Тинчлик ва хавфсизликка қарши жиноятларни квалификация қилиш - Юриспруденция - Рефераты

Тинчлик ва хавфсизликка қарши жиноятларни квалификация қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

143 KB

Тинчлик ва хавфсизликка қарши жиноятларни квалификация қилиш Режа: 1. Тинчлик ва инсониятнинг хавфсизлигига қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари. 2. Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари.

Урушни тарғиб қилиш (ЖК 150-моддаси) Урушни тарғиб қилишнинг ижтимоий хавфлилиги , аввало, шахснинг бир мамлакатни иккинчи мамлакатга нисбатан қўзғатиш учун турли шаклдаги қарашлар, ғоялар ёки чақириқлар тарқатиб дунёни ва давлатларнинг тинчлигини хавф остига қўядиган ҳолатга келти ришидир. Урушни тарғиб қилиш халқаро ҳуқуқ меъёрларига зиддир. Мазкур жиноятнинг бевосита объекти тинчлик ва давлат ҳамда халқларнинг ривожланиши ва ҳаётий фаолиятининг шарти бўлган тинч ҳаёт кечиришидир. Объектив томондан урушни тарғиб қилиш бир мамла катнинг иккинчисига агрессия амалга оширишига эришиш мақсадида қандай шаклда бўлмасин қарашлар, ғоялар ёки чақириқлар тарқатишдир. Уруш оловини ёқишга қаратилган чақириқлар, қарашлар ёки ғояларни тарқатиш вақтидан бошлаб жиноят тугал ланган деб топилади. Ҳар қандай шаклдаги урушни тарғиб қилиш субъек тив томондан онгли равишда, яъни шу ҳаракатни англаган ҳолда амалга оширилади. Шунга кўра бу жиноят қасддан содир этилиши мумкин. Жиноятни квалификация қилиш учун унинг мақсад ва мотиви аҳамиятсиздир. Мазкур жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган барча шахслар бўлиши мумкин. Урушни тарғиб қилишни агрессияга далолатчилик (ЖК 151-моддаси) қилишдан ажратиш лозим. Уларнинг фарқи шундаки, агрессияга далолатчилик қилиш ҳеч қачон оммавий тус олмайди ва ЖК 151-моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин бўлган аниқ бир шахснинг иродасига қаратилган бўлади, урушни тарғиб қилиш эса, кўпчиликка нисбатан амалга оширишни ва уруш очилишининг зарурлигини ва мақсадга мувофиқлигини омма онгида шаклланти ришни мақсад қилади.

Агрессия (ЖК 151-моддаси) Агрессия урушини режалаштириш, унга тайёргарчи лик кўриш сезиларли ижтимоий хавф туғдиради, зеро бундай ҳаракатларни содир этиш натижасида давлатлар ора сида тинчлик бузилади ва халқаро муносабатларда зиддият туғилади, натижада бу ҳаракатлар кўплаб қур бонларга, биноларнинг вайрон бўлишига, шаҳар ва қишлоқ ларнинг йўқ бўлишига олиб келади. Агрессиянинг бевосита объекти тинчлик ва тинч ҳаёт кечириш асослари ҳамда ЖК 151-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жи ноятнинг қуйидаги: агрессив урушни режалаштириш ёки унга тайёргарлик кўриш, шунингдек, шу ҳаракатларни амалга оширишга қаратилган фитнада қатнашишда намоён бўлади. ЖК 151-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони агрессив урушни бошлаш ёки олиб бориш ҳисоб ланади. Агрессив урушни бошлаш ёки олиб бориш давомли жиноят дейилади. Агрессив урушни лойиҳалаштириш, тайёргарлик кўриш ва олиб бориш бўйича ҳаракатлар содир этилган дамдан агрессия тамомланган жиноят деб топилади. Агрессиянинг субъектив томони била туриб содир этилган айбли ҳаракат билан тавсифланади (тўғри қасд). Ундаги ташкилотчилар ва иштирокчилар унинг ижтимоий хавфлилигини англайдилар ва уни содир этишни хоҳлайдилар. Давлатнинг ҳарбий масалаларини ҳал қилиш ваколатига эга мансабдор шахслар агрессиянинг субъекти бўлишлари мумкин. Мансабдор шахслар агрессив урушларни режалаш тириш ва тайёрлашда қатнашадилар ёки мазкур ҳаракатни бажариш учун фитна уюштирадилар.

Урушнинг қонун ва удумларини бузиш (ЖК 152-моддаси) Халқаро жиноят ҳуқуқи бу жиноятларни ҳарбий жиноят лар гуруҳига киритади. Унинг ижтимоий хавфлилиги, аввало, шундан иборатки, урушнинг ўзи одамларнинг ўлиши ва қирилиб кетишига, шаҳар ва қишлоқларнинг вайрон бўли шига, маданий бойликларнинг йўқ бўлиб кетишига, тарақ қиёт жараёнининг орқага сурилишига ва шу каби оғир оқибатларга олиб келади. Шубҳасиз, уруш қонунларини бузиш ҳар бир урушнинг оқибатларини кучайтиради ва оғирлаштиради. Уруш олиб боришнинг воситалари ва усулларига риоя қилиш бораси - даги муносабатлар жиноятнинг асосий бевосита объекти бўлиб ҳисобланади. Қўшимча бевосита объ ект бўлиб, ҳарбий асирлар ва тинч аҳолининг хавфсиз лигини ва инсон тараққиётининг ютуқларига эришишни таъминлаш бўйича ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Объектив томондан уруш қонунлари ва удумларини бузиш деганда, тинч аҳолини ёки ҳарбий асирларни қийнаш, жисмонан қириб юбориш, тинч аҳолини мажбурий ишларга ёки бошқа мақсад ларда ҳайдаб кетиш, халқаро ҳуқуқ билан тақиқланган уруш олиб бориш воситаларини қўллаш, шаҳарлар ва аҳоли яшаш жойларини беҳуда вайрон қилиш, мулкни талон-торож қилиш, шунингдек, бундай ҳаракатларни қилишга буйруқ беришда ифодаланган урушнинг қонун ва удумларини бузиш тушунилади. Жиноятнинг субъектив томони тўғри қасддан содир этилиши билан тавсифланади, чунки шахс ўз хатти-ҳаракатининг ижтимоий хавфлилигини ва ҳуқуққа хилофлигини билади, шундай бўлса-да, уни содир этишни хоҳлайди. Мотив ва мақсад жиноятни квалификация қилишга таъсир кўрсатмайди. Жиноятнинг субъекти – 16 ёшга етган ақли расо жисмоний шахс. Ҳар қандай ҳарбий хизматчи жиноят суъбекти бўлиши мумкин. Ҳар бий асирларга нисбатан содир этилган ҳаракатлар хусусида гап кет ганда мансабдор шахс -

лар, ҳарбий хизматчилар ёки уларни қўриқлаш, сақлаш, назорат қилиш ва ҳ.к. бўйича муайян ҳуқуқ ва масъулиятга эга бўлган бошқа шахслар жиноят субъекти бўлишлари мумкин. Геноцид (ЖК 153-моддаси) Геноцид – бу инсониятга қарши жиноятдир (маъноси, «қавмни, қабилани ўлдиришдир»). Германия, Чили, Кампучия ва бошқа давлатларда содир бўлган ваҳшиёна фашистик ҳаракатлар геноцид ҳисоб ланади. Геноциднинг бевосита объекти сайёрамиздаги истиқо мат қилувчи кишиларнинг миллати, этник, ирқий хусусият лари ёки динидан қатъи назар, хавфсизлиги ва тинч-тотувлигини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар тизимидир. Шуни таъкидлаш керакки, геноциддан жабрланувчилар бутун миллий, этник, ирқий ёки диний гуруҳлар ҳисобла нади ва геноцид уларни йўқ қилишга қаратилган бўлади. Геноциднинг объектив жиҳати бирор-бир миллий, этник, ирқий ёки диний гуруҳни йўқ қилишга қаратилган ҳаракат сифатида белгиланади. Бу ҳаракат шу гуруҳ аъзоларининг ўлдирилиши, бир гуруҳ шахснинг жисмонан тўла ёки қис ман қирилиб кетишига олиб келадиган турмуш шароитини қасддан яратиш, бундай шахсларни жисмонан тўла ёки қисман қириб юбориш, бола туғилишини зўрлик билан камайтириш ёхуд болаларни ана шу одамлар гуруҳидан олиб, бошқасига топшириш каби ҳаракатлар содир этиш ва шу ҳаракатларни содир этишга буйруқ беришда намоён бўлади. Геноцид субъектив томондан тўғри қасддан содир этилади. Чунки шахс ёки айрим шахслар гуруҳи миллий, этник, ирқий ёки диний белгиларига кўра бирор гуруҳни жисмоний қирғин этишга йўналти рилган ижтимоий хавфли қилмиш содир этилаётганлигини билади ва мазкур қилмишни хоҳлайди. Мақсад – бирор-бир миллий, этник, ирқий ёки диний гуруҳни жисмоний тўла ёки қисман йўқ қилиш.

Геноциднинг мотиви турлича бўлиши мумкин. Одатда бу юқорида кўрсатилган гуруҳлардан бирига нисбатан қасос ёки нафрат ҳиссиёти дир. Бироқ жиноятнинг квалификация сига бу ҳолатлар таъсир қил майди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган шахс, шунингдек, масъул вазифаларда ишлайдиган мансабдор шахслар бўлиши мумкин. 13 ёшдан 16 ёшгача бўлган шахс лар ЖК 153-моддасида кўрсатилган жиноятни содир этганида жавобгарликка тортилади: бунга одам ўлдириш, оғир тан жароҳати етказиш ва ҳ.к. киради. Ёлланиш (ЖК 154-моддаси) Ёлланишнинг бевосита объекти халқаро ҳуқуқ томони дан ўрнатилган уруш олиб боришнинг воситаларини ва услубларини қўллашни назорат қилувчи ижтимоий муно сабатлардир. ЖК 154-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони низолашаётган давлатнинг фуқароси ёки ҳарбий хизматчиси бўлмаган шахснинг назоратдаги ҳудудида муқим истиқомат қилувчи шахс ҳам эмас, Қуролли Кучлар таркибига ҳам кирмайди ва бирор давлат томонидан унинг Қуролли Кучлари сафида расмий вазифаларни бажариш учун юборилмаслигидадир. Ёлланувчининг ўзга давлат ҳудудида ёки унинг та рафини олиб қуролли тўқнашув ёки ҳарбий ҳаракат ларда иштирок этиши деганда, ёлланувчининг рағбатлан тириш ёки бошқа шахсий манфаатлар эвазига ҳарбий сифатида ўз қобилиятларини ёлловчи манфаати учун намоён қилишини тушуниш керак. Шуни таъкидлаш керакки, кўрилаётган жиноят объектив томонининг мажбурий шарти бу қуролланган зиддият ёки ҳарбий ҳаракатлар шароитидир. Субъектив томондан ёллаш ва ёлланиш фақат онгли равишда қасддан содир этилади. Айбдор қуролли зиддиятлар ёки ҳарбий ҳаракатларда фақат моддий рағбат ёки шахсий фойда олиш мақсадида иштирок этаётганини билади (ЖК 154-моддаси 1-қисми) ёки айбдор ёлланувчини ёллаш, ўқитиш,

пул маблағларини бериш ёки бошқа турдаги моддий таъминотларни амалга ошираётганини билади (ЖКнинг 154-моддаси 2-қисми) ва бундай ҳаракатларни содир этишни хоҳлайди. ЖК 154-моддасида назарда тутилган жиноятнинг зарурий бел гиси бўлиб моддий рағбат ёки шахсий фойда олиш мақсади хизмат қилади. ЖК 154-моддаси 1-қисмида назарда тутилган ёлла ниш жинояти нинг субъекти бўлиб 16 ёшга етган ақли расо, жисмоний шахс ҳамда фақат ёлланувчи иштирок этиши мумкин. Яъни, бу ерда субъект махсусдир. ЖК 154-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъекти эса умумийдир. Ёлланувчи деб, қуйидаги белгиларга эга бўлган шахсларга айтилади: 1) ёлланувчи бошқа давлат ҳудудида ёки унинг тарафини олиб қуролли зиддиятлар ёки ҳарбий ҳаракатларда моддий рағбат ёки шахсий фойда олиш мақсадида иштирок этади; 2) у низолашаётган давлатнинг фуқароси ва ҳарбий хизмат чиси эмас; 3) у низолашаётган давлат назорат қилиниб турган ҳудудда доимий яшамайди; 4) у Қуролли Кучлар сафида расмий вазифаларни бажа риш учун ҳеч қандай давлат томонидан ваколат берилмаган шахсдир. Чет давлатларнинг ҳарбий хизматига, хавфсизлик, полиция, ҳарбий адлия органлари ёки шунга ўхшаш бошқа органларига хизматга кириш, ёлланиш (ЖК 154 1 -моддаси) Жиноятнинг ижтимоий хавфлилиги шундаки, унинг содир этилиши натижасида ҳуқуқ-тартиботга, давлатлар нинг тинч-тотув муносабатларига, Ўзбекистон Республи касининг мудофаа имконият ларига путур етади. Бундан ташқари, ҳарбий хизматга, хавфсизлик органларига, поли цияга, ҳарбий адлияга ва бошқа шу каби хорижий давлат ташкилотларига кириш ёки ёлланиш натижасида Ўзбекис тон фуқароларидан ёлланувчилар сифатида

фойдаланиш ҳақида фикрлар вужудга келадики, бу ҳолат халқаро ташкилот томонидан қатъиян тақиқланади. ЖК 154 1 -моддасида назарда тутилган жиноятнинг бевосита объекти давлатларнинг хавфсизлиги ва осойишта ҳаётини таъминловчи, уларнинг ривожланиши ва ҳаётий фаолияти шароитларини таъмин ловчи ижтимоий муноса батлардир. Факультатив объект сифатида бу ерда Ўзбекис тон Республикасининг суверенитети, ташқи хавфсизлиги, обрўйи хизмат қилади. ЖК 154 1 -моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси фуқаросининг ҳарбий хизматга, хавфсизлик органларига, полицияга, ҳарбий адлияга ва бош қа шу каби хорижий давлат ташкилотларига киришини ташкил қилади. ЖК 154 1 -моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси фуқаросини ҳарбий хизматга, хавфсизлик органларига, полицияга, ҳарбий адлияга ва бошқа шу каби хорижий давлат ташкилотларига ёллашда намоён бўлади. ЖК 154 1 -моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъектив томони доимо англанган ҳолда тўғри қасддан содир этилади. Берилган модданинг 1- қисми бўйича ҳаракат содир этилганда айбдор Ўзбекистон фуқароси эканлигини ва ҳарбий хизматга, хавфсизлик органлари, полиция, ҳарбий адлия ва бошқа шу каби хорижий давлат ташки лотларига хизматга кираётганини билади ва шуни хоҳлайди. Худди шундай ЖК 154 1 -моддаси 2- қисми бўйича айб дор Ўзбекистон фуқаросини ҳарбий хизмат, хавфсизлик органлари, полиция, ҳарбий адлия ва бошқа шу каби хорижий давлат ташкилотларига хизматга ёллаётганини англайди. Берилган ҳаракатларнинг мақсади ва мотиви турлича бўлиши мумкин, лекин жиноятнинг квалификациясига таъ сир қилмаса-да, суд томонидан жазони белгилаш вақтида инобатга олиниши лозим. ЖК 154 1 -моддаси 1-қисмида назарда тутилган жи ноятнинг субъекти махсус шахс бўлиб, у фақат 16 ёшга етган ақли расо Ўзбекистон Республика - си фуқароси бўлиши мумкин. ЖК 154 1 -моддаси 2-қис мида назарда тутилган

жиноятнинг субъекти эса 16 ёшга тўлган ҳар бир ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. Бу шахсларнинг фуқаро-лиги аҳамиятсиздир. Терроризм (ЖК 155-моддаси) Терроризм жиноий ҳаракатнинг энг оғир кўринишлари дан бири бўлиб, айбдор атрофдагиларда қўрқув, ғалаён уйғотишга, уларнинг меъёрий одати ва ижтимоий фойдали фаолиятини тўхтатиб қўйишга, ҳокимият ва бошқарув органларига қаршилик қилиб, ўзининг ноқо нуний мақсадларига эришишга ҳаракат қилади. Терроризмнинг асосий бевосита объекти халқаро хавф сизликни таъминлайдиган ва инсониятни ҳимоялайдиган ҳамда Ўзбекистоннинг ижтимоий хавфсизлигини таъминлай диган ижтимоий муносабат лардир. Терроризмда фуқаро ларнинг ҳаёти ва соғлиғига, ҳокимият ва бошқарув орган лари фаолиятига, ижтимоий тартибот, ўзгалар мол-мулкига ва бошқаларга зарар етиши мумкин. Шу сабабли терро ризм нинг бевосита қўшимча объекти бўлиб одамларнинг ҳаёти, соғлиғи, моддий ёки бошқа манфаатларини таъмин лайдиган ижтимоий муносабатлар хизмат қилади. Терроризм жиноятида жиноятнинг предмети бўлиб моддий бойлик ва бошқа моддий объектлар, масалан, кўп қаватли турар жойлар, темир йўл вокзаллари, аэропорт лар, автостанциялар, электропоезд, метрополитенлар, мада ният саройлари сув ва иссиқлик энергияси таъминоти тар моқлари, ядровий объектлари ва ҳ.к. лар хизмат қилиши мумкин. Объектив томондан ЖК 155-моддаси 1-қисмида назарда тутилган терроризм ўз ичига зўрлик ишлатиш, куч ишлатиш ва бошқа ҳаракат ларда давлат органлари, халқаро ташкилот, жисмоний ёки юридик шахсларни қандайдир қилмишни содир этиш ёки улардан воз кечишга мажбур қилиш билан боғлиқ фаол ҳаракатларда ифодаланади. Субъектив томондан терроризм тўғри қасддан содир этилган жиноятдир.

Берилган жиноят таркибининг субъектив томони учун мақсад: – халқаро муносабатларни оғирлаштириш, – сувере нитетни ва ҳудудий яхлитликни бузиш, давлат хавфсизлиги ни бузиш, – урушни, қуролли тўқнашувларни тарғиб қилиш, – ижтимоий-сиёсий шароитни издан чиқариш, – аҳолини қўр қитиш ҳолатлари бўлиши шарт. Бундай мақсад бўлмаганида содир этилган ҳаракатни ЖК 155-моддаси 1-қисми билан квалификация қилиб бўлмайди. Кўрилаётган жиноятни содир этиш мотивлари турлича бўлиши мумкин: қасос, қасд, давлатда олиб борилаётган сиёсатни ғоявий қа бул қилмаслик ва бошқалар, бироқ булар жиноятнинг квалифи кациясига таъсир қилмайди, аммо ҳар бир ҳолатда суд томонидан жазо белгиланаётганда инобатга олиниши лозим. ЖК 155-моддаси 2-қисмида назарда тутилган терроризмнинг объектив томони давлат ёки ижтимоий вакил ёки ҳокимият вакил ларига уларнинг давлат ёки ижтимоий фаолияти билан боғлиқ ҳолда тан жароҳатлари етказиши, ҳаётига қасд қилиш ҳолатларида намоён бўлади. ЖК 155-моддаси 2-қисмида назарда тутилган терро ризм субъектив томондан қасддан содир этилади.. ЖК 155-моддаси 3-қисмида назарда тутилган терро ризм берилган модданинг 1- ёки 2-қисмида назарда тутилган ва қуйидаги оқибат ларни олиб келган ҳаракатларни содир этишда намоён бўлади: а) одам ўлими; б) бошқа оғир оқибатлар. Ўзбекистон Республикасининг 16 ёшга тўлган фуқаролари, чет эл фуқаролари ёки фуқаролиги бўлмаган шахслар терроризм суъбекти бўлиши мумкин.

Терроризмнинг олдини олиш учун ЖК 155-моддаси 4-қисмида назарда тутилган рағбатлантириш меъёри муҳим аҳамият касб этади. ЖК 155- моддаси берилган қисмига мувофиқ террористик актни содир этишга тайёр - гарлик кўришда қатнашган шахс ўз вақтида давлат орган ларини огоҳлантирса ёки бошқа йўл билан террорчилик ҳаракати содир этилишини тўхтатишга ёрдам берган бўлса ва бу шахснинг ҳаракатларида бошқа жиноят таркиб лари бўлмаса, у жиноий жавобгар ликка тортилмайди. Айбдор жиноий жавобгарликдан қуйидаги ҳолатларда озод қилиниши мумкин: 1) агар у фақатгина терактни тайёрлашда иштирок этган бўлса; 2) ўз вақтида, яъни объектив томоннинг жиноят содир этишидан аввал ҳокимият органларига террорчиларнинг мақсадларини амалга оширишларини ва оғир оқибатлар келиб чиқишининг олдини олиш учун чоралар кўришга имкон яратган ҳолда маълум қилган бўлса; 3) бошқа усуллар билан террорчиларнинг мақсадларини амалга оширишлари ва оғир оқибатлар келиб чиқиши нинг олдини олишга фаол ҳаракат қилган бўлса, яъни террор чилик ҳаракатини тўхтатиш учун ҳар қандай ҳаракатни амалга оширган бўлса (масалан, ҳуқуқ-тартибот органларига ёки террористик акт содир этилиши кўзланган ташкилот маъмуриятига шахсан бориб огоҳлантириш; давлат орган ларини аноним тарзда огоҳлантириш; ижтимоий хавфли ҳаракатларни олдини олиш бўйича субъектнинг бошқа фаол ҳаракатлари; зарарли оқибатларни тўхтатиш ва кучсизлан тириш учун бошқа фуқароларни жалб этиш ва ҳоказо); 4) агар унинг ҳаракатларида бошқа жиноят таркиблари бўлмаса (қурол ёки портловчи моддаларни сотиб олиш, сақлаш ёки уларни ўғрилаш, шахсан тайёрлаш ва ҳоказо).

Тайёрланаётган ёки содир этилган террорчилик ҳаракатлари тўғрисидаги маълумотлар ва фактларни хабар қилмаслик (ЖК 155 1 -моддаси) Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексига мазкур модда Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 20 январдаги ЎРҚ-365-сонли “Айрим қонун хужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунига асосан киритилган. Ушбу жиноянинг асосий бевосита объекти халқаро хавф сизликни таъминлайдиган ва инсониятни ҳимоялайдиган ҳамда Ўзбекистоннинг ижтимоий хавфсизлигини таъминлай диган ижтимоий муносабат лардир. Терроризмда фуқаро ларнинг ҳаёти ва соғлиғига, ҳокимият ва бошқарув орган лари фаолиятига, ижтимоий тартибот, ўзгалар мол-мулкига ва бошқаларга зарар етиши мумкин. Шу сабабли терро ризм нинг бевосита қўшимча объекти бўлиб одамларнинг ҳаёти, соғлиғи, моддий ёки бошқа манфаатларини таъмин лайдиган ижтимоий муносабатлар хизмат қилади. Жиноятнинг объектив томони 155 , 155 2 , 158 , 159 , 161 , 242 , 245 , 254 , 2551 ва (ёки) 264-моддаларида назарда тутилган, дастлабки тергов ҳамда суд муҳокамаси материаллари билан исботланган, аниқ маълум бўлган тайёрланаётган ёки содир этилган террорчилик хусусиятига эга жиноят тўғрисида хабар қилмасликда ифодаланади. Жиноятнинг субъектив томони тўғри қасд билан ифодаланади. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс. Жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатларига қуйидагилар киради: а) одам ўлишига; б) бошқа оғир оқибатларнинг келиб чиқишига сабаб бўлиши киради.

Террорчилик фаолиятини амалга ошириш мақсадида ўқувдан ўтиш (ЖК 155 2 -моддаси) Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексига мазкур модда Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 20 январдаги ЎРҚ-365-сонли “Айрим қонун хужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунига асосан киритилган. Ушбу жиноянинг асосий бевосита объекти халқаро хавф сизликни таъминлайдиган ва инсониятни ҳимоялайдиган ҳамда Ўзбекистоннинг ижтимоий хавфсизлигини таъминлай диган ижтимоий муносабат лардир. Терроризмда фуқаро ларнинг ҳаёти ва соғлиғига, ҳокимият ва бошқарув орган лари фаолиятига, ижтимоий тартибот, ўзгалар мол-мулкига ва бошқаларга зарар етиши мумкин. Шу сабабли терро ризм нинг бевосита қўшимча объекти бўлиб одамларнинг ҳаёти, соғлиғи, моддий ёки бошқа манфаатларини таъмин лайдиган ижтимоий муносабатлар хизмат қилади. Жиноятнинг объектив томони шахснинг террорчилик фаолиятини амалга ошириш ёхуд ушбу Кодекснинг 155 , 158 , 159 , 161 , 242 , 245 , 254 , 2551 ва (ёки) 264-моддаларида назарда тутилган жиноятлардан бирини содир этиш мақсадида ўтказилаётганлиги ўзи учун аён бўлган ўқувдан ўтиши, шу жумладан мазкур жиноятларни содир этиш билимини, амалий маҳоратини ва кўникмаларини эгаллаши, ўқув чоғида қурол-яроғ, портлатиш қурилмалари, портловчи, заҳарловчи, атрофдагилар учун хавф туғдирадиган бошқа моддалар ва буюмлар билан муомала қилиш усулларини ўрганишда ифодаланади. Жиноятнинг субъектив томони тўғри қасд билан ифодаланади. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс. Террорчилик фаолиятини амалга ошириш мақсадида ўқувдан ўтган шахс қуйидаги ҳолларда жиноий жавобгарликдан озод қилинади . А гар у террорчилик фаолиятини амалга ошириш ёхуд ушбу Кодекснинг 155 , 158 , 159 , 161 , 242 , 245 , 254 , 255 1 ва (ёки) 264-моддаларида назарда тутилган жиноятлардан бирини содир этиш мақсадида ўтказилаётганлиги ўзи учун аён

бўлган ўқувдан ўтганлиги тўғрисида ҳокимият органларига ихтиёрий равишда хабар қилса, содир этилган жиноятни фош қилишга ёки бундай ўқувдан ўтган, бундай ўқувни амалга оширган, ташкил этган ёхуд молиялаштирган бошқа шахсларни, шунингдек ўқув ўтказилган жойни аниқлашга фаол кўмаклашса ва агар унинг ҳаракатларида жиноятнинг бошқа таркиби мавжуд бўлмаса. Миллий, ирқий, этник ёки диний адоват қўзғатиш (ЖК 156-моддаси) Кўрилаётган жиноятнинг ижтимоий хавфлилиги шундан иборатки, миллий, ирқий, этник ёки диний адоватни тарғиб қилувчи маълумот лардан ноқонуний фойдаланиш, давлат ижтимоий хавфсизлигини бузишга, жумладан, адоватнинг амалда қўзғалишига, миллатчилик ва ирқчилик асносида келишмовчилик ва бошқаларнинг келиб чиқи шига сабаб бў лади. Кўрилаётган жиноятнинг турдош объекти бўлиб, инсониятнинг тинчлиги ва хавфсизлигини назорат қилиш ва таъминлаш бўйича муносабатлар ҳисобланади. Жиноятнинг бевосита объекти бўлиб, миллий, ирқий, этник ёки диний белгиларига кўра нафратни ёки адоватни қўзғатиш кўрини шидаги экстремистик ҳаракатларга йўл қўймаслик бўйича консти туцион тамойилни кафолатловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Қўшимча объект сифатида, бу ерда, жамиятда меъёрий муҳитни, фуқаролар нинг соғлиғи ва ҳаёти, уларнинг қонуний ҳуқуқ ва эркин ликларини таъминловчи ижтимоий муносабатлар хизмат қилади. ЖК 156-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг предмети миллий, ирқий ёки диний адоватни қўзғатувчи ёки уни тарғиб қилувчи материаллардир. ЖК 156-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят таркибининг объектив томони , миллий, ирқий, этник ёки диний адоватни тарғиб қилувчи материалларни тарқатиш ёки тарқатиш мақсадида материал ларни тайёрлаш ва сақлаш билан баҳоланади. Шу билан бирга ЖК 156-моддаси 1-қисми

тузилмаси маъмурий преюдицияга эга бўлиб, бу модда бўйича жавобгарлик худди шундай ҳаракатлар учун маъмурий огоҳлантиришдан сўнг бир йил давомида бошланиши мумкин. ЖК 156-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони , миллий шаън ва қадр-қимматини ерга уриш, фуқаро ларнинг диний ёки атеистик қарашлари билан боғлиқ ҳис-туйғуларини ҳақоратлаш ҳам да фуқароларнинг миллий, ирқий, этник мансублигига ёки динга муносабатига қараб бевосита ёки билвосита ҳуқуқ ларни чеклаб қўйиш, бевосита ёки билвосита имтиёзларни белгилаш ҳолатларидир. Жиноят кодексининг 156-моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъектив томони айбнинг тўғри қасддан , англанган ҳолда содир этилиши билан тавсифланади. ЖК 156-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят таркиби субъек тив томонининг зарурий жиноятнинг мақсади – тарқатишдир. Қилмишнинг мотиви жиноятнинг ква лификациясига таъсир қилмайди, лекин жазо белгиланаёт ганда инобатга олиниши зарур. ЖК 156-моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс. ЖК 156-моддаси 3-қисми бир қатор квалификация қилинувчи белгиларни назарда тутади. Кўрилаётган модда нинг 1- ёки 2-қисмида назарда тутилган миллий, ирқий, этник ёки диний адоватни қўзғатиш ҳолатларини содир этиш: а) бошқа шахсларнинг ҳаёти учун хавфли усуллар билан; б) оғир тан жароҳати етказиш йўли билан; в) аҳолини доимий яшаш жойидан мажбурий кўчириш; г) масъул мансабдор шахс томонидан; д) олдиндан тил бириктирган ҳолда ёки бир гуруҳ шахс томонидан амалга оширилган деб тушунилади.

Давлатга хоинлик қилиш (ЖК 157-моддаси) Давлатга хоинлик қилиш ўта оғир жиноятлардан биридир. Мазму нан бу ҳаракат ўз халқига нисбатан сотқинлик қилишдир. Давлатга хоинлик қилишнинг бевосита объекти Ўз бекистон Республикасининг миллий хавфсизлигини ташкил қилувчи ва сувере - нитетдан, ҳудудий дахлсизликдан, хавф сизликдан, ўзини ҳимоя қила олишликдан ва давлатнинг иқтисодидан ташкил топувчи ташқи хавфсизлиги ҳисоб ланади. Давлатга хоинлик қилишнинг предметини Ўзбекистон Республика - сининг 1993 йил 7 майдаги 848-XII-сонли «Давлат сирларини ҳимоя қилиш ҳақида»ги Қонунида берил ган давлат сирларини ташкил қилувчи маълумотлар ташкил қилади. Давлатга хоинлик қилишнинг объектив томони Ўзбе кистон Республикасининг суверенитетига, ҳудудий дахлсиз лигига, хавфсиз лигига, мудофаа қудратига, иқтисодиётига зиён етказадиган душман томонга ўтиш, жосуслик қилиш, чет давлатга, чет эл ташкилотлари ёки уларнинг вакил - ларига Ўзбекистон Республикасига қарши душманлик фао лияти олиб боришида ёрдам бериш ва чет давлатга бошқа ёрдамларни кўрсатишда намоён бўлади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор унинг қилмиши давлат суверенитети, ҳудудий дахлсизлиги, хавфсизлиги, мудофаа қудрати, иқтисодиётига зиён етказаётганлигини англайди ва шуни хоҳлайди. Давлатга хоинлик қилиш мотив ва мақсади турлича бўлиши мумкин (сепаратистик дунёқараш, кўра олмаслик ва бошқалар). Бироқ бу кўрилаётган жиноятнинг квалифика циясига таъсир қилмайди. ЖК нинг 157-моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъекти фақат 16 ёшга тўлган Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлиши мумкин.

ЖК 157-моддаси 2- ва 3-қисмларида давлатга хоин лик қилишга жалб қилинган шахс учун жавобгарликдан ва жазодан озод қиладиган рағбатлантирувчи норма мавжуд. Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилиш (ЖК 158-моддаси) Мазкур жиноят ЖКнинг «Ўзбекистон Республикасига қарши жиноятлар» бўлимидан бежиз жой олмаган. Зеро, Ўзбекистон Респуб ликаси Президенти фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига, Ўзбекистон Республикаси Конституция си ва қонунларига риоя эти лишининг кафилидир ҳамда Ўзбекистон Республикасининг суве ренитети, хавфсизлиги ва ҳудудий яхлитлигини мудофаа этиш, мил лий давлат тузилиши масалаларига доир қарорларни амалга ошириш юзасидан зарур чора-тадбирларни кўради, Конституцияда белгиланган бошқа ваколатларни амалга оширади. Конституциянинг 91-моддасида «...Президентнинг шахси дахлсиздир ва қонун билан муҳофаза этилади» дейилган. Кўрилаётган қилмишнинг турдош объекти бўлиб, Ўзбе кистон Республикасининг давлат суверенитети, хавфсизлиги, мудофаа қудрати ва иқтисодиёти асосларини таъмин ловчи ижтимоий муно сабатлар ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасининг сиёсий тизими бевосита асосий объектдир. Қўшимча бевосита объект бўлиб, Ўзбе кистон Респуб ликаси Президентининг ҳаёти, хавфсиз лиги, соғлиғи, шаъни ва қадр-қимматини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Ҳокимият нуфузи ва обрўси, Президент фаолияти, унинг ҳаёти, соғ- саломатлиги, шаъни ва қадр-қиммати таҳлил этилаётган жиноят объектидир. ЖК 158-моддаси 1-қисми объектив томондан айбдор нинг Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳаётига бево сита содир этган тажовузини ифодалайди. ЖК 158-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси Президентига тан жароҳатини етказишда намоён бўлади.

ЖК 158-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жи ноятнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси Президентини омма олдида ҳақорат қилиш ёки унга туҳмат қилишдан иборатдир. ЖК 158-моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъектив томони Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилиш айбининг тўғри қасд билан содир этилган лигида намоён бўлади. Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилиш нинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. Агар Ўзбекистон Республи каси Президентига тажовуз кўрсатилган ёшга, яъни 16 ёшга етмаган шахс томонидан содир этилган бўлса, у шахсга қарши тегишли жиноят (одам ўлдириш, оғир тан жароҳати етказиш ва шу кабилар) бўйича жавобгарликка тортилади. Ўзбекистон Республикасининг конституциявий тузумига тажовуз қилиш (ЖК 159-моддаси) Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 7-моддасида «Халқ давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаидир. Ўзбе кистон Респуб лика сида давлат ҳокимияти халқ манфаат ларини кўзлаб ва Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ҳамда унинг асосида қабул қилинган қонунлар ваколат берган идоралар томонидангина амалга оширилади. Конституцияда назарда тутилмаган тартибда давлат ҳокимияти вако - латларини ўзлаштириш, ҳокимият идора лари фаолиятини тўхтатиб қўйиш ёки тугатиш, ҳокимият нинг янги ва мувозий таркиб ларини тузиш Конституцияга хилоф ҳисобланади ва қонунга биноан жавобгарликка тортишга асос бўлади» дейилган. Жиноятнинг бевосита объекти Конституция томонидан ўрнатилган Ўзбекистон Республикасининг ҳаётий муҳим манфаатлари – респуб лика нинг Конституциявий тузуми асослари, давлат ҳокимияти тузи лиши ва фаолиятининг тартиби ҳисобланади. Асосий бевосита зарар, бу ерда халқ манфаатларига ҳамда давлатда ҳокимиятни ифода ловчи жис моний ва юридик шахсларнинг конституциявий манфаат ларига етказилади. Қўшимча

бевосита объект бўлиб, жабрланувчиларнинг соғ лиғи, жисмоний дахлсизлиги, шаъни ва қадр-қимматини таъмин ловчи ижтимоий муносабатлар хизмат қилади. ЖК 159-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жи ноятнинг объектив томони амалдаги давлат тизимини Конс титуцияга хилоф тарз да ўзгартиришга оммавий чақириш, ҳокимиятни қўлга олиш ёки қонуний сайланган ёки тайин ланган вакилларни ҳокимиятдан четла тиш ёхуд Ўзбекистон Республикаси ҳудудий яхлитлигини Конститу цияга хилоф тарзда бузиш, шунингдек, худди шундай маълумот ларни тарғиб қилувчи материалларни тарқатиш мақсадида тайёрлаш, сақлаш ёки уларни тарқатишдан иборат. Амалдаги давлат тизимини Конституцияга хилоф тарзда ўзгарти ришга оммавий чақириш қилиш Ўзбекистон Республикасининг консти туциявий тузумини ўзгартириш йўли билан давлат ҳоки мияти тизимини ташкил қилишга ундашлардан иборат бўлиши керак. ЖК 159-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган ҳаракат субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Таъкидлаш керакки, айбдорни Конституцияга қарши мазмундаги материалларни тайёрлагани ёки сақлаганлиги сабабли жавобгарликка тортиш учун айбдорда бу нарсалар ни кейинчалик тарқатиш мақсади борлигини аниқлаш зарур. Айбдорда бундай мақсаднинг мавжудли гидан ўз навбатида тайёрланаётган ёки сақланаётган материалнинг миқдори далолат беради. Жиноятнинг мотивлари турлича бўлиши мумкин: амал даги консти - туциявий тузумга, қонуний сайланган давлат ар бобларига нисбатан нафрат, ичиқоралик ва шу кабилар, би роқ булар жиноятнинг квалификациясига таъсир қилмайди. ЖК 159-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони , конституциявий ҳокимият органларининг қонуний фаолиятига қаршилик қилишга ёки Конституцияда назарда тутил маган ҳокимиятнинг қарама-қарши тузилмаси билан алмаштиришга йўналтирилган зўра вонлик

ҳаракатини содир этиш, бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Конституциясида назарда тутилган тартибга қарши ташкил этилган ҳокимият тузилмасини тарқатиш ҳақидаги ваколатга эга давлат ҳокимияти органлари қарор ларини ўз вақтида ижро этмасликдан иборат. ЖКнинг 159-моддаси 2-қисмида назарда тутилган Ўзбе кистон Республикаси конституциявий тузумига тажовуз қилишнинг субъектив томони айбнинг англанган ҳолда тўғри қасддан содир этилганлиги билан тавсифланади. Айбдор ўзи содир этаётган ҳаракатларнинг ижти моий хавфини англайди ва уни содир этишни хоҳлайди. Содир этил ган ҳаракатнинг мотив ва мақсади турлича бўлиши мумкин ва у квалификация учун аҳамиятга эга эмас. ЖК 159-моддаси 1- ёки 2-қисмида назарда тутилган ҳаракатлар: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан амалга оширилиши кўзда тутилган бўлса; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаган ҳолда содир этилган ҳаракат учун жавобгарлик ЖК 159-моддаси 3-қисмида назарда тутилади. ЖК 159-моддаси 4-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони Ўзбекистон Республикаси конституциявий тузумини ағдариш ёки ҳокимиятни босиб олиш мақсадида фитна уюштиришдан иборат. ЖК 159-моддаси 4-қисмида назарда тутилган жи ноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор Ўзбекистон Республикаси конституциявий тузуми ни ағдариш ёки ҳокимиятни босиб олишга йўналтирилган жиноий фаолиятни амалга ошириш учун келишувга кири шаётганини англайди, бу ҳаракатнинг ижтимоий хавфли лигини тушунади ва уни содир этишни хоҳлайди. Шу билан бирга, айбдор махсус мақсад – конституциявий тузумни ағдариш ёки ҳокимиятни босиб олишни кўзлайди. Жиноят ни содир этишнинг мотивлари квалификация учун аҳа - миятга эга эмас.

Ўзбекистон Республикаси конституциявий тузумига тажовуз қилиш субъекти 16 ёшга тўлган, ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. Жосуслик (ЖК 160-моддаси) Жосусликнинг бевосита объекти Ўзбекистон Республи каси суверенитети, ҳудудий дахлсизлиги, хавфсизли ги, мудо фаа салоҳияти, иқтисодиёти асосларидир. Давлат сирларини ташкил қилувчи маълумотлар ёки Ўзбекистон Республикаси ташқи хавфсизлигига зарар етказиш учун қўлланилиши мумкин бўлган давлат сирларини ташкил қилувчи маълумотлардан ташқари бошқа маълумотлар ҳам жосусликнинг предмети ҳисобланади. Жосуслик объектив томондан турли йўллар: ўз хиз матига кўра махфий маълумотларга эга шахсдан мазкур маълумотларни ўғрилаш, ҳужжатлар ёки буюмлардан фото графия йўли билан нусха олиш, уни ўғрилаш (андазалар, қисмлар, мурватлар, асбоблар ва ҳ.к.), махфий маълу мотларни биладиган кишилар билан улардан маълумот ларни олиш учун мулоқотда бўлиш, лақмалиги, жорий матбуотдаги маъ лумотдан фойдаланиб ва бошқалар билан етказилиши мумкин. Жосусликнинг иккинчи кўриниши бўлиб, хорижий разведка ҳисобланади, яъни давлат органлари (органлар тизими) ёки хорижий давлат махсус хиз матининг кўринишлари – текширувчилик (жосус лик) фао лиятини амалга оширишга давлат ҳокимият ваколатига эга бўлган давлат органларининг алоҳида бўлинмалари. Субъектив томондан жосуслик ҳамиша қасдни тақозо қилади. Давлат сирларидан иборат бўлган маълумотларни чет давлат ташки лотига ёки уларнинг вакилларига эҳтиёт сизлик билан етказиш фақат давлат сирларини ошкор этиш жиноят таркибини ташкил этиши мумкин (ЖК 162-моддаси). Жосуслик ҳамиша тўғри қасд билан содир этилади. Бундай айбдор чет давлатига, чет эл ташкилотига ёки уларнинг вакилларига давлат сирларини етказганлигини билади ва мазкур қилмишни истайди.

Жосусликнинг субъекти 16 ёшга тўлган, хорижий давлат фуқароси ёки фуқаролиги бўлмаган шахс. ЖК 160-моддаси 2-қисмида белгиланганидек, «чет эл разведкаси билан ҳамкорлик қилишга жалб қилинган шахс, башарти, ўзига юклатилган топшириқни бажариш юзасидан ҳеч қандай ҳаракат содир этмасдан, бу ҳақда ўз ихтиёри билан ҳокимият органларига хабар берса, жавоб гарликдан озод қилинади». ЖК 160-моддаси 3-қисмига биноан, «ўзининг жи ноий фаолиятини ихтиёрий равишда тўхтатган ва қилмиши тўғрисида ҳокимият орган ларига маълум қилиб, жиноят нинг очилишига фаол ёрдам берган шахс, башарти, давлат учун келиб чиқиши мумкин бўлган оғир оқи батларнинг олди олинган бўлса, жазодан озод қилинади». Қўпорувчилик (ЖК 161-моддаси) Қўпорувчиликнинг бевосита объекти – Ўзбекистон Республика сининг ижтимоий, сиёсий шароитини ёки иқти содий хавфсизлигини ёхуд давлат органлари фаолиятининг мувозанатини таъминловчи ижтимоий муносабатлардир. Кўпгина ҳолларда қўпорувчилик содир этилганида одамлар ўлимига олиб келади, уларнинг соғлиғига оммавий зарар етказилади, заводлар, турли қурилмалар (ер ости йўллари, метрополитенлар, кўприклар, гидроэлектростан циялар, темир йўллари, сув таъминоти ва газ таъминоти тизимлари) вайрон этилади ёки йўқ қилинади. Шу муно сабат билан қўпорувчиликнинг предмети бўлиб, кўпроқ корхоналар, қурилмалар, алоқа йўллари ва усуллари, алоқа воситалари ҳамда аҳолининг ҳаётий таъминот объект лари (шаҳарлар ва аҳоли пунктларининг нормал ҳаётини таъминловчи коммунал хизмат объектлари; сув таъминоти ва коммунал қувурлар марказлашган тизими; газ таъминоти объектлари ва бошқалар) ҳисобланади. Қўпорувчиликнинг объектив томони қуйидаги: 1) киши ларни нобуд қилишга, уларнинг соғлиғига зарар етказишга йўналтирилган ҳара катлар; 2)

мол-мулкка зиён етказишга ёки уни йўқ қилишга йўналтирилган ҳаракатларни содир этишдан ташкил топади. Қўпорувчилик субъектив томондан айбнинг тўғри қасд шакли билан тавсифланиб, давлат идоралари фао лиятини ёки ижтимоий-сиёсий вазиятни издан чиқариш ёки Ўзбекистон Республикаси иқти содига путур етказиш мақ - садидан иборат. Айбдор ўз қилмиш ларининг ижтимоий хавфли томонларини яхши тушунади ва уларни содир этишни истайди. Қўпорувчиликнинг мотивлари турлича бўлиши мумкин (қасос, амалдаги конституциявий тузумга нафрат, ғараз ва бошқалар), лекин содир этилган ҳаракатнинг квалификация сига таъсир қилмайди. 16 ёшга тўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаро лари, чет эл фуқаролари ёки фуқаролиги бўлмаган шахслар қўпорувчилик жинояти субъекти бўлиши мумкин. Давлат сирларини ошкор қилиш (ЖК 162-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти Республиканинг ҳарбий, иқтисодий, ташқи сиёсий ва бошқа фаолиятидаги ҳаётий муҳим манфаатлари ҳисобланади. Давлат сирлари, яъни давлат ҳарбий ёки хизмат сирларини ташкил қилувчи маълумотлар давлат сирларини ошкор қилишнинг предмети бўлиб ҳисобланади. Давлат сирини ошкор қилиш деганда, шахсга унинг хизмати ва касбий фаолиятига кўра ишониб топширилган ва маълум бўлган давлат сиридан иборат маълумотларни ҳу қуққа хилоф равишда ошкор этиш, бунинг оқибатида ушбу маълумотларнинг бошқалар мулкига айланиб қолишини тушуниш лозим. Давлат сирини била туриб ошкор қилиш субъектив то мондан айбдорнинг давлат сиридан иборат маълумотларни онгли равишда ошкор этишни ва унинг мазкур маълумот ларни бошқаларга маълум бўлишини истагани (тўғри қасд) ни тақозо қилади.

Давлат сирини ошкор қилиш эгри қасд билан ҳам содир этилиши мумкин. Бундай ҳолларда шахс давлат сири бўлган маълумотларни бошқаларга ошкор этишни хоҳламасдан, мазкур хатоликка йўл қўяди. Жиноятнинг мотив ва мақсади турлича бўлиши мумкин. Масалан, мақтаниш, ўзининг хабардорлигини, муҳим шахс лигини кўрсатиш истаги ва бошқалар. Жиноятнинг квали фикациясига булар таъсир қилмайди. ЖК 162-моддаси диспозициясида кўрсатилганидек, мазкур жиноят нинг субъекти (махсус) ўзларининг хизмат ёки касбий фаолият соҳасига кўра давлат сирлари ишониб топширилган ёки хабардор шахс лар бўлиши мумкин. ЖК 162-моддаси 2-қисмида давлат сирларини ошкор этиш натижасида оғир оқибатлар келиб чиққанлиги учун жавобгарлик назарда тутилган. Давлат сири ёки ҳарбий сир ҳисобланган ҳужжатларни йўқотиш (ЖК 163-моддаси) Давлат сири ёки ҳарбий сирга эга бўлган ҳужжатлар, буюмлар ва моддалар билан ишлаш ва сақлаш қоидаларига қатъий риоя қилиш барча ишониб топширилганлар учун асосий қоида бўлиши зарур. Ҳужжатлар, буюмлар, модда ларни сақлаш, кўпайтириш ва жўнатишда озгина тартиб - бузарликнинг ўзиёқ уларнинг йўқолишига олиб келиши мум кин. Қайд этилган давлат ёки ҳарбий сирларнинг ҳар бири бегоналарнинг қўлига тушиб, Ўзбекистон Республикаси мудофаа салоҳиятига ва ташқи хавфсизлигига зарар келти риши учун ишлати лиши мумкин. ЖК 163-моддасида назарда тутилган жиноятнинг бевосита объекти бўлиб, Ўзбекистон Республикасининг ҳарбий, иқтисодий, ташқи сиё сий ва бошқа фаолиятлардаги ҳаётий зарур манфаатлари ҳисобланади. Берилган жиноятнинг предмети фақатгина давлат ёки ҳарбий сирни ташкил этувчи ҳужжатлар, буюмлар ёки ашёлар, маълумотлар бўлиши мумкин. ЖК 163-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан давлат ёки ҳарбий сирларни ташкил қилувчи ҳужжатларни, буюмларни ёки ашёларни йўқотиш ҳолатлари, агар йўқотиш кўрсатилган

ҳужжатлар, буюмлар ёки ашёлар билан муносабат қоида ларини бузиш натижасида рўй берган бўлса ташкил қилади. Давлат ёки ҳарбий сирларни ташкил қилувчи ҳуж жатларни йўқотиш – бу давлат сирларини қайтарилмайди ган ҳолда йўқо тишдир, худди шундай бегона шахсларнинг улар билан танишиш хавфи бўлган ҳолатда давлат сир ларига ваколати бўлган шахснинг ҳуқуқий эгалигидан озгина вақтга бўлса ҳам чиқишидир. ЖК 163-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъектив томони эҳтиётсизлик, жиноий бепарволик ёки жиноий ўзбошимчалик билан тавсифланади. Ҳар қандай 16 ёшга етган, ақли расо жисмоний шахс давлат сири ёки ҳарбий сирга эга ҳужжатлар, буюмлар ёки ашёлар ишониб топши рилган шахс, яъни махсус субъект жиноят субъекти бўлиши мумкин. ЖК 163-моддаси 2-қисмида давлат ёки ҳарбий сирнинг йўқолиши оғир оқибатларнинг келиб чиқишига сабаб бўлган ҳолга жавобгарлик назарда тутилган.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142. 5. Конвенция о правовой помоши и правових отношениях по гражданским, семейним и уголовним делам. (Хўжалик ва ҳуқуқ Хозяйство и право. – Ташкент. 1997, №1-2. С. 58-76). 6. Уголовно-процессуалний кодекс Республики Узбекистан. – Т.: Адолат, 1999. 7. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 7 декабрдаги Қонуни.

Похожие

Шахсга қарши жиноятларни квалификация қилиш

Ҳарбий жиноятларни квалификация қилиш

Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига қарши жиноятларни квалификация қилиш

Жиноятларни квалификация қилиш тушунчаси ва турлари

Тамом бўлмаган жиноятларни квалификация қилиш