Тинтув қилиш ва вокеа содир этилган жойни куздан кечириш психологияси - Юриспруденция - Рефераты

Тинтув қилиш ва вокеа содир этилган жойни куздан кечириш психологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Тинтув қилиш ва воқеа содир этилган жойни кўздан кечириш психологияси Режа: 1. Тинтув ўтказишнинг психологик хусусиятлари. 2. Тинтув ҳолатида терговчининг касбий фазилатлари. 3. Воқеа содир бўлган жойни кўздан кечириш психологияси

1.Тинтув ўтказишнинг психологик хусусиятлари Тинтув пайтида маълумот олишнинг асосий усулларидан бири кузатиш ва унинг натижаларини дарҳол таҳлил қилиш бўлиб ҳисобланади. Айниқса тинтув қилинаётган шахс хулқ - атвори жуда кўп нарсаларни айтиб бериши мумкин. Бундан кузатишдан имкони борича тўлароқ ва ҳаққонийроқ натижага эришиш учун бевосита тинтув вазиятида тинтув қилинаётган шахс хулқ - атворининг психологик қонуниятларидан ҳар томонлама бохабар бўлиш зарур. Нарса ва объектларни кўздан кечириш билан бирга уй ҳайвонлари ва қушларга эътибор бериш ҳам муайян натижа бериши мумкин, баъзан уларнинг безовталаниши яширинган одам ёки яширинган нарсаларнинг жойини кўрсатиб беради. Уй ҳайвонларининг кўпчилиги мурда билан ёнма- ён турганларида қаттиқ безовталанадилар, итлар бегона одам бўлса, ҳуркий бошлайди ва ҳ.к. Тинтув пайтида нишонга олувчининг (супервизор) иштироки мақсадга мувофиқ бўлади, у изқуварнинг камчилигини тузатиши, сездирмай кимга эътибор бериш зарурлигини кўрсатиши (яшикни суриш, эшикчани очиш) мумкин. Тинтув ўтказаётган ходимлар жиноятчилар турли яширин жойларни ҳозирлаётганларида бир қатор психологик омилларни ҳам эътиборга олишларини назардан соқит қилмасликлари керак.: 1. Чарчоқ ва автоматизм туфайли диққатнинг сусайишини ҳисобга олиш. Шунинг эътиборга олиб, қидирилаётган ҳужжатни кўпинча китоб жавонининг ўртасидаги китобнинг ичига солиб қўядилар. 2. Жирканишга умид боғлаш (гўнг орасига ёки хожатхона тагига кўмиб қўядилар). 3.Терговчи томонидан одамгарчилик ва бошқа инсоний туйғуларнинг намоён бўлишини ҳисобга олиш (далилий ашё бўлиши мумкин бўлган нарсани оғир ётган тўшак остига, чақалоқнинг каравотига, яқин қариндошларининг қабрига яшириш). 4. Предметни атайлаб кўзга ташланиб турадиган жойга ташлаб қўйиш.

5. Иккита бир хилда яширин туйнук ясаш, бунда жиноятчилар битта бўш туйнукни топишганидан кейин шунақа туйнукни ахтариб кўрмайдилар, деб ҳисоблайдилар. 6.Тинтув пайтида можаро қўзғаш ва можаро пайтида қидирилаётган нарсани яширишга улгуришдай ҳийлани ҳам қўллаш мумкин. Юқоридаги шартларга риоя этган барча маълумотларни таҳлил қилганда терговчи тинтув вазифасининг биринчи босқичини тўғри ҳал қилади. 2. Тинтув ҳолатида терговчининг касбий фазилатлари. Тинтув ўтказиш терговчидан турли-туман психологик хислатлар, хусусиятлар, профессионал билим, қобилият ва малакани талаб қилади. Тинтув ўтказишга тайёргарлик мобайнида терговчи қуйидаги саволларга жавоб топиши талаб қилинади: 1. Нимани қидириш керак, қидирилаётган предметларнинг шакл- шамойили қандай? 2. Тинтув қилинажак объектнинг тузилиши: майдони, қандай режа билан қурилгани, хона, эшик, деразаларнинг сони, мебеллар ва уларнинг жойлашиши кабилар. 3. Тинтув пайтида гумонланувчидан бошқа яна ким бўлиши мумкин? 4. Тинтув қилинажак объектнинг табиий ва сунъий ёритилиши қандай? 5. Объектда телефон ёки бошқа алоқа воситалари (рация, қўнғироқ, селектор) борми? 6. Қидирилаётган предметлар қаерда бўлиши мумкин? 7. Тинтувни ким ўтказади? Улар қандай техника воситаларини олишлари керак? 8. Тинтувни қай пайтда ўтказиш муҳим? 9. Тинтув пайтида тинтув бўлинмаси билан қандай алоқа қилиш мумкин?

Терговчи тинтув вақтида ташкилий ишларни уюштиради. Унинг муҳим вазифаси тинтув жараёнида тинтув ўтказаётган шахс билан оғзаки муомала (контакт) ўрнатишдан иборат. Тинтув пайтида тинтув қилинаётган шахсни имкони борича кўпроқ суҳбатига тортиш, у ёки бу предметларнинг зарурати ҳақида саволлар билан суҳбатга тортиш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Унинг сўзлари ички ҳолатини, терговчининг айрим ҳаракатларига муносабатини сездириб қўяди. Сўз оҳанги, гапириш услуби – бошқа таассуротга нисбатан кишининг ҳақиқий кечинмалари, муносабати тўғрисида кўпроқ маълумотларни бериши мумкин. Терговчи тинтув мобайнида ахлоқий - этик нормалар доирасидан чиқмаслиги, бошидан охиригача хушмуомалалик билан иш кўриши, қўполлик, ҳақорат, қўрқитиш кабиларга йўл қўймаслиги зарур. У уйи тинтув қилинаётган шахсга нисбатан нафрат, ғазаб, жирканиш ҳисларини яшира ошили, ўзини тута билиши, оиланинг бошқа аъзоларининг иззат-нафсига тегмаслиги керак, яъни терговчи одоб доирасида ишлаши лозим. Тинтув ўтказилаётганда айбланаётган шахснинг маълумоти, маданияти, касби, билимлари, ақл-идрок қобилиятларини эътиборга олиш муҳимдир. Тинтув жойида қатъий интизом ўрнатилиши, асосий ишдан чалғитувчи ортиқча гап-сўзлар, хонама-хона юришлар тақиқланиши зарур. Тинтув ва ҳибсга олишнинг ўхшашлиги шундаки, ҳар иккала ҳолда ҳам гумонланувчининг шахси ўрганилади, шароит таҳлил қилинади. Шуни унутмаслик керакки, гумонланувчи ижобий хислатлар билан таърифланган бўлсада, у қаршилик, жумладан, қуролли қаршилик кўрсатиши эҳтимолини назардан соқит қилиб бўлмайди. Қаршилик кўпроқ ҳибсга олаётганда учрайди, айниқса рецидивистларни қўлга олишда. Ҳибсга олишда шошмаслик керак, чунки гумонланувчи ўзини тута олмаслиги, аффект ҳолатига тушиб қолиши мумкин. Жиноятчини таслим бўлишга кўндириш психологик таъсирнинг самарали воситасидир. Бундай пайтларда терговчида шундай қобилият бўлиши керакки, у жиноятчининг психологик хусусиятларини яхши билиши, улардан оқилона фойдалана олиши лозим.

Музокарада унинг кўнглига яқин, фикрлари билан ҳисоблашадиган кишиларни: унинг ота-онаси, фарзандлари, қариндошлари, дўстларини таклиф қилиш мақсадга мувофиқдир. 3 . Воқеа содир бўлган жойни кўздан кечириш психологияси Кўздан кечириш – алоҳида тергов ҳаракати бўлиб, жиноят изларини бошқа далилий ашёларни излаб топиш, воқеа тафсилотини, ҳамда ушбу жиноий ишга алоқадор бошқа тафсилотларни аниқлашга қаратилган. Кўздан кечириш бошқа тергов ҳаракатларининг таркибий қисмидир. Воқеа жойини кўздан кечириш тергов ҳаракатларининг энг муҳим шарти бўлиб, ана шу пайтда олинадиган маълумотлар, таассуротларнинг ўрнини бошқа тергов ҳаракатлари ёрдамида тўлдириб бўлмайди. Масалан, жиноятчининг қўл ва оёқ излари, фойдаланган қуроллари муҳим далил бўлиб хизмат қилади. Воқеа жойини кўздан кечириш зудлик билан ўтказилиши керак. Чунки излар, далилий ашёлар ғойиб бўлиши, ҳодисага гувоҳ бўлганлар воқеанинг тафсилотини баён этишда унутиб қўйишлари мумкин. Кўздан кечириш мобайнида, маълумотларнинг танқислиги шароитида қийин масалаларни фикран ҳал этишга тўғри келади, терговчи бундай вазиятда қўлга киритилган фактлар, айрим тафсилотларга таянади, ўз билимлари, профессионал ва ҳаётий тажрибасидан кўпинча ҳиссий (интуитив) эҳтимол ва тахминлар даражасида фойдаланади. Тергов интуицияси – маълумотлар қарийб йўқ бўлган бир вазиятда ижодий вазифани тез, бевосита ҳал этишга оид тажриба ва билимлардан орттирилган ақл - идрок қобилиятдир. Тахминнинг текшириб кўрилиши жараёнида дастлабки версия пуч бўлиб чиқиши мумкин. Бу психологик нуқтаи назардан икки оқибатни келтириб чиқаради. Аввало етишмаётган маълумотларни қидиришга киришилади. Воқеа содир этилган жойни кўздан кечириш фақат жиноий тафсилотлар ҳақида маълумотлар олишгина эмас, балки жиноятчи

шахсининг хусусиятларини (жисмоний, биологик, психологик) билиб олиш имконини беради. Воқеа жойида жиноятчининг ёши, жиноятчиларнинг касб - кори, профессионал малакаси, билим ва кўникмалари кўзгудагидек акс этади. (масалан, монтёр сигнализацияни ўчириб қўйишга, слесар сейфни бузишга уста) Воқеа жойини кўздан кечириш жараёнида ўтказиладиган психологик таҳлил содир этилган жиноят мотиви хусусида хулоса чиқариш имконини туғдиради. Жиноят характер чизгилари –очкўзлик, шафқатсизлик; иродавий хусусиятлар – жангарилик, қўрқоқлик кабилар акс этиши мумкин. Воқеа жойидаги тафсилотлар баъзан субъект томонидан жиноят содир этилаётган пайтдаги унинг айрим психологик ҳиссий - эмоционал ҳолатини ҳам акс эттира олади.

Похожие

Иштирокчиликда содир этилган жиноятларни квалификация қилиш

Ходиса жойини куздан кечириш

Ўғрилик жиноятлари бўйича ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш ва терговга қадар текширувни якунлаш

Жиноят иши юзасидан тергов харакатларини утказиш

Жиноят содир қилиш босқичлари