Ўғрилик жиноятлари бўйича ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш ва терговга қадар текширувни якунлаш - Юриспруденция - Рефераты

Ўғрилик жиноятлари бўйича ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш ва терговга қадар текширувни якунлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.435546875 KB

Ўғрилик жиноятлари бўйича ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш ва терговга қадар текширувни якунлаш Режа: 1. Ўғрилик жиноятлари бўйича ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш 2. Терговга қадар текширувни якунлаш

Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш кечиктириб бўлмас тергов ҳаракати бўлиб, жиноят аломатларига эга ҳодисанинг натижаларини мақсадга мувофиқ равишда фаол ўрганишдан иборат. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш изларни аниқлаш, текшириш ва сақлаш чораларни кечиктирмай зудлик билан кўриш, жиноят оқибатларини қайд қилиш мақсадларида ўтказилади. Ҳодиса содир бўлган жой – муайян очиқ ер ёки хонадон бўлиб, айнан ўша жойда жиноятнинг аломатлари ёки излари топилган бўлади. Ҳодиса жойини кўздан кечириш катта ҳажмли мураккаб ҳаракатдир. Унинг мураккаблиги ва кўздан кечириш вазифаларининг зиёдлиги, ҳодиса жойида бўлган шароитларнинг метеорологик омилларга кўра ўзгариши айрим объектларнинг хусусиятлари, одамларнинг атайлаб ёки эҳтиётсизлик билан қилган ҳаракатлари сабабли ўзгариши, иш фаолиятининг узунлиги ҳамда чигал вазиятларда катта руҳий эзилиш ва бошқалар билан белгиланади. Кўздан кечириш вақтида тергов-тезкор гуруҳининг барча аъзолари иштирок этади ва уларнинг ҳар бири ўз билими ва вазифаларига асосланиб фаолият юритилади. Тайёргарлик пайтида ва ҳодиса жойини кўздан кечиришда терговчи ва тергов-тезкор гуруҳи қатнашчилари иш жараёнида хомаки ёзув, чизма ва матнлар тузадилар. Кўздан кечириш пайтида исботланиши лозим бўлган ҳолатлар бўйича ахборот олиниши лозим. Кўздан кечириш чегараларини ҳодиса жойига қараганда бироз кенгайтириш мақсадга мувофиқ бўлади ва ҳодиса жойига туташган ерлар ҳамда кўчалар, ўрмонлар, йўллар, ҳовлилар, ёрдамчи хоналар кўздан кечирилиши лозим, бундан ташқари, хизмат ити олиб борган йўналиш бўйича кўздан кечириш ҳам натижа бериши мумкин. Тергов ҳолати хусусиятларига қараб ҳодиса жойини кўздан кечириш бир неча усулларда амалга оширилади.

Концентрик усулда ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш ҳодиса жойининг теварагидан марказига қараб йўналтирилган бўлади. Масалан, дўконда ўғрилик бўлганлигини аниқлаб, кўздан кечиришни ҳодиса жойида ўғрининг дўконга кирган жойидан (эшик, ойна, девордан) сотувчининг жойигача ўтказиш лозим, чунки жиноятчи айнан сотувчи турадиган жойда объектлар ҳолатини ўзгартириб, нарсаларга қўл урган, сейфни бузиб, ўғирлик содир қилган бўлади. Эксцентрик усулда терговчи ҳодиса содир бўлган жойнинг фикран танланган марказидан ҳодиса жойининг теварак-атрофигача (масалан, қотиллик жинояти бўйича жасад топилган жойдан уйга кириш жойигача ёки жиноят қуролларини яшириш жойигача) кўздан кечириш олиб боради. Фронтал (маълум бир чизиқда ўтказиш) усули очиқ жойнинг ҳолатини ўрганиш мақсадларида шоссе, темир йўл, дарё бўйлаб ўтказилади. Масалан, жасадни топиш учун бир неча одамдан ўттизқирқта одамгача бир чизиқда туриб, бир неча метр масофага эга очиқ жойни ўзаро бир йўналишда текшириб чиқади ва очиқ жойда топилган объектлар қайд қилинади. Мукаммал кўздан кечириш усули – бу ҳодиса содир бўлган жойнинг айрим қисмларининг кўздан кечиришдир чунки бу қисмларда жиноятга алоқадор муҳим ахборот манбалари бўлиши мумкин. Мукаммал усул қайта ёки қўшимча кўздан кечириш ҳаракатида ҳам қўлланилади. Турар жой, хизмат хоналарини кўздан кечирганда баъзан уларни кириш эшигидан чап (соат йўналишига қараб) ва ўнг тамон (соат йўналишига қарама-қарши йўналишда) девор бўйлаб олиб бориш тавсия этилади. Бу усулда кўздан кечиришда терговчи у ёки бу объектни ажратиб, жиноят иши бўйича қанчалик муҳимлигини таҳлил қилади, унинг ҳолатини қайд этади, ҳаммасини ёзувларида баённома учун кўрсатади, схемада чизиб қўяди ҳамда узвий ва деталли (баиафсил)усулларда фотосуратга олади. Шу пайтда барча ўлчаш ҳаракатлари аниқ бўлиши лозим ва ўлчаш тасмаси ёки чизғич орқали объектнинг иккита қўзғалмас ориентирга нисбатан жойини

белгилайди. Иккита ориентирнинг бир-бирига нисбатан жойлашуви 90 градус бўлиши лозим. Агар ориентирлар бўлмаса, у ҳолда бирор якка ориентирни (масалан, якка дарахт ёки тошни) танлаб, ундан объектгача бўлган масофани ўлчаш лозим ва уфқ йўналишлари ёрдамида (шимол, жануб, шарқ ва ғарб) объектнинг шу якка ориентирга нисбатан ҳолатини қайд этиш керак. Албатта, объектнинг ориентирга нисбатан масофаси азимут ўлчамларида компас билан белгиланади. Қайд этиладиган объектлар тегишли рақам билан ёй чизиқчаси асосида белгиланади. Умумий кўздан кечиришдан сўнг терговчи деталли тадқиқот босқичига ўтади. Деталли тадқиқот жараёнида объектларнинг ҳолати ўзгартирмасдан кўздан кечирилади. Объект шундай кўздан кечириладики, унинг ҳар бир белгиси, ўзига хос аломатлари аниқланиб қайд қилинади, чунки бундай тадқиқот ҳодисанинг ҳолатларини аниқлаш учун зарур ҳисобланади. Шу тадқиқот жараёнида излар ва бошқа объектларнинг ўзаро жойлашуви, изларнинг вужудга келиш механизми ва бошқа нарсалага оид масалалар қонун талаблари ва кўздан кечириш вазифалари билан боғлиқ ҳолда ҳал этилади. Кўздан кечириш қатнашчилари даставвал ҳодиса жойида белгиланган йўналишлар бўйича юрадилар. Бу йўналишлар шундай белгиланиши лозимки, улар ҳодиса жойидаги ҳолатнинг ўзгармаслиги, изларнинг ва бошқа объектларнинг йўқолиб кетмаслигини таъминлаши керак. Деталли тадқиқот босқичида зарур ҳолларда масштабли фотосуратга олиш усули қўлланилади, предметлар далилий ашё аҳамиятига эга бўлса, улар танлаб олиб қўйиш учун тайёрланади, қон изларидан, бўёқлардан қириш йўли билан намуналар олинади ва шиша пробиркаларга сақланиб, мустаҳкам пўкаклар билан беркитилади. Бундан ташқари, пробиркаларга одам ва ҳайвонлардан қолган қил, чекилган сигарета қолдиқлари (уларда тупук излари бўлиши мумкин), газмол толалари, ўзига хос кир бўлган

моддалар, металл қириндилари ва бошқа микрообъектлар олинади. Бир қанча вазиятларда мутахассис томонидан дастлаб топилган объектларнинг тадқиқоти ҳам амалга оширилади. Холисларга бундай дастлабки тадқиқотларнинг мақсади ва натижалари тушунтирилади. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш катта тиришқоқликни талаб қилади. Ҳодиса жойида тегишли саволларни ишлаб чиқиш билан бирга, реал вазиятда уларга жавоблар излаш керак ва бир вақтнинг ўзида тадқиқотнинг воқеликка тўғри бўлишини ҳам ўйлаш лозим. Фикрлаш доирасига мансуб энг масъулиятли ва мураккаб вазифалардан бири у ёки бу объектларнинг жиноят ишига тааллуқлилигини аниқлаб, унинг ахборотга эга бўлиш аҳамиятини баҳолашдир. Ушбу масалаларни ечиш бу объектнинг криминал вазият ёки унинг элементлари билан яққол боғлиқ бўлиши ёхуд бу объектнинг криминал вазият билан эҳтимоллик даражаси бўйича боғланганлигини аниқлашдан иборатдир. Объектнинг криминал вазият билан яққол боғланиши шундай алоқаки, унда ҳодиса жойи ва вақти билан бу объект узвий боғланган бўлади. Бундай боғланиш кўрсаткичлари моддий аниқлик ва боғланишнинг номланиши бўйича, объектларнинг макон ва вақт жараёнида ҳодиса билан бирлигини кўрсатувчи белгиларга асосан, уларнинг функционал, яъни ишлатиш мақсадлари (масалан, дўкон, турар жой, истироҳат боғи) ва бошқа муҳим ўзига хос белгиларини бевосита кўрсатиб беради. Уларни ўхшаш объектлардан ажратиб, жиноий-ҳуқуқий масалаларни ечишга кўмаклашади (ҳаракатда жиноят таркиби борлигини ва унинг квалификациясини аниқлашга, шунингдек жиноят процессига оид саволларни ечишга, жиноят ишини қўзғатиш тўғрисида қарор чиқариш, исботланиши лозим бўлган ҳолатларни аниқлаш кабиларга ёрдам беради). Микрообъектлар (микрозарралар) жиноятни очиш ва тергов қилишда алоҳида аҳамиятга эга, чунки улар ҳодиса содир бўлган жойда аниқланганлиги, жиноятчининг қаерга кетганлиги, унинг кийими қандай

белгиларга эга бўлганлиги тўғрисида ва ишга доир бошқа муҳим ахборотларни ашёвий далил сифатида олишга имкон беради. Микрообъектларни қидиришдан аввал ҳодиса содир бўлган жойда қандай микрообъектларни қидириш ва уларнинг қаерда бўлишини ҳал қилиш лозим. Ҳолатни таҳлил этиш натижасида ва ҳодиса содир бўлган жойнинг хусусиятларига қараб микрообъектларга эга олиб юрувчи предметларни аниқлаш лозим. Уларни қидиришда жиноятчининг қандай ҳаракат қилганлигига оид тусмол ишлатилади. Микрообъектларни ҳодиса содир бўлган жойнинг буюм-нарсаларига қараб қидирганда, хоналарнинг пол қисми, ҳовлиларнинг йўлка қисмларига эътибор берилади, бундан ташқари, қўл, бармоқ, оёқ излари, тўсиқни синдириш қуроллари қолдирган ва транспорт воситаларининг изларига эътибор бериш керак. Чунки уларда ёки уларнинг ён қисмларида микрообъектлар бўлиши мумкин ва улар катталаштирувчи лупа ва ёритгич ёрдамида қидирилади. Масалан, пойабзал изларида ўсимликлардан қолган излар, лойсимон қоришмаларни топиши мумкин. Ҳодиса содир бўлган жойдан олинган тупроқ ҳам далилий аҳамиятга эга бўлади, чунки уларнинг микрозарралари гумон қилинувчи ва жабрланувчининг кийимларидан топилиши мумкин. Кўзга кўринмас микрозарраларни, масалан, техник мой қолдирган изларни аниқлаш учун ультрабинафша нурли ёритқигни ишлатиш мақсадга мувофиқдир. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришнинг якунловчи босқичида кўздан кечириш баённомаси, режа ва схемалар тузилади. Расмийлаштирилган баённома тергов ҳаракатининг барча иштирокчилари томонидан имзоланади. ТТГ ҳодиса содир бўлган жойдан қайтганидан сўнг ИИБ бошлиғига ҳодиса юзасидан расмий ахборот бериш учун материалларни тақдим этади. Терговга қадар текширувни тамомлаш. Ўғрилик жинояти ҳақидаги ариза (хабар)ни терговга қадар текшириш қисқа вақтни эгаллаши лозим. Жиноят ишини қўзғатишдан олдин кўпинча терговчи ЖПКнинг 329-

моддаси тартибида терговга қадар текширув ўтказади (ҳодиса жойини кўздан кечиради, жабрланувчидан ариза олади). Ўғрилик ҳақидаги аризада (хабарда) қуйидагилар кўрсатилган бўлиши шарт: – жиноят содир этилган жой ва вақт; – айнан нима ўғирлангани, унинг белгилари ва нархи; – етказилган зарарнинг умумий қиймати; Терговчи уй-жойга ғайриқонуний равишда кириб содир этилган ўғрилик ҳақида маълумот олишда икки хил типик вазиятга дуч келиши мумкин. Биринчиси – аризада содир этилган ўғрилик белгиларини кўрсатувчи маълумотларнинг етарлилиги. Бунда жиноят иши қўзғатиш ва уни ўз юритувига олиш ҳамда дастлабки терговга киришиш зарур. Иккинчиси – аризадаги жиноят белгиларини кўрсатувчи маълумотлар жиноят ишини қўзғатиш учун етарли эмаслиги. Бундай вазиятда қуйидагилар амалга оширилиши керак: – келиб тушган жиноят ҳақидаги маълумотни текшириш; – воқеа жойига ТТГ билан чиқиш; – жабрланувчини, шоҳидлар ва жиноят содир этган шахслар ҳақида маълумот бериши мумкин бўлган бошқа гувоҳлар билан сўров ўтказиш; – ҳодиса жойини кўздан кечириш; – жиноятчиларни иссиқ из»ларидан ушлаш юзасидан чора кўриш. Агар кўздан кечириш вақтида ЖК 169-моддасида назарда тутилган жиноят белгилари аниқланса, бундай ҳолда жиноят иши қўзғатилади (ЖПК 321, 322, 330-моддалари) ва дастлабки тергов бошланади. Терговга қадар текширув жараёнида ёзма тушунтириш хатлари олинади ва тўпланади. Ёзма тушунтириш хати батафсил, аниқ бўлиши ва қуйидаги маълумотларни ўз ичига олиши лозим: – содир бўлган воқеа шароитлари (қаерда, қачон содир бўлди, жиноятчилар қайси уй-жойларга қандай киришган, уларнинг ҳаракатлари айнан нималарда акс этган ва бошқалар);

– талон-торож қилинган мулк (унинг белгиларини батафсил тас-вирлаш, ҳар бир ашёнинг нархи ва қиймати ва бошқаларни пулда кўрсатиш). Агар терговга қадар текширув вақтида хабарда жиноят аломатлари мавжудлиги аниқланса, жиноят иши қўзғатилади. Терговга қадар текширув вақтида диққат-эътиборни жабрланувчининг аризасида келтирилган қимматликлар ва мулкларнинг унда ҳақиқатда бўлганлигини шунингдек жиноят шоҳидлари ва мазкур ҳодисага алоқадор бошқа шахсларни аниқлашга қаратиш лозим. Жиноят иши қўзғатиш масаласини ҳал этишда иложи борича тезкорлик талаб этилади. Буни чўзиш нохуш оқибатларга олиб келиши мумкин. Чунки, жиноят содир этилган вазият ва уни содир этган шахслар ҳақидаги маълумотларни олиш имконияти бой берилади, кечиктириб бўлмас тергов ҳаракатларини ўтказиш самарадорлиги, жиноятчиларни «иссиқ изларида» қўлга олиш имконияти камаяди ва ҳоказо.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст. 6. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-2 общая часть учение о наказании . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-394 ст.

Похожие

Жиноятларни тергов қилишда тезкор-қидирув органларининг тергов ва суриштирув органлари билан ўзаро ҳамкорлиги

Тергов-тезкор гуруҳи таркибида терговчининг вазифалари ва бошқа соҳавий хизматлар билан ҳамкорлиги

Тинтув қилиш ва вокеа содир этилган жойни куздан кечириш психологияси

Ўғрилик ҳақидаги ариза ёки хабарни қабул қилиш ва расмийлаштириш хусусиятлари

Тергов-тезкор гуруҳи таркибида тезкор ходимнинг вазифалари ва бошқа соҳавий хизматлар билан ҳамкорлиги