Тергов-тезкор гуруҳи таркибида терговчининг вазифалари ва бошқа соҳавий хизматлар билан ҳамкорлиги - Юриспруденция - Рефераты

Тергов-тезкор гуруҳи таркибида терговчининг вазифалари ва бошқа соҳавий хизматлар билан ҳамкорлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

25.919921875 KB

Тергов-тезкор гуруҳи таркибида терговчининг вазифалари ва бошқа соҳавий хизматлар билан ҳамкорлиги Режа: 1. Тергов-тезкор гуруҳи таркибида терговчининг вазифалари 2. Жабрланувчилар ва гувоҳ (шоҳид)ларни сўроқ қилиш.

Ўғрилик жиноятлари хавфли ва кўп тарқалган жиноятлар сирасига киради. Бундай жиноятлар фуқароларга ниҳоятда катта моддий зарар етказади. Амалиётни таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, хонадонларда амалга оширилган ўғриликларни тергов қилишнинг муваффақияти кўп ҳолларда дастлабки тергов ҳаракатларининг ўз вақтида ва малакали ўтказилиши, вазиятнинг тўғри баҳоланиши, олинган изларнинг сифатига боғлиқ. Қуйидагилар ўғриликларни ўз вақтида очишнинг гарови бўлиб ҳисобланади: ҳодиса содир бўлган жойни сифатли кўздан кечириш, жабрланувчилар, жиноят шоҳидлари ва гувоҳларни батафсил сўроқ қилиш, тезкор-қидирув ҳаракатларини фаол тарзда ўтказиш, жумладан ўғирланган мулк ва жиноятчиларнинг белгиларини тезкор ходимларга тезда етказиш (ориентировкалар юбориш). Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришда хонадонга кириш усули аниқланади; қулфни бузиш излари, жиноятчиларнинг қўл, оёқ, пойафзал излари, улар йўқотган нарса ва буюмларни топиш ва қайд этиш, жиноят қуроллари, бошқа ашёвий далиллар (микрозаррачалар, биологик излар ва ш.к.)ни излаб топиш чоралари кўрилади. Бунда қўл, пойафзал излари, бузиш қуролларини айнан қаердан излаш кераклигини билиш зарур. Баъзан жиноятчилар хонадон ичида кийим алмаштирадилар. Топилган буюмлардан кейинчалик жиноятчиларни излаб топишда фойдаланиш мумкин. Жабрланувчини сўроқ қилиш чоғида қуйидагилар аниқланади: ўғрилик қачон, қай вақтда содир этилган; қайси буюм ва нарсалар ўғирланган; улар қандай белги ва аломатларга эга бўлган, уларнинг қиймати қандай; ўғирланган нарсалар қаерда бўлган; қимматбаҳо нарсаларнинг борлиги ва қаердалигини ким билган; у кимни ўғриликда гумон қилади ва ҳ.к. Уй-жойдан нарса-буюмларни ўғирлаш ишлари бўйича қуйидагилар гувоҳ бўлишлари мумкин: ушбу уйга қараб турадиган шахслар, фаррошлар, ҳовли фаррошлари, хусусий уй-жой мулкдорлари ширкатларининг ходимлари; пенсионерлар, уй бекалари, уйда хизмат кўрсатувчи оқсочлар,

болалар; ломбард, буюмларни сотиб олиш пунктлари, дўконлар, телерадио устахоналар ходимлари (агар ўғирланган нарсалар ана шу муассасаларга топширилган бўлса), шунингдек ишлатилган нарса ва буюмларни олиб, бозорларда сотувчи шахслар. Жабрланувчи ва унинг оила аъзоларини сўроқ қилганда ўғирланган мулкни чуқур тавсифловчи аломат ва белгиларига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Гувоҳлардан гумон қилинувчиларнинг алоҳида белгилари, кийим- боши, автотранспорт воситасининг давлат рақамлари кабилар сўраб аниқланади. Гумон қилинувчи ва унинг уйини тинтув қилиш пайтида ўғирланган йирик объектлар, қулфни бузиш қуролларини қидириш билан бирга, ўғрилик пайтида жиноятчи томонидан олиб кетилган майда нарса ва буюмларга, чунончи авторучка, кўзойнак, брелок, қўлқопларга эътибор қаратиш лозим, чунки жиноятчилар кўпинча уларни эсдалик учун олиб қоладилар. Шуни эсда тутиш лозимки, кўп ҳолларда жиноятчилар ўғирланган нарсаларнинг кўриниши ва рангини ўзгартириб қўйишга ёки кўзга ташланадиган белгиларини йўқ қилишга ҳаракат қиладилар. Бундай ҳолларда таниб олиш учун кўрсатишда нарсаларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиб, нарса ёки кийимларнинг ишлатилиши натижасида юзага келган хусусиятларига эътибор қаратилади. Ёрқин рангли, ярқираган, кўзга ташланадиган нарсалар, ширинликлар, нишон ва маркалар, майка, жинсиларнинг ўғирланганлиги, айни вақтда энг қимматбаҳо нарсаларга тегилмаганлиги ва ҳодиса содир бўлган жойда шўхлик ҳаракатлари бўлганлиги ўғрилик вояга етмаганлар томонидан содир этилганидан далолат беради. Масалан, пойтахтимизнинг Учтепа туманида бир гуруҳ вояга етмаган шахслар томонидан мини-маркетларда ўғриликлар содир этилган. Бунда

улар ширинликларни ўғирлаб, қимматбаҳо озиқовқатларга, баъзан эса пулга ҳам тегмаганлар. Дастлабки тергов ҳаракатлари ва улар билан боғлиқ тезкорқидирув тадбирларининг тартиби ва кетма-кетлиги муайян ўғрилик ҳодисаси содир бўлганидан кейин юзага келадиган қуйидаги типик тергов вазиятлари билан боғлиқ бўлади: 1) содир этилган ўғрилик тўғрисида етарли маълумотлар бор ва гумон қилинувчи шахс жиноят содир қилган вақтда ёки жиноятдан сўнг («иссиқ изидан») дарҳол ушланган; 2) ўғрилик содир этган шахс аниқланган, у тўғрида етарли маълумотлар бор, аммо унинг қаердалиги номаълум; 3) ўғрилик содир этилган, лекин ким содир этгани номаълум. Биринчи вазиятга ушлаб турилган шахснинг жиноятга алоқадорлигига оид далилларни тўплаш хос бўлиб, унга терговчининг қуйидаги ҳаракатлар алгоритми мос келади: – гумон қилинувчини ушлаш ва шахсий тинтув қилиш; – ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш; – жабрланувчини сўроқ қилиш; – гумон қилинувчини сўроқ қилиш; – экспертиза тайинлаш; – жабрланувчига ўғирланган мулкни таниб олиш учун кўрсатиш; – воқеа жойидан олинган ашёвий далилларни криминалистик ҳисобга олиш ва криминалистик ҳисобдан текшириш; – гумон қилинувчининг ишлаш ва яшаш жойида тинтув ўтказиш. Далилларни мустаҳкамлаш мақсадида бошқа тергов ҳаракатларини ҳам ўтказиш мумкин. Иккинчи вазиятга дастлабки тергов ҳаракатларининг асосий йўналиши сифатида тергов ҳаракатларининг қуйидаги кетма-кетлиги хосдир: – ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш; – жабрланувчини сўроқ қилиш;

– гувоҳларни сўроқ қилиш; – воқеа жойидан олинган ашёвий далилларни криминалистик ҳисобга олиш ва криминалистик ҳисобдан текшириш; – тезкор ходимларга жиноят содир қилган шахсни аниқлаш учун топшириқ бериш; – гумон қилинувчини ушлаш ва шахсий тинтув қилиш; – гумон қилинувчини сўроқ қилиш; – гумон қилинувчининг яшаш жойида тинтув ўтказиш. Учинчи вазиятга қуйидаги тергов ҳаракатлари хос: – ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш; – жабрланувчини сўроқ қилиш; – гувоҳларни сўроқ қилиш; – воқеа жойидан олинган ашёвий далилларни криминалистик ҳисобга олиш ва криминалистик ҳисобдан текшириш; – экспертизалар тайинлаш; – тезкор ходимларга жиноят содир қилган шахсни аниқлаш учун топшириқ бериш. Шундан кейин ўғрилик содир этган шахсни аниқлаш учун тергов ҳаракатлари ва тезкор-қидирув чоралари мажмуи амалга оширилади. Агар жиноят содир этган шахслар тўғрисида маълумот бўлмаса, жиноятни очиш бўйича тезкор-қидирув чораларининг мазмуни жиноятчини аниқлашга қаратилган бирон ахборот манбаини топиш вазифаси билан боғлиқ бўлади. Жумладан қуйидагилар аниқланади: 1) моддий излар; ҳодиса жойида қолдириб кетилган ҳужжатлар, нарсалар; ўғирланган буюмлар ва ҳ.к.; 2) жиноят ҳолатлари, шунингдек жиноят билан боғлиқ фактлар тўғрисидаги маълумотларга эга шахслар. Ахборот манбаи бўла оладиган нарсалар ва улар жойлашган ер ҳақидаги маълумотларни жиноятчининг ҳаракат механизми ҳақидаги тусмолларни илгари суриб аниқлаш мумкин.

Жиноят-қидирув ходимларига бундай ҳолда қуйидаги ҳаракатларни амалга ошириш топширилади: – жабрланувчилардан сўраб-суриштириш; – жиноят тўғрисида хабар берган ёки жиноят жойи яқинида бўлиб қолган шахслардан сўраб-суриштириш; – ички ишлар органлари бўлинмалари ва хизматларининг шахсий таркибини жиноят ҳолатлари тўғрисида хабардор қилиш ва уларга ориентировкалар бериш; – ҳодиса содир бўлган жойга туташ ҳудудни текшириб чиқиш; – жиноят шоҳидлари, гувоҳлари бўлиши эҳтимол тутилган шахс-ларни аниқлаш мақсадида ҳовлима-ҳовли, уйма-уй, юриб текшириб чиқиш; – жиноятда гумон қилинган шахсни таъқиб этиш ва ушлаш учун тўсиқ қўйиш чора-тадбирларини ўтказиш. Ходим ҳодиса содир бўлган жойни текширганидан сўнг ўша жойда аниқланган бармоқ изларини дактилоскопик ҳисоблар бўйича текшириши, ҳодиса жойида топилган нарса, ҳужжатларнинг кимга тегишли эканлигини аниқлаш чора-тадбирларини кўриши лозим. Шунингдек, келгусида навбатчи нарядлар, жамоат вакиллари, ўғирланган мулкни сотиб юбориш эҳтимоли бўлган жойда ишловчи махсус қидирув гуруҳларининг аъзоларига ўғирланган мулк ва унинг белгилари тўғрисида тезкор навбатчига зудлик билан ахборот бериши керак. Жумладан, ўғирланган нарсалар, қимматбаҳо буюмлар ҳамда уларни топширган шахсларни аниқлаш мақсадида эски буюмлар сотиладиган бозорларда қидирув ишларини ташкил қилиш лозим. Ўғирланган нарсалар ва қимматбаҳо буюмларни қидираётган шахсларни уларнинг фотосуратлари ёки эскиз расмлари билан таъминлаш, шунингдек бу ҳужжатларни ориентировкаларга илова сифатида қўшиб қўйиш мақсадга мувофиқ. Гумон қилинувчининг шахси аниқланмаган, аммо унинг белгилари ёки уни тавсифловчи маълумотлар бўлганида, бундай вазиятларнинг аксарияти жиноятчининг ташқи белгилари; лақаби, исми; унга тегишли транспорт

воситаси; жиноятчида бўлган нарсалар, унинг ўзида ёки кийимида жиноят изларининг борлиги, жабрланувчи билан таниш бўлгани ҳақидаги ва бошқа маълумотларнинг келиб тушиши натижасида ойдинлашади. Гумон қилинувчининг белгилари тўғрисидаги ахборот ориентировкаларда, аҳолига мурожаатномаларда ўз аксини топиши керак. Қидирув мақсадида жиноятчининг субъектив портретини тайёрлаб, кўпайтириш зарур бўлади. Қуйидагилар натижасида ҳам жиноятчини топиб, ушлаш мумкин: – жиноий унсурлар тўпланган жойда тезкор-қидирув тадбирлари ўтказиш; – жабрланувчи ва гувоҳлар билан биргаликда жиноятчи пайдо бўлиши мумкин бўлган жойларни айланиб чиқиш; – жиноят содир бўлган ҳудудда тегишли рейд ва операциялар ўтказиш; – жиноятчи юриши эҳтимол тутилган ҳудудларда (вокзаллар, транспорт бекатлари ва ҳоказо) тўсиқлар, кузатиш постлари қўйиб чиқиш; – шу каби жиноятлар содир этиладиган кичик туманларда тезкор бўлинмалар ва бошқа хизматлар ходимларининг (фуқаролар кийимида) айланиб юришларини ташкил қилиш; – аҳоли турар жойларида чиқиладиган манзиллардаги ЙПХ пост-ларида транспорт воситаларини текшириш; – навбатчи қисмларга олиб келинган барча шахслар устидан тез-кор текширувлар ўтказилишини ташкил қилиш. Гумон қилинувчининг қаердалигини аниқлашда ташқи кўринишлари ўхшаш шахслар иштирокида аввал содир этилган ва очилмаган жиноят ишларини таҳлил қилиш ҳам ёрдам бериши мумкин. Агар жиноятчи уяли телефон ўғирлаган бўлса ёки ҳодиса содир бўлган жойда ундан фойдаланган бўлиши тахмин қилинса, бундай ҳолларда алоқа компаниялари (уяли телефон операторлари)нинг биллинг хизмати кўрсатиш имкониятларидан фойдаланиб, жиноятчининг қаердалигини аниқлаш чоралари кўрилади.

Масалан, Учтепа туманида истиқомат қилувчи фуқаро И.нинг уйидан ўғирланган нарсалари ичида уяли телефон ҳам бўлган. Тергов давомида мазкур телефон аппаратининг IMЕI-коди аниқланиб, у орқали кейинчалик янги эгаси топилган. У жиноятчининг синглиси бўлиб чиққан. Гумон қилинувчи автомобилдан фойдаланганида унинг русуми, алоҳида белгилари, давлат рақамини аниқлаш, ички ишлар органларининг навбатчилик қисмига хизмат ва бўлинмаларни қўшимча ориентирлашда ёрдам берадиган излов белгиларини маълум қилиш, шунингдек ЙҲХ ҳисоблари бўйича қидирувдаги автомобилникига ўхшаш белгиларга эга автомобилларни танлаб текшириш керак. Жиноятларни очишининг илк босқичидаги дастлабки вазиятларда одатда жиноятчининг ташқи қиёфаси (жинси, ёши, бўй-басти, кийими, алоҳида белгилари ва бошқалар) ҳақида ахборот мавжуд бўлади. Бу маълумотлар келгусида ташқи белгилари гумон қилинувчиникига ўхшаш бўлган ва шаҳар (туман) ички ишлар органларида ҳисобда турган шахсларни танлаш, ИИВ ва ИИБ ахборот марказлари орқали (масалан, «Асил» «Поиск» тизими имкониятларидан фойдаланиб) текшириш ҳақида талабномалар тайёрлашда қўл келади. Шунингдек, жиноятчининг ташқи қиёфасига оид маълумотлардан шахсни фото ва видео ҳисоблар бўйича аниқлаш борасидаги тезкор-қидирув чораларини ташкил қилишда аҳолига жиноятчининг шахсини аниқлаш ҳақида мурожаатномалар тайёрлашда, одамлардан қидирилаётган жиноятчиларга ўхшаш шахслар ҳақида сўраб- суриштиришда фойдаланиш мумкин. Гумон қилинаётган шахснинг кимлиги маълум, аммо қаердалиги номаълум бўлган вазият ТТГ ҳодиса содир бўлган жойга келиб, жиноятчини тўғридан-тўғри кўрсатиш имкониятига эга бўлган жабрланувчи ва шоҳидларни дастлабки сўроқ қилиш пайтида юзага келиши мумкин. Жиноятчининг шахси тўғрисидаги маълумотлар деганда, унинг кимлигини аниқлашга ёрдам берадиган тўлиқ ёки жузъий маълумотлар – унинг

фамилияси, исми, отасининг исми, ёши, яшаш жойи кабиларни тушуниш лозим. Мазкур вазиятни ҳал этиш учун қуйидаги тадбирларни амалга ошириш керак: – гумон қилинувчининг яшаш жойи тўғрисида тўлиқ маълу-мотлар тўплаш; – қўшнилардан унинг қаердалигини сўраб-суриштириш; – гумон қилинувчи билан қариндошлик муносабатларида бўлган шахсларни аниқлаш ва улардан гумон қилинувчи ҳақида сўраб- суриштириш; – гумон қилинувчи билан алоқада бўлган бошқа шахсларни (танишлар, ҳамкасблар ва бошқаларни) аниқлаб, улардан у ҳақида сўраб-суриштириш; – ички ишлар органлари хизматлари ва бўлинмаларига гумон қилинувчи тўғрисида қўшимча маълумотлар бериш (ориентирлаш), аҳолига қидирувдаги шахс ҳақида хабар бериш, бунда унинг фотосуратини илова қилиш; – гумон қилинувчи пайдо бўлиши мумкин бўлган жойларда пистирмалар ташкил қилиш; – унинг бошқа жойга кетиш эҳтимолини текшириш. Тергов дастлабки тергов ҳаракатлари ва тезкор-қидирув чораларини амалга ошириш натижасида олинган маълумотлардан келиб чиққан ҳолда режалаштирилади. Режалаштиришдан кўзланган асосий мақсад – ўғрилик содир этган ва унга алоқадор бўлган шахслар тўғрисида эҳтимоли юқори бўлган ва объектив тусмоллар тузиш ва уларни текширишдан иборат. Тусмоллар тузишдан аввал терговчининг ихтиёрида бўлган жиноят ва гумон қилинувчи тўғрисидаги барча маълумотларни, яъни ҳодиса содир бўлган жойда аниқланган из ва нарсалар, жиноятни содир қилиш усули, гумон қилинувчининг ўғриликни содир қилиш жойидаги шароитлардан

хабардорлик даражаси, ўғриликни инсценировка қилиш (саҳналаштириш) имкониятининг мавжудлиги кабиларни таҳлил қилиш зарур бўлади. Жабрланувчилар ва гувоҳ (шоҳид)ларни сўроқ қилиш. Жабрланувчиларни сўроқ қилиш ўғрилик жиноятларини тергов қилишда ўтказиладиган дастлабки тергов ҳаракатларидан ҳисобланиб, у орқали нафақат жиноятчини аниқлаш, ҳатто ушбу ишлар бўйича муҳим бўлган дастлабки маълумотларни ҳам олиш мумкин. Кўрсатилган шахсларни сўроқ қилиш ўғрилик жинояти қандай ҳолатларда содир этилганлигини аниқлашдан бошланади. Сўроқ қилинувчидан ўғирланган мулкни ёки моддий қимматликларни қачон кўргани ва қачон йўқолганлигини аниқлаб олиш зарур бўлади. Жабрланувчини сўроқ қилишда ўғрилик қачон ва қаердан содир этилгани, нима ўғирлангани, уларнинг номи, қиймати аниқланиши лозим. Ўғирланган мулкнинг баҳосини (суммасини) баъзи вақтларда жабрланувчилар асл нархидан ошириб айтишлари ёки ўғирланган мулкнинг ўзига хос белгиларини айта олмаслиги ҳам мумкин. Бундай ҳолларда бошқа оила аъзоларини ҳам сўроқ қилишга тўғри келади. Агар хонадондан соат, планшет, ноутбук, нетбук, СD плеер, магнитофон, фотоаппарат каби буюмлар ўғирланган бўлса, уйда уларнинг техник паспортлари бор ёки йўқлиги ҳам аниқланиши лозим. Сўроқ вақтида жабрланувчидан ўғриликда кимни гумон қилишини сўраб билиш керак. Уй-жойлардан ўғрилик содир этилганда жабрланувчидан у билан қўшни бўлиб шубҳали шахслар яшаши ёки яшамаслиги, уйида қимматбаҳо буюм ёки предметларнинг борлигини кимлар билиши мумкинлиги, уйида охирги марта ким бўлганлиги, уйдаги қимматликлар билан кимлар қизиққанлиги каби масалалар аниқланиши лозим. Агар жабрланувчи ўғриликни кимлар содир этиши мумкинлигини, ҳатто аниқ шахснинг исми шарифини айтса, гумон қилиш асослари аниқланиши лозим.

Шу билан бирга, жиноятчиларни бевосита ўз кўзи билан кўрган шахсларни гувоҳ сифатида сўроқ қилиш мақсадга мувофиқ. Бундан ташқари, ўғрилик жиноят ишлари бўйича гувоҳ сифатида ўғрилик содир этилган хонадон аъзолари, уларнинг қўшнилари сўроқ қилиниши керак. Мазкур гувоҳларни сўроқ қилиш ва сўроқни олиб боришда бир қатор ҳолатлар ҳамда ўғрилик содир этилган объектга нисбатан ушбу гувоҳнинг қандай муносабатда эканлиги аниқланиши лозим. Масалан, 2017 йил 4 февраль куни соат 21-00дан 23-00гача бўлган вақт оралиғида Бектемир туманида яшовчи фуқаро Ш. нинг хонадонидан 4000000 сўм нақд пул ва умумий баҳоси 7500000 сўмлик бир дона «Самсунг Таб-3» номли планшет ва бир дона «LG» русумли телевизорини яширин равишда талон-тарож қилинган. ИИБ Тергов бўлинмасининг терговчиси Н.Т. иш бўйича жабрланувчи Б.О. ни сўроқ қилиш жараёнида олинган мазкур маълумот асосида терговчи фуқаро С.Х. билан охирги маротаба шахсан мулоқотда бўлган ва телефон орқали гаплашиб юрган кишиларнинг рўйхатини олиб, уларни сўроқ қилиш орқали С.Х. нинг яшириниб юрган жойини аниқлаб, уни шахсан ўзи бориб ушлаб, гумон қилинувчи тариқасида сўроқ қилган. С.Х. дастлабки терговда берган кўрсатмасида айбига тўлиқ иқрор бўлиб, юқорида кўрсатиб ўтилган ўғрилик жиноятларини содир қилганлигини, ўғирлаб олган «LG» русумли телевизорни Н.Ж. га сотганлигини билдирган. Дастлабки тергов давомида ушбу телевизор тегишли тартибда ҳужжатлаштириб олинган. Бундан ташқари, С.Х. дастлабки терговда берган кўрсатмаларида 2015 йил 4 ноябрь куни таниши Ш. А. нинг уйидан 10400000 сўм нақд пулни ўғирлаганлигини билдириб кўрсатма берган. С. Халиловнинг айби сўроқ қилиш, кўрсатувларни ҳодиса содир бўлган жойда текшириш, таниб олиш учун кўрсатиш ва бошқа бир қатор тергов ҳаракатлари билан ўз тасдиғини топган. Юқорида кўрсатилган шахсларни сўроқ қилишда терговчи қуйидаги масалаларни ҳал этишга эътибор бериши керак:

1) терговчи етиб келгунча воқеа жойи ҳолатига қандай ўзгартиришлар ким томондан ва қандай мақсадда киритилганлиги; 2) ўғрилик ҳодисаси қачон ва қандай ҳолатларда аниқланганлиги; 3) мулк сақланаётган жойдан нималар ўғирланганлиги (ўғирланган мулкнинг номи, тахминий сони, нархи ва ҳ.к.) 4) ўғирланган мулк қаерда турганлиги; 5) мулк сақланадиган жойни қўриқлаш қандай ташкил этилганлиги (қоровул, сигнализация орқали); 6) уй-жой қандай қулфланганлиги, калит кимда ёки қаерда сақланганлиги; 7) объектнинг ҳолати, унда қандай моддий бойликлар сақланаётгани тўғрисида кимлар қизиқиб сўрагани; 8) ўғрилик содир этилиши даврида объект яқинида кимни кўргани; 9) сўроқ қилинувчи мазкур жиноятнинг содир этилишида кимдан гумон қилиши. Бу ҳолатлар, албатта, йўналишни аниқлаб олиш хусусиятга эга бўлиб, аниқ воқеа шароитига ва ким сўроқ қилинишига қараб ўзгариши мумкин. Масалан, жабрланувчини сўроқ қилишда ўғирланган товар ва моддий қимматликлар, уларнинг пул билан ўлчанадиган ҳажми тўғрисида маълумот олиш керак. Бунда ўғирланган мулкнинг тури, нархи ва қийматини аниқлаш жиноятнинг ўз вақтида очилишга катта ёрдам беради. Жабрланувчи ва гувоҳ-шоҳидларни сўроқ қилиш жараёнида жиноят содир этилиши вазияти ва ҳолатлари тўғрисидаги маълумотларни олиш зарур. Бунинг учун жиноятчининг ташқи кўриниши ва кийимлари; ўғирланган қимматбаҳо нарсаларнинг тавсифи, белгилари ва миқдори, жиноят содир этилишига олиб келган ҳолатлар аниқланади. Жабрланувчи ва гувоҳ (шоҳид)ларни сўроқ қилаётганда тергов қилинаётган ҳодисанинг шароити ва ҳолатини билиш учун қуйидагилар аниқланиши лозим: – жиноят содир этилган жойнинг аниқ манзили, хусусияти;

– жиноят содир этилган вақт (сана ва аниқ вақти); – жиноят содир этилган вақтда уй-жойда бўлган шахслар; – жиноятчиларнинг уй-жойларга кириш усули; – уларнинг дастлабки ҳаракатлари тавсифи; – жиноят содир этган шахслар сони; – тезкор-тергов гуруҳи етиб келгунига қадар ҳодиса содир бўлган жойдаги ҳолатга ўзгартиришлар киритилганлиги; агар ўзгартирилган бўлса, нима мақсадда ва қандай ўзгартирилгани; – жабрланувчи ёки гувоҳнинг фикрига кўра содир этилган жиноятни ким кўриши ёки эшитиши мумкинлиги; – жабрланувчи бўлган воқеа ҳақида кимга хабар қилган ёки сўзлаб берган; агар у бундай қилмаган бўлса, нима сабабдан; ва ҳ.к. Сўроқ ўтказишда талон-торож қилинган мулкнинг миқдори ва хусусиятига алоҳида эътибор бериш тавсия қилинади. Бунда қуйидагилар аниқланиши лозим: – талон-торож қилинган мулк ёки бойликнинг тури; – ҳар бир ашёнинг алоҳида белгилари, нархи, эскирганлик дара-жаси ёки амортизацияси; – нарсаларда техник паспортларнинг ёки улар серия рақамлари қайдининг мавжудлиги; – талон-торож қилинган мулкнинг турган жойи (кўринадиган ёки яширин жойда); – нарсалар яширилган жойни аниқлаш усули; жабрланувчини қўрқитиб ёки зўрлик билан жойни кўрсатишга мажбур қилиш; – яширин жой ва у ердаги қимматликлар ҳақида биладиган субъектлар доираси; – талон-торож қилинган мулк эгаси (жабрланувчи); – талон-торож қилинган мулкни қандай белгилар бўйича таниб олиш мумкинлиги, уларнинг батафсил белгилари;

– асосий нарсалар билан бирга, бошқа қимматли бўлмаган, лекин ёрқин, рангли предметларнинг (занжирлар, зажигалка, ён дафтар, шапка ва бошқалар) мавжудлиги, бу эса, ўз навбатида, жиноятга вояга етмаганларнинг алоқадорлиги ҳақидаги тусмолларни ишлаб чиқиш имконини яратади. Масалан, 2017 йил 19 январь куни Олмазор туманида яшовчи А.Р. нинг хонадони ётоқхонасидаги сейф ичидан 1850 АҚШ доллари ўғирлаб кетилган. Мазкур ҳолат юзасидан жиноят иши бўйича терговчи томонидан бир қатор тергов ҳаракатлари олиб борилиб, тергов ҳаракатлари давомида мазкур жиноятни жабрланувчи А.Р. нинг қариндоши Жиззах шаҳридан келган, 1999 йилда туғилган А.Х. содир этгани аниқланган. Жиноят иши бўйича ўтказилган сўроқ, юзлаштириш, воқеа ойини кўздан кечириш каби тергов харакатларини ўз вақтида ўтказилганлиги натижасида жиноятни фош этилишига эришилган. Ўғрилик жиноятларини тергов қилишнинг бирламчи ва кечиктириб бўлмас тергов ҳаракатлари босқичини тўпланган маълумотларни таҳлил қилиш билан якунлаш лозим. Аниқланган вазиятдан келиб чиқиб, терговнинг кейинги босқичида ҳал қилиниши лозим бўлган вазифалар ва амалга ошириладиган тергов ҳаракатларини тўғри белгилаш зарур.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст. 6. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-2 общая часть учение о наказании . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-394 ст.

Похожие

Тергов-тезкор гуруҳи таркибида тезкор ходимнинг вазифалари ва бошқа соҳавий хизматлар билан ҳамкорлиги

Жиноятларни тергов қилишда тезкор-қидирув органларининг тергов ва суриштирув органлари билан ўзаро ҳамкорлиги

Терговчи ва тезкор-кидирув ходимларининг узаро ҳамкорлиги

Криминалистик тергов методикасининг умумий ҳолатлари

Ўғрилик ҳақидаги ариза ёки хабарни қабул қилиш ва расмийлаштириш хусусиятлари