириш тавсияномалари; давлат нотариал идораларининг нотариал ҳаракатларни амалга ошириш йўриқно малари; адлия бошқармалари коллегияларининг иш юритиш Низоми; туман ва ша ҳ ар халқ судларида энг яхши ишни ташкиллаштиш , энг яхши суд ижрочиси, энг яхши юридик масла ҳ ат, энг яхши нотариал идора, ФХДЁ бўлими ва намунавий бухгалтерлик ҳ исоби ва ҳ исобдорлиги юзасидан танлов ўтказиш тўғрисидаги Низом лари юборилган. Суд органларининг кадрларини танлашда эътибор кучайтирилганлиги сабабли, уларнинг тайёргарлик кўришига катта аҳамият қаритилган. Хусусан, Республика малака ошириш марказида судьялар ва бошқа суд муассасаси ходимларининг ўқитиш программалари ўзгартирилиб, Адлия вазирлиги ходимлари ушбу машғулотларда шахсан ўзлари қатнашиши белигиланган. Бевосита вазирлик ходимлари иштрокида судьяларнинг билимини ошириш мақсадида бўлиб ўтадиган семинар машғулотларида махсус программалар ишлаб чиқилган. Халққа сифатли юридик хизмат кўрсатиш мақсадида адвокатура, нотариат, ФҲДЁ идораларининг фаолиятини яхшилаш учун кўплаб ишлар амалга оширилган. Амалий ёрдам кўрсатиш мақсадида комплекс текширувлар олиб борилган. Фақатгина 1988 йилда умумий ҳисобда адвокатлар томонидан 267,7 мингта фуқароларнинг топшириқлари, шундан 157,6 мингта оғзаки маслаҳатлар ва 53 мингта ёзма ҳужжатлар бажарилган. Адвокатларнинг фуқаролик ишларида иштроки таъминланди. Бир йил мобайнида уларнинг иштрокида 20 мингдан ошиқ фуқаролик ишлари кўриб чиқилди.

Республика Адлия вазирлиги ФҲДЁ органларининг фаолиятини умумлаштириб, фуқаролик ҳолати актларини ёзишда қонунийликни таъминлаш масалаларини ўрганди. Одамларнинг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш мақсадида оммавий ахборот воситалари орқали кўплаб чиқишлар, шунингдек маърузалар қилинди, суҳбатлар, савол-жавоб кечалари ўтказиб борилди. Хусусан 1988 йилда 24 мингта маъруза ва су ҳ батлар, 1,8 мингта радио, телевидения ва нашриётларда чиқишлар қилинди. Вақт ўтган сари, нотариусларнинг ҳ ам фаолиятига зарурият кўпайиб борди. Корхона, муассаса ва ташкилотлар томонидан тузиладиган шартнома ва фуқаролик ҳ уқуқий муносабатларни нотариал идоралар орқали тасдиқланишига эхтиёж ошиб кетди. Хусусан, 1990 йилда нотариуслар томонидан 1 млн. 414 мингта нотариал ҳ аракатлар амалга оширилди. Мазкур шароитларда, нотариусларнинг ҳуқуқларини кенгайтириш, уларни моддий-техник жиҳатдан мустаҳкамлаш, фуқароларнинг адвокатлар хизматидан фойдаланиш имкониятларини ке н гайтириш, адвокатларга айрим тасдиқлаш мақомига эга бўлган нотариал ҳа ракатларни амалга ошириш ҳ у қуқларини бериш каби масалал а р ўзини намоён қилди. Нотариал идоралар томонидан амалга оширилган ҳаракатлар фуқароларнинг эҳтиёжини тўлиқ қондира олмас эди. 20 йил олдин қабул қилинган қонун билан белгиланган ваколатлар доирасида нотариал идоралар томонидан амалга оширилган ҳаракатлар нотариусларнинг ҳуқуқлари чекланишига олиб келди, нотариал ҳаракатларни амалга оширишда нотариал идораларнинг манфаатдорлиги бўлмаганлиги сабабли уларнинг иш фаолиятини кенгайтиришга эҳтиёжи бўлмаган. Суд ва адлия идоралари фаолиятининг самарасини ошириш, уларнинг ишлаш шароитлари ва моддий-техник жиҳатидан таъминланганлиги билан боғлиқ бўлган. Мазкур идоралар томонидан маҳаллий бюджетга етарлича маблағ тушурилганлигига қарамасдан, уларнинг моддий-техникасини

ривожлантиришга Республика бюджетидан етарлича маблағ ажратилмай келинган. Кўплаб суд, нотариат ва ФХДЁ органлари техник жиҳатдан таъминланмаган ва авария ҳолатига учраган биноларда фаолият юритган. Қоғозлар, ёзув машиналари, оргтехника, мебель жиҳозлари таъминланмаган ҳолда, шунингдек штатлар сони нормал ҳолатга нисбатдан икки баробар кам бўлган ҳолда фаолият олиб борган. Хуллас, Республикамизда дастлаб Ўзбекистон Халқ Адлия комиссарлиги 1924 йил 26 ноябр куни автоном Туркистон Республикаси Халқ Адлия комиссарлиги негизида, Революцион қўмитанинг қарорига асосан ташкил қилинган бўлиб, Ўзбекистон Марказий ижроия қўмитаси Президиуми кенгашининг 1925 йил 6 май кунги қарори билан адлия идораларининг тузулмаси ва ваколатларини белигилаб берувчи Адлия халқ комиссарияти низоми тасдиқланди. Шундан сўнг то мустақиллик йилларига қадар адлия соҳасида нисбатан ўзгаришлар амалга оширилди. Аммо бу соҳада том маънодаги туб ўзгаришлар мустақиллик йилларидан сўнг рўй берди. Жаҳон тажрибаси шундан далолат берадики, ҳар қандай мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий тараққиёти давлат органлари ишининг нечоғли самарадорлигига боғлиқ. Улкан бюрократик аппарат ривожланишга тўсқинлик қилади ҳамда давлатнинг бозор ислоҳотлари, ижтимоий вазифаларни бажаришга доир саъй-ҳаракатларига халақит беради.Бундай ҳолат рўй бермаслиги учун давлат ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари тизимини ислоҳ қилишга ҳамда уни замон талабларига мослаштиришга мажбур.Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов қайд этганидек, маъмурий тизимда ислоҳотларни амалга ошириш пайти келди ва уларни зудлик билан бажариш зарур. Бусиз чуқур иқтисодий ўзгаришларни амолга ошириш наинки қийин, балки асло мумкин эмас. Жаҳон тажрибасини чуқур ўрганиш ва барча даражадаги бошқарув органлари фаолиятини жиддий танқидий таҳлил қилиш асосида республика

ҳукумати томонидан бошқа давлат органлари қатори адлия органи соҳасида ислоҳотларни амалга ошириш бўйича асосий ёндашувлар ва йўналишлар ишлаб чиқилди. 2003 йил 27 августда (Вазирлар Маҳкамасининг 370-сонли қарори билан тасдиқланган) Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги тўғрисида Низом и, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 27. 08. 2003 йилдаги Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида Қарори нинг қабул қилиниши фикримизнинг яққол исботидир. Шакллантирилаётган ҳуқуқий, қонунчилик базасининг ва ҳуқуқни қўллаш амалиётининг мамлакатни ислоҳ қилиш ҳамда модернизациялаш мақсад ва вазифаларига мувофиқлигини таъминлаш устидан мониторинг қилиш мақсадида 15.12.2005 й. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “ Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузурида Норматив- ҳуқуқий ҳужжатларнинг амалга оширилиши устидан мониторинг қилиш маркази ташкил қилиш” тўғрисида ( N ПҚ-237) қарор и қабул қилинди. Юқорида айтиб ўтилган норматиб ҳужжатлар Адлия вазирлиги соҳасидаги ислоҳотларнинг асосини ташкил этди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000. 8. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди».

Похожие

Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги суд департаментининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш

Адлия органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятининг асосий йўналишлари

Адлия органларининг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича фаолиятини ташкил этиш

Ички ишлар органларнинг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкил этиш