Шахсга қарши жиноятларни квалификация қилиш - Юриспруденция - Рефераты

Шахсга қарши жиноятларни квалификация қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

132 KB

Шахсга қарши жиноятларни квалификация қилиш Режа: 1. Ҳаётга қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари. 2. Соғлиққа қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари. 3. Ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли жиноятларни квалификация қилиш масалалари. 4. Жинсий эркинликка қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари. 5. Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари.

Қасддан одам ўлдириш (ЖК 97-моддаси) Жиноят кодексининг 97-моддаси икки қисмдан иборат бўлиб, ушбу модданинг 1-қисмида «оддий» одам ўлдирганлик учун жавобгарлик белгиланган. Албатта, одам ўлдириш «оддий» бўлиши мумкин эмас. Жиноятни ЖК 97-моддаси 1-қисми билан квалификация қилиш инкор усули билан амалга оширилади. Ишда, яъни содир этилган қилмишда ЖК 97- моддаси 2-қисмида назарда тутилган одам ўлдирганлик учун жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатларнинг мавжудлиги ва ЖК 98 – 102-моддаларидаги енгиллаштирувчи ҳолатларнинг борлиги аниқланади. Агарда юқорида айтилган ҳолатлар бўлмаса, айбдорнинг қилмиши ЖК 97-моддаси 1-қисми билан квалификация қилинади 1 . Ўч олиш мақсадида, рашк туфайли, тузалмайдиган касални азобдан қутқариш мақсадида жабрланувчининг илтимосига кўра, муштлашиш вақтида ўлдириш, безорилик белгилари бўлмаса, ҳасад, қўрқоқлик ва ҳоказо туфайли содир этилган одам ўлдириш ЖК 97-моддаси 1-қисми билан квалификация қилинади. Ўз хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муносабати билан шахсни ёки унинг яқин қариндошларини қасддан ўлдиришдан бошқа барча ҳолатларда ўч олиш мақсадида шахсни ўлдирганлиги учун айбдор ЖК 97- моддаси 1-қисми билан жавобгарликка тортилади. Дастлаб айтиб ўтилган ҳолатда одам ўлдирганлик ЖК 97-моддаси 2-қисми «г» банди билан квалификация қилинади, бунинг учун одам ўлдириш айнан шахсий муносабатлар туфайли ўч олиш мақсадида содир этил ганлигини аниқлаш лозим бўлади. Шахсий муносабатлар туфайли ўч олиш мақсадида одам ўлди ришдан безорилик оқибатида одам ўлдиришни фарқ лаш лозим. Безори лик оқибатида одам ўлдиришга жабрла нувчининг аҳамиятга эга бўлмаган ҳаракати (чекиш учун сигарета бермаслик, бирор-бир корхонанинг қаерда жой лашганлигини

айтмаслик ва ҳоказо) баҳона бўлади ёки у ҳеч бир сабабсиз ҳам амалга оширилади. Ўч олиш мотиви жабрланувчининг хулқ-атвори, хатти-ҳаракати туфайли бевосита одам ўлдирилишидан олдин ёки анча илгари вужуд га келиши мумкин. Шахсий муносабатлар туфайли бевосита ўлдириш содир бўлишидан аввал ўч олиш мотиви пайдо бўлган ҳолатларда, одам ўлдириш кучли руҳий ҳаяжонланиш ёки зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиш ёхуд ижтимоий хавфли қилмишни содир этган шахсни ушлаш вақтида зарар етка зиш туфайли содир этилмаганлигини ҳам аниқлаш лозим. Рашк туфайли одам ўлдириш ҳам ЖК 97-моддаси 1-қисми билан квалификация қилинади. Одам ўлдириш мотиви сифатида рашк ўзида ишончсизлик, эгоизм, қаҳр-ғазаб каби унсурларни жамлаган бўлади. Кўпинча рашк туфайли одам ўлдиришга эр ёки хотиннинг хаёлий хиёнат қилганлиги, жабрланувчининг турмушга чиқишга ёки уйланишга рози лик бермаганлиги ёки жабрланувчининг никоҳсиз бирга яшаш тўғрисидаги таклифни рад этганлиги сабаб бўлади. Агар қилмишда ЖК 97-моддаси 2-қисми назарда тутилган оғирлаштирувчи ҳолатлар бўлмаса, кимнинг айби билан бошлан ганлигидан қатъи назар уришиш ёки мушт лашиш вақтида одам ўлса, айбдорнинг қилмиши ЖК 97-моддаси 1-қисми билан квалификация қилинади. Уришиш ёки муштлашиш вақтида одам ўлдирилганида қилмишни кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида ёки зарурий мудофаа чегарасидан четга чиққан ҳолда ёхуд эҳтиётсизлик оқибатида қасддан одам ўлди риш дагидек жавобгарликни енгиллаштирувчи ҳолат ҳам мавжуд бўлиши мумкин. Юқорида айтилган енгиллаштирувчи ҳолат мавжуд бўлса, уришиш ёки муштлашиш вақтида одам ўлдириш ЖК 98-, 100-, 102-моддаларининг бирортаси билан квалификация қилиниши лозим. Қилмишни уришиш ёки муштлашиш вақтида одам ўлди риш деб квалификация қилиш учун фақат уришиш ёки муштлашиш бўлганлигини

таъкидламасдан, балки жиноят нинг содир этилиш мотиви ва ҳақиқий ҳолатларини аниқ лаш зарурдир. Уришиш ёки муштлашиш содир этилган одам ўлдиришнинг бир жиҳати бўлиб, у муайян мотив (безорилик оқибатида, тамагирлик ниятида, рашк, ўч олиш, ҳасад ва ҳоказо туфайли) билан содир этилади. Одам ўлди рилганида муштлашиш ва уришишнинг ўзи, муайян ҳолат ни эътиборга олмаганда, қилмишни ЖК 97-моддаси 1-қисми билан квалификация қилиш учун зарурий белги ҳисоб ланмайди. ЖК 97-моддаси 2-қисмида жазони оғирлаштирувчи ҳолат ларда одам ўлдирганлик учун жавобгарлик белгиланган. Ушбу нормада одам ўлдирганлик учун жавобгарликни оғирлаштирувчи ўн еттита ҳолат назарда тутилган бўлиб, бу рўйхат ўзгармасдир, яъни ЖК 97-моддаси 2-қисмида кўрса тилган оғирлаштирувчи ҳолат бўлмаса, қилмиш ушбу норма билан квалификация қилинмайди. Аммо ЖК 97-моддаси 2-қисмида кўрсатилган оғирлаштирувчи ҳолатлардан би рортаси ёки бир вақтнинг ўзида бу ҳолатларнинг бир нечаси мавжуд эканлиги қилмишни ЖК 97-моддаси 2- қисми билан квалификация қилиш учун асос бўлади. Жиноят ушбу норма билан квалификация қилинганида, оғирлаштирувчи ҳолатнинг ҳар бири кўрсатилиши ва у жазо тайинланганида эътиборга олиниши лозим. Жиноят ҳуқуқига оид адабиётларда қасддан жавобгар ликни оғирлаштирувчи ҳолатларда одам ўлдирганликни квалификация қилиш бўйича турли қарашлар мавжуд. ЖК 97-моддаси 2-қисмидаги ҳолатлар жиноят таркибининг элементларига кўра таснифланган. Ушбу таснифга биноан биринчи гуруҳга жиноятнинг объектига тааллуқли бўлган ҳолатларни киритиш лозим. Бу гуруҳга: а) икки ёки ундан ортиқ шахсни; б) ҳомиладорлиги айбдорга аён бўлган аёлни; в) ожиз аҳволда эканлиги айбдорга аён бўлган шахсни; г) ўз хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муноса бати билан шахсни ёки унинг яқин қариндошларини ўлдирганлик киради.

Иккинчи гуруҳга кирувчи ҳолатлар одам ўлдиришнинг объектив томонига тааллуқли бўлиб, бу гуруҳга: а) бошқа шахсларнинг ҳаёти учун хавфли бўлган усулда; б) оммавий тартибсизликлар жараёнида; в) ўта шафқатсизлик билан; г) номусга тегиш ёки жинсий эҳтиёжни зўрлик ишлатиб, ғайритабиий усулда қондириш билан боғлиқ ҳолда одам ўлдириш киради. Учинчи гуруҳга одам ўлдиришнинг субъектив томони билан боғлиқ ҳолатлар: а) тамагирлик ниятида; б) миллий ёки ирқий адоват замирида; в) безорилик оқибатида; г) диний таассублар замирида; д) киши аъзоларини кесиб олиб, бошқа кишига кўчириш (трансплантат) ёки мурданинг қисмларидан фойдаланиш мақсадида; е) бошқа бир жиноятни яшириш ёки унинг содир этили шини осонлаштириш мақсадида одам ўлдириш киради. Тўртинчи гуруҳга жиноятнинг субъектига тааллуқли ҳолатлар жамланган бўлиб, улар: а) бир гуруҳ шахслар ёки уюшган гуруҳ аъзоси томонидан ёхуд ўша гуруҳ манфаатларини кўзлаган ҳолда; б) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; в) ўта хавфли рецидивист томонидан қасддан одам ўлди рилиши ҳолатларини ўз ичига олади. Кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида қасддан одам ўлдириш (ЖК 98-моддаси) Кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида қасддан одам ўлди риш – физиологик аффект (кучли ҳаяжон, жазава) ҳолати даги одам ўлди ришдир. Объектив томондан жиноят жабрланувчи томонидан қилинган ғайриқонуний зўрлик ёки оғир ҳақорат, бошқа ғайриқонуний ҳара катлар

туфайли тўсатдан юз берган кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳола тида қасддан одам ўлдириш дан иборатдир. Мазкур модда шундай тузилганки, у қуйидаги иккита: 1) айбдорнинг алоҳида руҳий жисмоний ҳолати; 2) одам ўлдириш жабрланувчининг айби билан содир этилишини ҳисобга олади. Айбдорни Ўзбекистон Республикаси ЖК 98-моддаси бўйича жавобгарликка тортиш учун қуйидаги учта жиҳат: 1) низо манбаи – жабрланувчининг ғайриқонуний зўрлиги ёки оғир ҳақорати ёхуд бошқа ғайриқонуний ҳаракатлари; 2) низо манбаи натижасида айбдорда кучли руҳий ҳая жонланиш (физиологик аффект) ҳолатининг юзага келган лиги; 3) субъектнинг шундай ҳолатда тўсатдан жабрланувчини ўлдириб қўйиши мавжудлигини аниқлаш зарур. Аффект деб, ўта кучли, тез пайдо бўладиган ва кучли, қисқа вақт ичида давом этадиган руҳий ҳолатга айтилади. Одамнинг аффект ҳолатида содир этадиган қилмиши «портлаш» каби ўтади. Аффект одамнинг руҳий ҳолати каби турли хил. Жаҳл, ғазаб, қўрқув, ғам, хурсандлик ва ҳ.к. аффектлари мавжуд. У ёки бу турининг мавжуд бўлиши уни шунга етаклаган ҳолатга боғлиқ. Физиологик аффект – қисқа муддатли, аммо жўшқин ҳис-туйғули ҳаяжонланиш, очиқдан-очиқ, қисқа муддатга тутақиб кетиш ва айни чоғда, ниҳоятда кучли, шиддатли кечинма, қаттиқ ғазабланишга айланиб кетувчи жаҳл, ваҳимага айланиб кетувчи қўрқув, чорасизлик даражасидаги қайғу бўлиб, бунинг натижасида айбдор ўз ҳаракатини назорат қилиш имкониятини ва уларни идора қилиш қобилиятини қисқа муддатга йўқотади. Аффектнинг психологлар ва психиатрлар аниқлашлари мумкин бўлган ўзига хос аломатлари мавжуд. Шу муно сабат билан, психолого-психиатрик экспертиза ўтказилиши шарт. Экспертларнинг хулосаси суд томонидан иш бўйича бошқа далиллар билан бир қаторда баҳоланади.

Айбдорнинг ҳаракатини ЖК 98-моддаси билан квалифи кация қилиш учун кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолати қуйи дагилар натижа сида юз берган бўлиши зарур: 1) жабрланувчи томонидан қилинган ғайриқонуний зўрлик ёки оғир ҳақорат; 2) жабрланувчининг бошқа ғайриқонуний ҳаракатлари туфайли. Кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида одам ўлдириш эгри қасд билан содир этилиши мумкин. Бу ерда турли хил мотив бўлиши мумкин, одатда жабрланувчининг ғайриқонуний ҳаракатлари учун қасос бўлади. Албатта бу жиноят субъектив томонининг махсус ало мати айбланувчининг мах сус руҳий ҳолати – физиологик аффектдир. Тўсатдан рўй берган кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида одам ўлдиришда Ўзбекистон Республикаси ЖК 97-моддаси 2-қисмида на-зарда тутилган оғирлаштирувчи ҳолатлар, масалан, ўта шафқатсизлик билан ҳаракат қилган икки ёки ундан ортиқ шахс мавжуд бўлса ҳам қилмиш Ўзбекистон Республикаси ЖК 98-моддаси билан квалификация қили ниши лозим. Онанинг ўз чақалоғини қасддан ўлдириши (ЖК 99-моддаси) Бу жиноят турининг объекти чақалоқнинг ҳаётини сақлаш борасидаги ижтимоий муносабатдир. Шундан келиб чиқадики, жабрланувчи фақатгина чақалоқ бўлиши мум кин. Одатда, туғилиш нинг бошланиши ва она қорнидан чиқиб ҳаётга кириб келиш вақтидан то 4 ҳафта ликкача чақалоқлик деб ҳисобланади 1 . Суд тиббиёти наза-рида, чақалоқлик жуда қисқа вақтдир; чақалоқ деб туғилгандан сўнг 1 суткагача яшаган гўдак ҳисобланади 2 . Объектив томондан жиноят онанинг ўз чақалоғини туғиш пайтида ёки бевосита туққан ҳамон қасддан ўлди ришидан иборатдир. Одам ўлдиришнинг бу тури жазони енгиллаштирувчи ҳолатларда одам ўлдириш жумласига киради, чунки жиноят туғаётган аёлнинг туғиш пайтидаги ёки бевосита туғишдан кейинги алоҳида руҳий-жисмоний ҳолати

натижасида содир этилади. Бундай ҳолат туғиш пайтидаги оғриқлар, азият туфайли пайдо бўлиши ва бу кўзи ёриётган аёлда чақалоққа нисбатан салбий туйғуни келтириб чиқариши мумкин. Ёхуд бу исталмаган (номусга тегиш натижасида ҳомиладор бўлиш ёки уйланишга ваъда қилиб алдаб кетиш) туғиш бўлиши мум кин. Чақалоқ танасининг бирон-бир аъзоси она қорнидан чиққан пайтда ёки у тўла туғилиб бўлгандан сўнг онанинг уни ўлдирганлиги Ўзбекистон Республикаси ЖК 99-моддаси билан квалификация қилиниши лозим. Ўлдириш фаол ҳаракат (масалан, қаттиқ шикаст етказиш, чўкти риш, бўғиш) ва ҳаракатсизлик (масалан, овқат бермаслик) билан содир этилиши мумкин. Онанинг руҳий ҳолати енгиллаштириш ҳолати деб фақат гина маълум бир вақтда ҳисобланиши мумкин: туғиш жа раёнида ёки туғиб бўлгандан сўнг, яъни чақалоқнинг бирор тана қисмининг она қорни дан чиқиш пайтида ёки бутунлай чиқиб бўлгандан сўнг. Бундай ҳол да суд-тиббиёт назарияси ҳисобга олинади. Агар она ўз чақалоғини туғишдан сўнг муайян вақт ўтгач, туғиш жараёнида аёл бошидан кечирадиган алоҳида руҳий-жисмоний ҳолат ўтиб кетганидан кейин ўлдирса, унинг қил миши, содир этиш мотиви ни ҳисобга олган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси ЖК 97-моддаси билан одам ўлдириш деб квалификация қилинади. Шундай қилиб, бундай қилмишга юридик баҳо беришда вақт инобатга олиниши шарт. Субъектив томондан жиноят тўғри ва эгри қасд билан содир этилиши мумкин. Шундай ҳолатлар бўладики, онанинг эҳтиётсизлиги ту файли етказилган турли хил жароҳатлар гўдакнинг ўлимига сабаб бўлади. Бундай ҳолда қилмиш эҳтиётсизликдан одам ўлдириш сифатида (ЖК 102-моддаси) квалификация қилинади. Бу турдаги одам ўлдиришнинг ўзига хос хусусияти шундаки, бу жиноятнинг субъекти фақат чақалоқнинг онаси бўлиши мумкин. Болани

ўлдириш жинояти иштирок чиларининг (васвасага солув чиларнинг, кўмакчиларнинг) қилмишлари Ўзбекистон Республикаси ЖК 28- ва 97-мод - далари билан квалификация қилиниши лозим. Зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиб, қасддан одам ўлдириш (ЖК 100-моддаси) Мазкур одам ўлдириш жиноятининг объекти жиноий тажовузни бартараф этишда ҳужум қилувчининг ўлимига сабаб бўлувчи, ўзини оқламайдиган ҳимоя чораларини қўл лашнинг олдини олиш бўйича ижтимоий муносабатлардир. ЖКнинг 100-моддасида назарда тутилган жиноят объектив томондан зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиб, қасддан одам ўлдиришдан иборатдир. Айбдорни Ўзбекистон Республикаси ЖК 100-моддаси бўйича жиноий жавобгарликка тортиш учун айбдор зарурий мудофаа ҳолатида бўлганлигини ва унинг чегарасидан чиққанлигини аниқлаш лозим. Зарурий мудофаа тушунчаси Ўзбекистон Республикаси ЖК 37- моддасида баён қилинган. ЖК 37-моддаси 1-қисмига биноан, зарурий мудофаа ҳолатида содир этилган, яъни мудофааланувчи ёхуд бошқа кишининг шахси ёки ҳуқуқ ларини, жамият ёки давлат манфаатларини қонунга хилоф тажовузлардан тажовузчига зарар етказган ҳолда ҳимоя қилиш чоғида қилган ҳаракат, агар зарурий мудофаа чега расидан четга чиқмаган бўлса, жиноят деб топилмайди. «Жиноят кодексининг Махсус қисмида назарда тутилган ҳаракатлар уни содир этган шахснинг жавобгарликка тор тилганлиги ёки руҳий касаллик туфайли, жиноий жавобгар лик ёшига тўлмаганлиги сабабли ва бошқа асосларга кўра жавобгарликдан озод қилинганлигидан қатъи назар Жиноят кодексининг 37-моддаси доирасида ҳимояланишига асос берувчи ижтимоий хавфли тажовуз деб ҳисобланади» 2 . «Агар шахс зиён етказиш (уришиш, азоб бериш, ўч олиш ва бош қалар) ниятида ҳужумнинг келиб чиқишига сабабчи бўлса, бундай ҳаракатларни

зарурий мудофаа йўсинида қилинган деб топиш мумкин эмас. Бу ҳолатларда содир этилган хатти-ҳаракатлар умумий асосларда тавсифланиши лозим» 1 . Жиноятни Ўзбекистон Республикаси ЖК 100-моддаси билан квалификация қилиш учун айбдор зарурий мудофаа чегарасидан четга чиққан ёки чиқмаганини аниқлаш зарур. Тажовуз номусга тегиш билан боғлиқ бўлмаган, мудофаа ланувчи ёки бошқа шахснинг ҳаёти учун хавфли ёки бун дай қилмишни содир этишлиги билан қўрқитиш ҳолларида зарурий мудофаанинг тўғри келмаслиги ҳақида савол туғи лади. Бунда ЖК 37- моддасининг 2-қисмига биноан, тажовуз нинг хусусияти ва хавфлилиги даражасига бутунлай муво фиқ келмайдиган мудофаа зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиш деб топилади. «Тажовузнинг характери ва хавфлилик даражасига бу тунлай мувофиқ бўлмаган мудофаани ва бунинг оқибатида тажовузчига ҳеч қандай заруриятсиз Жиноят кодексининг 100, 107-моддаларида назарда тутилган қасддан зарар етка зилсагина зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиш деб топилади» 2 . Бироқ далилларни баҳолашда мудофаа восита ларининг тажовуз воситаларига мутаносиблигига юзаки қараб бўл майди, масалан, тажовуз сўйил тўқмоқдан фойда ланиб амалга оши рилган бўлса, ҳимояланувчи ҳам сўйил тўқмоқдан фойдаланиши мумкин. Жиноятни Ўзбекистон Республикаси ЖК 100-моддаси бўйича квалификация қилишда ҳимоя ва тажовуз восита ларининг мувофиқ лиги ёки мувофиқ эмаслигини, ҳужум қилувчи ва тажовуздан ҳимоя ланувчининг кучлари нисбати ни, ҳар иккаласининг ёшини, жисмоний қувватини, қуроли бор-йўқлигини, тажовуз жойини, тажовуз содир этилаётган вазиятни, тажовузнинг хусусиятини ҳисобга олиш зарур. «Агар тажовуз бир гуруҳ шахслар томонидан содир этилган бўлса, мудо фааланувчи ҳужум қилувчиларнинг ҳар бирига нисбатан гуруҳ даги барча тажовузчилар ҳаракатининг характери ва хавфлилик даражасига қараб тегишли ҳимоя чораларини кўришга ҳақли» 1 .

Субъектив томондан қилмиш тўғри қасддан, шунингдек, эгри қасддан ҳам содир этилиши мумкин. Тажовузчига нисбатан қасос, ёқтирмаслик ва нафрат жиноятнинг мотиви ҳисобланади. Агар иш ҳолатларига кўра, мудофаа чораларини қўллаган шахс ўзининг янглишганини билмаган ва билиши ҳам мумкин бўлмаган бўлса, унинг ҳаракатлари зарурий мудо фаа ҳолатида содир этилган деб ҳисобланиши керак. «Агар шахс тажовузнинг аслида йўқ ва хаёлий лигини била туриб, иш ҳолатларига кўра ҳам уни, албатта, билиши мумкин бўлгани ҳолда зарар етказса, унинг ҳаракати Жиноят кодексининг эҳтиётсизлик орқасида зарар етказганлик учун жавобгар ликни назарда тутувчи моддаси билан тавсифлани ши лозим» 1 . Бундай одам ўлдиришда айбдор тажовузни қайтариш эмас, ўч олиш ниятида ҳаракат қилади. Зарурий мудофаа ҳолати ўтиб кетганидан сўнг ва жазони оғирлаш тирувчи ҳолатларда одам ўлдирилганида қилмишни Ўзбе кистон Республикаси ЖК 97-моддасининг 2- қисми билан квалификация қилиш керак. Ижтимоий хавфли қилмиш содир этган шахсни ушлашнинг зарур чоралари чегарасидан четга чиқиб, қасддан одам ўлдириш (ЖК 101-моддаси) Бу турдаги жиноятнинг объекти ижтимоий хавфли қил миш содир этган шахсни ушлашнинг зарур чоралари чега расидан четга чиқиб, қасддан одам ўлдиришни бартараф этадиган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Мазкур жиноят объектив томондан ижтимоий хавфли қилмиш содир этган шахсни ушлашнинг зарур чоралари чегарасидан четга чи қиб, қасддан одам ўлдиришда ифодаланади. Шу нормага асосан, ушлаш воситаси ва усулига, қил мишнинг ҳамда уни содир этган шахснинг хавфлилик дара жасига, шунингдек, ушлаш шароитига мос келмайдиган, ушлаш зарурати тақозо этмаган ҳол да ушланаётган шахсга қасддан зарар етказиш ушлаш чоралари чегарасидан четга чиқиш деб топилади ( ЖК 39-моддасининг 2-қисми). ЖК 39-моддасининг 3-қисмида кўрсатилганидек, ижтимоий хавфли қилмишни содир этган шахсни ушлаш

вақтида унга етказилган зарарнинг қонунийлигини баҳолашда, қилмишни содир этган шахсни ушланишдан қочиш мақсадида қилган ҳаракатлари, ушловчининг кучи ва имкониятлари, руҳий ҳолати ва ушлаш билан боғлиқ бўлган бошқа ҳолатлар ҳисобга олинади. Ижтимоий хавфли қилмиш содир этган шахсни ушлашнинг зарур чоралари чегарасидан четга чиқиб, қасддан одам ўлдириш – содир этилган жиноят хавфлилик даражасига ёки уни ушлаш вазиятига очиқ-ойдин номута носиб равишда одам ўлдиришдир. Содир этилган жиноятни Ўзбекистон Республикаси ЖК 101-мод даси билан квалификация қилиш учун жиноятчини ушлаш пайтида унинг ўлимига сабаб бўлган ушлаш восита ларини қўллаш вақтида ушловчининг ихтиёрида бошқа чора бўлмаганлигини англаб етганлигини аниқлаш лозим. ЖК 101-моддасида кўрсатилган жиноят тўғри қасд билан ёки эгри қасд билан содир этилиши мумкин. Бу жиноятнинг мотиви зару рий мудофаа чегарасидан четга чиқиб қасддан одам ўлдириш мотиви билан бир хил. Бу жиноятнинг субъекти ушлашни бажараётган шахс ҳисобланади. Ушлашни бажараётган шахс нафақат қонун билан махсус вако лат берилган ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган вакиллари, балки жиноят ва уни содир этган шахс ҳақида билган фуқаролар, жамоатчилик вакиллари ҳам бўлиши мумкин. Эҳтиётсизлик орқасида одам ўлдириш (ЖК 102-моддаси) Ҳаракатдаги Жиноят кодексининг 102-моддасида назарда тутилган жиноятнинг объекти инсон ҳаёти учун хавфсиз алоҳида шарт-шароит лар яратишга, уларнинг ўз-ўзига ишониш ёки бепарволик оқибатида ҳалок бўлишига йўл қўймасликка йўналтирилган ижтимоий муноса батлардир. Жиноят объектив томондан ҳаракат ёки ҳаракатсизликдан содир этилиши мумкин. Одатда бундай жиноят лар оддий ҳаётий шароитда одам ҳаётига зарар келтирмай диган ҳолатларда юзага келади. Масалан, жисмоний

куч билан шахсни итариб юбориш, шахснинг турган жойига ва соғлиғига қараб ўлимига олиб келиши мумкин. Агар эҳтиётсизлик орқасида икки ёки ундан ортиқ шахс ўлдирил ган бўлса, айбдор ЖК 102-моддасининг 2-қисми билан жавобгарликка тортилади. Субъектив томондан эҳтиётсизлик орқасида одам ўлдириш жиноий ўз- ўзига ишониш ёхуд жиноий бепарволикда ифодаланади. Жиноий ўз-ўзига ишониш натижасида одам ўлдиришда айбдор ўзи содир этган ҳаракат (ҳаракатсизлик) туфайли бошқа шахснинг ўлдириб қўйилиши мумкинлигига кўзи етади, лекин енгилтаклик қилиб, унинг олдини олишдан умидвор бўлади. Бундай ҳолларда, айбдор муайян эҳтиёт сизлик қоидаларини онгли равишда бузади. Жумладан, бундай бузиш қуйидагиларнинг оқибати бўлиши мумкин: а) қасддан содир этилган қилмиш; б) қонун билан тақиқланган, бироқ жиноят ҳисобланмай диган ҳаракат; в) бирон-бир қоида билан тақиқланган ҳаракат (йўл ҳаракати қоидаларини бузиш ва ҳоказо); г) илмий маълумотларга ва касбий қоидаларга зид ҳаракатлар; д) жамиятда белгиланган эҳтиёткорлик қоидаларини бузадиган ҳаракатлар; е) мазкур шахснинг амалга ошириш ёки шуғулланиш ҳуқуқига эга бўлмаган ҳаракатлар ёки касб билан шуғул ланиши ва ҳоказо. Жиноий ўз-ўзига ишониш оқибатида эҳтиётсизлик билан одам ўлдиришни эгри қасд билан содир этилган одам ўлдиришдан фарқлаш керак бўлади. Эгри қасд билан одам ўлдиришда айбдор одамни ўлди риб қўйиши мумкинлигига кўзи ета туриб, онгли равишда унга йўл қўяди. Ўз-ўзига ишонишда эса, шахс муайян ҳолатларда ўлимнинг олдини олиш мумкин деб умидвор бўлади ва унинг олдини олишни мўлжаллаб ҳаракат қилади.

Ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш (ЖК 103-моддаси) Жиноят кодексининг 103-моддасида назарда тутилган жиноятнинг объекти инсон ҳаётини олий қадрият деб тан олиш, ҳар қандай инсоннинг шаъни ва қадр-қимматини камситиш ва у билан раҳмсиз муомала қилишга йўл қўймаслик билан боғлиқ ижтимоий муносабат лардир. Бу жиноят объектив томондан моддий томондан ёки бошқа жиҳатлардан айбдорга қарам бўлмаган (ЖК 103-мод даси 1-қисми) ёхуд моддий ёки бошқа жиҳатдан қарам бўлган (ЖК 103-моддаси 2-қисми) шахсга раҳмсиз муомала қилиш ёки унинг шаъни ва қадр-қимматини мут тасил равишда камситиш натижасида уни ўзини ўзи ўлди риш ёки ўзини ўзи ўлдиришга суиқасд қилиш даражасига етказишда ифодаланади. Айбдор содир этган қилмишни Ўзбекистон Республикаси ЖК 103- моддаси билан квалификация қилиш учун айбдор нинг жабрла нувчига нисбатан раҳмсиз муомала қилиши ёки унинг шаъни ва қадр-қимматини муттасил равишда камси тиши натижасида ўзини ўзи ўлдириши ёки ўзини ўзи ўлдиришга суиқасд қилиш даражасига етказганликни аниқлаш лозим. Кўпинча ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш айбла нувчининг ҳаракатлари билан амалга оширилади. Жабрла нувчига нисбатан баданига оғир шикаст етказиш, қийнаш, туҳмат қилиш, зўрлик билан ҳаракатланиш ҳуқуқи ни чега ралаш ва ҳ.к. каби ҳаракатлар қўлланил ган бўлиши мумкин. Лекин бу жиноятни ҳаракатсизлик билан ҳам амалга оши риш мумкин (овқат, сув, кийим, турар жой ва бошқа зарур неъматлардан маҳрум этиш). Раҳмсиз муомала қилиш деганда, жабрланувчига жис моний ёки руҳий азоб берадиган қўпол, бешафқат муомала қилиш (масалан, калтаклаш, уриш, уй-жойдан, иссиқликдан, овқатдан, сувдан, тирикчилик воситаларидан маҳрум қилиш, ишдан асоссиз бўшатиш) ҳоллари тушунилади. Шахсни ЖК 103-моддасига асосан жиноий жавобгарлик ка тортиш учун жабрланувчига нисбатан бир марта раҳмсиз муомала қилганлик факти аниқланганлигининг ўзи етарли. Қонун муттасилликни зарурий шарт деб

белгиламайди, аммо шу бир маротабадаги ҳаракат ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказишга қаратилган бўлиши керак. Шахснинг шаъни ва қадр-қимматини муттасил равишда камситиш деганда, жабрланувчининг шаъни ва қадр-қимматини узоқ вақт мунтазам (уч ва ундан ортиқ марта) камситиш (масалан, туҳмат қилиб айтилган гаплар, ҳақорат қилиш, таъқиб (қувғин) қилиш ва ҳоказо) ҳоллари тушунилади. Бир маротабалик камситиш факти шахсни ЖК 103-мод дасига асосан жавобгарликка тортиш ҳуқуқини бермайди. Айрим ҳолларда ҳақиқий маълумотларни ҳаёсизларча, мас ҳараомуз, ҳақоратомуз шаклда муттасил равишда тарқатиш ҳам ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш усули деб топилиши мумкин. Жабрланувчининг ўзини ўзи ўлдириши (ўлим содир бўлиши) ёки ўзини ўзи ўлдиришга суиқасд қи лиши жиноятнинг зарурий белгиси ҳисобланади. Агар бундай оқи батлар бўлмаса, ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш жинояти нинг таркиби бўлмайди. Бироқ шахснинг ҳаракатида бошқа жиноятлар (масалан, ҳақорат қилиш, туҳмат қилиш)нинг аломатлари бўлса, у жиноий жавоб гарликка тортилиши мумкин. Шахснинг ўзини ўзи ўлдириши ёки ўз жонига суиқасд қилиш вақтидан жиноят тугалланган деб ҳисобланади. Айбдорнинг қилмишини Ўзбекистон Республикаси ЖК 103-моддаси билан квалификация қилиш учун жабрланув чининг ўзига нисбатан раҳмсиз муомала қилиниши ёки унинг шаъни ва қадр-қимматини муттасил равишда камси тилиши натижасида ўзини ўзи ўлдирганини ёки унга суи қасд қилганлигини аниқлаш зарур, яъни айб дорнинг муомаласи ва юз берган оқибатлар ўртасидаги сабабий боғланиш мавжудлигини аниқлаш керак. Ўзини ўзи ўлдириш ёки унга суиқасд қилиш ўйнаш бўлиш, никоҳ тузишни рад этиш, эр-хотиндан бирининг бевафолиги, ишдан ноқо нуний бўшатиш, лавозимини пасай тириш кабиларнинг натижаси бўлса, шахснинг қилмиши Ўзбекистон Республикаси ЖК 103-моддаси билан квалифи кация қилиниши мумкин эмас.

Агар жабрланувчи моддий томондан ёки бошқа жиҳат лардан айбдорга қарам бўлмаса, айбдор ЖК 103-моддаси 1-қисми билан, башарти бундай қарамлик бўлса, ЖК 103-моддаси 2-қисми билан жавобгарликка тортилади. Моддий томондан қарам деганда, жабрланувчи моддий жиҳатдан айбдорга боғлиқ бўлган ҳоллар (айбдордан пул, озиқ-овқат маҳсулотлари, кийим-кечак ва ҳоказо олиши) тушунилади. Бу қоида тариқасида, ишламаётган шахснинг ишлаб турган шахс га, фарзандларнинг ота-оналарига, ишламаётган ота-онанинг мод дий даромадга эга бўлган фарзандларига қарамлиги ва ҳоказо бўлиши мумкин. Бошқа жиҳатдан қарам деганда, хизмат юзасидан ёки бошқа қарамлик тушунилади (масалан, ходимнинг бошлиққа, ўқувчининг ўқитувчисига, аспирантнинг илмий раҳбарга тобе лиги, қариндошларга қарамлик, васийлик ва ҳомийлик амалга оширилиши муносабати билан қарамлик ва ҳоказо). Ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш субъектив то мондан эгри қасд ёки эҳтиётсизлик орқасида содир этилади. Ушбу жиноятнинг субъекти Ўзбекистон Республикаси ЖК 103-мод - даси 1-қисми бўйича 16 ёшга тўлган шахс, 2-қис ми бўйича эса, моддий томондан ёки бошқа жиҳатлардан жабрланувчи қарам бўлган шахс ҳисобланади. Қасддан баданга оғир шикаст етказиш (ЖК 104-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти бошқа шахснинг соғлиғини ҳимоя қилиш борасидаги ижтимоий муносабат ҳисобланади. ЖКнинг 104-моддасида назарда тутилган жиноят объектив томондан ҳуқуққа хилоф равишда бошқа шахс соғлиғига оғир зарар етказишга сабаб бўлган ҳаракат ёки ҳаракатсизликда ифодаланади. Бу жиноят бўйича жавобгарлик бошланишининг муқар рар шарти – содир этилган ижтимоий хавфли қилмиш ва бошланган жиноий оқибат ўртасидаги сабабий боғланишни аниқлаш. Оғир ши каст етказишнинг шартли элементлари қуйидагилардир: шикаст етка зилаётган лаҳзада ҳаёт учун

хавфли; кўриш, нутқ, эшитиш қобилияти ни ёки аъзосини йўқотиш ёки бажарадиган вазифасини бутунлай бажара олмай қолиши; руҳий касалликка чалиниш; 33% дан зиёд уму мий меҳнат қобилиятини бутунлай йўқотиш; баданни тузатиб бўлмайдиган даражада хунуклаштириш. Жиноят ҳуқуқи ва суд тиббиёти фанлари томонидан баданга етказиладиган шикастнинг оғирлик даражасини аниқлаш мезонлари ишлаб чиқилган. Улар жумласига: 1) шикастнинг ҳаёт учун хавфлилиги; 2) соғлиққа етказиладиган ҳақиқий зиён; 3) меҳнат қобилиятини йўқотиш даражаси; 4) эстетик мезонлар киради. Бу мезонлар ЖК нормаларида ва Ўзбекистон Респуб ликаси Соғлиқ ни сақлаш вазирлиги томонидан тасдиқлан ган «Баданга етказилган шикастларнинг оғирлик даража сини суд-тиббий йўл билан аниқлаш қоидалари»да ўз ифодасини топган. Баданга етказиладиган шикастнинг оғирлиги даражасини аниқлаш учун «Қоидалар»да иккита асосий мезон: тиббий (анатомик) ва иқтисодий мезонлар қўлланилган. Тиббий мезон баданга етказиладиган барча турдаги шикастни унинг содир этилиш вақтида жабрланувчининг ҳаёти учун хавфлилиги нуқтаи назаридан тавсифлайди, тўқималар ёки аъзолар функциялари нинг бузилиши дара жаси ва хусусиятини, етказилган шикастнинг давомлилиги ва организмга таъсирини аниқлайди. Иқтисодий мезон жабрланувчи томонидан меҳнат қоби лиятини йўқотишнинг фоизларда ифодаланган даражасини ҳисобга олган ҳолда баданга етказилган шикастни тавсиф лайди. Баданга шикаст етказиш, Ўзбекистон Республикаси ЖК 104-моддасида назарда тутилган аломатлардан лоақал биттаси мавжуд бўлса, оғир деб топилади.

Шуни таъкидлаш лозимки, «ЖК 104, 105, 109- моддаларида битил ган жиноят белгилари рўйхати тўлиқдир. Ҳар бир белги бирор-бир жиноятга тегишлилигини аниқлаш учун уларнинг ҳеч бўлмаса биттаси нинг мавжудлиги етарлидир. Агар ишда танага оғир, ўртача оғир ва енгил жароҳат етказиш белгилари бир нечта бўлса, шахсни айбдор сифатида судга чақириш ажримида кўрсатилади. Агар айбланувчи жабрланувчига етказган оғир жароҳати дан ташқари яна бошқа жароҳатлар етказилса, бундай ҳолда айбдор қилмишида қўшимча модда асосида квалификация қилиш талаб қилинмайди» 1 . Баданга оғир шикаст етказганлик учун жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатлар ЖК 104-моддаси 2-қисмида қуйидаги оғирлаштирувчи ҳолатлар: а) ҳомиладорлиги айбдорга аён бўлган аёлга нисбатан; б) ўз хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муноса бати билан шахсга ёки унинг қариндошларига нисбатан; в) ўта шафқатсизлик билан; г) оммавий тартибсизликлар жараёнида; д) тамагирлик ниятида; е) безорилик ниятида; ж) миллатлараро ёки ирқий адоват замирида; з) диний таассублар замирида; и) киши аъзоларини кесиб олиб, бошқа кишига кўчириш (трансплантат) мақсадида; к) бир гуруҳ шахслар томонидан қасддан содир этилган баданга оғир шикаст етказганлик учун жавобгарлик белги ланган. Ўзбекистон Республикаси ЖК 104-моддаси 3-қисмида: а) икки ёки ундан ортиқ шахсга нисбатан; б) такроран, хавфли рецидивист ёки илгари Жиноят кодексининг 97- моддасида назарда тутилган тарзда қасддан одам ўлдирган шахс томонидан; в) ўта хавфли рецидивист томонидан;

г) уюшган гуруҳ аъзоси томонидан ёки шу гуруҳ манфаатларини кўзлаб содир этилган; д) жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлган қасддан баданга шикаст етказганлик учун жавобгарлик назарда тутилган. Қасддан баданга ўртача оғир шикаст етказиш (ЖК 105-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти баданига ўртача оғир шикаст етказилган шахснинг соғлиғи дахлсизлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Ўртача оғир тан жароҳатининг асосий белгилари қуйида гилар ҳисобланади: 1) етказилаётган пайтда шахс ҳаётига хавфнинг мавжуд эмаслиги; 2) жабрланувчи соғлиғининг узоқ муддатга ёмонлашуви; 3) умумий меҳнат қобилиятининг учдан биридан кам бўлган қисмининг йўқотилиши. ЖК 105-моддасида назарда тутилган жиноят субъектив томондан тўғри ва эгри қасд билан содир этилади. Ўзбекистон Республикаси ЖК 105-моддаси 2-қисмида жавобгар ликни оғирлаштирувчи ҳолатларда баданга ўртача оғир шикаст етказганлик учун жавобгарлик назарда тутилган. Енгиллаштирувчи ҳолатларда баданга шикаст етказганлик учун жавобгарлик Енгиллаштирувчи ҳолатларда содир этилган баданга шикаст етказиш жумласига кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида қасддан ба дан га оғир ёки ўртача оғир шикаст етказиш ( ЖК 106-моддаси) ; за рурий мудофаа чегарасидан четга чиқиб, қасддан баданга оғир шикаст етказиш (ЖК 107- моддаси ); ижтимоий хавфли қилмиш содир этган шахсни ушлашнинг зарур чоралари чегарасидан четга чи қиб, баданга қасддан оғир шикаст етказиш (ЖК 108-мод даси ) киради.

Мазкур жиноят таркибини очишда енгиллаштирувчи ҳо латларда одам ўлдириш билан боғлиқ қоидаларга асосланиш лозим. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми тушунтиришларига мувофиқ, қил мишни баҳолашда яна шуни эътиборга олиш лозимки, «кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида, зарурий мудофаа ёки ижтимоий хавфли қилмиш содир этган шахсни ушлаш чоралари чегарасидан четга чиқиб, баданга қасддан оғир ёки ўртача оғир шикаст етказиш, ҳатто ЖК 104- моддаси учинчи қисмида кўрсатилган айбни оғирлаштирувчи белгилар мавжуд бўлган тақдирда ҳам тегишлича ЖК 104, 105-моддаси билан квалификация қилиниши мумкин эмас. Бундай ҳаракатлар, жумладан, улар эҳтиётсизлик орқасида ўлимга сабаб бўлган ҳолда ҳам, тегишлича ЖК 106, 107, 108-моддалари билан квалификация қилиниши лозим» 1 . Қасддан баданга енгил шикаст етказиш (ЖК 109-моддаси) Мазкур жиноятнинг объекти енгил тан жароҳати етказилган шахснинг соғлиғи ҳисобланади. Объектив томондан жиноят шахс соғлиғига енгил шикаст етказув чи ҳаракат ёки ҳаракатсизлик орқали содир этилади. Шахсни жиноий жавобгарликка тортиш учун айбдорнинг қил миши ва етказилган енгил тан жароҳати ўртасидаги сабабий боғла нишни аниқлаш лозим. Жиноят кодекси 109-моддасида: 1) баданга соғлиқнинг қисқа муддатли ёмонлашувига ёки меҳнат қобилиятининг унча узоқ бўлмаган муддатга йўқолишига олиб келмаган енгил шикаст етказиш; 2) баданга соғлиқнинг қисқа вақт, яъни олти кундан ортиқ, аммо йигирма бир кундан кўп бўлмаган муддатга ёмонлашувига ёки меҳнат қобилиятининг унча узоқ бўлма ган муддатга йўқотилишига сабаб бўлган енгил шикаст етказиш учун жавобгарлик белгиланган.

Соғлиқнинг қисқа муддатга ёмонлашувига олиб келган енгил тан жароҳати жумласига соғлиқнинг олти кундан ортиқ, аммо йигирма бир кундан кўп бўлмаган муддатга ёмонлашуви киради. Меҳнат қобилиятининг унча узоқ бўлмаган муддатга йўқотилиши деганда эса умумий меҳнат қобилиятининг 10 % гача йўқотилиши тушунилади. Қийнаш (ЖК 110-моддаси) Қийнашнинг бевосита объекти жабрланувчининг соғли ғи ёки жисмоний дахлсизлиги ҳисобланади. Объектив томондан жиноят муттасил равишда дўппос лашда ёки бошқача ҳаракатлар билан қийнашда ифодала нади, бунда Жиноят кодекси 104-, 105-моддаларида назарда тутилган оқибатлар келиб чиқмаган бўлиши керак. Қийнаш – кўп маротаба ёки узоқ вақт давомида оғриқ етказиш билан боғлиқ ҳаракатлар, чимчилаш, савалаш, тўмтоқ ёки ўткир учли нарсалар билан кўплаб, аммо унча катта бўлмаган шикастлар етказиш, қиздирилган буюмлар билан таъсир кўрсатиш ёки бошқа шунга ўхшаш ҳаракат лардир. Қийнаш жабрланувчига оғир жисмоний ва руҳий азоб, оғриқ, азият беради. Шахсни жиноий жавобгарликка тортиш учун айбдор ҳаракатида ва жабрланувчига етказилган жисмоний ва руҳий азоб ўртасидаги сабабий боғланиш аниқланиши лозим. Дўппослаш жабрланувчи баданига кўп маротаба зарбалар бериш, уни уриш билан характерланади. Қийнаш сифатида баҳоланадиган бошқа ҳаракатлар деганда, санаб ўтилганлардан ташқари уйқудан, овқатдан, сувдан маҳрум қилиш, совуқ жойда сақлаш, боғлаш, тишлаш ва бошқаларни тушуниш лозим. Қийнашда муттасиллик жиноят ҳуқуқи ва жиноят-процессуал ҳуқуқи каби жиноятни уч карра ва бундан ортиқ марта содир этишдан иборат бўлиб, бу ҳаракатнинг доимий лигидан, такрорийлигидан далолат беради. Шуни таъкид лаш керакки, муттасиллик шунчаки айни битта жиноий қилмиш

такрорланишинигина эмас, балки унинг ҳаракат ларида муайян умумий режа намоён бўлишини ёки айб дорнинг муайян жиноий кўникмалари мустаҳкамланиб бо ришини кузатиш мумкин бўлган бир қатор ҳаракатларнинг мавжуд бўлишини назарда тутади – унинг бир неча бор такрорланган жиноий қилмишлари бир-бири билан боғлиқ бўлиши керак. Жиноят дўппослаш ёки бошқача ҳаракатлар билан қий наш мутта сил равишда содир этилган пайтдан эътиборан тамом бўлган деб топилади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Қилмишнинг мотиви ва мақсади жиноятни квалификация қилиш учун аҳамиятсиздир. Ушбу жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлади. Кўриб чиқилаётган модданинг 2-қисмида: 1) вояга етмаган шахсга нисбатан; 2) ҳомиладорлиги айбдорга аён бўлган аёлга нисбатан; 3) ожиз аҳволдаги айбдорга аён бўлган шахсга нисбатан содир этилган қийнаш учун жавобгарлик назарда тутилган. Эҳтиётсизлик орқасидан баданга оғир ёки ўртача оғир шикаст етказиш (ЖК 111-моддаси) Объектив томондан жиноят эҳтиётсизлик орқасидан баданга оғир (ЖК 111-моддаси 1-қисми) ёки ўртача оғир (ЖК 111-моддаси 2-қисми) шикаст етказишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят эҳтиётсизликдан, жиноий ўз-ўзига ишониш ёки бепарволик оқибатида содир этилади. Айбдор ҳаракатлари қасддан содир этилганда ва бунинг натижасида жабрланувчига ЖК 104-моддаси 1-қисми ёки 105-моддасидаги тан жароҳатлари етказилса, айбдорнинг эса уларга кўзи етмаса, лекин кўзи етиши лозим ва мумкин бўлса, унинг ҳаракатлари ЖК 111-мод дасининг тегишли қисми билан квалификация қилиниши лозим.

Эҳтиётсизликдан енгил тан жароҳати етказиш жиноий жавоб - гарликни келтириб чиқармайди. Эҳтиётсизлик орқасидан икки ёки ундан ортиқ шахс баданига ўртача оғир ёки оғир шикаст етказиш ЖК 111-модда си 3-қисмига асосан жавобгарликни келтириб чиқаради. Агар эҳтиётсизлик орқасидан баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилса ва бу ЖКнинг тегишли моддаларида берилган махсус қоидаларини бузиш оқибатида юз берган бўлса, қилмиш тегишли моддалар бўйича квалификация қилинади (масалан, ҳаракат хавф сизлиги қоидалари, меҳнат хавфсизлиги, тоғ-кон, қурилиш ёки ёнғинга хавфли иш ларнинг хавфсизлик қоидалари, санитария-эпидемиологик нормативлар ва бошқ.) Жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлган эҳтиётсизлик орқасида баданга шикаст етказиш ЖК 102-моддасига асосан квалификация қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142. 5. Конвенция о правовой помоши и правових отношениях по гражданским, семейним и уголовним делам. (Хўжалик ва ҳуқуқ Хозяйство и право. – Ташкент. 1997, №1-2. С. 58-76). 6. Уголовно-процессуалний кодекс Республики Узбекистан. – Т.: Адолат, 1999. 7. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 7 декабрдаги Қонуни.

Похожие

Тинчлик ва хавфсизликка қарши жиноятларни квалификация қилиш

Ҳарбий жиноятларни квалификация қилиш

Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига қарши жиноятларни квалификация қилиш

Тамом бўлмаган жиноятларни квалификация қилиш

Бир қанча жиноятларни квалификация қилиш